B. Dembowski
Sprawozdanie z Konferencji
naukowej na temat filozofii polskiej
okresu pozytywizmu, 28-29 kwietnia
1971, Warszawa, Pałac staszica
Studia Philosophiae Christianae 8/1, 287-290
1972
m ożna z a o b s e rw o w a ć u c z ło w ie k a ja k ie ś z m ia n y a n a to m ic z n o - fiz jo lo - giczne, m a ją c e ja k iś w a lo r e w o lu c y jn y , to są o n e w y ra ź n ie n ie k o rzystne.
Ks. p ro f. К . K łó s a k m ia ł p rz e d s ta w ić o cen ę k r y ty c z n ą w sp ó łc z e s n y c h prób filo z o fic z n e g o w y tłu m a c z e n ia e w o lu c ji b io lo g ic z n e j, lecz n ie p r z y był n a S y m p o z ju m z p o w o d u c h o ro b y .
Po k a ż d y m z o d c z y tó w o d b y w a ła się d y s k u s ja ; lic z n e g ło sy d o ty czące p o sz c z e g ó ln y c h te m a tó w p o z w o liły z ró ż n y c h p u n k tó w w id z e n ia spojrzeć n a o m a w ia n e z a g a d n ie n ia . B io lo g ic z n ą część o b r a d p o d s u m o wał k s. doc. W . S e d la k , a k o sm o lo g ic z n ą — ks. doc. S t. M a z ie rsk i. W śród gości w S y m p o z ju m b r a l i u d z ia ł m ię d z y in n y m i p ra c o w n ic y i stu d e n c i filo z o fii p rz y r o d y A T K w W a rs z a w ie , k tó r z y w p rz e r w a c h m iędzy o b r a d a m i z w ie d z ili z a b y tk i L u b lin a .
S z . W.
Slaga
S p ra w o z d a n ie z K o n f e r e n c ji n a u k o w e j n a te m a t filo z o fii p o ls k ie j okresu p o z y ty w iz m u , 28— 29 k w ie tn ia 1971, W a rs z a w a , P a ła c S ta s z ic a
K o n fe re n c ja z o s ta ła z o rg a n iz o w a n a p rz e z Z e sp ó ł H is to rii P o ls k ie j Filozofii N o w o ż y tn e j I n s ty tu t u F ilo z o fii i S o c jo lo g ii P A N , k tó r e g o k ie ro w n ik iem je s t o b e c n ie doc. d r A n d rz e j W a lic k i. W K o n f e r e n c ji u d z ia ł w zięli o p ró c z c z ło n k ó w Z e sp o łu p rz e d s ta w ic ie le ró ż n y c h o ś ro d k ó w n a u
k o w o -b a d a w c z y c h m ię d z y in n y m i U n iw e r s y te tu W a rs z a w s k ie g o , I n s t y tutu B a d a ń L ite ra c k ic h , U n iw e r s y te tu Ja g ie llo ń s k ie g o , L u b e lsk ie g o U n i w ersytetu im . M a rii C u rie - S k ło d o w s k ie j i U n iw e rs y te tu W ro c ła w sk ie g o . A kadem ia T eo lo g ii K a to lic k ie j re p r e z e n to w a n a b y ła p rz e z doc. d r B ro nisław a D em b o w sk ieg o . K o n fe re n c ję o tw o rz y ł D y r e k to r I n s t y t u t u F ilo z o fii i S o c jo lo g ii P A N prof. J a n S z c z e p a ń sk i. P o d k r e ś lił on w a ż n o ś ć b a d a ń n a d p o z y ty w iz mem, p o n ie w a ż p e w n e z a ło ż e n ia m e to d o lo g ic z n e p o s tu lo w a n e i o p ra c o wane p rz e z te n k ie r u n e k m y ś lo w y n ie s tr a c iły sw e j a k tu a ln o ś c i i n a d a l mają ż y w o tn y w p ły w n a b a d a n ia n a u k o w e .
