Waldemar Chrostowski
"Księga Aggeusza : orędzie,
interpretacja, recepcja" : VI
Konferencja Naukowa "Interpretacja
Pisma Świętego" : UKSW, Warszawa,
8 V 2012
Collectanea Theologica 82/4, 7-10
C ollectanea T h eologica 82(2 0 1 2 ) nr 4
WALDEMAR CHROSTOWSKI, WARSZAWA
KSIĘGA AGGEUSZA - ORĘDZIE, INTERPRETACJA, RECEPCJA.
VI KONFERENCJA NAUKOWA
INTERPRETACJA PISMA ŚWIĘTEGO,
UKSW, WARSZAWA, 8 V 2012
D oroczne konferencje naukow e pośw ięcone interpretacji Pism a Św iętego w ychodzą naprzeciw postulatom M agisterium K ościoła i potrzebom w spółczesnej biblistyki katolickiej, której sedno stano w ią - bodaj bardziej niż kiedykolw iek dotąd - kw estie herm eneu- tyczne. H erm eneutyka je st sztu ką interpretacji. W szechstronna w ie dza nagrom adzona na tem at Biblii je s t ogrom na, natom iast często nie w iadom o, co z tym bogactw em zrobić, to znaczy, ja k pogodzić najrozm aitsze poglądy i stanow iska, a także ustalenia, hipotezy i do m niem ania, oraz ja k spożytkow ać ów różnorodny m ateriał w chrze ścijańskiej teologii i praktyce duszpasterskiej.
W arszaw skie konferencje zm ierzają do solidnego ustalenia kontek stu historycznego, w jak im pow stała dana księga biblijna, rzeczowej analizy jej orędzia, tak ja k m ożem y j ą przeprow adzić za p o m o cą na rzędzi w łaściw ych dla podejścia diachronicznego i synchroniczne go oraz w ielokierunkow ych m etod egzegetycznych, a następnie do ukazania najstarszych etapów oddziaływ ania orędzia rozpatryw anej księgi, w idocznego w Biblii Greckiej (Septuaginta), w N ow ym Te stam encie i w Biblii A ram ejskiej (targum y). N ie trzeba uzasadniać, że szczególną rolę pełni w zgląd na N ow y Testam ent, traktow any jako druga część kanonu Biblii chrześcijańskiej, co pow oduje, że refleksja na ten tem at nabiera charakteru refleksji w ew nątrzkanonicznej.
W poprzednich latach przedm iotem kolejnych konferencji były: K sięga Ezechiela, Pieśń nad Pieśniam i, K sięga Tobiasza, K sięga K a płańska i K sięga N ahum a. D obór i kolejność ksiąg nie s ą przypad kow e, lecz skoordynow ane z program em w ykładów w Śekcji B i blijnej na W ydziale Teologicznym U niw ersytetu K ardynała Stefana W yszyńskiego w W arszawie. W iosenne konferencje, skierow ane
-przede w szystkim do doktorantów i studentów, są pom yślane jak o do pow iedzenia i uszczegółow ienie wykładów , które p ozw alają dostrzec i docenić pożytki płynące ze studiów biblijnych i teologicznych. Lecz krąg uczestników naukow ych spotkań i dociekań je st znacznie szer szy, obejm uje bow iem innych studentów i m łodych naukow ców, a także osoby spoza U K SW zainteresow ane poszerzaniem w iedzy b i blijnej i pogłębianiem wiary.
O tw ierając konferencję, ks. prof. W aldem ar C h r o s t o w s k i , p o m ysłodaw ca tego projektu i kierow nik Sekcji Biblijnej na W ydziale Teologicznym UKSW , zauw ażył, że do zakończenia cyklu pośw ięco nego Starem u Testam entow i pozostało 40 ksiąg, co oznacza, że ostat nia konferencja odbędzie się najw cześniej w 2052 r. O znacza to, że m łodzi naukow cy na pew no b ęd ą m ieli co robić, trzeba też m ieć n a dzieję, że część uczestników obecnego spotkania dożyje pom yślne go zakończenia zapoczątkow anego cyklu. Pom yślnie rozw ija się jeg o odpow iednik, czyli rów noległy cykl konferencji naukow ych pośw ię conych N ow em u Testam entow i, organizow any przez W ydział Teolo giczny U niw ersytetu M ikołaja K opernika w Toruniu.
