Ewolucja programu zawodów w
Towarzystwie Gimnastycznym
"Sokół" w latach 1867-1914
Prace Naukowe. Kultura Fizyczna 5, 7-23
2003
P R A C E N A U K O W E W y ż s z e j S z k o ł y P e d a g o g i c z n e j w C z ę s t o c h o w i e
S e ri a : K U L T U R A F I Z Y C Z N A z. V , 2 0 0 3
G rzeg o rz B ielec
EWOLUCJA PROGRAMU ZAWODÓW W TOWARZYSTW IE GIMNASTYCZNYM „SOKÓŁ” W LATACH 1867-1914
S ł o w a k l u c z o w e : ew olu cja , sport, g im n a s t y k a
A B S T R A C T
T h e E v o lu tio n o f T o u rn a m en t’s P rogram m e in the G y m n a stics O r g a n isa tio n ’’S O K Ó Ł ” in T h e Y ears 1 8 6 7 -1 9 1 4
K e y w o r d s : e v o lu t io n , sport, g y m n a s ti c s
O n e o f th e m a in e le m e n ts o f fu n c t i o n i n g o f P o li s h „ S o k ó ł ” w a s to p o p u l a r i s e p h y s i cal a c t i v i t y in its w id e u n d e r s ta n d in g . In th e very b e g i n n i n g it w a s lim ited to s h o w s a n d g y m n a s t i c e n te r ta i n m e n t . H o w e v e r , s o m e e x a m p l e s o f in d i v id u a l s p o r ts c o m p e t i t i v e n e s s s t a r t e d to a p p e a r in th e g ro u p . In th e fo l l o w i n g y e a r s th e c o m p e t i t i v e n e s s in b o t h f o r m s : in d i v id u a l a nd in g r o u p s — b e c a m e c o m m o n a n d e v e n an o b l i g a t o r y p a r t o f all k in d s o f e v e n ts — m e e t i n g s o r to u r n a m e n t s . A s a c o n s e q u e n c e s p e c i a l p r o g r a m m e s f o r c o m p e t i t i o n w e r e p r e p a r e d , d u e to w h ic h th e p a r t i c i p a n t s c o u l d d e m o n st r a te t h e i r a b il it ie s and o v e r c o m e th e o p p o n e n t . T h e p r o g r a m m e s f o r c o m p e t i t i v e n e s s w e r e c o n s t a n t l y c h a n g e d w h ic h illu s tra te d th e d e v e l o p m e n t o f g y m n a s ti c s . T h e r e s e a r c h aim s to s h o w th e r e a s o n s an d f a c t o r s i n f lu e n c i n g P o l i s h p r o g r a m m e o f c o m p e t i t i o n . T h e te xt in c lu d e s i n f o r m a t io n c o n n e c t e d w ith c o m p e t i t i o n in th e S o c i e t y w h ile its d e v e l o p m e n t — up to 1914. W e will find o u t h o w th e t o u r n a m e n t s w e r e led, w h ic h a c t i v i t i e s s e e m e d to b e th e m o s t p o p u l a r an d h o w th e f o r e i g n e x a m p l e s o f th e C z e c h „ S o k ó ł ” w e re fo llo w e d .
I.
K oniec XIX i początek XX wieku to je d e n z najciekaw szych okresów w rozwoju gimnastyki na terenach Polski. G łó w n ą instytucją p ropagującą w tedy tę dyscyplinę było Towarzystwo Gim nastyczne „S o k ó ł” . Pierwsze gniazdo tego stowarzyszenia powstało we Lw ow ie w 1867 r. Z czasem na
wzór „S okoła” — Macierzy (szczególnie w II dekadzie lat osiemdziesiątych XIX wieku) zakładano gniazda sokole w kolejnych miastach G a lic ji1. Później idea ta rozprzestrzeniła się na pozostałe dwa zabory. Wraz z e k s p a n sją sokolą rozprzestrzeniała się również idea propagowania gimnastyki, przyczyniając się do narodzin i rozwoju masowego ruchu gim nastycznego w Polsce.
W ciągu kolejnych lat działalności Towarzystwo G im nastyczne „S okół” w pływ ało na kształtowanie się polskiej szkoły gim nastycznej. To z kolei zale żało od szeregu czynników. Początkowo ze względu na m ałą popularność oraz stosunkowo skromny stan wiedzy2 na temat gimnastyki (szczególnie w o dnie sieniu do krajów Europy zachodniej), zaczerpnięto w zorce z niem ieckiego systemu gim nastycznego3. Turnerski charakter ćwiczeń, w którym dom ino wały przyrządy sztuczne, takie j a k koń, kozioł, drążek, poręcze czy trapez — utrzymał się w „S okole” do 1873 r. Wtedy to wraz z objęciem funkcji kie rownika ćwiczeń w „S okole” lwowskim przez C zecha — F. H ochm ana (w y chow anka M. Tyrsza, młodego studenta wydziału prawniczego Uniwersytetu Praskiego) — wprow adzono metodę i systematykę czeską oraz zorganizow ano na wzór czeski grono nauczycielskie4.
W 1875 r. stanowisko po F. Hochm anie powierzono A. Durskiemu. Dzięki wysiłkom Durskiego i j e g o w spółpracow ników opracow ano na podstawie systemu niem ieckiego i dorobku czeskiego oraz własnych dośw iadczeń, n o w ą koncepcję systemu i metody gimnastycznej pod n az w ą „system sokoli” . N ow o powstające „gniazda” wzorowały się na Macierzy, toteż system ten stał się
1 G n iazd a T o w a r zy stw a G im n a sty c zn eg o „ S o k ó ł” p o w sta w a ły kolejno: w K rak ow ie, P rzem yślu, K o ło m y i, T arnopolu (1 8 8 5 ), w R z e s z o w ie (1 8 8 6 ), w W a d o w ica ch , N o w y m S ączu , O św ię c im iu , Jaśle ( 1 8 8 7 ), w Stryju ( 1 8 8 8 ), w Jarosław iu, N o w y m Targu, Sanoku i S o k a lu (1 8 8 9 ), J. S n o p k o ,
P o ls k ie T o w a rz y stw o G im n a sty c z n e S o k ó ł w G a lic ji ( 1 8 6 7 - 1 9 1 8 ) , (dalej cyt. J. S n o p k o , P T G - S o k ó ł ...).
