ACT A G, E 0 LOG 1 C A P O L O N I C A
~~~~~~~~~~~~-===-===-===-===~-===-=====,.
VOL. X 1960
KAZIMIERZ DZIEDZIC
, Niekt6re prohlemy geologiczne zwi(lZane z kulmowq ostrog<l J ahlowa
(Sudet!} Srodkowe)
No. 3
STRESZCZENIE: Pod~e Sl:l wst(lpne wynik.i badati IPr.zeprow~nych w okolicy- lrulmowej ostrog1 Jablowa na W od Watbrzycha (niecka ~r6deudecka). Pnzedyekuto-, waoo trzy problemy zw~e z tym obizarem: problern najstarszydl warstw g6rno-.
-kar.bonsk.k:h wyste,pujl4cych po poludniowej stTonie ostrogi kulmowej, kontaktu-.
gornego karbonu z kuJnlem Ol"az .zagadnienie ~cji sr6dkarboflskich na.
tym obszarze. Po porudniowej strame ostrogi kulmowej wyB~pUjl4 warstwy' walbrzyskie (namur), l~cZli'Ce si~ sedymentacyj:nié z lrulmem. Wbrew opinü geolo-, g6w niemieckich (Dathe, B'erg, Bederke), 'autar dochodzi do wniosk.u, te W okolicy' Jablowa Die ma dostatecznych dowod6w na' przyjmowanie dyskocdancji ér6dkar-·
bonekich (faza sudecka i faza GOr Kruszcowych). Autor podaje or6wniei w w~l1--
woéé érOdkal'lbonski (sudeckl) wiek kulmowego, siocUa Jablowa.
WSTF;P
W artykule mnlelszym rozpatrzone zœtanQ, niektore zagadnienia geologiczne dotyCZllce obszaru wyst~pujQ,Cego w obr~ie niecki srodsu- deckiej na ~od od Walbrzycha (fig. 1). Omawiany obszar, poloZony
mi~zy miejscowosciami J ab16w - Gorce - Czarny B6r, bardzo wy- ramie zarysowuje' si~ na mapie,geologicznej (fig. 3). Mamy tutaj bowiem charakterystyczne wygi~ie wychodni warstw gorno-karbonskich, ktore otaczajl:l kulmowl:l ostrog~ J ablowa (Gaablauer Culmvorsprung autorOw niemieckich) wciskajl:lClil si~ od p6lnocy w obszar wyst~powania utwo- r6w gorno-karbonskich. Ten niewielki fragment· karbonskiego oœzaru niecki sr6dsudeckiej, ze wzgl~u na donioslosé zagadnieit z nim zwiÎ!:za-· nych, ,byl i jest w cùdszym cil:lgu przedm.iotein szczegolnego zaintereso- wania. geolog6w.
Z wazniejszych .problem6w odnoszqCYch si~ do tego terenu, a dyskü- towanych juZ przez geolog6w niemieckich, na czolowysuwaly si~
:zagadnienia stratygraficzne i tektoniczne. Zdaniem niekt6rych geolag6w .. niemieckich (Dathe 1891, 1892a,
h,
1912, 1913; Berg 1925, 1938; Bederke 1929) W omawianej okolicy znajdujemy niezbite dowody na obeCnosé dyskordancji sr6dkatbOllskich.W latach 1958-1959, ow ramach dotacji PAN, rozpoczqlem szc.zeg61o- we prace terenowe obejmujqce mi~dzy innymi omawiane okolice. Ogra- njczylem si~ tu' 'zasadniczo do utworow g6rno-karbonskich kontaktujqcych
+ + + + +
Fig. 1
Szkie sytuaeyjny érod~ych Sudet6w
19nejsy SowIich G6r, 2 blok Karkonoszy, 3 G6ry Kaczawskie, 4 magmowœ masywu Sob6tki, 5 region bardzki, 6 depresja Swiebodzie; nieoka ér6dsudecka: 7 karbon dol- .ny, 8 karbon g6rny oraa; mlodsze formacje, 1-1 brzeZny uskok sudecki, A obszar
omawiany w pracy
Carte schématique de Sudètes médianes
.1 gneiss de Sowie G6ry, 2 massif de Karkonosze, 3 les Monts de Kac.za.wa, 4 les roches ma#DatiQues du massif de Sob6tka, 5 région de Bardo, 6 la dépresskm de :.Swiebodzice; le synclinal interasudétien: 7 Carbonifère inférieur, 8 Carbonifère .supérieur et les formations plus jeunes, 1-1 faille bordière, A le tel''l'itoire décrilt
dans le travail . .
