Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym
Podmiotowe prawa rzeczowe.
Przedmioty praw rzeczowych
AGNIESZKA KWIECIEŃ-MADEJ
Znaczenie pojęcia prawo rzeczowe
• Reguluje cywilnoprawne formy korzystania z rzeczy mające postać majątkowych praw podmiotowych bezwzględnych,
• Zespół norm prawnych regulujących treść, powstawanie, zmianę, ustanie i ochronę podmiotowych praw
rzeczowych,
Przedmiotowe
• Uprawnienie, zespół powiązanych ze sobą uprawnień,
• Sfera możności postępowania w określony sposób,
przyznana i właściwie zabezpieczona przez normę prawną w celu ochrony majątkowych interesów podmiotu
uprawnionego,
Podmiotowe
• Akty normatywne lub wyodrębnione redakcyjnie zespoły przepisów tych aktów, zawierające w głównej mierze, normy prawa rzeczowego (normy regulujące prawa rzeczowe w znaczeniu podmiotowym),
Źródła prawa
Bezwzględny charakter prawa rzeczowego
Przysługuje ono uprawnionemu na zasadzie
wyłączności (z wyłączeniem innych osób – art.
144 i 233 k.c.)
Najczęściej jest skuteczne erga omnes
tj. wobec każdej osoby fizycznej i prawnej, a także jednostki organizacyjnej niebędącej osobą
prawną,
bez względu na to, czy między uprawnionym istniał wcześniej jakikolwiek stosunek prawny, z którego wynikałby obowiązek określonego
zachowania się,
Pierwszeństwo praw rzeczowych
Bezwzględny charakter praw rzeczowych
oznacza, że korzystają one z dobrodziejstwa pierwszeństwa, oznacza to, że:
Przysługuje im prymat przed prawami obligacyjnymi, jeśli chodzi o porządek ich zaspokajania,
Podlegają realizacji w kolejności odpowiadającej ich pierwszeństwu, gdyby doszło do kolizji między takimi samymi jak i różnymi prawami
rzeczowymi,
Zasada numerus
clausus praw rzeczowych
Wyczerpujący katalog,
Podmioty prawa cywilnego nie mają kompetencji do ich kreowania, jeśli nie
odpowiadałyby ich ustalonym ustawowo typom.
Nie jest możliwe kreowanie praw spoza
katalogu w drodze umowy, ani modyfikowanie
ich treści, chyba że przepisy wyraźnie na to
pozwalają.
Katalog praw rzeczowych:
Własność,
Użytkowanie wieczyste,
Ograniczone prawa rzeczowe:
Użytkowanie,
Służebności,
Zastaw,
Hipoteka,
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,
Jawność prawa rzeczowego
Zachowanie skuteczności erga omnes, treść prawa rzeczowego musi być znana każdemu bez ograniczeń, a obrót nim może podlegać
kontroli państwa obowiązek ujawniania treści praw rzeczowych np. art. 158 k.c., 237 k.c.
Jeśli do treści prawa rzeczowego należy
władztwo, wyrazem jawności jest posiadanie rzeczy domniemanie zgodności posiadania z prawem – art. 341 k.c.
Wymóg wpisu do publicznie dostępnego
rejestru,
Ogólne typy praw rzeczowych
Kryterium zakresu bezpośredniego władztwa nad rzeczą:
1.
Własność,
2.
Użytkowanie wieczyste,
3.
Ograniczone prawa rzeczowe,
Kryterium czasowe:
Bezterminowe – ich czasu istnienia nie da się z góry określić,
Terminowe
Kryterium relacji materialnoprawnej
łączącej prawa rzeczowe z innymi prawami podmiotowymi:
Samoistne,
Akcesoryjne,
Kryterium możliwości zmiany podmiotowej po stronie uprawnionego i swobody
rozporządzania:
Przenoszalne,
Nieprzenoszalne – nieprzenoszalność musi
wynikać z ustawy: art. 254 k.c. (z wyjątkiem art.
20 u.t.) oraz art. 299-300 k.c.
Kryterium odpłatności przy ich ustanawianiu:
Odpłatne,
Nieodpłatne,
Kryterium liczby podmiotów uprawnionych:
Jednopodmiotowe,
Wielopodmiotowe,
Pojęcie rzeczy
Rzeczami są tylko przedmioty materialne (art. 45 KC).
Zgodnie z utrwalonymi poglądami, są to części przyrody w stanie pierwotnym lub
przetworzonym, wyodrębnione spośród innych (naturalnie lub sztucznie) w sposób
umożliwiający samoistne traktowanie w stosunkach społeczno-gospodarczych, wyrażonych przez prawo rzeczowe, zobowiązaniowe i inne. (Definicja J.
Wasilkowskiego)
Dobra niebędące rzeczami
Nie są rzeczami dobra wolne (powietrze, woda, kopaliny w złożu), aż do postaci nadającej się do wyodrębnienia (miara wody w butelce, ilość węgla na hałdzie).