O
Istniały co praw da pryw atne sz k o ły g im n a sty c zn e, np. S zk o ła G im n a sty c zn a o tw o r z o n a 1 s ty c z nia 1847 r. w e L w o w ie z in icjatyw y L eona S a p ien y c z y też S z k o ła F e c h to w a n ia i G im nastyki z a ło ż o n a przez J. F. G aberle, jed n a k ich d zia ła ln o ść g im n a sty c zn a d a lek a b yła od o k reślen ia „ m a so w a ”. P la c ó w k i g im n a sty c zn e szerzej o p isa ł R. W a sz ty l, P ie r w s z e lw o w s k ie p la c ó w k i w y
c h o w a n ia f iz y c z n e g o „ W y ch o w a n ie F iz y c z n e i Sport” 1 9 93, nr 3, s. 8 3 - 8 8 . Z ob . S n o p k o , P T G - S o k ó ł..., s. 27.
3 S zereg au torów ó w c z e sn y c h (np. E. C enar) i w sp ó łc z e sn y c h (np. K. T o p o r o w ic z , J. S n o p k o ) je st z g o d n y ch c o d o z a p o ż y c z e n ia przez „ S o k o ła ” w P o lsc e , m etod y ć w ic z e ń i sy stem u z „turner- stw a ” n ie m ie c k ie g o .
4
K. T o p o r o w ic z , D z ia ła ln o ś ć T o w a rz y sh v a G im n a sty c z n e g o „ S o k ó ł ” w K r a k o w ie n a p o lu wv-
c h o w a n ia f iz y c z n e g o i s p o r tu p o d k o n ie c X I X i n a p o c z ą tk u X X w. ( 1 8 8 5 - 1 9 1 4 ) , „ R o czn ik N a
u k o w y W S W F w K rak ow ie 1 9 6 5 ” , T. IV, cz. 1, s. 165 (dalej cyt.: K. T o p o r o w ic z , D z ia ła l
n o ść ...). P rzem ian y m etod i sy s te m ó w w T o w a r zy stw ie o b sze rn ie o p isa ł r ó w n ie ż .1. S n o p k o , P T G - S o k ó ł .... s. 4 5 - 4 8 i 1 4 3 -1 4 5 .
E w o l u c j a p r o g r a m u z a w o d ó w 9
powszechnym w sokolstwie, a także i w szkołach5. M etoda Durskiego przez wiele lat była podstaw ą działalności tow arzystw sokolich w G alicji6. U trzy mała się ona w „S okole” do 1905 r. W tedy to dostrzeżono w „S okole” o g ro m ne walory szwedzkiej metody gimnastycznej, którą zaczęto w drażać do szkół ludowych, wydziałowych i średnich oraz do programu towarzystwa. Z p o w o dzeniem w prow adzano odtąd elem enty gimnastyki szwedzkiej (w połączeniu z systemem „sokolim ”)7.
Jak więc widać, różnorakie, metody i systemy gim nastyczne kształtowały oblicze polskiej gimnastyki sokolej, zaś odzw ierciedleniem ówczesnych tren dów jej rozwoju były i są programy zaw odów i rywalizacji sportowej w o b rę bie gniazd, okręgów i dzielnic sokolstwa polskiego.
II.
Na imprezach publicznych (zlotach czy popisach gim nastycznych) ry w a lizacja sportowa początkowo nie w ystępow ała . O rganizowano natom iast p o kazy, w których sokoli prezentowali opanow ane umiejętności gimnastyczne. Pierwszy udokumentowany, masowy pokaz gim nastyczny zorganizowano 9 marca 1879 r. we Lwowie z okazji 12 rocznicy istnienia TG „S o k ó ł” na ziemiach polskich. Program obejm ow ał głównie ćw iczenia wolne i ćw iczenia na przyrządach9. Z czasem do imprez sokolich zaczęły przenikać elem enty rywalizacji w poszczególnych konkurencjach.
Jak wynika z analizy prasy sokolej końca XIX i początku XX wieku, działacze sokolstwa polskiego bacznie śledzili kierunki rozwoju gim n asty k i10,
5 D o sz k ó ł „ system s o k o li” trafił za spraw ą n a u c z y c ie li w y s z k o lo n y c h w „ S o k o le ” . E. C enar,
P r z e m ia n y ..., s. 4.
6 K. T o p o ro w ic z, D z ia ła ln o ś ć s. 165.
7 E. Cenar, P r z e m ia n y ..., s. 4.
P ierw sze o g ó ln o g a lic y jsk ie za w o d y so k o lstw a p o lsk ie g o z o rg a n izo w a n o d op iero w 1907 r., z okazji 4 0 -le c ia ..S o k o la - M acierzy” . O b ok ć w ic z e ń na przyrządach, z a w o d n ic y ry w a lizo w a li w: skoku o ty czce, skoku w dal, rzu cie o sz c z e p e m , rzu cie d y sk iem , b iegu na 100 m etrów ; J. S n o p k o , P T G - S o k ó ł w G a l i c j i .... s. ¡4 7 .
9
P. G o d le w sk i, M . P rzy b y szew sk i, M a so w e p o k a z y g im n a s ty c z n e w d z ia ła ln o ś c i T G - S o k ó ł n a
zie m ia ch p o lsk ic h p o d z a b o r a m i w la ta c h 1 8 7 9 - 1 9 1 8 , [w :] D z ia ła ln o ś ć T o w a r z y s tw a G im n a s ty c z n e g o „ S o k ó ł" , P T N K F R z e s z ó w 1 9 96, s. 9 8 .
10 W ó w c z e sn y m „ S o k o le ” m ianem gim nastyk i o k reśla n o ca ło k sz ta łt d ziałań na p olu w y c h o w a n ia fiz y c z n e g o .
bratniego, pięć lat starszego — czeskiego „S okoła” . Ponadto uczestnictw o sokołów polskich w zlotach c z e sk ic h " , oraz C zechów w zlotach p o lsk ic h 12, sprzyjało w ym ianie doświadczeń, kreując koncepcje rozwoju ów czesnej g im nastyki sokolej i rywalizacji sportowej.
W program ie Zjazdu Sokolego w Pradze (27 czerw ca 1891 r.) Czesi o d dzielili ćw iczenia gim nastyczne od sportowych. Pierwsza grupa ćw iczeń obejm owała: ćw iczenia na przyrządach (drążek, poręcze, koń wszerz), druga zaś tzw. zawody (skok w dal, skok wzwyż, w spinanie na linie, rzucanie cięża rami, bieg szybki i za p asy )13.
