KONKURS BIOLOGICZNY
DLA UCZNIÓW GIMNAZJÓW
WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO
II ETAP REJONOWY 08 grudnia 2014
Ważne informacje:
1. Masz 90 minut na rozwiązanie wszystkich zadań.
2. Pisz długopisem lub piórem, nie używaj ołówka ani korektora. Jeżeli się pomylisz, przekreśl błąd i zaznacz inną odpowiedź.
3. Pisz czytelnie i zamieszczaj odpowiedzi w miejscu na to przeznaczonym. Pamiętaj, że zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.
Życzymy powodzenia!
Maksymalna liczba punktów 60 100%
Uzyskana liczba punktów %
Podpis osoby sprawdzającej
Zadanie 1. (0-2 pkt)
Spośród poniższych stwierdzeń (1-5) przedstawiających znaczenie wody dla organizmów wybierz i zaznacz dwa, które zawierają niepoprawny opis.
1. Ułatwia transport wielu substancji w organizmie.
2. Umożliwia pobieranie wielu substancji przez organizm.
3. Bierze udział w ochronie organizmu przed przegrzaniem.
4. Rozpuszcza glikogen i tłuszcz ułatwiając ich magazynowanie.
5. Umożliwia przebieg wielu procesów życiowych, np. trawienia pokarmu.
6. Rozkładając się w komórkach uwalnia dużą ilość energii cieplnej, która ogrzewa organizm.
Zadanie 2. (0-1 pkt)
Bakterie pałeczki okrężnicy posiano na trzech szalkach Petriego o zróżnicowanym podłożu.
Hodowano je w temperaturze pokojowej przez dwie doby, a następnie policzono kolonie bakterii na każdej z szalek. Wyniki doświadczenia zestawiono w tabeli.
Numer szalki Podłoże Liczba kolonii bakterii na szalce
I Agar + węglowodany 28
II Agar + węglowodany + witaminy 231
III Agar + witaminy 0
Zaznacz odpowiedź, w której poprawnie podano numer szalki wykazującej, że węglowodany są niezbędne do życia pałeczki okrężnicy.
A. Tylko I. B. I i II. C. II i III. D. Tylko III.
Zadanie 3. (0-2 pkt)
Kambium (miazga) pełni ważną rolę w życiu rośliny. Z komórek tej tkanki powstają nowe komórki, które m.in. przekształcają się w komórki tkanek przewodzących.
Wymień dwie cechy budowy komórek kambium, związane z funkcją pełnioną przez tę tkankę.
1. cecha: ………...
2. cecha: ………...
Zadanie 4. (0-1 pkt)
Zaznacz odpowiedź, w której wszystkie wymienione rośliny wytwarzają korzenie spichrzowe.
A. Ogórek, kapusta, rzepa. C. Imbir, cukinia, rzodkiewka.
B. Ziemniak, brokuł, kalarepa. D. Chrzan, marchew, pietruszka.
Zadanie 5. (0-4 pkt)
Poniżej wymieniono wybrane procesy (A-E) zachodzące w komórkach.
A. Synteza, przekształcanie i transport białek.
B. Regulacja wymiany substancji z otoczeniem.
C. Przechowywanie informacji o budowie komórki.
D. Produkcja związków organicznych z dwutlenku węgla.
E. Utlenianie związków organicznych i magazynowanie uwolnionej z nich energii.
a) Przyporządkuj każdemu elementowi budowy komórki wymienionemu w tabeli, po jednym procesie (spośród A-E). Wpisz oznaczenia literowe procesów do odpowiednich rubryk tabeli.
Mitochondrium Błona komórkowa Siateczka śródplazmatyczna
b) Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Jeżeli komórka ludzka wytwarzająca insulinę pobiera z krwi aminokwasy i wykorzystuje je do produkcji tego hormonu, to przemieszczają się one, a następnie produkt z nich powstały kolejno przez
A. cytoplazmę, siateczkę śródplazmatyczną, błonę komórkową, cytoplazmę.
B. cytoplazmę, mitochondrium, siateczkę śródplazmatyczną, błonę komórkową.
C. błonę komórkową, siateczkę śródplazmatyczną, mitochondrium, cytoplazmę.
D. błonę komórkową, cytoplazmę, siateczkę śródplazmatyczną, błonę komórkową.
Zadanie 6. (0-3 pkt)
Poniżej przedstawiono w przypadkowej kolejności nazwy niektórych jednostek klasyfikacji biologicznej potrzebne do sklasyfikowania bociana czarnego i komara brzęczącego.
typ rząd rodzina nadkrólestwo
komar, ptaki, bocian czarny, komarowate, zwierzęta, muchówki, bocian, komar brzęczący, bociany, strunowce, owady.
