Sprawozdanie z sympozjum psychologii religii, ATK, 14.05.1982

Jan Bielecki

Sprawozdanie z sympozjum

psychologii religii, ATK, 14.05.1982

Studia Philosophiae Christianae 19/2, 245-249

a u to r n a s tę p u ją c e : s te ro w a n e r e a k c j e te r m o ją d r o w e , p rz e s y ła n ie e n e r ­ g ii z w y k o r z y s ta n ie m n a d p rz e w o d n ic tw a w n o rm a ln y c h te m p e r a tu r a c h , la s e ry , e fe k ty w n e i g łę b o k ie s te ro w a n ie d zie d z ic z n o śc ią , e fe k ty w n e s te r o w a n ie r a d i o te r a p ią w z w a lc z a n iu n o w o tw o ró w , je d n o lity sy s te m e n e rg e ty c z n y , s y n te z a ży w n o śc i, lik w id a c ja ch o ró b , k tó r y c h p rz y c z y ­ n y są z n a n e i k tó r y c h le c z e n ie m ie śc i się w g r a n ic a c h m e to d k la s y ­ czn y ch . C e le n a u k i i p o s tę p u n a u k o w o -te c h n ic z n e g o d o ty c z ą n a s tę p u ją c y c h s p r a w :

1

— p o d m io tu p ra c y , o c h ro n y z d ro w ia , k o n s u m p c ji, b y tu , k u ltu r y ;

2

— c h a r a k t e r u p r a c y i k o m p le k s o w y c h p ro b le m ó w a u to m a ty z a c ji; 3 — p rz e d m io tu p ra c y , z a so b ó w n a tu r a ln y c h i p ro b le m ó w e k o lo g icz­ n y c h ; 4 — s t r u k tu r y p ra c y . P r a c a B o ry s a G. K u z n ie c o w a je s t z b io re m szk icó w z a w ie ra ją c y c h je g o T e fle k sje n a te m a t g n o seo lo g ii i e p is te m o lo g ii w a s p e k c ie a k s jo ­ lo g ic z n y m . K a ż d y ze szk icó w m o ż e s ta n o w ić o d d z ie ln ą cało ść p rz y o d rę b n y m i w n ik liw y m p o tr a k to w a n iu z a w a rte g o t a m p ro b le m u . R e ­ f le k s je a u to r a są w y s ta r c z a ją c o u z a s a d n io n e m a te r ia łe m h is to ry c z n y m o ra z d a n y m i z z a k re s u w sp ó łc z e s n e j fiz y k i a to m o w e j i c z ą s te k e le ­ m e n ta rn y c h . N a sz czeg ó ln ą u w a g ę z a s łu g u je p o d k re ś le n ie p rz e z a u to r a w y m o g ó w s ta w ia n y c h te o r io m n a u k o w y m w p o s ta c i tz w . „ d o sk o n a ło śc i w e w n ę ­ tr z n y c h ” i „ z e w n ę trz n y c h u z a s a d n ie ń ” . „D o sk o n a ło ść w e w n ę tr z n ą ” te o ­ r i i ro z u m ie siię ja k o w n io s k o w a n ie je j z n a jo g ó ln ie js z y c h zało ż e ń bez p r z y jm o w a n ia z a ło ż e ń s p e c ja ln y c h , sz tu c z n y c h , d o d a tk o w y c h . N a to ­ m ia s t „ z e w n ę trz n e u z a s a d n ie n ie ” te o r ii to e k s p e r y m e n ty p o tw ie r d z a ją ­ c e d a n ą te o rię .