Jako uczestnicy tychże zaw odów sokoli polscy mieli św iadom ość roz
dzielności ćwiczeń gim nastycznych od sportowych. Jednak w rok później
stworzyli swój własny program ćwiczeń gim nastycznych, z podziałem na dwie gromady. Pierwsza: skok w dal, skok wzwyż, skok o tyczce, skok z pomostu, kozioł wzdłuż, kozioł wszerz, koń wzdłuż, koń wszerz, stół do w oltyżow ania. W skład drugiej wchodziły: poręcze, drążek, musztra plutonu, m ocow anie i zapasy, szermierka, wspieranie ciężarami, budow anie piramid, osobne ć w i czenia wolne, gry i z a b a w y 14. Przy takim układzie konkurencji naczelnik gru py (6 - 10-osobowej) wybierał z dwóch powyższych gromad ćw iczebnych, dla każdego zastępu z osobna, dwie k o n k u re n cje15. Jak więc widać, zastępy mogły startować w konkurencjach ściśle gim nastycznych (np. koń, kozioł, poręcze, drążek) lub nie mających z gim nastyką nic wspólnego (np. skok w dal, skok o tyczce i szermierka, podnoszenie ciężarów). N ależy nadm ienić, że w ćw i czeniach mniej istotny był osiągnięty rezultat (nawet w konkurencjach łatwo w ym iernych, takich j a k skok wzwyż czy w dal). N a jw ię k szą wagę przykłada no do sposobu, dokładności i wirtuozerii w ykonania danego elem entu („ p ra w idłowe trzym anie ciała oraz elegancki doskok” 16). Dlatego zaw odnikom sła
11 P o la c y u c z e s tn ic z y li w czterech zlotach c z e sk ic h . C o praw da w 1912 r. o d b y ł się j e s z c z e V Z lot w s z e c h so k o ls tw a c z e s k ie g o , ale P o la c y w nim n ie u c z e s tn ic z y li, c h o c ia ż był to tzw . Z lo t O g ó l- n o sło w ia ń sk i. B y ło to zw ią za n e z tym , że w 1908 r. p ow stał Z w ią z ek S o k o lstw a S ło w ia ń sk ie g o . S. D o u tlik , H is to r y c zn e z w ią z k i p o ls k ie g o i c z e s k ie g o „ S o k o l a ”, „ P r z e g lą d S o k o li” 1 9 9 8 , nr 2, s. 3.
12
D o roku 1914 o d b y ło się p ięć z lo tó w p o lsk ich : 1 Z lo t w 1892 r. w e L w o w ie , II Z lo t w 1894 roku w e L w o w ie , III Z lot w 1896 roku w K rak ow ie, IV Z lo t o d b y ł się w 1903 r. w e L w o w ie , zaś Z lo t V G runw aldzki w 1 9 1 0 r. w K rakow ie.
13 P rze w o d n ik G im n a sty c z n y „ S o k ó ł ” (dalej cyt.: P G S ), L w ó w 1 8 8 1 - 1 9 1 4 , 1 8 9 1 , R. X I, s. 5 I. 14 PG S 1892, R. X II, s. 63.
15 „
T am że. 16 ^
E w o l u c j a pro g ra m u z a w o d ó w 11
biej wytrenowanym zalecano wykonanie mniej skom plikow anych elementów. W takim (mniej w ytrenowanym ) zastępie pierwsze ćw iczenie mógł z a d em o n strować nauczyciel, a po nim dopiero ćwiczyli zawodnicy. N ie mniej istotne niż samo ćwiczenie było przystąpienie do przyrządu i odstąpienie od niego — po ćwiczeniu — j a k również zdyscyplinowane zachow anie całego zastępu ćw ic zeb n e g o 17.
Przyczyn powstania takiego, oryginalnego programu zaw odów można upatrywać w tym, że: sokoli polscy mieli w łasn ą wizję konkurencji i ćwiczeń gim nastycznych; działacze rodzącego się polskiego ruchu gim nastycznego potrafili zachęcić młodych adeptów towarzystwa do wszelkich przejawów aktywności ruchowej; w różnych gniazdach „S okoła” kładziono nacisk na rozmaite konkurencje, stąd w szechstronny program miał umożliwić wykazanie się wybranymi tylko umiejętnościami; chcąc podkreślić swoją odrębność, sokoli polscy stworzyli swój własny — oryginalny podział ćwiczeń gimnastycznych.
Powyższy regulamin obowiązywał przez następne pięć kolejnych lat. Nie był jed n a k sztywny — nierzadko m odyfikowano go dla potrzeb poszczegól nych imprez — przykładem tej tendencji może być spraw ozdanie poszczegól nych towarzystw, z odbytych zawodów, za rok 1892. W Brodach (17 lipca) odbyły się mianowicie ćwiczenia wspólne — wolne, ćw iczenia w zastępie na drążku, ćwiczenia w skoku o tyczce. W C zerniow cach (17 lipca tegoż roku) rozegrano ćwiczenia wolne oraz ćw iczenia na przyrządach. W Jarosławiu (11 września) przeprowadzono pokaz ćwiczeń wspólnych — wolnych, ć w i czeń na przyrządach zastępami i ćwiczeń grona nauczycielskiego na drążku. W Śniatynie (18 września) zaprezentowano ćw iczenia wolne. W Żółkwi (16 października) popis dał wzorowy zastęp w ćwiczeniach na poręczach oraz w piramidach na tychże. We Lwowie (7 listopada) ryw alizow ano w ćw icze niach wspólnych, ćwiczeniach zastępami na przyrządach oraz zawody zastę pami pod sędziostwo grona nauczycielskiego. Zwycięzcy wspom nianych z a w odów gimnastycznych otrzymali „Księgę pam iątkow ą” Sokoła lwowskiego
18
ze stosow ną dedykacją . W Rzeszowie (w lutym 1893 r.) odbyły się ćw ic ze nia wspólne żelaznym i19 laskami, ćw iczenia na poręczach i piramidy, a także ćwiczenia na drążku i piram idy20.
Elem entem charakterystycznym imprez sokolich w latach 1892-1893, były ćwiczenia wolne — wspólne. Ich popularność stała się efektem przystęp- ności tychże ćwiczeń, ze względu na wiek, stopień zaw ansow ania ćw iczących
17 P G S 1892, R. XII, s. 63. 18 P G S 1893, R. X III, s. 106.
19
T ak w orygin ale.
oraz nikłe potrzeby sprzętowe — nie wym agające przecież konstruow ania
21 • •
specjalnych przyrządów . Ponadto widow iskow ość ćwiczeń wspólnych prze-1 prze-1
ja w ia ła się w ich masowym charakterze"“. Pozostałe konkurencje uprawiano w poszczególnych gniazdach wybiórczo i z różną intensywnością.
W 1897 r. pojawił się inny program zawodów, obejm ujący ćw iczenia gim nastyczne zastępów (na drążku, na skoczni, na stole, na koniu wzdłuż, na koźle oraz skok wzwyż, skok w dal, dwójskok w dal, skok przelotny), a także indyw idualną rywalizację w konkurencjach sportowych, czyli zawody ^jedno stek (w dźwiganiu ciężarów, w skoku w dal, w biegu, w skoku w zw yż)2' .