Nie jest rzeczą człowiek, jego zwłoki, narządy, tkanki, nawet, jeśli znajdują się w obrocie (krew) będąc dobrami sui generis.
Zwierzęta, po długotrwałych dyskusjach zostały wyłączone z kategorii rzeczy, chociaż w obrocie zwierzętami (np. sprzedaż zwierząt domowych, hodowlanych) stosuje się odpowiednio, co zrozumiałe, przepisy dotyczące rzeczy.
Dobra niematerialne (dzieła literackie, muzyczne, filmowe, naukowe, programy komputerowe, wynalazki i dobra osobiste)
Czasami występuje ich uzewnętrznienie, np. w postaci książki, nut, obrazu, dyskietki, płyty, jest to jednak, co najwyżej corpus mechanicum, przenoszący dobra niematerialne jako dzieło twórcy.
Klasyfikacje rzeczy
1) rzeczy znajdujące się w obrocie (res in commercio) i wyłączone z obrotu (res extra commercium);
2) nieruchomości i rzeczy ruchome;
3) rzeczy oznaczone co do gatunku i co do
tożsamości oraz rzeczy przyszłe.
Nieruchomości
Art. 46 § 1 KC, nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności
(np. budynki na gruncie państwowym lub gminnym oddanym w użytkowanie wieczyste są własnością użytkownika wieczystego, art. 235 KC).
Własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod powierzchnią gruntu w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze jego przeznaczenie (art. 143 KC)
Poza kopalinami znajdującymi się na różnych głębokościach gruntu i mającymi odrębną regulację prawną, obejmuje
również słup powietrza ponad gruntem i sam grunt, po obrysie jego granic.
Rodzaje nieruchomości
Gruntowe
Budynkowe
Lokalowe
Grunty i grunty rolne
Przepisy KC tradycyjnie określają grunty, jako
części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności.
Wśród nieruchomości wyróżnia się nieruchomości rolne, utożsamiane w Kodeksie cywilnym z
gruntami rolnymi. ą nimi (art. 46(1) KC) takie nieruchomości, które są lub mogą być
wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej
Zasada superficies solo cedit
Budynki
•Np. kiosk
•ruchomości
Nie związane trwale z gruntem
•Zasada: superficies solo cedit
•Wyjątek: odrębny przedmiot własności na podstawie szczególnych przepisów np. 235 KC
Związane
trwale z
gruntem
Części budynków
Wyjątek: odrębny od gruntu przedmiot
własności (na mocy przepisów szczególnych np.
ustawa z dnia 24.06.1994r. o własności lokali
Rzeczy ruchome (ruchomości)
Ruchomościami są te rzeczy, które nie są nieruchomościami,
Próbując pozytywnie określić ruchomości należy uznać je za rzeczy wyodrębnione od innych fizycznie oraz przenaszalne. Z tego powodu, jak trafnie rozstrzygnięto w orzecznictwie, np.
garaż składany jest ruchomością, zaś kiosk
(barak) na fundamentach (podwalinach)
stanowi nieruchomość.
Rzeczy oznaczone co do gatunku i oznaczone co do tożsamości
Co do gatunku
Cechy rodzajowe Wiele desygnatów Np. samochód osobowy
Co do
tożsamości
Indywidulany przedmiot
Konkretny obiekt
Np. samochód osobowy o nr DW 007X
Tylko ruchomości mogą być oznaczone co do gatunku (rodzaju), bez określania cech
indywidualnych, np. tona węgla, kopa jaj, meble, samochody. Ograniczone rodzajowo będą rzeczy ruchome, określone trochę dokładniej: tona węgla pierwszego gatunku, kopa jaj kurzych średniej
wielkości, samochody „Fiat” z 2011 r., a nawet z podaniem dalszych szczegółów, np. buty męskie czarne nr 42, model X, produkcji fabryki Y,
Rzeczy oznaczone co do tożsamości, to z istoty
swojej wszystkie nieruchomości oraz ruchomości
określone indywidualnie
Ruchomości oznaczone co do gatunku i co do tożsamości
Wyodrębnienie rzeczy ruchomych oznaczonych co do gatunku i co do tożsamości ma istotne znaczenie praktyczne, zwłaszcza dla umów, które mają na celu przewłaszczenie rzeczy.
Dla osiągnięcia skutku rzeczowego (rozporządzającego) przy przeniesieniu własności ruchomości oznaczonych gatunkowo, poza umową należy przenieść posiadanie rzeczy. Z kolei,
podwójny skutek prawny ogółu czynności prawnych
przysparzających w prawie polskim sprawia, że sama czynność (umowa) wystarczy dla ważności czynności przeniesienia
własności (np. sprzedaży, dostawy, darowizny), a dla rzeczy oznaczonych co do tożsamości skutek rozporządzający
powstanie wraz z zawarciem umowy (art. 155 § 1 i 2 KC).