C a ła p r a c a je s t n a p is a n a w r a m a c h m a te ria lis ty c z n e g o sy s te m u filo ­ zoficznego. D z ię k i te m u w ie le ró ż n y c h p ro b le m ó w p o ru s z o n y c h w s z k i­ c a c h u z y s k a ło sp ó jn e , je d n o lite u ję c ie . Ś c isłe z w ią z a n ie n a u k i z filo zo ­ fią , g n o seo lo g ii i e p is te m o lo g ii z e k o n o m ią i p r o d u k c ją o raz p r a k t y k ą — są c e c h a m i c h a r a k te r y s ty c z n y m i d la m a te r ia liz m u d ia le k ty c z n e g o i h i­ sto ry c z n e g o . E le m e n te m n o w y m p o d ję ty m w p r a c y K u z n ie c o w a je s t u ję c ie p rz e z n ie g o a k s jo lo g ic z n e g o a s p e k tu p o z n a n ia , n a u k i i e k o n o m ii o raz z a s y g n a liz o w a n ie z a g a d n ie ń sp o łeczn y ch , e ty c z n y c h i m o ra ln y c h .

K s ią ż k a je s t n a p is a n a z w ię z ły m i ś c isły m ję z y k ie m . P rz y s w o je n ie je j tr e ś c i u ła t w i a d o b ry p rz e k ła d s t a r a n n ie o p ra c o w a n y p rz e z W ito l­ d a M a rty n ę .

J ó z e f M. D ołęga

J A N B IE L E C K I

S P R A W O Z D A N I E Z S Y M P O Z J U M P S Y C H O L O G I I R E L I G I I A T K , 1 4 . 0 5 . 1 9 8 2 .

S p e c ja liz a c ja p sy c h o lo g ii p rz y W y d z ia le F ilo z o fii C h rz e ś c ija ń s k ie j A k a d e m ii T e o lo g ii K a to lic k ie j w W a rs z a w ie z o rg a n iz o w a ła sy m p o z ju m p o św ię c o n e p sy c h o lo g ii re lig ii.

S y m p o z ju m o tw o rz y ł i p rz e w o d n ic z y ł p ro d z ie k a n W y d z ia łu F ilo z o ­ fii k s. d r h a b . B. H a ła c z e k , k tó r y p o w ita ł w s z y s tk ic h u c z e s tn ik ó w s y m ­

p o z ju m i g o ści p rz y b y ły c h z ró ż n y c h ośrodkóiw n a u k o w y c h P o lsk i. N a s tę p u ją c y p re le g e n c i w y g ło sili r e f e r a ty : k s. d r K. P opielskd — „ K o n c e p c ja id e i w io d ą c e j w p ro c e s ie oso b o w o ści” ; k s. d r J . B a z y - la k — „ P o s ta w a re lig ijn a a s t r u k t u r a osobow ości m ło d z ie ż y ” ; k s . d r J . B ie le c k i — „ N ie k tó re ce c h y oso b o w o ści k a n d y d a tó w do k a p ła ń s tw a w ś w ie tle b a d a ń p sy c h o lo g ic z n y c h ” . P o n iż e j z a m ie sz c z a m y te k s ty n a ­ d e s ła n y c h odczy tó w .

1. P ie r w s z y r e f e r a t w y g ło sił ks. d r J . B ie le c k i n a te m a t: „ N ie k tó re c e c h y oso b o w o ści k a n d y d a tó w do k a p ła ń s tw a w św ie tle b a d a ń p s y ­ c h o lo g ic z n y c h ” . A u to r r e f e r a t u o m ó w ił szczegółow o c e c h y t e m p e r a ­ m e n tu w u ję c iu G u ilf o rd a -Z im m e r m a n a i J. S tr e la u a a ta k ż e p o s ta w y w a rto ś c iu ją c e w u ję c iu G. W . A llp o r ta , P . E . V a m o n a i G. L in d z e ÿ a o raz w u ję c iu Oh. M o rris a . G łó w n y m c e le m r e f e r a t u b y ło z n a le z ie n ie o d p o w ied zi (n a p o d s ta w ie p rz e p r o w a d z o n y c h b a d a ń ) czy m ło d zież p o ­ d e jm u ją c a s tu d ia te o lo g ic z n e w W y ższy ch S e m in a ria c h D u c h o w n y c h ró ż n i się w sp o só b is to tn y od m ło d zieży w y b ie ra ją c e j k ie r u n e k h u m a ­ n is ty c z n y , p r z y r o d n ic z y i ścisły.