N a konferencję, która odbyła się 8 m aja 2012 r., złożyły się dwie sesje. Przew odniczenie pierw szej objął ks. dr hab. B artosz A d a m c z e w s k i , adiunkt na W ydziale Teologicznym UKSW. Sesję otw o rzył referat ks. dr. Tom asza T u ł o d z i e c k i e g o , adiunkta na W y dziale Teologicznym U M K , zatytułow any Tło historyczne epoki p r o roka Aggeusza: p o lityka - adm inistracja - dem ografia. W przystępny i żyw y sposób jeg o autor przedstaw ił uw arunkow ania historyczne, polityczne i społeczno-gospodarcze, stanow iące kontekst działalności i orędzia proroka A ggeusza. Tak szeroka panoram a ukazała schyłek VI w. przed Chr. jak o ogniw o w długim procesie niezw ykle inten syw nych w ydarzeń i przem ian tow arzyszących w biblijnym Izraelu przejściu od okresu Pierwszej Św iątyni do okresu Drugiej Świątyni.
A utor drugiego referatu, ks. prof, dr hab. W aldem ar C h r o s t o w s k i , podjął próbę odpow iedzi na tytułow e pytanie: D laczego w 520 r. p r z e d Chr. nie odbudow ano je sz c ze dom u B ożego w Jerozolim ie? R e fleksja została podzielona na trzy części: rzeczyw istość Pierwszej Świątyni, skutki zagłady Jerozolim y i zburzenia świątyni dokonanego przez B abilończyków oraz najw ażniejsze dylem aty dotyczące odbu dow y Drugiej Świątyni. W iedza w tych sprawach pochodzi z dwóch źródeł: Pism a Świętego i archeologii. M im o to w w ielu przypadkach
znaczne, bądź w ogóle ich brakuje. O dbudow a sanktuarium konsekro w anego w 515 r. przed Chr. rozstrzygnęła w iele dylem atów po linii zapatryw ań przyjętych przed w ygnaniem babilońskim . B ył to zarazem świt nowej ery, w której św iątynia i spraw ow any w niej kult ofiam iczy nie b ęd ą ju ż jedynym , ani naw et najw ażniejszym , elem entem poboż ności. R eligia Izraela z religii m iejsca przeobrażała się w religię czasu. Trzeci referat w pierw szej sesji w ygłosił ks. dr hab. M arek P a r c h e m , adiunkt na W ydziale Teologicznym UKSW, podejm ując tem at Znaczenie i fu n kcje św iątyni w K siędze Aggeusza. W ystąpienie składa ło się z dw óch części, pośw ięconych term inologii oraz prorockiej w i zji świątyni jerozolim skiej. Aggeusz, zw racając się zarów no do zw y kłych m ieszkańców Jerozolim y, ja k i kapłanów, kładzie m ocny nacisk na piln ą potrzebę odbudow y dom u Bożego. Pow inien to być priorytet ze w zględu na zw iązek jeg o funkcjonow ania z kondycją ekonom iczną i przyszłością polityczną Judy. N a płaszczyźnie teologicznej św iąty nia, jak o m ieszkanie Boga, osiągnie chw ałę, gdyż Bóg będzie w niej odbierał cześć. Będzie stanow iła religijne centrum świata, a także sym bol i m anifestację chw ały Boga, m iejsce Jego sam oobjaw ienia się oraz kultu i udzielania pokoju rozum ianego eschatologicznie.
Drugiej sesji przew odniczył ks. prof. W. C h r o s t o w s к i. W jej ram ach dr B arbara S t r z a ł k o w s k a , adiunkt na W ydziale Teo logicznym UKSW , podjęła tem at K sięga A ggeusza w Septuagincie. Podobnie ja k w latach poprzednich - kiedy ukazyw ała kierunki rein- terpretacji rozpatryw anych ksiąg biblijnych dokonanej w Septuagin cie, postrzeganej jak o w pełnym tego słow a znaczeniu B iblia G recka - ukazała charakter przekładu Księgi A ggeusza. Podkreśliła, że zosta ła przełożona dość w iernie, czasem w ręcz literalnie, na ję z y k grecki, chociaż nie brakuje w niej drobnych zm ian w ynikających np. z inne go odczytania tekstu spółgłoskow ego oraz dostosow ania do specy ficznej sytuacji członków żydow skiej diaspory aleksandryjskiej.