·od poludnia i wschodu ze strefq kulmowq J ablowa. Poniewaz teren jest 'bardzo slabo odkryty, przeto w czasie zaj~é polowych poslugiwalem si~
:.sztucznymi wkopami. Obserwacje, kt6re zebralem, aczkolwiek w chwili.
obecnej jeszcze szczuple, pozwalajq na wst~pne przedyskutowanie nie- :kt6rych zagadnieii zwiqzanych z bezposrednim otoczeniem kulmowym
.ostrogi J ablowa. .
PROBLEMY GEOLOGICZNE KULMOWEJ OSTROGI JABLOWA 341 ZAGADNIENIE NAJSTARSZYCH WARSTW GORNO-KARBO~SKICH
W ,POLUDNIOWEJ CZF;SCI KULMOWEJ OSTROGI JABLOWA,
StanowiSko stratygraficzne utwor6w niewqtpliwie g6mo-karboIi- skich graniczqcych od poludnia z cyplem kuImowym ~ablowa bylo dys- kutowane w literaturze. PoniijajqC Starsze prace, poruszajqCe, w spos6b og61nikowy powYZsze zagadnienia, przytocz~ jedynie poglqdy reprez~
towane przez E. Dathego i G. Berga, kt6rzy zajmowali si~ bliZej wzmian- kowanym problemem.
E. Dathe (Dathe 1891~ 1892a, b, 1912; Dathe & Petrascheck 1913;
Berg & Dathe 1913) utrzymywal, Ze warstwy walbrzyskie ,(namur) opa- sujq wyst~p kulmowy Jablowa i 'ciqgnq si~ nieprzerwanie w kierunku zachodn~ aZ po okolice Zaclera. .
G. Berg. (1925, 1938, 1940), a przed nim jeszcze A. Schütze (1883) przyjmowal, Ze w zachodnim skrzydle niecki w~gloOwej brak jest warstw walbrzyskich. Zdaniem G .. Berga w tej cz~sci ·niecki mi~ kuImem a warstwami z Bialego Kamierua (westfal) znajduje si~ wqski pas skal lupkowo-piaszczystych z w1:dadkami w~gla. Pas ten miejscami si~ wy- klinowuje. i wtedy warstwy z Bialego Kamienia graruCZq bezposrednio z kulmem. Ow wspomniany wqski p8s skat lupkowo-piaszczystych z cien- kimi wkladkami w~gla, wedle oznaczeIi fiorystycznych" mial nalezeé do westfalu. Nazwano go warstwami z ,,(~ünstig Blick" od, starego szybu
00 tej nazwie zalozonego na tych wlaSnie poldadach w~gla. Stosunki pa- nujqce w-zachodniej cz~sci niecki wedlé G. Berga przedluzajq si~ aZ po okolice J ablowa z tym, ze na wsch6d ad wymienionej miejscowoSci na pewnej przestrzeni warstwy z Günstig Blick wyklinowujq si~ i z kulmem graniczq wprost warstwy z Bialego Kamienia. Te ostatnie dalej na wsch6d nj.ezgodnie scinajq r6wniei:warstwy walbrzyskie .. Wyrazem po- glqd6w G. Berga na owamiane--zagadnienie Bq objaSnienia i mapa
' m.
Kamienna G6ra z 1940 r. Poglqd ten zœta1: przyj~ty w pOiniejszych pub- llkacjach dotyCzqcych omawianego terenu.
W zwiqzku
z
powyZszym uj~iem nasuwajq si~ dwie uwagi 0 cha~rakterze og6lnym dotyczqce w.arstw z Günstig Blick. Po pierwsze powsta- je pytanie, czy nie nale:ialoby si~ liczyé z ewentualnym allochtonizmem niekt6rych gatunk6w roslin. Te nowe gatunki moglyby sif: dostawaé na teren akumulacji z WYZszych partii g6rskich, co mQZna sobie wyobrazié w zachodnim skrzydle niecki sr6dsudeckiej zewzgl~u na bliskie Sq- siedztwo bloku Karkonoszy. Po drugie, omawiane warstwy nalezqc do westfalu, w zachod~im skrzydlè transgredowaé majq wprost na kuImie.