P r e l e g e n t szczegółow o o m ó w ił cech y te m p e r a m e n tu w u ję c iu G u il- f a r d a - Z im m e r m a n a : O g ó ln a a k ty w n o ś ć , P o w śc ią g liw o ść , G ó ro w a n ie , T o - w anzyskość, S ta ło ść e m o c jo n a ln ą , O b ie k ty w n o ść , P rz y ja c ie ls k o ś ć , R e - fle k s y jn o ś ć , T o le ra n c ję o ra z M ęsk o ść -K o b ie c o ść o ra z tr z y d y sp o z y c je w e d łu g J . S tr e la u a : p o b u d z e n ie , h a m o w a n ie o ra z ru c h liw o ś ć p r o ­ c e s ó w n e rw o w y c h . N a p o d s ta w ie b a d a ń e k s p e r y m e n ta ln y c h m o ż n a w n io s k o w a ć , że k a n ­ d y d a c i do k a p ła ń s tw a ró ż n ią się ty lk o c e c h a m i te m p e r a m e n tu w u j ę ­ c iu G u ilf o rd a -Z im m e r m a n a , od k o le g ó w w y b ie ra ją c y c h k ie r u n e k h u m a ­ n is ty c z n y , p rz y r o d n ic z y i ścisły. W y n ik i b a d a ń w s k a z u ją , że s tu d e n c i te o lo g ii n ie ró ż n ią się w sp o só b is to tn y s ta ty s ty c z n ie p o d w z g lę d e m cech te m p e r a m e n tu od s tu d e n tó w w y b ie ra ją c y c h k ie r u n e k p r z y r o d n i­ czy. R ó ż n ią się n a to m ia s t od s tu d e n tó w w y b ie r a ją c y c h k ie r u n e k ś c i­ s ł y n a s ile n ie m c e c h y o k re ś lo n e j ja k o sta ło ś ć e m o c jo n a ln a . N a sile n ie te j c e c h y w g r u p ie s tu d e n tó w te o lo g ii je s t z n a c z n ie w y ż sz a i ś r e d n ie w y n ik i o b u g r u p ró ż n ią się n a p o zio m ie 0,01, p rz y t= 3 ,2 2 5 .

M łodzież w y b ie r a ją c a s tu d ia te o lo g ic z n e ró ż n i się po d w z g lę d e m n a ­ s ile n ia p ię c iu cech te m p e r a m e n tu od m ło d zieży w y b ie r a ją c e j s tu d ia h u m a n is ty c z n e . M ło d zież w y b ie r a ją c a s tu d ia te o lo g ic z n e m a w ię k sz e n a s ile n ie ce c h y o k re ś la n e j ja k o p o w śc ią g liw o ść . W te j g ru p ie w y s tę ­ p u je m n ie js z e n a s ile n ie ce c h y o k re ś la n e j ja k o d o m in o w a n ie lu b g ó ­ ro w a n ie . S ą to ró ż n ic e is to tn e s ta ty s ty c z n ie n a p o zio m ie 0,01 p rz y t= 2 ,3 8 9 . N a jw ię k s z e ró ż n ic e w y s tę p u ją w n a s ile n iu c e c h y te m p e r a ­ m e n tu o k r e ś la n e j ja k o p rz y ja c ie ls k o ś ć . M ło d zież w y b ie r a ją c a s tu d ia te o lo g ic z n e m a z n a c z n ie w ię k sz e n a s ile n ie te j cechy. J e s t to ró ż n ic a is to tn a s ta ty s ty c z n ie n a p o zio m ie 0,001 p rz y t= 4 ,1 2 3 . W g ru p ie s tu d e n ­ tó w te o lo g ii w y s tę p u je w ię k sz e n a s ile n ie ce c h y o k re ś la n e j ja k o p o ­ z y ty w n e n a s ta w ie n ie do lu d z i i m n ie js z e n a s ile n ie c e c h y te m p e r a m e n tu o k r e ś la n e j ja k o m ęsk o ść. G d y id zie o ce c h y te m p e r a m e n tu w u ję c iu J . S tr e la u a to w y n ik i p o z w a la ją tw ie rd z ić , że s tu d e n c i k ie r u n k u te o ­ lo g iczn eg o ró ż n ią się p o d w z g lę d e m siły p ro c e s u p o b u d z e n ia i r u c h l i­ w o śc i od s tu d e n tó w k ie r u n k ó w p rz y ro d n ic z y c h . M a ją w ię k s z ą siłę p ro c e s ó w p o b u d z e n ia o raz m n ie js z e n a s ile n ie ró w n o w a g i p ro c e s ó w n e r ­ w o w y c h . S ą to ró ż n ic e is to tn e s ta ty s ty c z n ie n a p o zio m ie 0,05 p rz y t= 2 ,0 0 i t= 2 ,4 6 8 .

