Roman Pollak
Kallimachiana
Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 26/1/4, 211-213
Π. MISCELLANEA. 211
czesnych w łoskich hum anistach, że k rytykow ał Poggia, że ty- lekroć w ystępow ał w kraju z przem ow am i, w których zag rze wał do k ultyw ow ania elokw encji i filozofji, w skazyw ał p o trzeb ę kształcenia dzieci wedle najnow szych prądów, że tak wym ów nie staw ał w obronie w ieśniaka, tak wdzięcznie się o sw oich profesorach i dobrodziejach w yrażał, tak mocno przeciw wrogom Polski w ystępow ał, że wkońcu kierun ek odrodzenio wej re to ry k i przez siebie do ojczyzny w niesiony i szerzony rozw ijał u innych, stw arzając orato rsk ą szkołę ^ — to isto tn ie rozpoznam y w Jan ie z Ludziska praw dziw ego hum an istę, jako oratora, p atrjo tę, reform atora i w ielkiego człowieka zarazem .
Bronisław Nadolski. K allim achiana.
Mimo długiego szeregu prac, szkiców i artykułów pośw ię conych Kallimachowi daleko nam jeszcze do tak pożądanej mo nografji o tej w yjątkow o ważnej postaci w dziejach polskiego ren esan su . Trzebaż w pierw wydać krytycznie całą po nim sp u ściznę, poddać ją gruntow nej i w szechstronnej analizie, opiera- rając ją n a rozległem studjum k u ltu ry hum anistycznej, p rze prow adzić rew izję badań dotychczasow ych. Nie wolno nam jednak zam ykać oczu na to, że nad Kallimachem pracuje się
nie tylko w Polsce ale i zagranicą.
N iezw ykle pracow icie i sum iennie przez St. K ossow skiego zebraną bibljografję odnoszącą się do Kallimacha w pierw szym tomie „H istorji lite ra tu ry “ P iłata (str: 59—65) należy pom nożyć o niektóre cenne pozycje. I tak w latach 1909—1912 w ydał prof, historji hum anizm u w uniw. rzym skim Zabugin (Vladi- miro Zabughin) obszerną dw utom ow ą m onografję p. t. Giulio Pomponio Leto (Roma 1909 — 1912, t. I, str. XXII + 382, t. II,
str. XIV + 422), op artą na bardzo bogatym m aterjale arch iw al nym i rękopiśm iennym . Bez oparcia się o to dzieło nie m ożna mówić o tych zasobach k u ltu ry hum anistycznej, jakie Kallimach ze sobą do Polski przywiózł. Znał to studjum prof. P taśn ik ; w przypisach do swej Kuli игр włoskiej wieków średnich w Pol sce raz się na Zabugina powołuje (str. 1861 i cytuje za nim
zeznania Pom poniusa L etusa o Kallim achu. Ale P taśnikow i cho dziło tylko o dyplom ację i politykę Kallim acha, a nie o jego k u l tu rę hum anistyczną, więc też w szystkiego stam tąd nie w ydo bywał, co się do tej osobistości odnosiło. Tym czasem Z abugin, znający też częściowo polską litera tu rę naukow ą o K allim achu, w ielekroć o nim mówi, dorzuca tu i ówdzie ry sy do jego ch a rak te ry sty k i (I, str. 121, 122, 185—6) i cały jeden rozdział księgi pierw szej swego dzieła m u poświęca. Tutaj m. i. cha rak te ry z u je jego Fannietum.
212 II. MISCELLANEA.
Na m onografji Zabugina przedew szystkiem oparła się M. A. Kulczycka w swojej zagubionej pracy doktorskiej, której w yciągiem był jej refe ra t odczytany na posiedzeniu Polskiej Ak. Umiej, a ogłoszony w biuletynach z r. 1921. N iestety nie podała tam au to rk a swego głów nego źródła.
Nowe a bardzo cenne szczegóły zw iązane z zaginioną Re toryką Kallimacha podał Dr. Wł. Pociecha w Silva rerum z r.
1927 (Drugi egzemplarz exlibrisu Macieja Drzewickiego z 1516 r.),
str. 168—173. Mimo że ta „R e to ry k a “ Kallim achowa, manu eius scripta gdzieś się oddaw na w zbiorach kórnickich zaw ie
ruszyła w dziw nym sposobie, przypuszczać należy, że „zaopie kow ał się" nią ktoś zdający sobie spraw ę z jej w artości. A więc uzasadnioną jest nadzieja, że gdzieś, kiedyś, u kogoś — ten cen ny au to g raf się odnajdzie.
Nie tylko w Polsce i we W łoszech u kazują się stud ja po św ięcone Kallimachowi. W ostatnich czasach zajęli się też nim W ęgrzy. W pracach W ęgierskiej Akad. Um iejętności ukazała się w r. 1927 rozpraw ka prof. Józefa Huszti o poezjach K alli m acha, poświęconych królowi Maciejowi Korwinowi (Huszti J ó zef Callimachus Experiens Költemenyei Mätyas Kirâlyhoz, Bu
d apest 1927, str. 26). Dołączone streszczenie w języku włoskim oraz pomoc Dra Kardosa — pozwoliły mi zorjentow ać się w w y nikach tej pracy.
