Kształcenie nauczycieli wychowania technicznego w Lublinie w latach 1944-1956

(1)

ANNALES

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U RI E-S К Ł O D O W S К A LUBLIN-POLONIA

Vol. 11,8 SECTIO J 1989

Wydział Pedagogiki iPsychologii Zakład Wychowania Technicznego

Alina ŁADZIAK

Kształcenie nauczycieli wychowania technicznego w Lublinie w latach 1954-1987 Подготовка учителей-специалистов технического воспитания

в Люблине в 1954 — 1987 годы

System for Educating Teachers of Technical Subjectsin Lublinbetween 1954 and 1987

Zorganizowane formy kształcenia nauczycieli „techniki” w Polsce sięgają począt

ków XX wieku. Były to tzw. „Roczne Popołudniowe Kursy dla Nauczycieli”, które funkcjonowały w latach 1915—1917. Następnie, dzięki staraniom Władysława Przano- wskiego, powstały „Wyższe Państwowe Kursy Robót Ręcznych” dla absolwentów rocz

nych kursów. W końcu roku 1923 Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicz

nego utworzyło Państwowy Instytut Robót Ręcznych (PIRR) w Warszawie, który miał kształcić nauczycieli seminariów nauczycielskich i gimnazjów. Wobec dotkliwego braku nauczycieli do nauczania w szkołach powszechnych przy PIRR pozostawiono również roczne „Wyższe Kursy Nauczycielskie”.1

Instytut kształcił nauczycieli robót ręcznych do roku 1939. Działalność swoją wznowił w roku 1945 i prowadził ją do roku 1952,kiedy został rozwiązany Apowstały wówczas w wielu regionach Polski, a także w Lublinie (1954), dwuletnie pomaturalne studia nauczycielskie (SN), kształcące nauczycieli zajęć praktyczno-technicznych, Miały one charakter placówek półwyźszych i na stałe weszły do historii kształcenia nauczy

cieli w Polsce. Studia te przygotowywały absolwentów do nauczania przedmiotów kie

runkowych w klasach wyższych szkoły podstawowej, w klasach I—IV oraz do realizacji zajęć pozalekcyjnych. Obowiązywał w nich dwuprzedmiotowy profil kształcenia:

zajęcia praktyczno-techniczne łączono zwykle z wychowaniem plastycznym, z fizyką i z geografią.

W początkowych latach ich istnienia obowiązywała zasada równorzędności przed

miotów specjalizacyjnych.

W roku szkolnym 1963/64 w SN wprowadzono nowe plany zajęć, w których zrezygnowano z zachowania wspomnianego kryterium. Wówczas na kierunku zajęć prak- 1 2

1 J. H u b e r, WładysławPrzanowski twórca Państwowych InstytutówRobót Ręcznych, ,,Praca RęcznawSzkole” 1937, nr 1-3, s. 16-17.

2 G.Stasiłowicz, Zdziejów kształcenia technicznegowPolsce, (w:J Wychowanie i kształcenie politechniczne w Polsce i NRD. Pracazbiorowa pod red. R. Kuchy, Lublin-Dęblin 1985 s.48—49.

$ Pianystudiów w studiachnauczycielskich dziennych, wieczorowych i zaocznych. Warszawa 1963.

(2)

tyczno-technicznych i wychowania plastycznego na przedmioty specjalizacji głównej (zajęcia praktyczno-techniczne), przypadało 8-10 godzin tygodniowo, drugiej zaś (wy

chowanie plastyczne, fizyka, geografia) 4-5 godzin tygodniowo. Dwukierunkowość umożliwiała pełniejsze wykorzystanie kwalifikacji absolwentów w wyższych klasach szkoły podstawowej.

Obowiązujący wówczas plan studiów nauczycielskich przewidywał dwie grupy przedmiotów:

1 ) przedmioty wspólne dla wszystkich kierunków: ogólnopedagogiczne, społeczno- filozoficzne i psychologia,

2 ) przedmioty kierunkowe przygotowujące absolwentów do nauczania dwóch przedmiotów programu nauczania w klasach V-VIII szkoły podstawowej.

Pełniejszy obraz planu studiów nauczycielskich zajęć, praktyczno-technicznych i wychowania plastycznego przedstawia tabela 15

Dane zawarte w tabeli 1 wskazują, iż najwyższą liczbę godzin przeznaczono na poszczególne techniki pracy. Większość przedmiotów kierunkowych kończyła się zali

czeniem z oceną.

Studenci odbywali także praktyki pedagogiczne w szkołach podstawowych. Pro

gram przewidywał ponadto dwutygodniową praktykę asystencką po I semestrze, trzy

tygodniową praktykę ciągłą po III semestrze.

Na zakończenie studiów słuchacze przygotowywali pracę dyplomową i zdawali egzamin końcowy. Praca dyplomowa obejmowała część teoretyczną i praktyczną. Ta ostatnia polegała zazwyczaj na wykonaniu konkretnych pomocy dydaktycznych przy

datnych bezpośrednio w szkole.

W Studium Nauczycielskim w Lublinie funkcjonowały również studia zaoczne, kierunek zajęcia praktyczno-techniczne i wychowanie plastyczne. Plan studiów zaocz

nych przedstawia tabela 2.$

Tabela ta informuje, że gros zajęć (292 godz.) przeznaczono na wspólny blok pod nazwą „zajęcia praktyczno-techniczne z rysunkiem technicznym i organizacją pracy”

oraz na drugi przedmiot kierunkowy (164 godz.) „wychowanie plastyczne”. Podczas studiów obowiązywało osiem egzaminów, w tym z przedmiotów kierunkowych po II i IV semestrze. Ponadto studenci przygotowywali 11 prac kontrolnych.^

Analizując plany zajęć 2-letnich studiów nauczycielskich należy stwierdzić, że szcze

gólny nacisk kładło się na rozwijanie umiejętności warsztatowych w zakresie różnych materiałów i technologii. Zarówno merytoryczne, jak i metodyczne kształcenie nauczy

cieli zajęć praktyczno-technicznych było ukierunkowane do prowadzenia zajęć w za

kresie głównych działów pracy wytwórczej: materiałów papierniczych, włókienniczych, drewna, metalu, szkła, tworzyw sztucznych, a w następnych latach także elektrotechniki i gospodarstwa domowego.