Korzystając z podanych nazw, uzupełnij poniższą tabelę w taki sposób, aby przedstawiała klasyfikację komara brzęczącego i bociana czarnego.
Nazwa jednostki
w systematyce Nazwy określające systematykę gatunku jądrowe
królestwo
stawonogi gromada
bocianowe rodzaj
gatunek
Nr zadania 1. 2. 3. 4. 5. 6.
Maks. liczba punktów 2 1 2 1 4 3
Uzyskana przez ucznia liczba punktów
Zadanie 7. (0-2 pkt)
Ciało dorosłej postaci tego zwierzęcia jest wydłużone i spłaszczone grzbietowo-brzusznie.
Można w nim wyróżnić nie tylko stronę grzbietową i brzuszną, ale także przód i tył, jednak nie da się wyodrębnić wyraźnych odcinków ciała. W przedniej części ciała skupione są narządy zmysłów, m. in. para oczu. Otwór gębowy prowadzi do gardzieli, która może być wysuwana na zewnątrz, kiedy zwierzę odżywia się. Ciało okrywa jednowarstwowy nabłonek wytwarzający liczne rzęski. Przez ten nabłonek odbywa się też wymiana gazowa.
a) Podaj nazwę typu, do którego należy opisane zwierzę.
………...
b) Korzystając z powyższego tekstu, określ środowisko oraz tryb życia opisanego zwierzęcia. W tym celu zaznacz w tabeli odpowiedź A lub B oraz jedną odpowiedź spośród 1-4.
Środowisko życia Tryb życia
A. wodne 1. pasożytniczy – jest pasożytem wewnętrznym zwierzęcia.
2. wolno żyjący – jest drapieżnikiem.
B. lądowe 3. osiadły – jest drapieżnikiem.
4. osiadły – jest filtratorem.
Zadanie 8. (0-4 pkt)
Na rysunkach 1. i 2. przedstawiono przedstawicieli pewnej grupy zwierząt.
a) Podaj nazwę typu, do którego należą przedstawione zwierzęta oraz jedną cechę budowy zewnętrznej, widoczną na obu rysunkach, charakterystyczną wyłącznie dla tego typu.
Typ:………., cecha:………..
b) Podaj nazwę gromady, do której należy każdy z tych przedstawicieli oraz jedną cechę budowy zewnętrznej, charakterystyczną dla tej gromady.
Przedstawiciel Gromada Cecha charakterystyczna budowy zewnętrznej 1
2
c) Zaznacz odpowiedź, w której prawidłowo wymieniono oznaczenie cyfrowe zwierzęcia, w rozwoju osobniczym którego zachodzi przeobrażenie (metamorfoza).
A. 1. B. 2. C. 1 i 2.
Zadanie 9. (0-4 pkt)
Na rysunku pokazano ogólną budowę ryby. Linią zaznaczono narząd zmysłu znajdujący się w skórze ryby.
Na podstawie: T. Umiński, H. Wiśniewski, Biologia. Warszawa 1988, s.153.
a) Podaj nazwę narządu oznaczonego na rysunku linią przerywaną, wpisując ją we wskazanym miejscu obok rysunku. Poniżej zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Narząd oznaczony na rysunku umożliwia rybie odebranie:
A. światła odbitego od ofiary lub przeszkody. C. zmiany wilgotności otoczenia.
B. zmiany kierunku przepływu wody. D. zmiany temperatury wody.
b) Uporządkuj wszystkie wymienione poniżej elementy budowy (1-6) ryby, wpisując ich oznaczenia cyfrowe, według podanych kryteriów A i B.
1. pokrywy skrzelowe 3. płetwy 5. łuski
2. pęcherz pławny 4. skrzela 6. ogon
A. Są przystosowaniami do sprawnej wymiany gazowej w wodzie: ………..…
B. Są przystosowaniami do sprawnego poruszania się w wodzie: ………..
Nr zadania 7. 8. 9.
Maks. liczba punktów 2 4 4
Uzyskana przez ucznia liczba punktów
Zadanie 10. (0-5 pkt)
W poniższej tabeli zamieszczono wybrane cechy budowy i fizjologii kręgowców.
Wypełnij tabelę, wpisując w każdej rubryce znak „+” (plus), jeśli cecha występuje, a znak” „ (minus), jeśli cecha nie występuje w żadnym stadium życiowym wymienionego przedstawiciela kręgowców.