Na nich dopiero ~ozwin~ly si~ zlepieitce z Biatego Kamienia. W niecce walbrzyskiej natomiast . zlepieIice z Bialego Kamienia w wielu miejscach lezq na w~glach lub lupJcach w~glistych wieku namurskiego. J ezeli zateni
na zachod.zie z chwil~ rozpocz~cia si~ sedymentacji g6rno-karbonskiej mogly pod zlepiencami r.oZWin~é silil skaly piaszczysto-lupkowe. z w~lem.
to 0 wiele dogodniejsze warunki takiego 'rozwoju powinny byly zaistnieé
taro,
gdzie mieliSmy juZ dlugi okreS akumulacji namursldej. 1 wlaSnie w tych miejscach pod zlepiencami z Bialego Kamienia powinniSmy w pierwszym rz~zie oczekiwaé serii westfalskiej typu "Günstig Blick".Tego jednak dotychczas nie udalo silil stwierdzié.
Niejasne &l r6wniez stosunki geologiczne w okolicy Jablowa.
W ,okolicy tej bowiem jest zbyt· Mala ilœé odkrywek, zeby si~ latwo
zorientowaé z jak~ ser~ mamy do czynienia, a jeSli weZmiemy pod uwaglil odkrywki istniej~ce, to odslaniaj~ce si~ tu skaly wykazuj~ wi~ej analogii z warstwami walbrzyskimi, a nawet
z
kul.mowymi, niz z westfalskimi 1.Podczas prowadzenia rob6t ziemnych mialem mOZnosé zaznajomié silil bliZej z omawian~ seri~. Seria ta nie jest jednolita. Na odcin.ku mi~
dzy Gorcami a mosteni kolejowym na potoku Lesk oœerwl1jemy drobno- lub SredJnioziarniste zlepience i piaskowce z wikladkami gliniastych lup- k6w w~listych i wlilgli. W zlepiencach przewaZaj~ zdecydowanie otoczaki . kwarcu. W sporych ilosciach wyst~puj~ r6wniez lupki krzemionkowe, okru.chy fyllitOw i. lidyty. Zlepience te przypominaj~ bardzo zlepience kulmowe i w niekt6rych przypadkach, zwlaszcza przy braku skal bardziej typowych, rozr6znienie ich jest na razie niemoriliwe. '
Piaskowee, szczeg61rue drobnO- i· Srednioziarniste s~ z reguly. bru- natne z rdzawym odcieniem na przelamie. Najcz~ciej obserwowalem je w rowarzystwie lupk6w gliniastych z zachowanymi Sladami warstwo- wania. Skaly drobnœiam.iste wys~puj~ w dwu odmianach. J edna to-
mi~kkie lupki mulkowe 0 doskonalej oddzielnoSci lawicowej i gladkich p9wierzchniach oddzielnosci, druga .zaB to lupki Haste niebieskawe lub b~owe. Lupki brqzowe 0 8na.IogiCm.ym wyg~dzie obserwowalem w jed- nym z wk0p6w ws.roo szaroglaz6w kul.mowych. Cecl:u\ charakterystyezn~
omawianej serii s~ ponadto dobrze rozwini~te gleby stygmariowe. W lup- kach i glebach stygmariowych znajdowalem konkrecje zelaziak6w ila-
stych. . ,
Opisane skaly drobnozîarniste~ latwe do odr6Znienia od skal kul- mowych, lecz mog~ istnieé 'trudnœCÏ w odr6mieniu ich od innych utwor6w g6mo-karbo1'i.skich~ Ewen:fuamœé pomylek zdaje silil jednak wykluazaé charakterystyczny wygl~d skal, a nade wszystko wsp6lwyst~
powanie takich utworOw jak spiaszczonych lupk6w, gleb stygmariowych, bul zelaziak6w ilastych i sinych lub bxqzowych. lupk6w, ktOre ~ bardzo
1 Podobiens1lwa z warstwami walbœyaklmi dopatruje siç œt&tnio r6wndet mgr A. Grocho1sk:i, 00 wyrazil w czasie ~Ia siç w terenie. Po,przed:nio (1958) dopuszezal on jednak nroZliWOt!ié przekraczajllcego \ÙoZen1a wa:rstw z Bialego Ka- mienia nad wa.rstwami walbrzyskimi. .