Ze względu na brak oryginalnego planu studiów stacjonarnychodtworzono go napodstawie ndeksu z1965 r. i rozmówz pracownikami tegoż kierunku.

$ Oryginalny planstudiów zaocznych uzyskanoz archiwumKOiW w Lublinie.

$ Przedmioty, zktórych obowiązywały prace kontrolne przedstawia tabela 2.

(3)

Kształcenie nauczycieli wychowaniatechnicznego _{1 15}

Tab. 1. Studium nauczycielskie.Plan studiów stacjonarnych -zajęcia praktyczno-techniczne i wychowanie plastyczne (czas trwania studiów 2 lata)

Teacher Training College. Full-timestudies syllabus: practical-technical classes and artisticeducation (two-year courses)

Lp Przedmioty

Rokstudiów

Egzaminy . w semestrze

I . II

Isem. lisem. Illsem IVsem 1 Wybrane zagadnienia z filozofii i socjologii 2 2

2 Socjologia 1 III

3 Psychologia 2 2 1 II

4 Pedagogikazhistorią wychowania 2 2 2 2 Hi IV

5 Metodyka nauczaniapoczątkowego 2 2 2 1 IV

6 Rysunektechniczny 3 I

7 Wychowanie plastyczne 2 2 4 lii IV

8 Prace z drewna 2 2 ,

9 Introligatorstwo 1 1

10 Szycie 2 2 1

11 Wychowaniemuzyczne 1 1

12 Wychowanie fizyczne 1 1 2 2

13 Językrosyjski 2 2 2

14 Metodyka zajęć praktyczno-technicznych 2 2 1 1 IV

15 Wybrane zagadnienia z techniki 3

16 Organizacja pracy 1

17 Metodyka wychowania plastycznego kl. I-IV 1

18 Zajęcia praktyczno-techniczne 2 2 Ili IV

19 Metodyka wychowania plastycznego wkl.V-VIH 2 2 IV

20 Szkło i tworzywa sztuczne 2

21 Różne techniki 2 2

22 Malarstwo 3

23 Metal 4 2

24 Kultura i sztuka 1

. 25 Metodyka nauczania wychowania fizycznego

kl. I-IV 1 1

26 Higiena szkolna 1

27 Seminarium pedagogiczne 2

28 ^SzkolenieZHP 2

29 SzkolenieTOPL (dziewczęta)

S t udi urn wojskowe (chłopcy)________________ 5 2 5

Razem__________________________ ²⁹ ³³ ²⁶ ²⁴

(4)

(5)

Kształcenienauczycieli wychowania technicznego . . . 117 Badania nad przydatnością zawodową absolwentów studiów nauczycielskich w za

kresie zajęć praktyczno-technicznych jako pierwszego kierunku studiów wykazały ich niewystarczające przygotowanie merytoryczne. Dotyczy to zwłaszcza technologii two

rzyw sztucznych, rysunku technicznego, maszynoznawstwa, elektrotechniki. Niewystar

czające było także ich przygotowanie metodyczne. Przede wszystkim nie umieli jasno precyzować celów lekcji, stosować metod i środków budzących wielostronną aktywność uczniów, organizować i przeprowadzać określone typy jednostek metodycznych, nau

czać w warunkach trudnych, wzbogacać treści programowe.^

W związku z rosnącymi stale wymaganiami stawianymi szkole, stało się konieczne zastąpienie dwuletnich SN, trzyletnimi wyższymi szkołami nauczycielskimi. Pierwsze tego typu szkoły powstały w 1969 roku.

Wyższe Studium Nauczycielskie (WSN) w Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie powołano zgodnie z zarządzeniem Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego z dnia 15 maja 1971 roku.$ Jego zadaniem było kształcenie nauczycieli dla potrzeb szkół podstawowych i zasadniczych szkół zawodowych oraz prowadzenie prac naukowo- badawczych w zakresie dydaktyk szczegółowych. W ramach studium zorganizowano sekcje: humanistyczno-pedagogiczną i matematyczno-przyrodniczą. W skład tej ostatniej wszedł między innymi Zakład Zajęć Praktyczno-Technicznych,^ który miał roztoczyć opiekę nad kształceniem nauczycieli zajęć praktyczno-technicznych.

Nauka w WSN trwała trzy lata i prowadzona była początkowo, tylko systemem studiów dziennych. Podobnie jak w SN utrzymano dwukierunkowość przedmiotową:

zajęcia praktyczno-techniczne z fizyką. Realizowany wówczas plan studiów zatwierdzony przez Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego przedstawia tabela 3?^

Analizując plan studiów obowiązujący wówczas na kierunku zajęcia praktyczno- techniczne z fizyką^ należy stwierdzić ogromne rozdrobnienie treści kształcenia specja

listycznego na 18 przedmiotów. Do tego należało dodać 14 przedmiotów społeczno-po

litycznych, ogólnopedagogicznych i tzw. pomocniczych. Konsekwencją tego była, po

dobnie jak w 2-letnich SN, dezintegracja treści, powielanie podobnych wiadomości, w szczególności w zakresie materiałoznawstwa i technologii. W sposób marginesowy potraktowano prace konstruktorsko-montażowe, tak przecież wartościowe pod wzglę

dem poznawczym?