N a stę p n ie głos z a b r a ł p ro f, d r T a d e u s z K o ta r b iń s k i. W y p o w ie d ź jeg o nazw ano w p r o g r a m ie „ W s p o m n ie n ia ” . M ó w ił on o lu d z ia c h , k tó r y c h spotkał b ą d ź o so b iście, b ą d ź p rz e z ic h p is m a , a k tó r y c h p o d ja k im ś w zględem m o ż n a n a z w a ć p o z y ty w is ta m i. W y w a rli o n i w p ły w n a u tw o rzenie te j p o s ta w y , k tó r ą n a z y w a m y p o z y ty w iz m e m s z e ro k ic h rz e s z i n telig en ck ich z p rz e ło m u X I X i X X w ie k u , i s a m i tę p o s ta w ę w y r a żali. P ro f. K o ta r b i ń s k i w s p o m n ia ł k s. S te f a n a P a w lic k ie g o , S ta n is ła w a S zczepanow skiego, B o le s ła w a P r u s a — p o d k r e ś la ją c p rz e p r o w a d z o n e przez n ie g o c ie k a w e a n a liz y p o ję c ia c z y n u , A le k s a n d r a S w ię to c h o w
-sk ieg o , sw eg o s t r y ja J ó z e f a K o ta rb iń s k ie g o , J u l i a n a O c h o ro w ic z a i L u d w ik a K rz y w ic k ie g o .
P o rz ą d e k p ra c K o n f e r e n c ji b y ł n a s tę p u ją c y :
P ie rw s z e g o d n ia p o w z m ia n k o w a n e j części w s tę p n e j doc. d r B a r b a r a S k a r g a w y g ło s iła r e f e r a t p t: P o r z ą d e k ś w ia ta i p o rz ą d e k w ie d z y (ze s tu d ió w n a d filo z o fią p o ls k ą o k re s u p o z y ty w iz m u ). N a s tę p n ie w y g ło szo n e z o sta ły d w a k o m u n ik a ty : m g r S ta n is ła w B o rz y m : H e n ry k S tr u v e a n ie k tó r e id e e p o z y ty w iz m u , o ra z m g r A n d rz e j P rz y m u s ia ła ; S te f a n P a w lic k i a p o z y ty w iz m .
W c z a sie s e s ji p o p o łu d n io w e j w y g ło sz o n o d w a r e f e r a ty : p ro f, d r H e n r y k M a rk ie w ic z : P ło s z e w s k i i je g o k r e w n i, o ra z doc. d r T o m asz W eiss: M a r ia n Z d z ie c h o w sk i i jeg o d ro g a od p o z y ty w iz m u do m e js a - n iz m u .
D ru g ie g o d n ia s e s ję p rz e d p o łu d n io w ą w y p e łn iły r e f e r a ty : D oc. d r S te f a n A m s te r d a m s k i: S c je n ty z m w c z o ra j i d z iś; doc. d r A n n a H o c h - fe ld o w a : N e o k a n ty z m w P o ls c e w k o ń c u X IX w .; doc. d r W ła d y s ła w K r a je w s k i: F ilo z o fia m a te m a ty k i S a m u e la D ic k s te in a .
T re ś ć s e s ji p o p o łu d n io w e j s ta n o w ił r e f e r a t d r A lin y M o lsk ie j: K r y z y sy — k o n ty n u a c je — m e ta m o rfo z y . P rz y c z y n e k do d z ie jó w id e i p o z y ty w is ty c z n y c h w so c jo lo g ii p o ls k ie j, o ra z k o m u n ik a t m g r H e n ry k i H o łd a -R ó z ie w ic z : K rz y w ic k i a p o z y ty w iz m w a rs z a w s k i.
P o k a ż d e j s e s ji (z a ró w n o p r z e d - ja k p o p o łu d n io w e j) o d b y w a ła s ię d y s k u s ja .
W s p r a w o z d a n iu c h c ę z w ró c ić u w a g ę n a p e w n e ty lk o m y ś li n ie k t ó ry c h r e f e r a tó w i k o m u n ik a tó w w p o rz ą d k u c h ro n o lo g ic z n y m ic h w y g ło s z e n ia , o ra z n a n ie k tó r e g ło sy w d y s k u s ji.