P o r ó w n u ją c ś r e d n ie w y n ik i b a d a ń s tu d e n tó w teodogii ze s tu d e n ta m i k ie r u n k ó w ścisły ch , s tw ie rd z a m y m n ie js z e n a s ile n ie siły p ro c e s ó w p o ­ b u d z a n ia , n a to m ia s t w ię k s z ą siłę p ro c e s ó w h a m o w a n ia . S ą to ró ż n ic e is to tn e s ta ty s ty c z n ie n a p o zio m ie 0,05 p rz y t= 2 ,0 1 4 i t= 2 ,3 3 6 . P o r ó w n a ­ n ie w y n ik u b a d a ń s tu d e n tó w te o lo g ii ze s tu d e n ta m i k ie r u n k u h u m a ­ n is ty c z n e g o w s k a z u je n a w ię k sz e n a s ile n ie p ro c e s ó w h a m o w a n ia z a ­ c h o d z ą c y c h w k o rz e m ó zg o w ej u s tu d e n tó w teo lo g ii. S ą to ró ż n ic e is to ­ tn e s ta ty s ty c z n ie n a p o zio m ie 0,001 p rz y t= 3 ,3 1 4 . N a s tę p n ie p r e le g e n t o m ó w ił p o s ta w y w a rto ś c iu ją c e m ie rz o n e K w e ­ s tio n a riu s z e m G. W. A llp o rta , P . E. V e rn o n a i G. L in d z e y a tz n . w a rto ś c i: te o r e ty c z n e , e k o n o m iczn e, e s te ty c z n e , sp o łeczn e, p o lity c z n e i re lig ijn e o ra z w a rto ś c i m ie rz o n e K w e s tio n a r iu s z e m „ D ro g i Ż y c ia ” C h. M o rris a : p o s ta w ę p ie lę g n o w a n ia n a jw y ż s z y c h w a rto ś c i (D ro g a I), p o s ta w ę p r a ­ g n ie n ia ży cia p o z a s p o łe c z e ń stw e m i s z u k a n ie m s e n s u życia w sobie s a m y m (D ro g a II), p o s ta w ę o k a z y w a n ia lu d z io m z ro z u m ie n ia i ży cz­ liw o ś c i (D ro g a III), p o s ta w a z m y sło w eg o u ż y w a n ia ż y c ia (D ro g a IV), p o s ta w a d z ia ła n ia i d ą ż e n ia w r a z z in n y m i do re a liz a c ji w sp ó ln y c h ce ló w (D ro g a V), p o s ta w a d z ia ła n ia i re a lis ty c z n e g o k s z ta łto w a n ia r z e ­ cz y w isto śc i (D ro g a VI), p o s ta w a h a rm o n ijn e g o łą c z e n ia , d z ia ła n ia i k o n ­ te m p la c ji (D ro g a V II), p o s ta w a c ie sz e n ia się p ro s ty m i p r z y je m n o ś c ia m i ż y c ia (D ro g a V III), p o s ta w a b ie rn e g o c h ło n ię c ia w r a ż e ń ja k ie d a je ś w ia t (D ro g a IX ), p o s ta w a ro z u m n e g o p a n o w a n ia n a d so b ą (D ro g a X ), p o s ta w a w y r z e k a n ia się ś w ia ta i d o s k o n a le n ia się w e w n ę trz n e g o (D ro­ g a X I), p o s ta w a z n a jd o w a n ia p rz y je m n o ś c i w d z ia ła n iu (D ro g a X II), p o ­ s ta w a ż y c ia w zg o d zie z lu d ź m i i p o d d a w a n ia się b e z se n s o w n y m siło m n a t u r y (D ro g a X III).