Ponadto studentów studiów zawodowych obowiązywała: czterotygodniowa prak

tyka obozowo-kolonijna - po II semestrze, dwutygodniowa praktyka asystencka — przed rozpoczęciem III semestru, dwutygodniowa praktyka w klasach początkowych szkoły podstawowej - przed rozpoczęciem V semestru, czterotygodniowa praktyka w klasach

' M. Г rejman Przydatność zawodowa nauczycieli techniki^ Zielona Góra 1982,s. 46.

8 Zarządzenie MOiSzW z dn. 15.V.1971. (Dz.5-0142-18) 71.

9 Pismo DN-47-4/9/71 zdn. 7.11.1971 r.

Ю Plan studiów WSN zatwierdzony jako tymczasowy dn.31 lipca1971 r.

11 Realizowany wówczas plan studiów nie przewidywał oddzielnego przedmiotu poświęco

nego pracom konstruktorsko-montażowym.

(6)

Tab.3.Kierunek: zajęciapraktyczno-technicznezfizyką (studiazawodowetrzyletnie) Section:practical-technicalsubjectsincluding physics(full-timethree-yearcourses)

(7)

Kształcenie nauczycieli wychowania technicznego . . 119

d.tab.3

(8)

V-VIII — w VI semestrze. Studenci mieli również obowiązek uczestniczenia w zajęciach studium wojskowego? Na trzecin roku studiów przewidziano seminarium dyplomowe w wymiarze 2 godz. tygodniowo. Warunkiem ukończenia studiów było złożenie pracy dyplomowej oraz zdanie egzaminu dyplomowego? $

W 1972 roku w WSN powołano 3-semestralne studia zaocznedla absolwentów SN (tab. 4).

Z przytoczonego planu zajęć studiów zaocznych wynika, iż obowiązująca liczba godzin na poszczególne przedmioty ogólnopedagogiczne i specjalistyczne pozwalała na uzupełnienie oraz poszerzenie wiadomości z określonych dziedzin nauki. Podobnie jak na studiach dziennych w II i III semestrze prowadzono seminarium dyplomowe w wy

miarze 20 godzin. Studia te kończyły się pracą pisemną i egzaminem dyplomowym.

Głównym organizatorem a zarazem kierownikiem WSN w Lublinie był doc. dr hab. Karol Poznański. Sekcją matematyczno-przyrodniczą kierował wówczas doc. dr hab. Leon Koj, a Zakładem Zajęć Praktyczno-Technicznych — mgr inż. Marian Mas- talerz. Kadrę pracowników zakładu stanowili w większości (85%) ludzie młodzi, absol

wenci studiów technicznych bądź pedagogicznych. Niewielu nauczycieli akademickich zatrudnionych w zakładzie posiadało tytuły doktorskie. Do wąskiej grupy samodziel

nych pracowników, którzy prowadzili zajęcia na tym kierunku kształcenia, należeli:

doc. dr hab. Maria Cackowska (teoria nauczania), doc. dr hab. К. Poznański (historia oświaty i wychowania) oraz doc. dr hab. L. Koj (logika). Zajęcia z fizyki, chemii tech

nicznej i matematyki prowadzili pracownicy naukowo-dydaktyczni Wydziału Mat-Fiz- Chem. UMCS.

W okresie istnienia WSN pracownicy zatrudnieni w pełnym wymiarze godzin w Za

kładzie Zajęć Praktyczno-Technicznych zdołali utworzyć dwie pracownie: obróbki ręcznej i mechanicznej drewna i metalu oraz dwa laboratoria: elektrotechniki i elektro

niki.

Z prowadzonej ewidencji studentów (dzienniki studentów) wynika, że pierwsi absolwenci studiów dziennych wyszli w 1974 roku, było ich 24. W 1975 roku skoń

czyło studia 54 studentów. Trzysemestralne studia zaoczne ukończyło natomiast w tych samych latach: 57 i 70 studentów?$

WSN w Lublinie istniało zaledwie cztery lata. Na podstawie zarządzenia Ministra Nauki , Szkolnictwa Wyższego i Techniki z dnia 14 maja 1973 roku na jego miejsce po

wołano Wydział Pedagogiki i Psychologii?W jego skład weszły zakłady Instytutu

1 2 Studentówpodlegających szkoleniu wojskowemu obowiązywało studium wojskowe w wy miarze 5 godz. tygodniowo na I i II roku, natomiast kobiety i mężczyźninie podlegający szkoleniu mieli obowiązek uczestniczyćwzajęciach powszechnej samoobronyw wymiarze60 godz. dydaktycz nych na 1 rokui 20 godz. na II rokustudiów.

egzamin dyplomowyskładały się: obrona pracy i egzamin zprzedmiotu, z którego pisano pracę.

Zarządzenie MOiSzWz dn.4lutego 1972 r. (nr Du-5-0142-18) 72.

15 Liczbę studentów, którzyukończyli zajęcia praktyczno-techniczne WSN obliczono napod

stawie ewidencji prowadzonej w dziennikach studentówposzczególnych roczników strudiów stacjo

narnych i zaocznych.

16 Zarządzenie MNSzWiTz dn. 14 V 1973 r.dot. struktury organizacyjnej UMCSw Lublinie.

(9)

Kształcenie nauczycieliwychowania technicznego . . 121

Tab.4.Kierunek:zajęciapraktyczno-techniczne(studiazawodowe,trzysemestralnedlaabsolwentówSN) Section: practical-technicalsubjects(full-timethree-semestercoursesforTeacherTrainingCollegegraduates) Liczbaobowiązkowych prackontrolnychwpo szczególnychsemestrach IIIsem.

wK ^4 un

IIsem.