Doc. d r B a r b a r a S k a r g a m ó w iła o z a ło ż e n ia c h o n to lo g ic z n y c h i e p i- s te m o lo g ic z n y c h p o z y ty w iz m u . P o d k r e ś liła , że e ip s te m o lo g ic z n a p o z y ty w is ty c z n a d y r e k ty w a o b ie k ty w iz m u w p o z n a n iu św ia d c z y o p r z y jm o w a n iu p rz e z p o z y ty w is tó w o n to lo g ic z n e g o z a ło ż e n ia p o rz ą d k u ś w ia ta . N ie m o ż n a te g o p o r z ą d k u u to ż s a m ia ć z p o rz ą d k ie m lo g ic z n y m ty p u h e g lo w sk ie g o , a n i z p o rz ą d k ie m te le o lo g ic z n y m . P o r z ą d e k ś w ia ta je s t o d k ry w a n y m p rz e z w ie d z ę p o rz ą d k ie m p rz y c z y n o w y m . W y p ro w a d z ić z teg o m o ż n a w n io s e k o k o n ie c z n o śc i p r z y jm o w a n ia p e w n y c h zało ż eń m e ta fiz y c z n y c h — o n to lo g ic z n y c h — n a w e t p rz e z ta k i c h w ro g ó w m e ta fiz y k i ja k p o z y ty w iś c i. M o żn a p o w ie d z ie ć , że k o m u n ik a t m g r a S ta n is ła w a B o rz y m a o H e n r y k u S tr u v e m w y r a ż a p a r a d o k s a ln ą te z ę : S tr u v e id e a ln y r e a l is t a , o s k a r ż a n y p rz e z p o z y ty w is tó w o u p r a w ia n ie m e ta fiz y k i, s a m im z a rz u c a d o g m a ty z m m e ta fiz y c z n y . Ic h b o w ie m d o g m a ty c z n e z a u fa n ie d o d o ś w ia d c z e n ia (a w ię c ró w n ie ż p rz e k o n a n ie że p o rz ą d e k w ie d z y o d p o w ia d a p o rz ą d k o w i ś w ia ta ) b y ło w g S tr u v e g o c o fn ię c ie m się do m e t a fiz y k i p r z e d k r y ty c z n e j, p rz e d k a n io w s k ie j.
M gr A n d rz e j P r z y m u s ia la s t a r a ł się n a p o d s ta w ie te k s tó w z p rz e d 1868 r. w y k a z a ć , że m ło d y S te f a n P a w lic k i g ło s ił p o g lą d y z a sa d n ic z o niezgodne z ta k i m p o z y ty w iz m e m , k tó r y w y k lu c z a łb y m e ta fiz y k ę , o ra z że ju ż ó w c z e sn e je g o s ta n o w is k o m o ż n a n a z w a ć filo z o fią c h r z e ś c ija ń ską. N a w ia s e m od s p r a w o z d a w c y m o ż n a tu d o d a ć , że w o b e c te g o n ie jest s łu s z n e m n ie m a n ie , ja k o b y P a w lic k i z m ie n ił r a d y k a l n ie s w o je p o glądy p o w s tą p ie n iu w 1868 r. do n o w ic ja tu Z m a rtw y c h w s ta ń c ó w . M niem aniu o z m ia n ie p o g lą d ó w P a w lic k ie g o d a ł jesz c z e w y r a z p ro f. K o ta rb iń sk i w sw o ic h „ W s p o m n ie n ia c h ” n a p o c z ą tk u te j K o n fe re n c ji. N ato m iast o t a k z w a n y m p o z y ty w iz m ie P a w lic k ie g o m o ż n a p o w ie d z ie ć , iż p o le g a ł n a ty m , że c e n ił on p o z y ty w n ą p r a c ę b a d a w c z ą n a d f a k t a m i w k a ż d e j d z ie d z in ie , a n ie c e n ił p o h e g lo w s k ie j, s p e k u la ty w n e j filo z o fii id ealisty czn ej. T a k ie n a s ta w ie n ie z a c h o w a ł do k o ń c a życia.