A n a liz a s ta ty s ty c z n a w y n ik ó w b a d a ń p o s ta w w a r to ś c iu ją c y c h w u j ę ­ c iu G. W . A łlp o r ta i P . E. V e rn o n a w g r u p ie m ło d z ie ż y w y b ie ra ją c e j s t u d ia te o lo g ic z n e i m ło d z ie ż y w y b ie r a ją c e j k ie r u n e k p rz y ro d n ic z y , h u m a n is ty c z n y i śc isły p o z w a la w y c ią g n ą ć w n io se k , że s tu d e n c i k ie ­ r u n k u te o lo g ic z n e g o w p o ró w n a n iu z in n y m i s tu d e n ta m i n a jb a r d z ie j c e n ią w a rto ś c i re lig ijn e i sp o łeczn e, a n a jm n ie j w a r to ś c i e k o n o m i­ czne.

G d y id zie o w a rto ś c i m ie rz o n e K w e s tio n a r iu s z e m „D ro g i Ż y c ia ” O h. M o rris a , to a n a liz a w y n ik ó w b a d a ń d o s ta rc z a a r g u m e n tó w s t a t y ­ s ty c z n y c h za ty m , że s tu d e n c i te o lo g ii n a jb a r d z ie j c e n ią w a r to ś c i o k r e ­ ś la n e p rz e z M o r ris a ja k o d ro g a trz e c ia , je d e n a s ta , tr z y n a s ta , co o z n a ­ cza, że s tu d e n c i w W y ższy ch S e m in a ria c h D u c h o w n y c h c e n ią b a rd z o w y so k o b e z in te re s o w n ą m iło ść do lu d z i, ży czliw o ść i z a in te re s o w a n ie d r u g im c z ło w ie k ie m , u c z y n n o ść i p e łn e z ro z u m ie n ie d la in n y c h , a n ie p o d k r e ś la n ie w ła s n e g o „ ja ” . D ro g a X I o z n acza re a liz o w a n ie w a rto ś c i o k re ś la n e j ja k o p o św ię c e n ie i k o n te m p la c ja . W a rto ś c i o k re ś la n e p rz e z D ro g ę X I I I m o ż n a s p ro w a d z ić do s k ro m n o śc i, w y trw a ło ś c i, w ie rn o ś c i, u stę p liw o ś c i. S tu d e n c i te o lo g ii n a jm n ie j c e n ią w a rto ś c i r e p r e z e n to w a n e p rz e z D ro g ę IV tz n . n a s ta w ie n ie n a u ż y w a n ie życia.