^4 я-И ’’fr

Isem ^{^4} ^CM ^un

1Rozkładgodz.wsem.| III sem. wćw

O CM

00 ©un

CM en © »•M 159

o un ©

T-H

©

en ^un un

ł“4 ^un

II' sem. ^*_*Q un _ł-4 un o CM ©

ł“H ^en ^un₄₀

£ Ô ûn un 8 ûn ûn_un

1I sem. £ 'O _s o o _CM unoo

£ _м ^o

ł—» ^unCM

1Godzinyzajęć 1wtym1

sjdMUO^f

©

TEunuag CM

|EJoqEq ^O

CM

»—4 o

8 jn

[13°j

•zoiMÇ) ûn ô_CM 8 ûnT-H ^4 Ô ^©CM

©

CM un

©

un O O ul ^un CM

O

CM o ^o un

^4 un © © ©

f( © ł—i ^un1-4

©

шэгву o CM

O

CM Ô ôen © ô

40 o _{^4 ©} ^un

00 ©^4 ©

^4 ^© ^©CM

|530|

мошшвгЗа Eqzoïq

^■4 T-H ł-4 r“4

CM en un 40 r- oo

’1© ^cm un 40 _^4

(10)

Pedagogiki i Psychologii oraz tzw. zakłady pozainstytutowe. Wśród’ nich znalazł się Zakład Zajęć Praktyczno-Technicznych, który w 1975 roku przekształcono na Zakład Wychowania Technicznego??

Pod względem organizacyjnym reforma ta oznaczała wprowadzenie 4-letnich jedno

litych studiów magisterskich dziennych i zaocznych oraz rezygnację z dwukierunkowości kształcenia. Założeniem programowym Wychowania Technicznego (WT) było kształce

nie nauczycieli zajęć praktyczno-technicznych dla szkół podstawowych oraz wychowa

nia technicznego dla szkół średnich ogólnokształcących.

W pierwszym roku istnienia WT funkcjonowały tylko studia stacjonarne. Natomiast w roku akademickim 1974/75 utworzono studia zaoczne.

Rekrutacja na studia stacjonarne odbywała się na podstawie egzaminu wstępnego z matematyki (egzamin pisemny i ustny), z fizyki (egzamin ustny) oraz języka obcego (egzamin pisemny). Na studia zaoczne przyjmowano kandydatów na podstawie skiero

wań wydawanych przez kuratorów okręgów szkolnych. Dopiero od 1983 roku egzamin wstępny zaczął obowiązywać także na studiach zaocznych.

Ustalony przez Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki plan stacjonar

nych studiów jednolitych na kierunku wychowanie techniczne przedstawia załączona tabela 5. Z przedstawionego planu studiów wynika, iż w miejsce kilku dyscyplin dydaktycz

nych, obowiązujących w poprzednich latach i formach kształcenia, wprowadzono*ma

teriałoznawstwo (sem. I i II) i technologię (sem. II, III, IV, V). Nie oznaczało to tylko formalnego zmniejszenia liczby przedmiotów drogą zsumowania treści. Było to inne ujęcie materiału dydaktycznego. Zarówno materiałoznawstwo, jak i technologia obejmo

wały odpowiednie zagadnienia z zakresu: metali, tworzyw sztucznych i drewna jako trzy podstawowe dziedziny techniki z punktu widzenia potrzeb programowych zajęć prak

tyczno-technicznych w szkole podstawowej i wychowania technicznego w szkole ogólno

kształcącej.

Należy podkreślić, że treści programowe nie występowały tu w oddzielnym ukła

dzie dla każdego z owych działów tradycyjnej systematyki lecz w całościowym struk

turalnym ujęciu według węzłowych zagadnień oraz zachodzących między nimi związ

ków przyczynowo-skutkowych. Wykłady wyprzedzały w miarę możliwości odpowied

nie ćwiczenia i dzięki temu stanowiły teoretyczne przygotowanie studentów do zajęć labo ra toryjno -badawczy ch.

Zupełną nowością był przedmiot „pracownia techniczna П” (tabela 5), po zmianie planu studiów (1978) zwany „pracownią konstrukcyjną” a ściślej — „konstruktorsko- montaźową”. Przedmiot ten występował od czwartego do ósmego semestru włącznie, średnio w wymiarze 3 godz. ćwiczeń tygodniowo? Obejmował zagadnienia związane z projektowaniem i wykonywaniem różnych wytworów, a więc problematykę rozdrob

nioną poprzednio (zwłaszcza w cyklu studiów 3-letnich) w treściach różnych przedmio

tów. Sens wspomnianego przedmiotu był jednak głębszy aniżeli zwykłe zebranie róż-

1? Wyciąg z zarządzenia Nr 54/org/75 MNSzWiT z dn. 18.IX.1975 r. w sprawie zmian organi zacyjnych w szkołachwyższych podległych MNSzWiT.

18 Programy nauczania MNSzWiT.

(11)

Kształcenienauczycieli wychowania technicznego. .. 123

Tablica5.Planstudiówdziennychmagisterskich4-letnich(zatw.dn.6VII1974r.) lull-timedegreecoursesyllabus, leadingtoMAafterfouryears. Godzinyzajęć__________________________RozkładgodzinzajęćI Irok11rokIIIrokIVrok 1semlisemIHsemIVsemVsemVIVils.VIII wćwwćwwćwWćwwćwwćwwćwwćw

1 1 1

2 2222 II 2222 11

1 2 1 2

I

1 2 1 2 1 2

ГГ

er ГЧ

ei

ГЧ

er

1 1

2222211

<N

122 22222 122

1 2

222

er er er er

1 2 1 2 1 2

er

zfrгг1

wtymJ

еи^шшэд Ejoqei

enO o _Os o o _s© O ^4

g ou|

J9MU0)I ЦПт—Ц o un

r-Ч

zoiMÇ) ’S ^os© ЦП o

s© ^O^Os O Os 120

o ^О^s©

o o

m un o

s© ЦП r—< o

m 8 Ô Ô Ôs© ênô O s©

un O

^4 ^оen ^ОOs

шэгод Ôs© O 8 ô OsÔ

^4 o ^O

s© o

er T“4 un

os O

s© 150 O s©

1.OZl1

O er

О er о

er 150]