O utw orach K allim acha, odnoszących się do W ęgier podał wiadom ość Z eissberg (Die poln. Geschichtschr. str. 399). Nie
zajm ując się niemi bliżej, uznał je za u tw ory późnego okresu, w ym ienił ich ty tu ły , zwrócił uw agę na utw ór A d Petrum Ga- rasdam i w yciągnął zeń wniosek, że Kallimach miał jakiś kon
ta k t z arcybiskupem Kalocsy, dzięki którem u poznał ep ig ra m aty Ja n u sa Pannoniusa. Huszti wydał przy końcu swej roz praw ki te u tw ory Kallimacha z rękopisów Vat. Lat. 2869 i Barber. Lat. 2031. Są to u tw ory: A d Petum Gaiasdam Hungarum (14
w ierszy), Pro Regina Beatiice ad Mathiam Hungariae Regem
(80 w.). De Adamante Mathiae Regis et Aguila Ćesarea (16 w.), De eisdem (10 w.), De corvo Mathiae Regis et aguila Cesarea
(16 w.), De Adamante corvo et anulo Mathiae Regis (4 w.).
Z utw orów tych tylko d r u g i wydał przedtem H egedüs.
W edług Husztiego najw ażniejszym ze względów literackich je st w iersz pierw szy. Oświetla on bowiem bliżej postać G arasdy, którego dzieła zaginęły. Inne utw ory m ają tre ść historyczną i odnoszą się po części do przygotow ań w ojennych przeciw Turcji a po części do zwycięstwa króla Macieja nad F ry d e ry kiem III. J e st bardzo praw dopodobnem , że Kallim ach napisał te utw ory w czasie pobytu na dworze M acieja K orw ina w la tach 1483—4. W praw dzie b rak bezpośrednich dowodów tego pobytu, ale istnieją dowody pośrednie. Oto w zbiorze e p ig ra m atów florenckiego poety Ugolino Verino, ofiarow anym Macie jowi Korwinowi znajduje się epigram : A d Callimachum
Etru-II. MISCELLANEA. 213
scum , poetam insignem, Panonii regis amicum. Zwraca się tu
au to r do K allim acha z prośbą, aby jego w iersze polecił królowi (Com mendes, precor ut docto, m ea carm ina regi, Ut M aecena tis p raeb eat officium). Brat Ugolina Silvestro wrócił z W ęgier w r. 1483 i z jego to zapew ne relacji dowiedział się Ugolino, że na dw orze w ęgierskim znajdow ał się jego daw ny przyjaciel Kallimach. Inaczej — pow iada Huszti — nie m ożnaby sobie tego u tw oru w ytłum aczyć! Zbiór epigram atów Ugolina zawiózł jego b ra t do W ęgier w pierw szej połowie 1484 r., kiedy Kalli mach znajdow ał się jeszcze w Budzie.
Stosunki m iędzy M aciejem Korwinem a Polską tylko w la tach 1483 i 1484 były pokojow e i tylko w tedy mógł Kallimach, oficjalny dyplomacji polskiej przedstaw iciel — napisać swoje „w ęgierskie“ utw ory o ch arakterze panegirycznym w stosunku do króla Korwina. H istoryczne podłoże tych utworów m ogłyby w yjaśnić bliżej dyplom atyczne dokum enty polsko-w ęgierskie z tych lat.
Hipoteza H usztiego o pobycie Kallim acha na w ęgierskim dw orze w ym aga dalszych dowodów. W każdym razie epigram V erina przem aw ia za nią.
Dodam wreszcie, że p. T. K ardos, m łody uczony węgierski, pracujący obecnie w Rzymie nad rękopisam i Kallimacha, od nalazł wśród rękopisów w atykańskich jeszcze jeden kodeks, nieznany dotychczasow ym badaczom Kallim acha a zaw ierający jego utw ory *).
Roman Pollak.
Jak H eidenstein został historykiem .
(Na m arginesie lat szkolnych R. H eidensteina).
O młodych latach R einholda H eidensteina aż do roku 1582, w którym utalentow any h isto ry k w ystępuje na szerszą widow nię w służbie Stefana Batorego, posłując w jego im ieniu do księcia k u rla n d z k ie g o 2), dotychczasow i jego biografow ie (Spaso- wicz, N ehring, Czubek) dosłow nie nie um ieli nic powiedzieć. W szystko, co z tych bezm ała trzyd ziestu lat je g o 3) życia mogli przytoczyć, opierało się w yłącznie na szczupłych i po części m ylnych inform acjach Janockiego, które zarów no w odniesie niu do jego studjów, jakoteż do poznania genezy i początków
b Do bibljografji odnoszącej się do Kallimacha dołączyć jeszcze należy pracę włoską: Uzielli F ilippo B uonacorsi „Callim aco E sperien te“ d i San Gi- m iniano (M iscellanea storica della Valdelsa VI—VII).
2) Por. R. H eidenstein R erum polonicarum libri X II, 1672, str. 199. P a m iętn ik i w o jn y m oskiew skiej (przekład Czubka) 1894, str. 263.
3) Urodził się w r. 1553, jak w ynika z napisu na nagrobku jego w ko ściele parafjalnym w Solęcinie : „Obiit a. salutis 1620, aetatis vero sue 67-mo d ie 24 decem bris“ (Por. Slow , geogr. XI, 563).