Przedstawiciel (gatunek)
Cecha rogowe
wytwory naskórka
skrzela stałocieplność zapłodnienie zewnętrzne
błony płodowe Węgorz europejski
Kumak górski Żółw błotny Gęś gęgawa Lemur katta
Zadanie 11. (0-6 pkt)
Na rysunku przedstawiono erytrocyty człowieka. Komórki te nie mają organelli komórkowych i wypełnione są hemoglobiną.
Źródło: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia. Warszawa 1996, s. 65.
a) Wypełnij luki w poniższych zdaniach tak, aby zdania te podawały poprawne informacje.
Hemoglobina zawarta w erytrocytach przyłącza tlen wtedy, kiedy krew przepływa przez
……….…………, a odłącza tlen wtedy, kiedy krew płynie przez ……….……… . Cząsteczki tlenu przenikają do erytrocytów i z erytrocytów przez ich ………...………komórkową.
b) Podaj nazwę lub symbol witaminy, znajdującej się jedynie w pokarmach zwierzęcych, która bierze udział w procesie dojrzewania erytrocytów oraz podaj nazwę awitaminozy, wywołanej u człowieka niedoborem tej witaminy.
Witamina: ………. Awitaminoza: ………
c) Zaznacz odpowiedź A albo B i jej uzasadnienie 1 albo 2 tak, aby powstało poprawne dokończenie zdania.
Osoba, która ma obniżoną zawartość hemoglobiny oraz obniżoną liczbę erytrocytów we krwi powinna zwiększyć spożywanie
A. mleka
ponieważ 1. produkt ten zawiera dużo żelaza.
B. mięsa wołowego 2. produkt ten zawiera dużo magnezu.
d) Zaznacz w pierwszej kolumnie tabeli składnik dymu papierosowego, którego działanie powoduje niedotlenienie organizmu człowieka, a w drugiej kolumnie zaznacz prawidłową informację dotyczącą sposobu działania tego składnika.
Składnik dymu papierosowego powodujący niedotlenienie
organizmu człowieka
Sposób działania tego składnika w organizmie człowieka
A. Substancje smoliste. 1. Przyspieszenie obumierania erytrocytów.
B. Dwutlenek siarki. 2. Zablokowanie odłączania się tlenu od hemoglobiny.
C. Tlenek węgla. 3. Zablokowanie przenikania dwutlenku węgla do płuc.
D. Nikotyna. 4. Zablokowanie przyłączania się tlenu do hemoglobiny.
Zadanie 12. (0-1 pkt)
Ludzie zwiększają swoją kondycję fizyczną oraz wydolność aparatu ruchu w sposób naturalny lub sztuczny. Do sztucznych sposobów należy stosowanie środków anabolicznych.
Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Środki anaboliczne
A. zwiększają gromadzenie żelaza w szpiku kostnym.
B. hamują oddychanie beztlenowe w komórkach.
C. zmniejszają odczuwanie bólu i zmęczenia.
D. zwiększają syntezę białka w komórkach.
Zadanie 13. (0-1 pkt)
Uczniowie szukali informacji dotyczących działania pewnej substancji na organizm człowieka i zwrócili uwagę na to, że powoduje ona zaburzenia czucia, zaburzenia koordynacji ruchowej, pogarsza ostrość widzenia oraz logiczne myślenie, wywołuje szybkie zmęczenie pracą umysłową i zmniejsza koncentrację. Może zwiększać drażliwość, zmienność nastroju, agresję i trudności w opanowaniu się.
Spośród wymienionych niżej substancji wybierz i podkreśl tę, której działanie opisywali uczniowie.
nikotyna alkohol kofeina testosteron adrenalina biotyna
Nr zadania 10. 11. 12. 13.
Maks. liczba punktów 5 6 1 1
Uzyskana przez ucznia liczba punktów
Zadanie 14. (0-4 pkt)
Na rysunkach A, B i C przedstawiono komórki trzech rodzajów tkanki mięśniowej występujących w organizmie człowieka. Nie zachowano proporcji wielkości między komórkami.
Źródło: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia. Warszawa 1996, s. 63.
a) Przyporządkuj narządy wymienione poniżej (1, 2, 3) do rysunków tkanek (A, B, C), występujących w ich budowie oraz podaj nazwy układów narządów, w których występują te narządy. W tym celu wypełnij poniższą tabelę.