—

MOuruiezSa eqzoiq

^4 1 1 ¹ w »-H er 1 .1 i ^4 ^4

Jj ^ГЧ ^{V) s© e-} ⁰⁰ ^Os"Ó er en s© 00

•“4 ^Os 8

(12)

c.d.tab.5

(13)

Kształcenie nauczycieli wychowania technicznego.. . ₁₂₅

nych, a w wielu przypadkach podobnych treści. Oznaczał on próbę zintegrowania teore

tycznych i praktycznych treści z technicznych przedmiotów studiów: materiałoznawstwa technologii, rysunku technicznego, mechaniki technicznej, maszynoznawstwa, elektro

techniki, elektroniki i automatyki. Służyło temu projektowanie i wykonywanie (łącznie z planowaniem technologiczno-organizacyjnym i przygotowaniem potrzebnych środków) wytworów o różnej funkcji i rozrhaitym charakterze konstrukcyjnym, między innymi przedmiotów powszechnego użytku, urządzeń i modeli typu mechanicznego, elektro

technicznego i elektronicznego.

Ponadto w realizacji zadań „pracownia techniczna 1Г podjęto próbę powiązania przygotowania merytorycznego z przygotowaniem metodycznym. Realizacja zadań projektowo-wytwórczych odbywała się przy zastosowaniu charakterystycznych dla wy

chowania technicznego w szkole ogólnokształcącej zasad i form organizacji pracy, w szczególności zaś cyklu organizacyjnego pracy zbiorowej, indywidualnej i typowych odmian pracy zespołowej, a także takich metod nauczania, które zapewniają wielostron

ną, a więc nie tylko manualną, lecz i intelektualną oraz emocjonalną aktywność jedno

stki. Dzięki temu studenci z zajęć z zakresu „pracownia techniczna II” powinni wynieść możliwie najlepsze i różnorodne wzorce tematyczne i organizacyjno-metodyczne dla po

czątków swej pracy zawodowej. Należy dodać, iż zajęcia z „pracowni technicznej I” do

tyczą innych treści programowych: gospodarstwa domowego i fotofilmu. Dla uzupełnie

nia należy dodać, iż studentów ponadto obowiązywały praktyki pedagogiczne ciągłe:

wakacyjna praktyka wychowawcza (obozowa lub kolonijna), po II semestrze, 2-tygodniowa praktyka szkolna w drugiej połowie września, przed rozpoczęciem VII semestru, 4-tygodniowa praktyka szkolna w VIII semestrze, a także praktyki przemysłowe, 4-tygodniowa praktyka w zakładzie przemysłowych po IV semestrze (w okresie wakacji letnich), 4-tygodniowa praktyka w zakładzie elektrotechnicznym po VI semestrze (w okresie wakacji letnich).

Ponadto studencji mieli obowiązek brać udział w zajęciach wychowania fizycznego (2 godz. tygodniowo), w szkoleniu obronnym (4 godz. tygodniowo w V i VI sem.) i przy

sposobieniu bibliotecznym (2 godz. w ciągu I roku studiów). W czasie ustalonym przez uczelnię realizowano także zajęcia z informacji naukowej (12 godz.). Poza tym studenci winni byli w ostatnich 3 semestrach przygotować pracę magisterską.

Załączony plan 4-letnich studiów magisterskich obowiązywał przez cztery lata.

Dnia 11 października 1978 roku ministerstwo zatwierdziło nowy plan studiów dziennych na wychowaniu technicznym. Najbardziej charakterystyczną cechą nowego planu było wprowadzenie umiarkowanego zróżnicowania treści programowych w ramach trzech specjalizacji: mechanicznej, elektrycznej i technologiczno-gospodarczej.

Głównym założeniem przyjętej konęepęji była chęć przygotowania absolwentów kierunku V\T do realizacji wszystkich działów programu „praca technika” w planowanej 10-letniej szkole ogólnokształcącej. Ponadto szczególnie wzbogacone przygotowanie absolwenta w jednej (wybranej) spośród wymienionych poprzednio dziedzin techniki.

Miało to zapewnić wyższy poziom realizacji programu pracy-techniki głównie w kierun

ku odpowiadającym specjalizacji nauczyciela.

(14)

W znowelizowanym planie studiów były trzy (zamiast dotychczasowych dwóch) bloki przedmiotów^:

1) przedmioty społeczno-polityczne, ogólnopedagogiczne i pomocnicze - jedno

lite dla wszystkich kierunków studiów nauczycielskich, obejmujące łącznie 795 godzin, czyli 25% ogólnego wymiaru zajęć dydaktycznych,

2) przedmioty kierunkowe wspólne dla wszystkich studentów wychowania tech

nicznego, obejmujące ogółem 2235 godzin (69%) zajęć,

3) przedmioty specjalizacji (występujące od VI semestru), formalnie wydzielone w wymiarze 195 godz. (6%).

Oznaczało to, iż każdego studenta — bez względu na specjalizację — obowiązywał taki sam wymiar zajęć dydaktycznych (wykłady i ćwiczenia) nie tylko z tych przedmio

tów, które nie podlegały formalnej specjalizacji (matematyka, fizyka, organizacja pracy, problemy współczesnej techniki i ochrony środowiska, rysunek techniczny, metodyka nauczania pracy-techniki, pracownia konstruktorska), ale również z takich, które wcho

dziły w skład poszczególnych specjalizacji, a więc np. z technologii i pracowni technologiczno-gospodarczej, z mechaniki technicznej i maszynoznawstwa, z elektrotechniki i elektroniki. Ponadto studenci mieli obowiązek wzbogacenia wiedzy i umiejętności w zakresie obranej speqalności:

1) mechanicznej — z technologii metali, mechaniki technicznej i maszynoznawstwa, 2) elektrycznej — z elektrotechniki i elektroniki z elementami cybernetyki,

3) technologiczno- gospodarczej - z technologii włókiennictwa i gospodarstwa domowego.