Doc. d r A m s te r d a m s k i o m ó w ił p r z e o b r a ż e n ia ja k i e n a s tą p iły w r o z u mieniu ro li n a u k i i je j cech is to tn y c h . N a jw a ż n ie js z e s ą w e d łu g niego dwa m o m e n ty . 1° S c je n ty z m X IX - w ie c z n y łą c z y ł p o s tę p lu d z k o ś c i (również m o r a ln y ) z p o s tę p e m m e to d o lo g ic z n y m n a u k i, u to ż s a m ia ł m e todologię z a k s jo lo g ią . D ziś w ia d o m o , że ro z w ó j n a u k i n ie je s t to ż samy z m o r a ln y m p o s tę p e m lu d z k o ś c i. N ie s te ty w ia d o m o , że b y ć m e to dologicznie p o p r a w n y m n a u k o w c e m n ie z n a c z y , że się je s t e ty c z n ie w artościow ym d o d a tn io c z ło w ie k ie m . 2 ° S c je n ty z m X IX - w ie c z n y c h a ra k te ry z o w a ł się w ia r ą w to , że te o r ie tw o rz y się e m p iry c z n ie n a p o d stawie in d u k c ji. D ziś w y r a ź n ie w id a ć , że n o w e te o r ie n ie w y n ik a ją in d u k c y jn ie z p o p rz e d n ic h te o r ii i d o św ia d c z e ń . O d w ró t od te j e m p i- rystycznej k o n c e p c ji z a c z ą ł się ju ż w r a z z k o n w e n c jo n a liz m e m . O b e c nie co ra z b a r d z ie j u ś w ia d a m ia n a je s t r e la ty w n o ś ć w ła s n e g o i cu d zeg o punktu w id z e n ia .
Z ty c h d w ó ch m o m e n tó w r e f e r e n t w y p ro w a d z ił w n io se k , że d z is ie j szych p o g lą d ó w s c je n ty z m e m n a z w a ć n ie m o ż n a , ch o ć o c z y w iśc ie n a leży d o c e n ić w ła ś c iw ie r o z u m ia n ą r o lę n a u k i.
Doc. d r A n n a H o c h fe ld o w a w sw y m r e f e r a c ie o n e o k a n ty z m ie w P olsce z w ró c iła u w a g ę n a w ie lo z n a c z n o ść sło w a „ n e o k a n ty z m ” . C y tując C a s s ir e r a p o w ie d z ia ła , że je d y n ą c e c h ą w s p ó ln ą n e o k a n ty z m u b y ł postulat m e to d y c z n y m o ż liw o śc i u p r a w ia n i a filo z o fii ja k o n a u k i. O m ó wiła o g ro m n y w p ły w ja k i w P o ls c e w y w a r ła „ H is to ria m a t e r i a li z m u ” Langego, k tó r a a p rio ry z m K a n ta in t e r p r e to w a ła p sy c h o lo g ic z n ie : u r z ą dzenia p o z n a w c z e c ia ła lu d z k ie g o w a r u n k u j ą p o z n a n ie i z a p e w n ia ją in te rsu b ie k ty w n o ść . Z p o ls k ic h n e o k a n ty s tó w o m ó w iła p o g lą d y G o ld berga, Z ło tn ic k ie g o , W . M . K o z ło w sk ie g o , M a h r b u r g a i M a s so n iu s a . W ty m r e f e r a c ie w id a ć b y ło , j a k c ią g le jesz c z e n ie z a s tą p io n y m ź ró d łem do p o z n a n ia m y ś li p o ls k ie j te g o o k re s u je s t S tr u v e g o „ H is to ry a Logiki ja k o te o r y i p o z n a n ia w P o ls c e .”
W d y s k u s ji w ró ż n y sp o só b u z u p e łn ia n o tr e ś ć re f e ra tó w . Z w ró c ę u w a g ę ty lk o n a n ie k tó r e w y p o w ie d z i. J u ż p ie rw s z e g o d n ia p ro f. B. J . G a w ę c k i w y s tą p ił z p o s tu la te m , b y te g o r o d z a ju k o n fe r e n c je p rz y c z y n ia ły się do u tw o r z e n ia s ło w n ik a te r m in ó w filo z o fic z n y c h , w k tó r y m d o k o n y w a n o b y p e w n y c h u ś c iś le ń te rm in o lo g ic z n y c h . Z a p ro p o n o w a ł r o z p a tr z e n ie ta k ic h n a p r z y k ła d p a r te r m in ó w n ie k ie d y n ie s łu s z n ie u ż y w a n y c h z a m ie n n ie : z a s a d a p rz y c z y n o w o śc i a p r a w a p rz y c z y n o w e , e p i s te m o lo g ia a g n o zeo lo g ia, filo z o fia p r z y r o d o z n a w s tw a a filo z o fia p r z y ro d y , ś w ia t rz e c z y w is ty „ w so b ie ” a ś w ia t rz e c z y w is ty „ d la n a s ” .