1. serce 2. pęcherzyk żółciowy 3. przepona
Rysunek A Rysunek B Rysunek C Oznaczenie cyfrowe narządu
Nazwa układu narządów
b) Podaj oznaczenie literowe tkanki, której komórki mogą wytwarzać energię w wyniku oddychania beztlenowego. Napisz równanie reakcji dla tego oddychania, posługując się słowami, a nie wzorami chemicznymi.
Tkanka: …………...
Równanie reakcji: ………
Zadanie 15. (0-4 pkt)
Zdrowy dorosły mężczyzna o masie 70 kg w warunkach standardowych (dieta, aktywność życiowa) wytwarza w nerkach w ciągu 1 minuty 120 ml moczu pierwotnego, a powstały z tej objętości mocz ostateczny ma 120 razy mniejszą objętość.
Na podstawie: D. McLaughlin, J. Stamford, D. White, Fizjologia człowieka. Krótkie wykłady. Warszawa 2008, s.
457 i 458.
a) Podaj nazwę procesu zachodzącego w nerkach, którego skutkiem jest różnica w objętości moczu ostatecznego w stosunku do objętości moczu pierwotnego.
………..
b) Wiedząc, że mężczyzna ten jest zdrowy, a przyjmuje w ciągu doby i wytwarza na skutek oddychania tlenowego łącznie 2,5 l wody, wymień trzy inne, poza wydalaniem moczu, drogi utraty wody, dzięki którym w ciągu doby traci on 2,5 l wody.
1. droga: ……….
2. droga: ……….
3. droga: ……….
c) Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania odnoszącego się do przedstawionego niżej przypadku.
Pan Kazimierz miał silne napady bólu zwane kolką nerkową. Badania wykazały, że cierpi na kamicę nerkową. Lekarz wyjaśnił panu Kazimierzowi, na czym polega leczenie tej choroby.
Stanowczo zalecił mu
A. spożywanie pokarmu z dużą ilością soli. C. picie dużych ilości wody.
B. rzadkie opróżnianie pęcherza moczowego. D. picie małych ilości wody.
Zadanie 16. (0-1 pkt)
Zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Jeżeli we krwi człowieka spada poziom glukozy, to
A. wątroba uwalnia glukagon, który pobudza trzustkę do rozkładu glikogenu i uwolnienia glukozy do krwi.
B. wątroba uwalnia insulinę, który pobudza trzustkę do rozkładu glikogenu i uwolnienia glukozy do krwi.
C. trzustka uwalnia glukagon, który pobudza wątrobę do rozkładu glikogenu i uwolnienia glukozy do krwi.
D. trzustka uwalnia insulinę, który pobudza wątrobę do rozkładu glikogenu i uwolnienia glukozy do krwi.
Nr zadania 14. 15. 16.
Maks. liczba punktów 4 4 1
Uzyskana przez ucznia liczba punktów
Zadanie 17. (0-3 pkt)
Na rysunku przedstawiono budowę skóry człowieka.
Źródło: B. Gąsińska i inni, Biologia, cz.1.Warszawa 2009, s. 72.
a) Podaj nazwy rodzajów tkanek, z których są zbudowane oznaczone na rysunku: naskórek oraz skóra właściwa. Nazwy rodzajów tkanek dopisz z prawej strony rysunku obok nazw wymienionych elementów.
b) Wypełnij poniższą tabelę, wpisując po dwie nazwy elementów budowy skóry, które pełnią daną funkcję w organizmie człowieka.
Funkcja Elementy budowy skóry
Obrona przed drobnoustrojami Ochrona przed utratą ciepła
Zadanie 18. (0-2 pkt)
Przeprowadzono następującą obserwację: najpierw dziesięciu biegaczy przez 60 minut siedziało bez ruchu w sali gimnastycznej, a co 10 minut dokonywano pomiaru ilości wydzielonego przez nich potu. Okazało się, że nie pocili się. Przez kolejne 60 minut sportowcy ci biegali bez przerwy w tej samej sali gimnastycznej i w tych samych warunkach temperatury i wilgotności. W taki sam sposób dokonywano pomiaru wydzielonego potu, a otrzymane wyniki z tego drugiego pomiaru wykorzystano do wyliczenia średniej objętości traconego potu w ciągu 1 minuty, czyli do wyliczenia średniej intensywności pocenia.
Uzyskane dane przedstawiono w tabeli.
Czas (minuty) Średnia intensywność pocenia (ml potu/min)
0 0
10 5
20 8
30 9
40 10
50 11
60 12
a) Sformułuj hipotezę badawczą, którą mogła potwierdzić przeprowadzona obserwacja.
……….
……….
b) Wyjaśnij przyczynę zaobserwowanego wzrostu intensywności pocenia się biegaczy.