W każdej specjalizacji obowiązywał też wykład monograficzny z problematyki związanej z wybraną specjalizacją. Rzeczywisty zakres specjalizacji poważnie poszerzało seminarium magisterskie (90 godz.) oraz pracownia magisterska (60 godz.). Poza tym studentów obowiązywała praktyka przemysłowa zgodna z wybraną specjalizacją.

W omawianym planie studiów wprowadzono też kilka zmian o charakterze organiza

cyjnym, w nadziei, że wpłyną one korzystnie na przebieg i wyniki studiów. Ńaleźały do nich: przesunięcie fizyki z IV roku na I rok studiów, wydzielenie „pracowni foto-filmowej” z dotychczasowej „pracowni technicznej I” oraz „pracowni magisterskiej” z do

tychczasowej „pracowni technicznej П”.

Zmiany te stanowiły zasadniczy krok na drodze dalszego doskonalenia merytorycz

nego kształcenia nauczycieli techniki.

Na studiach WT w Lublinie wprowadzono dwie specjalizacje: mechaniczną i elek

tryczną. Obowiązują one do dziś.

Na podstawie zarządzenia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki20 w roku 1981 zmieniono 4-letnie studia magisterskie stacjonarne na studia 5-letnie.

W związku z powyższym nastąpiły pewne modyfikacje w planach zajęć. Zwiększono liczbę godzin przewidzianych na zajęcia z ekonomii politycznej, fizyki, matematyki,

Plan studiów dziennych 44etnich magisterskich, zatwierdzony przezMNSzWiT11 X 1978 r.

Wyciągz zarządzenia MNSzWiT z dn. 13XII 1981 r.nr38.

(15)

Kształcenie nauczycieli wychowania technicznego. . . 127 materiałoznawstwa, pracowni konstruktorskiej i wprowadzono wykład monograficzny z przedmiotów polityczno-społecznych (30 godz.). Nastąpiły również przesunięcia zajęć: z technicznych środków nauczania (z IV roku na V), z pracowni foto-filmowej (z 111 roku na V), z pracowni magisterskiej (z IV roku na V) oraz przedłużenie zajęć pracowni konstruktorskiej o jeden semestr (IX). Natomiast seminarium magisterskie przewidziano do realizacji na IV i V roku studiów. Przedłużeniu uległy także praktyki pedagogiczne ciągłe, ważne zwłaszcza w kształceniu nauczycieli. Oprócz 2-tygodniowęj praktyki asystenckiej, obowiązuje 5-tygodniowa praktyka przedmiotowo-metodyczna w szkołach podstawowych po VI semestrze oraz 5-tygodniowa praktyka przedmiotowo- metodyczna w szkołach ponadpodstawowych — we wrześniu po VIII semestrze.

Należy stwierdzić, że 5-letni okres studiów wpłynął w znacznej mierze na przedłu

żenie czasu przeznaczonego na opracowanie pracy magisterskiej.

Na studiach zaocznych obowiązują zasadniczo te same programy co na studiach stacjonarnych. Wobec znacznie mniejszego wymiaru godzin ogromnie ważnym skład

nikiem studiów zaocznych stała się praca własna studentów.

Ustalony przez Ministerstwo Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki plan zaocz

nych studiów jednolitych (tzn. wykaz przedmiotów przewidzianych dla nich godzin zajęć w uczelni i obowiązujących egzaminów) na kierunku wychowanie techniczne przed

stawia załączona tabela 6.

Ponadto studentów studiów zaocznych obowiązuje: 32-godzinna praktyka waka

cyjna w zakładzie mechanicznym na początku III roku studiów, 24-godzinna praktyka wakacyjna w zakładzie elektrotechnicznym na początku IV roku studiów oraz przygoto

wanie pracy magisterskiej w ciągu IV roku studiów.

Wobec znacznie mniejszego wymiaru zajęć na studiach zaocznych i braku możli

wości zwiększenia zakresu pracy własnej studentów pracujących zawodowo, w tej formie kształcenia nauczycieli nie wprowadzono zmian w planie studiów, a więc i zróżnicowa

nia treści według określonych specjalizacji. Wydzielenie odpowiedniej liczby godzin na specjalizację mogłoby bowiem wpłynąć niekorzystnie na poziom podstawowego przygo

towania merytorycznego i metodycznego.

Na kierunku wychowania technicznego studiów zaocznych w Lublinie 5-letni okres nauki obowiązuje od 1984 roku. W związku z tym liczba godzin przeznaczona na zajęcia dydaktyczne zwiększyła się analogicznie jak na studiach stacjonarnych. Pomimo to zmniejszyło się obciążenie godzinowe studentów na poszczególnych zjazdach. Studenci zyskali więcej czasu na pracę samokształceniową.

W początkowym okresie istnienia Zakładu Wychowania Technicznego występowały znaczne potrzeby kadrowe. W 1973 r. było zatrudnionych w pełnym wymiarze godzin 6 nauczycieli akademickich (mgr inź. Z.Bochyński, mgr W. Dubiel, mgr A. Ładziak, mgr inż. M. Mastalerz, mgr J. Rozenbajger, mgr G. Stasiłowicz). Po pięciu latach sytua

cja kadrowa uległa znacznej poprawie, pracowało już 15 pracowników naukowo-dydak

tycznych (mgr inż. K. Adamiak, mgr inż. J. Baruk, mgr inź. A. Bilczuk, mgr inź. T. Du

szyński, mgr inż. M. Jakubowski, mgr T. Jędrzejuk, mgr inź. M. Karbarczyk, mgr J. Mali

nowski, mgr E. Nazarko, mgr inź. J. Odorowicz). W latach osiemdziesiątych kilku pra

cowników (9) odeszło z Zakładu, natomiast zostali przyjęci: dr inż. T. Banek, dr inź. T.