III.
W 1897 r. odbyło się w Brukseli posiedzenie Europejskiego Związku Gim nastycznego. Do związku przystąpiły Belgia, Dania, Francja, Flolandia, Włochy, Anglia, Skandynawia, Węgry, Hiszpania oraz sokolstw o słowiańsko- czeskie. Do związku nie przystąpiły Niemcy, Szwajcaria oraz sokolstw o pol skie. Polacy nie uczynili tego ze względów ogólnopolitycznych — tak uza sadnił to ów czesny redaktor „Przeglądu S okolego”24. Polska, ja k o kraj nie zrzeszony, nie miała tym samym narzuconych program ów sportowych. D late go też mogła j e modyfikować odpow iednio dla zaistniałych potrzeb. P rzykła dem tej tendencji były imprezy rozgrywane w kolejnych latach.
W roku 1898 — w trakcie zawodów gim nastycznych zorganizowanych w dniach 13-15 października w Parku Jordana w K rakow ie — rozegrano kon kurencje z podziałem sygnalizującym oddzielność ćwiczeń gim nastycznych od lekkoatletycznych i siłowych:
11
[...] m ają o n e (ć w ic z e n ia w o ln e ) i pod tym w z g lę d e m d o n io słe z n a c z e n ie , że — je śli tylko po tem u je st sz czera c h ęć i dobra w o la — m ożn a je w braku o d p o w ie d n io i h ig ie n ic z n ie u rząd zo nych sal ć w ic z e b n y c h , c z e g o n iezb ęd n ie w ym aga g im nastyk a p rzyrząd ow a, w y k o n y w a ć także w innych salach, ja k k a sy n o w y ch , sz k o ln y ch , a naw et i w w ię k sz y c h p ok ojach m ieszk a ln y ch , p rzedtem jed n a k o d św ie ż o n y c h n a le ż y c ie lub w re sz c ie w sprzyjającej p o rze letniej na w o ln y m p ow ietrzu , c o sz c z e g ó ln ie z e w z g lę d ó w zd row otn ych za le c a się n iezm iern ie. E. C enar, Ć w ic z e
n ia w o ln e — w s p ó ln e , PG S 1893, R. X III, s. 85. 2i
" N a przykład w V J u b ileu szo w y m Z lo c ie S o k o lsk im w K rak ow ie o d n o to w a n o 5 0 0 0 m ę ż c z y z n i b lisk o 8 0 0 k ob iet. P a m ię tn ik V Z lo tu S o k o lstw a P o ls k ie g o w K r a k o w ie w d n ia c h 1 4 - 1 6 lip c a
1 9 1 0 ro k u , L w ó w 1 9 1 1 , s. 1 0 -1 2 .
23 PG S 1897, R. X V II, s. 94.
24 Z ob . P r z e g lą d G im n a sty c z n y (dalej cyt.: PG) K ro n ik a . S ta ty sty k a z w ią z k ó w g im n a sty c z n y c h
E w o l u c j a p r o g r a m u z a w o d ó w 13
1. W pierw szym dniu: bieg na 100 m;
2. W drugim dniu: ćwiczenia na drążku, poręczach i zapasy;
3. W spinanie po linie 7-metrowej, skok wzwyż, w dal, wspierania cięża rów “5.
Również podobny (pod względem podziału) program miały tzw. Zaw ody K ościuszkowskie, rozegrane w 1900 r. Zostały one podzielone na trzy grupy (rozgrywane w cyklu 3-dniowym):
1. G rupa 1 — przyrządy: drążek, kółka, koń wszerz;
2. G rupa II — biegi: plaski na 100 m, na 1000 m, skoki: wzw yż i w dal, o tyczce;
3. G rupa III — ciężary, rzucanie dyskiem, zapasy26.
Za ogólnego zwycięzcę zaw odów uznawano tego, który osiągnie przy najmniej trzy zw ycięstwa (po jednym w każdej grupie w dowolnym dziale). W przypadku remisu o zwycięstwie miało zadecydow ać ćwiczenie na porę czach — specjalnie na ten cel ułożone. N ależy dodać, że przepisy obwarowane były specjalnymi adnotacjami, szczegółowo określającymi sposób i zasady przepro wadzenia każdej konkurencji27. Świadczyć to mogło o poważnym i w pełni profe sjonalnym traktowaniu tego typu zaw odów jak i ich uczestników. Od tej pory wszystkie zawody miały szczegółowy regulamin ich rozgrywania.
IV.
W 1901 r., uprzednio wspom niane sokolstwo czeskie (należące do eu ro pejskich struktur gimnastycznych), konsekwentnie utrwalało podział z a w o dów, z wydzieleniem konkurencji gimnastycznych:
1. ćwiczenia na przyrządach sztucznych: na drążku, poręczach, koniu wszerz z lękami, kółkach, koniu wzdłuż bez łęków i skoku wzwyż; 2. ćw iczenia proste: w skoku wzw yż o tyczce, biegu, rzucaniu kam ie
niem, wspinaniu po linie;
3. ćw iczenia specjalne: w zapasach, rzucaniu kręgiem (dysk), rzucaniu oszczepem, dźwiganiu ciężarów, skoku wzwyż, trójskoku w dal, skoku w dal.
25 PG 1 8 9 8 . s. 1 2 8 -1 2 9 . 26 PG 1 9 00. s. 2 2 9 .
27 . . .
Dwie pierwsze, z powyższych kategorii ćwiczeń gim nastycznych, grupo wały konkurencje w wielobój, toteż by odnieść zwycięstwo, należało w ystar tować w każdej z nich28.
Podobnie j a k w sokolstw ie polskim, również w czeskim m odyfikow ano program dla potrzeb danej imprezy. I tak na przykład pod kątem IV Zlotu W szechsokolego w Pradze, w 1901 r., ustalono inny program zawodów, uwzględniając udział braci sokolej z innych krajów. Ponownie jed n a k podkre ślono odrębność dyscyplin gimnastycznych od sportowych:
1. ćw iczenia na przyrządach (jako zawody zastępów i jed n o stek w dwóch oddziałach):
— niższym: drążek, poręcze, koń wszerz, koń wzdłuż, skok wzwyż;
— wyższym: drążek, poręcze, kółka, koń wszerz, koń wzdłuż, skok wzwyż.