Rozróżnienie obu kategorii rzeczy jest także istotne w innych sytuacjach, np. dla dochodzenia uprawnień z rękojmi za wady rzeczy (art. 556 i n. KC).
Rzeczy proste i rzeczy złożone.
Części składowe rzeczy
Rzeczy złożone, które dominują w obrocie towarowym z reguły są złożone z
rozmaitych elementów, które mają samoistny charakter aż do chwili włączenia do rzeczy ruchomej (nieruchomej), służąc jako całość do określonego celu
gospodarczego. Z częściami składowymi w rozumieniu art. 47 § 2 KC ma się do czynienia wtedy, gdy nie da się rzeczy tych odłączyć od siebie bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu
odłączonego.
Powiązanie musi mieć charakter trwały, fizyczny i funkcjonalny, czyli część składowa jest potrzebna dla pełnienia funkcji gospodarczej rzeczy (np. silnik w
samochodzie). Połączenie dla przemijającego użytku nie daje statusu części składowej (art. 47 § 3 KC)
Nie można więc przenieść własności części składowej, nie przenosząc własności całej rzeczy. Jeśli tak się stanie, to albo rzecz utraci swoje właściwości (wyjęcie silnika z samochodu powoduje utratę przez rzecz cech samochodu), albo część składowa stanie się odrębną rzeczą (wymiana silnika samochodu na nowy).
Przynależności
Przynależnością jest rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z innej rzeczy (nazwanej rzeczą główną), zgodnie z jej przeznaczeniem, jeśli pozostaje z rzeczą główną w faktycznym związku, odpowiadającym temu celowi (art. 51 § 1 KC).
Rzecz główna może być, zarówno nieruchomością, jak i ruchomością, przynależność może być tylko rzeczą ruchomą.
Przemijające pozbawienie faktycznego związku z rzeczą główną nie niweczy cech przynależności (art. 51 § 3 KC), ale też zasadą jest, że przynależność należy do właściciela rzeczy głównej (art. 51 § 2 KC).
Czynność prawna odnosząca się do rzeczy głównej (np. sprzedaż samochodu) dotyczy także przynależności (np. koła zapasowego), chyba że strony to w umowie wyłączyły albo wyłączenie takie wynika z przepisów szczególnych (art.
52 KC).
Przynależność czy część składowa?
Dla uniknięcia wątpliwości, czy ma się do czynienia z przynależnościami w konkretnej sytuacji należy szczegółowo ustalić zachowanie przesłanek:
1) występowanie rzeczy ruchomej;
2) mającej charakter samoistny;
3) podporządkowanej gospodarczo rzeczy głównej;
4) potrzebnej do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem;
5) pozostawionej w faktycznym związku z rzeczą główną;
6) należącej do właściciela rzeczy główne;
Pożytki
Zasady pobierania pożytków
Art. 55. § 1. Uprawnionemu do pobierania
pożytków przypadają pożytki naturalne, które zostały odłączone od rzeczy w czasie trwania jego uprawnienia, a pożytki cywilne – w
stosunku do czasu trwania tego uprawnienia.
§ 2. Jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczynił nakłady w celu uzyskania pożytków, które przypadły innej osobie, należy mu się od niej wynagrodzenie za te nakłady.
Wynagrodzenie nie może przenosić wartości
pożytków.
Kazus
Sorbona Sp. z o.o. zajmowała się działalnością hotelarsko-restauracyjną. W skład majątku spółki wchodziły 3 hotele, a przychody i koszty powstałe z tytułu ich działalności spółka rozliczała łącznie w ramach prowadzonej działalności. W dniu 13.05.2014r. Spółka sprzedała jeden z hoteli osobie fizycznej, która podjęła w tym hotelu dalszą działalność hotelarsko- restauracyjną, nie zmieniając nazwy hotelu ani restauracji, zatrudniając ten sam personel co zbywca. Spółka Sorbona prowadziła nadal dotychczasową działalność w pozostałych hotelach.
1. Oceń czy doszło do sprzedaży przedsiębiorstwa czy nieruchomości,
2. Określ odpowiedzialność nabywcy za długi Sorbona sp. z o.o. za długi związane z prowadzeniem sprzedanego hotelu.
Źródła prawa rzeczowego
Ustawowe źródła prawa rzeczowego:
1.
Konstytucja RP – art. 21 ust. 1 i 2, art. 20, art. 23, art. 64 ust. 3, art.
165 ust. 1 in fine, art. 216 ust.2,
2.
Kodeks cywilny (księga pierwsza art. 44-55, księga druga art. 140- 352)
3.
Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny – art. XXVI oraz XXXVII-XLVIII
4.
Ustawa o księgach wieczystych i hipotece (wraz z rozporządzeniami wykonawczymi)
5.
Ustawa o własności lokali
6.
Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów
7.
Ustawa o gospodarce nieruchomościami
8.
Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych
9.