Piech, dr M. Zdrojewska, mgr inż. J. Montusiewicz. Pierwszy pracownik Zakładu uzyskał

(16)

Tab.6.Planstudiówmagisterskich(jednolitych)zaocznych4-łetnich(8semestrów)zatwierdzonydn.6czerwca1974roku Extra-muraluniformdegreecoursesyllabus,leadingtoMAafterfouryears(8semesters),approvedon5June1974 Liczbaobowiązko-1 wychprackontrol nychwposzczegól- nychlatachstud. IIIIIIIV

CM

CM »-4

IVrok wcw. SOI

o

Irok

Q ^O o o

»Л ^O

'О а> £ o _CM o o

Я* N

'S «м

«ЖN Ilrok wCW.

СЧ «Л _»“4 o ГЧ «—4

O 515 110201

»n O

40 o

О

P ^C^W

. ł-H ^•nrH o _<N

f—t o ГЧr—4 ^O o _a

— £ ^OГЧ o

f-4 ⁰⁰ o o o

UIS

.o Ю ^CM o O o O o up

'zajęć kw. O

Godziny wtym wcw. a T-H

140 o

O o ⁰⁰ o _<M o o CM

13030 12010 o

o

13015 12015

U4 O o O »Л O o O O o o o o O O

uiozfh

pnjs ipÄJEO n^o;м ąnz -feiMoqo z33

F—1 fH ^4 CM i »-H «-Н

йЗ* ^ГЧ Û") ⁰⁰ ôs â ^<_ł-H^m ên_«—_{4 2;} ^s£> ⁰⁰

(17)

(18)

stopień doktora w 1977 r. Kilku pracowników samodzielnych, zatrudniono tylko na go

dzinach zleconych. Zakładem kierował aż do przejścia na emeryturę w 1981 r. mgr inż.

M. Mastalerz, w następnych latach obowiązki kierownika pełnił dr inż. T. Piech, a od maja 1983 r. do października 1986 r. doc. dr inż. A. Parol.

Z upływem czasu następuje stały wzrost jakości kadry nauczycielskiej, o czym świadczy uzyskanie tytułu doktora przez następujących pracowników: J. Baruka, A. Bil- czuka, W. Dubiela, M. Jakubowskiego, A. Ładziak, E. Nazarko. Obecnie na 11 nauczy

cieli akademickich zatrudnionych na pełnych etatach w Zakładzie Wychowania Tech

nicznego 9 pracowników, tj. 81,8% legitymuje się stopniem doktora.

Ponadto zakład zatrudnia samodzielnych pracowników naukowych w pełnym wy

miarze godzin. Są to profesorowie i docenci Politechniki Lubelskiej (prof. I. Polio, prof. R. Sikora, doc. dr inż. A. Parol, doc. dr inż. R. Długołęcki).

Zajęcia dydaktyczne z matematyki, fizyki i chemii realizowane są przez nauczycieli akademickich Wydziału Mat-Fiz-Chem. W poszczególnych latach prowadzili je między innymi: prof. E. Złotkiewicz, prof. S. Szpikowski, doc. dr hab. Z. Rychlik, dr A. Maciej- kowska, dr W. Cieślak, mgr A. Markiewicz, dr J. Wessely, dr M. Sowa, dr J. Zając, dr W.

Kamiński, dr A. Wojnowski, dr B. Chmiel. W Zakładzie Wychowania Technicznego za

trudnionych jest również 4 pracowników technicznych posiadających wyższe wykształ

cenie techniczne.

Oprócz działalności dydaktycznej w zakładzie prowadzone są prace naukowo-ba

dawcze, których wynikiem jest wydanie przez pracowników (zatrudnionych na pełnych etatech) 147 publikacji i kilkunastu patentów oraz wzorów użytkowych. Poza tym pracownicy zakładu czynnie uczestniczyli w konferencjach i sympozjach zarówno kra

jowych, jak i zagranicznych. Wygłoszono łącznie ok. 33 referatów na konferencjach krajowych i ok. 40 na konferencjach międzynarodowych. Przygotowywane są również rozprawy habilitacyjne^ w tym trzy osoby mają prace poważnie zaawansowane. Zakład Wychowania Technicznego współpracuje z Uniwersytetem w Ołomuńcu (CSRS), z Technische Hochschule w Karl-Marx-Stadt (NRD), Ingenieur Hochschule w Zwickau (NRD) oraz Politechniką Sofijską (Bułgaria).

Do realizacji procesu dydaktycznego posiada dobrze wyposażone laboratoria: techno

logii metali, materiałoznawstwa, technologii drewna, elektrotechniki, elektroniki i auto

matyki oraz pracownie rysunku technicznego i geometrii wykreślnej, metodyki kształce

nia technicznego. Podkreślić należy, że zwłaszcza laboratoria elektroniki i materiało

znawstwa są tak wyposażone, iż możliwe jest prowadzenie w nich szeroko zakrojonych prac badawczych. Wartość środków trwałych stanowiących wyposażenie laboratoriów wynosi około 20 milionów złotych.

Pierwsi absolwenci studiów magisterskich stacjonarnych ukończyli Wychowanie Techniczne w 1977 r. Od tego roku do r. 1987 dyplom magistra techniki uzyskało 381 osób. W roku 1985 absolwentów nie było ze względu na przejście z 4-letniego na 5-letni okres studiów.