2. igrzyska (bez przyrządów):
— czterobój (zawody proste): skok o tyczce, rzut kam ieniem (40 kg), bieg (100 ja rd ó w — 91,4 m), wspinanie po linie (7 m);
— zawody odrębne: skok wzwyż, w dal, trójskok, rzucanie kręgiem 29
(dysk), oszczepem, ciężary, zapasy .
P raw dopodobnie konsekw encją tego Zlotu W szechsokolego było o d dzie lenie konkurencji gimnastycznych od pozostałych również w sokolstw ie pol skim. Podczas IV Zlotu Sokolstwa Polskiego (w 1903 r.) we Lw ow ie podzie lono rywalizację na:
1. zawody na przyrządach: drążek, poręcze, koń wszerz, koń wzdłuż, 2. zawody w igrzyskach: skok w dal, bieg, rzucanie k am ieniem 30.
Po raz pierwszy w historii polskiej gimnastyki sokolej tak wyraźnie zary sował się podział pomiędzy gim nastyką i zawodami (w tzw. igrzyskach). Po nadto w zawodach gimnastycznych pojawiły się elem enty rozgrywania za w o dów, które funkcjonują po dziś dzień w gim nastyce sportowej: w zawodach na przyrządach zaw odnik musiał wystartować we wszystkich konkurencjach i były one postrzegane j a k o całość (odpowiednik dzisiejszego wieloboju); zawodnika oceniano indywidualnie, zaś suma not zaw odników danego (sze ścioosobow ego) zastępu dawała ocenę drużynow ą (obecnie również suma punktów członków drużyny — startującej w sześcioosobowym składzie
P orządek z a w o d ó w na IV Z lo c ie Z w iązku e z e s k o -s lo w ia ń sk ie g o S o k o lstw a w Pradze w dniach 2 9 - 3 0 lip ca 1901. PG 1901, s. 9.
->9
P orządek ten o b o w ią z y w a ł na IV Z lo c ie W sz e c h so k o lim w Pradze, PG 1 9 0 1 , s. 171. 30 P a m ię tn ik IV Z lo tu S o k o ls tw a P o ls k ie g o w e L w o w ie , L w ó w 1903.
E w o l u c j a p r o g r a m u z a w o d ó w 15
— daje notę drużynową). Igrzyska natom iast były zawodami odrębnymi. M ło dzież mogła wystartować w dowolnej konkurencji, pod warunkiem uczest nictwa w niej przynajmniej trzech zawodników.
W praktyce imprezy sokole nie ograniczały się jed y n ie do zawodów. Kil kudniowe uroczystości (jak np. zloty sokolstw a) ubarwione były szeregiem imprez towarzyszących. Były nimi na przykład zw iedzanie m iasta przez ekipy przyjezdne, przedstawienia w teatrze, wieczorki m uzykalno-deklam acyjne w „S o k o le” czy też uroczyste przemarsze paradne przez miasto, msza połowa, gry i zabawy itp.31
Analizując szereg imprez sokolstwa polskiego można zauważyć, iż stan dardow y program większości z nich opierał się na schemacie: ćw iczenia w o l ne wspólne; ćwiczenia z przyborami (np. maczugami, laskami, lancami, wy- w ijadłam i); ćw iczenia zastępów na przyrządach; budowanie piramid; zawody jed n o stek (rywalizacja indywidualna w konkurencjach sportowych); pokazy (np. wzorowych jednostek, zastępów, musztry, ja z d y konnej itp.).
V.
Rok 1905 — ja k określił w Przewodniku Gim nastycznym „S okół”' “ ó w czesny działacz sokoli E. C enar — był okresem adaptow ania szwedzkiego systemu gimnastycznego do programu sokolstw a oraz szkolnictwa polskiego. Dostrzeżenie walorów gimnastycznej szkoły szwedzkiej było przyczyną zm niejszenia wartości przyrządów sztucznych (w yw odzących się z gimnastyki niemieckiej: konia, kozła, drążka, poręczy, żerdzi czy trapezu). Rola tych przyrządów w sokolstwie była jed n a k na tyle ugruntowana, że nie było mowy o ich nagłym odrzuceniu. Ponadto postanowieniem specjalnej komisji reformy metody gimnastycznej, obradującej w latach 1905/1906, do programu zajęć sokolich (jako uzupełnienie gimnastyki sokolej) zostały w cielone konkurencje lekkoatletyczne i dyscypliny sportow e31.
A trakcje takie czek a ły na u c z e stn ik ó w IV Z lotu S o k o lstw a P o ls k ie g o w e L w o w ie w dniach 2 7 - - 2 9 c z e r w c a 1903 r. P a m ię tn ik U ' Z lo tu S o k o ls tw a P o ls k ie g o w e L w o w ie.
M
E. C enar, P rze m ia n y m e to d y g im n a sty c z n e j w S o k o ls tw ie P o lsk im , PG S 1 9 06, R. X X I V , s. 4 - 5 . 3 Program g ło sił m .in. ż e : .,[...] każdy so k ó ł w in ien był w y u c z y ć się p ły w a n ia , śliz g a n ia i sa n e c z
k o w a n ia j e s z c z e ja k o d zieck o . Jako c h ło p ie c , ob o k gim n a sty k i, ro z p o c z ą ć p o w in ie n szerm ierk ę, strzelb ę i narty. M ięd zy 14 a 18 rokiem — lek k o a tlety k ę, k o ło , w io s ło , p iłk ę n o żn ą i in n e gry sp o rto w e, tak, że z u k o ń czen iem 18 roku, w in ien b y ć w sze c h str o n n ie w y ć w ic z o n y m i teraz d o
piero ob rać mu w o ln o sp ec ja ln y kierunek w sp o rc ie R. C z y ż e w sk i, O re fo rm ę g im n a sty k i,
K on sek w en cją wprow adzenia powyższych reform było pojaw ienie się rywalizacji w formie wielobojów, łączących konkurencje gim nastyczne i lek koatletyczne. Przykładem takim były zaw ody związkowe Sokolstwa Polskie go, rozegrane podczas Zlotu Jubileuszowego „Sokoła” — M acierzy w 1907 r., podczas których rywalizację podzielono na:
1. trójbój stopnia wyższego i niższego grupy pierwszej, obejm ujący: d rą żek, skok o tyczce, rzut oszczepem.
2. trójbój stopnia wyższego i niższego grupy drugiej obejmujący: p o rę cze, skok w dal z rozbiegu, rzut dyskiem 34.
Podobnie wyglądał program zawodów, zatw ierdzony na posiedzeniu w y działu Okręgu III (13 grudnia 1908 r.). Zaw ody miały odbyć się w czerwcu
1909 r. w Łańcucie z podziałem rywalizacji na 4 grupy:
1. grupa 1: ćwiczenia wolne, na drążku, koniu, wspieranie ciężarów. 2. grupa 11: ćw iczenia wolne, na poręczach, skok wzwyż, rzut kamieniem
10 kg.