2. D ru g i r e f e r a t w y g ło sił ks. d r h a b . J. B a z y la k n a te m a t: „ P o s ta w a r e lig ijn a a s t r u k tu r a oso b o w o ści m ło d z ie ż y ” . R e f e r a t je s t p r ó b ą z n a le ­ z ie n ia z w ią z k u m ię d z y p o s ta w ą r e lig ijn ą a e le m e n ta m i s t r u k t u r y oso­ b o w o ści, a śc iśle j z w ią z k ó w m ię d z y in te n s y w n o ś c ią i ro z b u d o w a n ie m p o s ta w y r e lig ijn e j, a e le m e n ta m i s t r u k t u r y o so b o w o ści u jm o w a n e j w e ­ d łu g k o n c e p c ji p sy c h o a n a lity c z n e j C a tte llo w s k ie j o ra z d y s p o z y c ja m i t e m ­ p e r a m e n tu w e d łu g k o n c e p c ji S tr e la u a . P o d ję to ta k ż e p ró b ę u c h w y c e n ia z w ią z k ó w p o m ię d z y p o s ta w ą r e lig ijn ą a n a s ile n ie m lę k u , p o z io m e m in

-te lig e n c ji i s t r u k t u r ą p o tr z e b p s y c h ic z n y c h m ło d z ie ż y m ę s k ie j. N a p o ­ c z ą tk u p r e le g e n t z d e fin io w a ł p o d s ta w o w e p o ję c ia : a m ia n o w ic ie co to je s t p o s ta w a , p o s ta w a r e lig ijn a , p o ję c ie oso b o w o ści i s t r u k tu r y osobow ości.

P o s ta w ę o k r e ś lił ja k o „w z g lę d n ie s t a łą s t r u k t u r ę o d n o sz e n ia s ię p o d m io tu lu d z k ie g o do czeg o ś” . S t r u k t u r a t a s k ła d a się z trz e c h k o m ­ p o n e n tó w : p rz e k o n a n io w o -p o z n a w c z e g o , a fe k ty w n o -d ą ż e n io w e g o i b e ­ h a w io ra ln e g o .

P o s ta w a r e lig ijn a z a w ie ra w so b ie ja k iś o b sz a r ta je m n ic y , n ie z n a n y w y m ia r e n e rg ii r e lig ijn e j o raz p o le d z ia ła ń w y ż sz y c h sił n a d p r z y r o ­ d z o n y c h , a ta k ż e p o s ia d a p e w n ą p o d m io to w o ść ' r e lig ijn ą . B ęd zie to w ię c o d n o sz e n ie się c z ło w ie k a n a lin ii p o z n a w c z e j, d ą ż e n io w e j i b e h a ­ w io r a ln e j do tr e ś c i u w a ż a n y c h za re lig ijn e .

O so b o w o ść w n in ie js z y m re f e r a c ie je s t r o z u m ia n a za H. L. E y se n c - k ie m ja k o „ w z g lę d n ie s ta ła i tr w a ł a o rg a n iz a c ja c h a r a k t e r u , t e m p e r a ­ m e n t u i in te le k tu o raz k o n s ty tu c ja fiz y c z n a osoby, d e te r m in u ją c a s p e ­ c y fic z n y sp o só b p rz y s to s o w a n ia się je d n o s tk i do o to c z e n ia ” .

(Do b a d a ń e m p iry c z n y c h z a s to s o w a n o n a s tę p u ją c e m e to d y : S k a lę p o ­ s t a w r e lig ijn y c h W . P rę ż y n y , K w e s tio n a r iu s z do b a d a ń n a d re lig ijn o ­ śc ią o p ra c o w a n y p rz e z Z a k ła d S o c jo lo g ii R e lig ii K U L , K w e s tio n a r iu s z G ry g ie r a i C a tte lla . T e m p e r a m e n t b a d a n o K w e s tio n a r iu s z e m J. S tr e - la u a , lę k K w e s tio n a r iu s z e m S p ie lb e rg e r a a p o tr z e b y p sy c h ic z n e A u to ­ p o r tr e te m S te in a . I n te lig e n c ję — O g ó ln o k la s y fik a c y jn y m T e s te m I n t e ­ lig e n c ji (O TK ). N a jp ie r w a u to r p r z e d s ta w ił k o re la c ję p o m ię d z y d y sp o z y c ja m i te m ­ p e r a m e n tu w u ję c iu J. S tr e la u a a d y s p o z y c ja m i p o s ta w y re lig ijn e j. S iła p ro c e s ó w p o b u d z a n ia i h a m o w a n ia k o r e l u je p o z y ty w n ie z tr z e m a p a r a m e tr a m i p o s ta w y r e lig ijn e j. S ą to k o r e la c je is to tn e s ta ty s ty c z n ie n a p o zio m ie 0,05 i 0,01. S iła p ro c e s u h a m o w a n ia k o r e lu je z je d n y m p a ­ ra m e tr e m p o s ta w y re lig ijn e j, z m o ra ln o ś c ią re lig ijn ą . J e s t to k o re la c ja d o d a tn ia is to tn ie n a p o zio m ie 0,01.