P ro f. N. Ł u b n ic k i p rz y p o m n ia ł c ie k a w e r o z w a ż a n ie z a w a r te w n ie - o p u b lik o w a n y c h r ę k o p is a c h P r u s a o n ie ś m ie rte ln o ś c i. To z a g a d n ie n ie P r u s s t a r a ł się ro z w ią z a ć n ie p rz e z w ia r ę r e lig ijn ą , a le s z u k a ją c u z a s a d n ie n ia n ie ś m ie rte ln o ś c i z g o d n ie z p o z y ty w is ty c z n y m ro z u m ie n ie m n a u k i.
C ie k a w y b y ł głos d r J a k u b o w ic z a p o s tu lu ją c y , b y p o g lą d y m y ś li c ieli teg o o k re s u b a d a ć ta k ż e w e d łu g u g ru p o w a ń w cz a so p ism a c h , to b o w ie m m o że d a ć ja k ą ś w s k a z ó w k ę d la r o z r ó ż n ie n ia in t e r p r e t a c y j n eg o tw ie r d z e ń d w ó c h a u to r ó w , p o d o b n ie s f o rm u ło w a n y c h , a in n ą tr e ś ć z a w ie ra ją c y c h . N a in n o ś ć t ę w s k a z y w a ło b y o p u b lik o w a n ie w c z a so p iś m ie o in n e j o rie n ta c ji.
N a głos te n o d p o w ie d z ia ła doc. H o c h fe ld o w a , z w ra c a ją c u w a g ę , iż p u b lik o w a n ie w d a n y m c z a so p iśm ie n ie m u s ia ło b y ć w y ra z e m p r z y j m o w a n ia o k re ś lo n e j o r ie n ta c ji filo z o fic z n e j, n ie m o że w ięc te n p ro p o n o w a n y p o s tu la t m e to d o lo g ic z n y m ie ć z n a c z e n ia ro z s trz y g a ją c e g o .
N a z a k o ń c z e n ie s p r a w o z d a n ia tr z e b a p o d k re ś lić w ie lk ą ro lę j a k ą s p e ł n ia j ą teg o r o d z a ju k o n fe r e n c je , d a ją c e o k a z ję do w y m ia n y m y śli, u ła t w i a ją c e le p s z e z ro z u m ie n ie c a łe j złożoności p r o b le m a ty k i filo z o fic z n e j b a d a n e g o o k re s u . N a le ż y się w ię c w d z ię c z n o ść o rg a n iz a to ro m teg o s p o tk a n ia . Z g ó ry te ż tr z e b a p o d z ię k o w a ć Z e sp o ło w i H is to rii P o l s k ie j F ilo z o fii N o w o ż y tn e j za tr u d , k tó r y je s z c z e w ło ż y w p rz y g o to w a n ie m a te r ia łó w K o n f e r e n c ji do d ru k u .
B. D e m b o w s k i
S y m p ozju m A n tro p o lo g ii F ilo zo ficzn ej
W d n ia c h 8— 9 m a ja 1971 r. o d b y ło się S y m p o z ju m A n tro p o lo g ii F i lo z o fic z n e j, z o rg a n iz o w a n e p rz e z N a u k o w e K o ło F ilo z o fic z n e S tu d e n tó w A T K . C e c h ą c h a r a k te r y s ty c z n ą sy m p o z ju m b y ło to , że w s z y s tk ie p r e le k c je w y g ła s z a li stu d e n c i. O b ra d o m p rz e w o d n ic z y ł doc. d r h a b . M. G ogacz. O p ró cz s tu d e n tó w A T K w o b r a d a c h u c z e s tn ic z y li ta k ż e z a p ro s z e n i s tu d e n c i z U n iw e r s y te tu G d a ń sk ie g o , U n iw e r s y te tu P o z n a ń