3. grupa III: ćwiczenia wolne na drążku, skok w dal, rzut oszczepem. 4. grupa IV: ćwiczenia wolne, na kółkach, na koniu wzdłuż bez łęków,
dw ójskok w dal.
Tym razem gimnastyk musiał stanąć do ćwiczeń w jednej z w y m ien io nych grup i wykonać po jednym ćwiczeniu wylosowanym w przeddzień z a w o d ó w 35.
N ieco inaczej wyglądał program tzw. Zaw odów Związkowych (u c h w a lo nych w 1909 r.), gdzie rywalizowano w konkurencjach gim nastyczno-zwin- nościowych:
1. wspinanie po linie (7-metrowej, bez pomocy nóg), 2. równow ażnia (elementy oceniano w skali 5-stopniowej),
3. skok przez poręcz (zaokrągloną belkę należało pokonać dowolnym woltyżem z podporem je d n o rą cz lub oburącz),
4. skok dosiężny (należało wyskoczyć na parkan o regulowanej w y so k o ści i zawisnąć chw ilowo na jednej bądź obu rękach),
34 PGS 1 907, R. X X V II, s. 5 7 - 5 8 . 35 T am że. s. 7.
E w o l u c j a pro g ra m u z a w o d ó w 17
5. przejście przez parkan 4-metrowy (drużyna 8-osobow a miała pokonać parkan w możliwie najkrótszym czasie. Pomysłowość przejścia po zo stawiano własnej inwencji zastępu)36.
Trudno je st stwierdzić, na ile szwedzki system gim nastyczny miał w pływ na gimnastykę czeską. M ożna jed n ak stwierdzić fakt, iż w 1909 r. Czesi — dotąd zagorzali zw olennicy podziału na konkurencje gim nastyczne i spor towe — dokonali modyfikacji również w swoim programie zawodów. U stalo no, iż będą one obejmowały:
1. zawody zastępów i jednostek w zastępach: drążek, poręcze, koń wszerz, kółka, koń wzdłuż bez łęków, wzw yż i w dal, o tyczce wzwyż, ćw iczenia wspólne z przyborami lub bez (z laskami, ciężarkami, m a czugami itp.), w spinanie się (po linie), bieg (na 100 jard ó w ), w sp iera nie ciężarów i rzut kulą.
2. zawody jed n o stek zwykłe: skok wzwyż, w dal, bieg, wspieranie cięża rów, rzucanie kulą, ćwiczenia wspólne z przyborami lub bez,
3. zawody poszczególne: biegi, wspieranie ciężarów, rzucanie o szc ze pem, dyskiem, ciężarem, skoki, zapasy, w spinanie si^, pływanie, strzelanie, szermierka, zawody zastępów w ciągnięciu liny .
W dwóch pierwszych grupach, aby odnieść zwycięstwo, należało w y startować we wszystkich konkurencjach (wielobój), zaliczając w zależności od konkurencji określone minima (np. po jed n y m elemencie obow iązkow ym na koniu, poręczach, kółkach, w skoku w zw yż pokonać 140-160 cm i uzyskać najlepsze wyniki w konkurencjach wymiernych, np. bieg. W grupie trzeciej m ożna było wybrać tylko j e d n ą konkurencję startową. Uczestnictwo w nich obw arow ane było uzyskaniem minimum startowego (np. wspieranie ciężarem — 50 kg, bieg na 100 ja rd ó w — poniżej 14, 3/5 s). Przedstaw iona tutaj ry w a lizacja sportowa, była ważnym elementem działalności czeskiego „S okoła” (św iadczy o tym cytat „[...] zawody — je d e n z najdzielniejszych środków budzenia ruchu gim nastycznego)”38. M ając to na względzie, Czesi w p ro w a dzili obowiązek rozgrywania zaw odów zw iązkowych m inimum raz na trzy lata. Odtąd stały się one stałym i obow iązkow ym elem entem program ow ym czeskiej działalności sokolej (z podanym powyżej program em )39.
36 PG S 1909, R. X X IX , s. 55. 37 PG S 1909, R. X X IX , s. 4 1 . 3 8 T 1 amze, s. 41.>11
39 _ .
W tym samym okresie w Polsce zaobserw ow ać m ożna było um niejszenie wartości ćwiczeń gimnastycznych na rzecz konkurencji lekkoatletycznych. Związek „S okola” Wielkopolskiego urządził zawody zw iązkowe, podczas których zupełnie pominięto ćwiczenia na przyrządach. Przyjęto, że zawody ograniczą się do ćwiczeń atletycznych (zwanych prostymi — czyli ludow y mi): skok wzwyż, skok w dal, skok o tyczce, trójskok, rzut dyskiem, rzut oszczepem, rzut kamieniem, rzut kulą dołem i górą, rzut piłką pełną, bieg pła ski, bieg trwały, bieg z przeszkodami. Z tego materiału zestaw iono rów nież sześciobój (skok wzwyż, w dal, o tyczce, rzut dyskiem, oszczepem i bieg pła ski na 100 m). Dodatkow o odbył się bieg rozstawny na 500 m — ja k o konku rencja w zawodach między okręgami — o nagrodę w ę drow ną40.
P rojekt program u zawodów z 1909 r. (na rozgrywanie zaw odów słow iań skich tow arzystw sokolich) najdobitniej podkreśla tezę odejścia od n iem iec kiego systemu gimnastycznego. Techniczny podział zaw odów był n astępują cy:
I. igrzyska:
1. skoki — w dal, wzwyż, o tyczce wzwyż, skok dosiężny na parkan, skok przez poręcz za pom ocą dowolnego woltyżu;
2. biegi — na 100 m, na 1000 m, z przeszkodami na 110 - 115 m (do 10 przeszkód), rozstawny 5 x 200 m;
3. rzuty — dyskiem 2 kg, oszczepem w dal, oszczepem do celu, to p o r kiem do celu, kamieniem w dal (10 kg);
4. walki — zapasy na tułów i ramiona. II. zawody na przyrządach:
1. w spinanie się po linie 7 m;
2. branie przeszkody przez cały zastęp (w możliwie najkrótszym czasie, 6 do 8 ludzi przechodzi przez parkan 4 do 414 m wysoki, za pom ocą dowolnie pomyślanych piramid);
3. ćw iczenia na belce równoważnej. III. zawody w użyciu broni:
1. strzelanie: z karabinu M anlicherow skiego na 200 kroków do celu sta łego i ruchomego, z pistoletu na 25 kroków do celu stałego i ruc hom e go;
2. szermierka na pałasze i na florety; 3. na bagnety.