B r a k je s t k o r e la c ji p o m ię d z y d y sp o z y c ja m i te m p e r a m e n tu w u ję c iu J . S tr e la u a a s k a lą p o s ta w r e lig ijn y c h w u ję c iu W. P rę ż y n y .

Z a n a liz y w s p ó łc z y n n ik ó w k o r e la c ji p o s ta w y r e lig ijn e j i lę k u m o ż ­ n a w y c ią g n ą ć w n io se k , że w z ro s t in te n s y w n o ś c i p o s ta w y r e lig ijn e j ł ą ­ c z y się ze w z ro s te m p o c z u c ia b e z p ie c z e ń stw a .

Z a n a liz y z w ią z k ó w s ta ty s ty c z n y c h w y n ik ó w b a d a ń p o tr z e b p s y c h i­ czn y c h i p o s ta w y r e lig ijn e j w y n ik a , że sie d e m n a 24 p o tr z e b n ie k o ­ r e l u j e z ż a d n ą p o s ta w ą re lig ijn ą . P o tr z e b a w y c z y n u k o r e lu je p o z y ty w ­ n ie t a k z in te n s y w n o ś c ią p o s ta w y ja k i z in n y m i p a r a m e tr a m i. P o tr z e ­ b a p o z n a w c z a k o r e lu je p o z y ty w n ie z p ię c io m a p a r a m e tr a m i p o s ta w y re lig ijn e j. P o tr z e b a tw o rz e n ia k o r e lu je w y d a tn ie ty lk o z p a r a m e tr e m w ie d z y r e lig ijn e j. P o tr z e b a sto w a rz y s z a n ia sie, p o d p o rz ą d k o w a n ia i p o ­ r z ą d k u k o r e lu je ze w s z y s tk im i p a r a m e tr a m i p o s ta w y r e lig ijn e j. T a k s a m o s iln e z w ią z k i p o z y ty w n e , ja k pTzy o m a w ia n y c h w y ż e j p o tr z e ­ b a c h , is tn ie ją p o m ię d z y p o s ta w ą r e lig ijn ą a p o tr z e b ą ż y w ie n ia i o p ie­ k o w a n ia się k im ś, tz n . że im s iln ie js z a je s t te n d e n c ja do p o k a z a n ia , p o c ie s z a n ia , z a s p a k a ja n ia p o tr z e b lu d z i b e z ra d n y c h i sła b y c h , im w ię k ­ sz a w ra ż liw o ś ć n a b ie d ę in n y c h i ich k rz y w d y , ty m g łęb sza, in te n s y w ­ n ie js z a i le p ie j ro z b u d o w a n a p o s ta w a re lig ijn a .

I n te r e s u ją c e z w ią z k i za c h o d z ą ró w n ie ż p o m ię d z y p o s ta w ą r e lig ijn ą a p o tr z e b a m i a g re s y w n o śc i, a u to n o m ii o ra z p re s tiż u i u z n a n ia . Im in te n s y w n ie js z a i le p ie j ro z b u d o w a n a je s t p o s ta w a r e lig ijn a , ty m m n ie j­