Ekum enicznym akcentem konferencji był referat dr hab. Kaliny W o j c i e c h o w s k i e j , wykładającej w Chrześcijańskiej A kade m ii Teologicznej w W arszawie, zatytułow any N ow a św iątynia u progu now ej ery - sposoby obecności K sięgi A ggeusza w N ow ym Testamen cie. R eferentka podkreśliła, że w tym, co się tyczy cytow ania tekstów Starego Testam entu w N ow ym Testamencie, często trudno wskazać bezpośrednie źródła cytatów, poniew aż użyte sform ułow ania m ogły być znane autorow i z potocznej m ow y religijnej. Teksty K sięgi A g geusza oraz Księgi Zachariasza i Księgi M alachiasza, odzw ierciedla
-jące trzy nurty m esjanizm u, łączono w jeden zwój, przy czym klucz do ich wspólnej interpretacji stanow iło w yrażenie „posłaniec Pański” . Prezentując przyjętą przez siebie m etodologię cytow ania K sięgi A g geusza w N ow ym Testam encie, za najlepszą uznała klasyfikację lite raturoznaw czą, w yróżniającą cytaty em piryczne (akt cytow ania, kryp- tocytaty, aluzje, rem iniscencje) oraz naw iązania. Jako kryptocytat w skazała H br 12,16, natom iast szczególną uw agę pośw ięciła tekstowi J 2,19-21, w którym słowo „św iątynia” nabiera znaczenia sym bolicz nego, określając Jezusa jak o św iątynię i objaw ienie chw ały Bożej.
D oktor hab. A nna К u ś m i r e k, adiunkt na W ydziale Teologicz nym UKSW, idąc po linii sw ych w ieloletnich zainteresow ań i badań nad targum am i, podjęła tem at A ram ejska w ersja K sięgi Aggeusza. D okonując analizy jej poszczególnych fragm entów, podkreśliła n aj w ażniejszy cel każdego m eturgem ana: uczynienie tekstu aram ejskie go bardziej precyzyjnym niż oryginał hebrajski. Targum iczną w ersję Księgi A ggeusza znam ionuje unikanie antropom orfizacji Boga, doda w anie w yjaśnień uznanych za niezbędne lub pom ocne, a także zm ia na term inologii i rozm aite drobne, lecz zam ierzone m odyfikacje.
O statni referat, zatytułow any „ C hw ała p rzyszłej św iątyni ” (Hiero nim ze Strydonu, „In A g g a e u m ” 11,1-10), w ygłosił o. d r hab. M ie czysław C elestyn P a c z k o w s k i , profesor UM K. Zarysow ał dw a okresy w działalności egzegetycznej w ybitnego O jca K ościoła, który od fascynacji m eto d ą alegoryczną O rygenesa przeszedł do zdystan sow ania się od niej i w łasnego kom entow ania ksiąg świętych. K o m entarz do K sięgi A ggeusza pow stał w pierw szym z tych okresów, dlatego nie zabrakło w nim alegorii, posuw ającej się do dostrzegania w tekście starotestam entow ej księgi aluzji do Trójcy Świętej. S w oją pracę kom entatorską prow adził na zasadach parafrazy. U przyw ilejo w any dla niego był tekst Septuaginty, w którym , jeśli m ógł, dostrze gał znaczenie m esjańskie.
Po referatach w ygłoszonych podczas pierw szej i drugiej sesji w y w iązyw ała się interesująca dyskusja. Studenci i doktoranci daw a li w niej w yraz w iedzy nabytej podczas wykładów, konfrontując j ą z w ystąpieniam i poszczególnych referentów. Poniew aż pochodzą oni z różnych ośrodków akadem ickich, w yraźnie zatem dochodziła do głosu różnorodność i specjalizacja w zakresie studiów biblijnych prow adzonych na trzech różnych uczelniach, których przedstaw iciele m ieli konferencyjne w ystąpienia.