4 0 „ .
E w o l u c j a p r o g r a m u z a w o d ó w 19
IV. zaw ody w ćwiczeniach sportowych:
1. w pływaniu: na 100 m, na 1000 m (z biegiem wody), skoki w głąb (nurkowanie);
2. w wioślarstwie na 1000 m na łodziach krajowych lub rasowych; 3. w jeździe na kole na 1000 m;
4. w palancie i piłce nożnej41.
Aby ubiegać się o ogólne zwycięstwo, gim nastyk m usiał brać udział w kilku rodzajach zawodów (w jed n y m z biegów, w jed n y m z rzutów, we w spinaniu się po linie), musiał wykazać się u m iejętnością obchodzenia z bro nią palną oraz przepłynąć w dowolny sposób przynajmniej 200 m z prądem rzeki. Poza tym musiał się znaleźć w najlepszej 1/5 części liczby zaw odników stającej do danej konkurencji.
Program ten, miał więc na celu w ykreow anie ideału „S okoła” — nie tylko spraw nego (szybkiego, zwinnego, silnego), ale i wszechstronnie przygotow a nego (um iejącego pływać, nurkować, wiosłować, obchodzić się z bronią, j e ź dzić na rowerze, umiejącego współdziałać w grupie celem pokonania prze- szkody-parkanu, bądź przeciwnika — w grach sportowych). Było to g łó w n ą prz esłanką Sokolego G rona Związkow ego uchw alającego w ów czas program „[...] wzięto pod uwagę wszystko to, co w każdej chwili w życiu może mieć zastosow anie, zwycięzca przedstawiałby typ w szechstronnie fizycznie w y ro bionego człow ieka”42. Oprócz tego w programie, pom imo istnienia grupy obejm ującej ćwiczenia na przyrządach, był brak przyrządów pochodzenia niemieckiego.
Regres w ćwiczeniach na przyrządach obserw uje się rów nież w praktyce. N a przykład podczas Zlotu okręgowego w Trembowli w 1909 r. w ćw ic ze niach (na drążku, poręczach, koniu wzdłuż, koźle) uczestniczyły co najwyżej dw a zastępy. O bserwujem y również pojawienie się elem entów szwedzkiego system u gimnastycznego w postaci ćwiczeń na ławkach (ćwiczyły dw a zastę py)43. Odejście od gimnastycznych w zorców niemieckich w idoczne było w czasie Zlotu doraźnego I okręgu w W adowicach, podczas którego nawet redaktor Przewodnika Gimnastycznego „S o k ó ł” zauważył, że „[...] na przy rządach, tj. na poręczach i skokach przez parkan, zaprezentow ały się tylko dwa zastępy, gdy ćwiczenia wolne, wykonyw ało ponad 300 osób”44. N a d
41 PG S 1909, R. X X iX , s. 12.
42
I a m ze.
43 PG S 1 9 0 9 , R. X X IX , s. 69. 44 PG S 1 9 0 9 , R. X X I X , s. 63.
mieńmy w tym miejscu, że z tych dwóch tylko poręcze zaliczam y do przyrzą dów gimnastyki niemieckiej.
Reasumując, można więc stwierdzić, że niemiecki system gim nastyczny w program ie „S okoła” polskiego (pod koniec I dekady XX wieku) przeżył swój największy regres.
VI.
Słowiański program konkurencji z 1909 r. był z niewielkimi m odyfika cjami powszechnie stosowany przez kilka kolejnych lat w zawodach „S o k o ła” polskiego, czego przykładem są zawody zw iązkowe na V Zlocie S okolstwa Polskiego w Krakowie. Jako konkurencje dodatkow e można tu odnotow ać je d y n ie ja z d ę na kole dw usiedzeniow ym (tandem) oraz zawody oddziału
kon-45
nego .
Już je d n a k przed rokiem 1912 w poszczególnych gniazdach sokolich o b serwuje się w prow adzanie nowych form działalności. S prow adzały się one do w ydzielenia aktywnej młodzieży w osobne oddziały ćw iczebne, w których podstaw ą była musztra połączona z ćwiczeniami polowym i, nauką o broni i strzelaniem. Struktury takie istniały m.in. w następujących m iejscowościach: od 1911 r. w Nisku — „Ścisła Drużyna Sokola” , przy „Sokole II” we Lwowie — „Stała Drużyna W zorow a” , w Przemyślu — „Stała Drużyna L iniow a”46. K onsekw encją działań na polu wyszkolenia militarnego była decyzja W y działu Związku — z dnia 10 grudnia 1912 r. — o powołaniu tzw. Stałych D ru żyn Sokolich47.
Miało to również odzw ierciedlenie w programie rywalizacji, zaś charakter kolejnych zmian w programie zawodów sokolich najlepiej oddaje cytat z 1913 r., dotyczący XVI Dorocznych Zaw odów Kościuszkowskich: „[...] ćw iczenia w ojskowe, przejaw iające się w zawodach od roku 1889, przybrały w tym roku znamię w yraźniejsze tak co do treści j a k i udziału, a to dzięki w prow adzeniu ćwiczeń poiowych w zakres stałej pracy sokolej”48. Porządek zaw odów o b e j mował ćw iczenia w ojskow e i ćw iczenia gim nastyczne mężczyzn i kobiet w grupach: 45 PG S 1910, R. X X X , s. 6 9 - 7 0 . 46 D. D u d ek , D z ia ła ln o ś ć w o js k o w a T o w a rz y stw a G im n a sty c z n e g o „ S o k ó ł ” p r z e d I w o jn ą ś w i a to w ą ., N o w y S ą cz 1 9 94, s. 1 5 -1 6 . 47 T am że, s. 16. 48 ,.P r z e g lą d S o k o l i ” 1 913, N r 11, s. 9 0 - 9 1 .
E w o l u c j a p r o g r a m u z a w o d ó w 2 1
1. grupa 1 — ćwiczenia z zakresu gimnastyki stosowanej do celów w o j skowych (zawody zastępów 9-osobow ych — w pochodzie 20 km z o b ciążeniem 20 kg w rynsztunku wojskowym );
2. grupa II — ćw iczenia na przyrządach sztucznych druhen: ćwiczenia z laską w 4 obrazach, ćw iczenia na poręczach (dwa ćw iczenia ob o wiązkowe i je d n o dowolne), ćw iczenia na kółkach (dwa ćw iczenia obowiązkowe i je d n o dowolne);
3. grupa III — ćw iczenia na przyrządach sztucznych druhów (w formie wybranego wieloboju):
4. ćwiczenia wolne, wspinanie po linie 4-m etrow ej, bez pomocy nóg, skok w dal z karabinem;
5. ćwiczenia wolne, poręcze, skok wzwyż;
6. ćwiczenia wolne, na drążku (dwa ćw iczenia obow iązkow e), na koniu wzdłuż (dwa ćwiczenia obow iązkow e) .