sze n a s ile n ie z a c h o w a ń a g re s y w n y c h , ty m m n ie js z a p o tr z e b a a u to n o m ii o ra z p re s tiż u i u z n a n ia . R ó w n ie ż u je m n e k o r e la c je za c h o d z ą p o m ię d z y p o s ta w ą r e lig ijn ą a p o tr z e b ą z a b a w y i e k s h ib is jo n iz m u , p o tr z e b ą s e k s u ­ a ln ą o ra z iz o lacji. D o d a tn ie k o r e la c je łą c z ą się z p o tr z e b ą k o m p e n s a c ji. N a k o n ie c p r e le g e n t p r z e d s ta w ił z w ią z k i z a c h o d z ą c e p o m ię d z y p o ­ s t a w ą re lig ijn ą m ie rz o n ą K w e s tio n a r iu s z e m r e lig ijn o ś c i a O g ó ln o k la - s y f ik a c y jn y m T e s te m In te lig e n c ji, k tó r y b a d a tr z y p a r a m e tr y in te lig e n ­ c ji: w y o b ra ź n ię p rz e s trz e n n ą , in te lig e n c ję s ło w n ą o ra z in te lig e n c ję m a ­ te m a ty c z n ą . W y o b ra ź n ia p r z e s tr z e n n a k o r e lu je p o z y ty w n ie z in t e n ­ sy w n o śc ią p o s ta w y re lig ijn e j, ze s k a la m i w ie d z y re lig ijn e j, d o ś w ia d ­ c z e n ia re lig ijn e g o , p r a k t y k r e lig ijn y c h o raz m o ra ln o ś c i r e lig ijn e j. N a j­ w ię k s z a k o r e la c ja z ach o d zi p o m ię d z y w y o b ra ź n ią p r z e s tr z e n n ą a s k a lą w ie d z y r e lig ijn e j i p r a k t y k re lig ijn y c h . S ą to k o r e la c je is to tn e n a p o zio m ie 0,01, a p o z o sta łe n a p o zio m ie 0,05. I n te lig e n c ja s ło w n a w y s o ­ k o k o r e lu je ze s k a la m i o c e n ia ją c y m i p o zio m w ie d z y r e lig ijn e j i in t e n ­ sy w n o ś c ią p r a k t y k re lig ijn y c h . S ą to k o r e la c je n a p o zio m ie 0,01.

R ó w n ie ż p o d o b n e z w ią z k i z a c h o d z ą p o m ię d z y in te lig e n c ją m a te m a ­ ty c z n ą a s k a la m i K w e s tio n a r iu s z a do b a d a ń n a d re lig ijn o ś c ią o c e n ia ­ ją c y m i p o zio m w ie d z y re lig ijn e j, id e o lo g ię r e lig ijn ą , d o św ia d c z e n ie r e ­ lig ijn e o ra z p r a k t y k i i m o ra ln o ś ć r e lig ijn ą . S ą to k o r e la c je p o z y ty w ­ n e — tr z y n a p o z io m ie 0,01, a d w ie n a p o zio m ie 0,05.

P o d s u m o w u ją c w y n ik i b a d a ń te s te m O T K ze s k a la m i K w e s tio riu s z a d o b a d a ń n a d re lig ijn o ś c ią m ło d zieży , m o ż n a p o w ied zie ć, że n a jś c iś le j­ sze z w ią z k i z a c h o d z ą p o m ię d z y in te lig e n c ją m ło d z ie ż y z n a s tę p u ją c y m i p a r a m e tr a m i p o s ta w y r e lig ijn e j: w ie d z ą re lig ijn ą , p r a k t y k a m i r e lig i j­ n y m i o ra z m o r a ln o ś c ią re lig ijn ą . I m w y ż sz y je s t p o zio m in te lig e n c ji b a d a n e j g r u p y , ty m w y ższy je s t p o zio m re lig ijn y , ty m c z ęstsze i in t e n ­ s y w n ie js z e p r a k ty k i, ty m k o n s e k w e n tn ie js z e k ie r o w a n ie się w s k a z a n ia ­ m i m o r a ln y m i w y p ły w a ją c y m i z re lig ii k a to lic k ie j.