………...
………...
………...
………...
Zadanie 19. (0-2 pkt)
Na rysunku przedstawiono łuk odruchowy występujący u człowieka.
Na podstawie: E .P. Solomon, L. R. Berg, D. W. Martin, Biologia. Warszawa 2011, s. 769.
a) Zaznacz odpowiedź A albo B i jej uzasadnienie 1 albo 2 tak, aby powstało poprawne dokończenie zdania.
Rysunek przedstawia odruch A. warunkowy
ponieważ 1. następuje po odczuciu bodźca.
B. bezwarunkowy 2. jego ośrodek znajduje się w rdzeniu kręgowym.
b) Podaj nazwy trzech układów anatomicznych, których bezpośrednie współdziałanie umożliwia reakcję organizmu zilustrowaną na rysunku.
………...
………...
Nr zadania 17. 18. 19.
Maks. liczba punktów 3 2 2
Uzyskana przez ucznia liczba punktów
Zadanie 20. (0-4 pkt)
Uczniowie przeprowadzili następujące doświadczenie: do dwóch probówek, umieszczonych w łaźni wodnej o temperaturze 37°C wlali po 2 ml roztworu wodnego ludzkiej pepsyny oraz taką samą ilość (5 g) ugotowanego białka kurzego. Do probówki nr 1 dodali 1 ml kwasu solnego. Po 10 minutach porównali zwartość obu probówek. Początek doświadczenia i jego wynik przedstawiono na rysunku.
Na podstawie: A. Woźniak, M. Źiśka, Biologia 7.Warszawa 1997, s. 49.
a) Sformułuj problem badawczy do przedstawionego doświadczenia.
………...
………...
b) Wyjaśnij, dlaczego probówki były umieszczone w łaźni wodnej o temperaturze 37°C.
………...
………...
c) Napisz, która probówka (1 czy 2) była użyta jako próba kontrolna tego doświadczenia.
Odpowiedź uzasadnij.
Probówka nr ………..
Uzasadnienie: ………...
………...
………...
………...
d) Napisz, jaki byłby wynik doświadczenia, w którym do probówki nr 3, o takiej samej zawartości jak w probówce nr 1, uczniowie dodaliby 1 ml zasady sodowej. Odpowiedź uzasadnij.
………...
………...
………...
………...
Zadanie 21. (0-3 pkt)
Na rysunku przedstawiono ogólną budowę układu krążenia człowieka oraz najdrobniejszych naczyń krwionośnych znajdujących się w tkankach.
Źródło: J. Balerstet i in., Biologia. Warszawa 2011, s.239 oraz F. Dubert i in., Biologia na czasie 2. Warszawa 2014, s. 191.
a) Wykaż, że budowa naczyń, w których zachodzi wymiana substancji między krwią i tkankami umożliwia sprawny przebieg tej wymiany.
………...
………...
………...
b) Wiedząc, że żyła wrotna prowadzi krew ze ściany jelita do wątroby, zaznacz prawidłowe dokończenie zdania.
Po zjedzeniu posiłku zawartość glukozy w żyle wątrobowej w stosunku do żyły wrotnej jest A. taka sama. B. wyższa. C. niższa.
c) Zaznacz odpowiedź A albo B i jej uzasadnienie 1 albo 2 tak, aby powstało poprawne dokończenie zdania.
Nadciśnienie tętnicze to podwyższona wartość ciśnienia krwi w A. tętnicach dużego
obiegu
wtedy, gdy
1. są one zwężone i zmniejszona jest ich pojemność.
B. tętnicach małego
obiegu 2. są one rozszerzone i zwiększona jest ich pojemność.
Zadanie 22. (0-1pkt)
Oceń prawdziwość poniższych stwierdzeń dotyczących prawidłowo przebiegających procesów podczas rozwoju osobniczego człowieka. Wpisz w odpowiednich miejscach tabeli literę P, jeśli stwierdzenie jest prawdziwe, lub literę F, jeśli stwierdzenie jest fałszywe.
P/F 1. Życie nowego ludzkiego organizmu rozpoczyna się od uwolnienia z jajnika
matki komórki jajowej i dostania się jej do jajowodu.
2. Zarodek, zbudowany z dzielących się komórek, zagnieżdża się w błonie śluzowej jajowodu.
3. Komórki zagnieżdżonego zarodka różnicują się, dzięki czemu powstają jego tkanki i narządy.
Nr zadania 20. 21. 22.
Maks. liczba punktów 4 3 1
Uzyskana przez ucznia liczba punktów