Ciekawym elementem powyższego programu było wprowadzenie — oprócz elem entów z zakresu przysposobienia w ojskow ego (jak skok w dal z karabi nem czy 20-kilometrowy marsz w rynsztunku wojskow ym ) — rywalizacji kobiet50. Głównym zadaniem kobiecej gimnastyki tego okresu było w yro b ie nie karności i przygotowanie do wojskow ych służb pom ocniczych51.
Utylitarny charakter zaw odów odzw ierciedlał ów c zesn ą atmosferę m ię dzynarodową. Przypomnijmy, że był to burzliwy okres, w którym państwa trójprzym ierza i trójporozum ienia oraz ich sprzymierzeńcy gwałtownie po większały stan liczebny swoich armii — zw iastow ało to rychły konflikt zbroj ny. Dla narodu polskiego stwarzało to realne m ożliwości odzyskania niepod ległości. W takim przypadku najbardziej przydatne były umiejętności w o j skowe, nie zaś pokazywanie nawet najbardziej efektownych elem entów na przyrządach. Miało to swoje odzw ierciedlenie w program ie rywalizacji spor towej tego okresu.
49 „
T am że.
50 T. Z ió łk o w sk a . R o z w ó j sp o r tu w ś r ó d k o b ie t p o ls k ic h u» o k re sie z a b o r ó w , „ R o czn ik i N a u k o w e A W F w P ozn an iu ” , Z e szy t 2 9 , Poznań 1980. TG „ S o k ó ł” na terenach G alicji p ro w a d ziło g im n astyk ę k ob iet ju ż na początku lat 9 0 -ty ch X IX w iek u . P o c z ą tk o w o n ie o d n o to w y w a n o jed n a k ryw alizacji sportow ej kobiet.
51 J. B ach, O d d z ia ły że ń sk ie D ru żyn B a r to sz o w y c h , [w :] D ru ży n y B a r to s z o w e 1 9 0 8 - 1 9 1 4 , L w ó w 1 9 3 9 , s. 196 i 198.
VII.
Jak więc widać na przestrzeni lat, szereg czynników miało wpływ na o b raz gimnastyki sokolej. Od w pływ ów różnych systemów, metod i trendów gim nastycznych poprzez wym ianę doświadczeń podczas szeregu im prez so kolich, a na sytuacji politycznej kończąc. N ależy przy tym podkreślić, że „ S o kół” polski nie był instytucją biernie przysw ajającą i p o w ielają cą gotow e „re cepty gim nastyczne” . Wręcz przeciwnie, w wielu przypadkach Tow arzystw o G im nastyczne podkreślało sw oją odrębność i wykazywało się kreatywnością, tworząc własne koncepcje rozwoju gimnastyki, z uwzględnieniem ó w c z e snych trendów. Biorąc natomiast pod uwagę zasięg działań tego stow arzysze nia, j a k również m asowość ruchu gim nastycznego na terenach Polski, można stwierdzić, że miało ono swój wkład w rozwój gimnastyki nie tylko ogólnoso- kolej, ale i europejskiej. Jak blisko europejskich wzorców gim nastycznych byliśmy w przeddzień wybuchu I wojny światowej, m ożna stwierdzić, p o ró w nując uprzednio przedstawione programy TG „S okół” z program em igrzysk olimpijskich z 1914 r. — na rok 1916 w Berlinie. W program ie tym nie z n a j dziemy żadnej konkurencji, która byłaby obca „S okołow i” polskiemu. Dla porównania kilka przykładów:
I. Zaw ody w ćwiczeniach gimnastycznych 1. Dwunastobój:
a. po jednym ćwiczeniu dowolnie obranym spomiędzy przypisanych na koniu, drążku, poręczach;
b. po dwa ćwiczenia przeznaczone mu spomiędzy przypisanych na dwóch powyższych przyrządach, a je d n o na trzecim;
c. je d n o z przypisanych ćwiczeń wolnych lub z przyborami; d. trzy ćw iczenia ludowe z lekkiej atletyki.
2. Sześciobój składa się z pięciu przypisanych ćwiczeń ludowych i j e d n e go z ćwiczeń wolnych, lub z przyborami;
3. Z aw ody zastępami w następujących ćwiczeniach ludowych: a. skok o tyczce wzw yż i w dal;
b. rzut kulą;
c. bieg rozstawny na 1000 m;
d. bieg rozstawny dla kobiet na 500 m. II. Zaw ody w grach gimnastycznych:
a. mężczyźni: palant, pięstówka, piłka uszata; b. kobiety: piłka koszykowa.
E w o l u c j a p ro gra m u z a w o d ó w 23
Powyższe ćw iczenia gimnastyczne i gry wykonane miały być według przepisów niemieckich.
III. Zaw ody zastępami według dowolnego systemu; IV. Zaw ody jed n o s tek na drążku, poręczach i koniu; V. Ć w iczenia odrębne narodów 52.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r., pom imo scalenia terytorialnego, a także wysiłków władz państwowych idących w kierunku unifikacji w ychow ania fizycznego, gimnastyka prowadzona była w poszcze gólnych regionach II Rzeczypospolitej różnymi m etodam i53. N iezależnie j e d nak od tych rozbieżności stwierdzić należy, że działalność sportow a „S okoła” polskiego do 1914 r. położyła znaczące podwaliny pod rozwój powojennej gimnastyki i sportu. W yznaczyła ona przyszłe kierunki ich rozwoju.
52 PS 1 9 1 4 , nr 4 , s. 9.
53W d z ie ln ic y m a ło p o lsk iej ć w ic z o n o g łó w n ie w sy ste m ie sz w e d z k im , zaś w d z ie ln ic y krakow skiej i m a zo w ieck iej przyjęto system m iesza n y — oparty o tok lek cyjn y sz w e d z k i, z za ch o w a n iem ć w ic z e ń na przyrządach w e d łu g system u n ie m ie c k ie g o . W d z ie ln ic y w ie lk o p o lsk ie j, śląskiej i p om orskiej za ch o w a ł się natom iast nadal trójd zieln y tok lek cyjn y daw nej m etod y so k o le j, z b li ż o n y raczej do system u n ie m ie c k ie g o (z p rzew agą ć w ic z e ń na przyrządach); zob . J. F a za n o w icz,