Natomiast na studiach zaocznych pierwsi absolwenci ukończyli WT w 1978 r.

(19)

Kształcenie nauczycieliwychowania technicznego ... 131 Do 1987 r. włącznie magisterium uzyskały 284 osoby2!. Potrzeby szkół są zaspokajane w tym zakresie tylko częściowo. Jak podają kuratoria okręgów szkolnych regionu środko wo-wschodniego, zapotrzebowanie na nauczycieli techniki do roku 1990 przedstawia się następująco: Lublin - 68 osób, Zamość - 70 osób, Chełm - 45 osób, Biała Podlaska - 42 osoby.

Pomimo istniejącego zapotrzebowania na absolwentów Wychowania Technicznego Ministerstwo Nauki Szkolnictwa Wyższego i Techniki w 1984 r. wstrzymało rekrutację na studia stacjonarne, a w r. 1985 na studia zaoczne.2^ Po dwóch latach wznowiono rekrutację na studia stacjonarne.* 23 24 Główną przyczyną wstrzymania rekrutacji był brak dostatecznej liczby samodzielnych nauczycieli akademickich tej specjalności zatrud

nionych na pełnym etacie w Zakładzie WT.

Należy mieć nadzieję, że rozwój naukowy pracowników tego zakładu poprawi się i niebawem spełnione będą wysokie wymagania kadrowe, jakie stawia ministerstwo w dążeniu do zabezpieczenia jak najwyższych efektów kształcenia przedmiotowego nauczycieli.

РЕЗЮМЕ

Большие общественно-хозяйственные перемены, обусловленые научно-техни

ческим прогрессом, ведут к значительному измени ен программно-организацион

ного обучения учителей во всех районах нашей страны. Это относится также к Люблинскому воеводству.

В 50-е и 60-е годы обучением учителей-специалистов технического воспитания в Люблине занимались 2 учительских училища ( SN ). В 1971 году после ликви

дации учительских училищ создан в Университете им. Марти Склодивской-Кюри Высший учительский курс ( WSN ) в состав которого вошло Заведение прак- тическо-технических занятий. Учеба на стационарных курсах ( WSN ) длилась 3 года, зато на заочных курсах совершенствовали свои знания выпускники учитель ских училищ ( SN ) и учеба там длилась только три симестра. Высшее учитель

ское училище функционировало всего 4 года.

В 1973 году на место Высших учительских училищ создано Отделение педа

гогики и психологии. В его состав вошли Институт педагогики и психологии, а также внеинститутные заведения. Среди них находится, Зав едение практическо- технических занятий, которое было затем переименовано на Заведение техничес

кого воспитания ( WT }. Эта реформа в организационном плане вводила 4-летний

ni

Liczbę studentów wychowania technicznego, którzy uzyskali magisterium,obliczono na podstawie ewidencji prowadzonej w dziennikach studentów poszczególnychlat studióWstacjonarnych îzaocznych.

H Dane otrzymano w 1984 rokuz KOiW w Lublinie, Chełmie, Zamościu i BiałejPodlaskiej.

Oryginały pism znajdują się w ZakładzieWychowaniaTechnicznego.

23 Pismo MNSzWiT dot.zawieszenia rekrutacjiz dn. 16 IV 1984 r. (DU-1-078-9/84) oraz zdn. 30IV 1985 r.(DU-1 -4010-21/85).

24 Pismo dotyczące wznowieniarekrutacji DS 062-2/86 z dnia 1986-05-02.

(20)

срок обучения, кончающийся магистерским экзаменом, со временем замененный на 5-летний. В Заведении технического воспитания функционируют как стацио

нарная, так и заочная формы обучения.

SUMMARY

Social and economic progress - the result ofscientific and technical development - has brought about significant changes in the syllabus and organization ofteacher training throughout the counry,Theaboveholds true alsofor the region of Lublin.

In the 1950s and 1960sthere were two teacher training colleges (SN) in Lublinresponsible for the educationof teachersof practical-technical subjects.In 1971, after the colleges - theSNs - were abolished a new section wascreated atthe University ofMaria Curie-Skłodowska- the College for Further Teacher Training (WSN) which included the Department ofPractical-Technical Subjects.

The syllabus for full-time students atthe WSN covered three years whileextra-muralstudies weredesignedforthe graduates fromthe SNs and they covered the programme in half the time, Le.

in three semesters. TheWSN was in operation for only four years

Itwas replacedin 1973 by the Facultyof Pedagogyand Psychology,comprising the departments of the Institute of Pedagogy and Psychology as well as independent departments outside that unit.

Among them therewas the Department ofPractical-Technicalsubjects whose name wassubsequently renamed to Departmentof Technical Education.

From the organizational point of view this development meant the introduction of a uniform four-year degree course, subsequently expanded to five-year studies.There are both full time and extra-mural courses availablein the Department of Technical Education.

ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKLODOWSKA

Nakład 475 egz. 25nadb., ark. wyd. 6.8, ark.druk. 9,0. Papier druk. mat. PD7I g.Oddano do składu w listopadzie 1988 r., podpisano dodrukuw marcu 1990'r. Zam 199/88

Skład,druk ZakładPoligraficzny Politechniki Lubelskiej

(21)

(22)

w Lublinie

CZASOPISMA

Adresse:

UNIWERSYTET MARII CURIE-SKŁODOWSKIEJ BIURO WYDAWNICTW

Plac Marii

Curie-Skłodowskiej 5 20-031 LUBLIN POLOGNE

Kształcenie nauczycieli wychowania technicznego w Lublinie w latach 1944-1956

1 1 1

1 2 1 2

1 2 1 2 1 2

1 1

1 2

1 2 1 2 1 2

Cena 6400,—