PROBLEMY GEOLOGICZNE KULMOWEJ OSTROGI JABLOWA 343
charakterystyczne dla warstw. walbrzyskiCh. l ja.kkolwiek nie udalo mi
si~ na 1'azie przesledzié na dhl:iszych przestrzeniach odpowiadajllcyeh sobie odmian litologicznych, to jednak utrwalilem si~ W. przekonaniu, ze po poludniowej stronie ostrogi kulmowej Jablowa i dalej ku NW, przy- najmniej w niekt6rych miejseach wyst~pujll utwory zwi~ane przejSciami sedymentacyjnyml z warstwami kulmowymi. Cechy zewn~trzne ty;eh utwor6w pozwalajll zaliczyé je do warstw· walbrzyskich. Pozostaje to zatem w zgodnüSci. z obserwaejami, jakie na tym obszasze poczynil
E. Dathe. .
KONTAKTY GORNEGO KARBoNU Z KULMEM
Chodzi tutaj 0 to, w jakim stœunku pozostajll opisane powyzeJ utwory do skal kuhnowych. Sprawa ta ma doniœle znaczenie, gdyZ willZe
si~ z nill problem niezgodnosci klltowej mi~ kuhnem a karbonem g6mym. NiœgodnûSé takll nie tylko zakladali ale szeroko argtimentowali zar6wno E. Dathe (l.e.)· jak i G. Berg (I.e.). Najlepszym tego dowodem Sil profile rysowane na mapach geologicznych arkusza Kamienna Gara (Berg
& Dathe 1913; Berg 1940), przedstawiane w uproszczonej pœtaci 2 na figurze 2. Profile te, zreszUi n.iézbyt udane stojll w wyraZnej sprzecz- nosci z maPll, na podBtawie kt6rej je wykreslono. JeSli si~ uwaZnie przyj- rzymy mapom geologicznym obu autor6w to zauwaZyIDy, ze na potoku
przeplywajlle~ przez Jab16w graniea interse1œyjna kuhnu i karbonu g6mego lekko wygina si~ ku p6tnocy, a wi~ w stron~ kulmu. Od tego miejsœ ku SE i NW ma ona prawie prostolinijny przebieg, bez ~~u
na morfologi~. JuZ z tej prostej obBerwaeji nasuwaé Bi~ powinien wnio- sek, ze graniea obu fonnaeji moZe byé albo pionowa albo nawet nachy- laé si~ ku N, a wi~
w
niektOrych miejscach karbon g6rny powinieD.zapadaé pod kulm. Wedlug G. Berga i E. Dathego plaszczyzna graniczna g6mego i dolD.ego karbonu ma byé jednak pochylona w kierunku polud- niowym pod klltem nie wi~zym od 30°. Warstwy ku1mu, wedlug nich;
upadajll r6wniez ku poludniowi, lecz pod duZo stromszymi klltami, sred- nia 70° (por. fig. 2).
•. Niezrozumiale jest wreszcie i to, ze G. Berg (1940) na swoim pro- fUu nie uwzgl~ obserwacJi E. Bederkego (1929), kt6ry na swej mapie przyjmuje dla ostrogi kulmowej Jablowa upady pn.-wschodnie.
W jednym i drugim uj~ciu otrzymujemy obraz jednoznaczny - stromo spi~trzony kulm ma byé przykryty niezgodnie przez plasko usta- wiany kaI'bon g6my. . .
2 W. profllu G. Berga wydzlelenia W zlepiencsch kulmowych œnaczylem jednakawll szrafurll. co nie zmlenÙ1 intel'!p1'etacji profilu.
Spostrzci:enia, kt6re. poczynilem wzdluZ pohldniowej. grariicy kar- bonu g6rnego z kulmem na odcinku mi~y potokiem przeplywaj~cym.
przez Jabl6w a wschodnim kraneem cypla kulmowego (fig. 3), nie
potwierdzaj~ powyZszego wniosku. . .
. W kilku wkopach wykonanych w utworach g6rno-karbOnskich~
a zlok.a1izowanych w niewie1kiej odlegloéci ad. granicy' z kulmem, obser-
· ssw
. 0
sw
~I
JABtOW
1 1
o &';' • _ _ - - ' _ _ .--1' ~Dm
Fig. 2
NNE
NE
~, ~
Profile geoJogiczne pn:ez strel~ kulmow~ Jablowa
1 - wedlug G. Berga i E. Dathego (1913), II - wedlug G. Berga (19~)
K8!l'bon dolny: 1 lupki w ob~bie z1epietic6w. Karbon g6my: 2 warst\1iy walbrzyskie, 3 warstwyz "Günstig BUck", 4 zlepietice warstw z Bialego Kamienia, 5 wyZsza cz~é
. wa:rstw z Bialego Kamienia i warstwy Zaclerskie Coupes géologiques de la zone de Jab16w
1 - selon G. Berg et E. Dathe (1913), Il - selonG. Berg (1940)
Carbonifère inlérieur: 1 schistes panni des congiomérats. Carbonifère supérieur, 2
·couches de Walhrzych, 3 couches de Güru;.tigBlick, 4 conglomérats de couches de BWy Kamieti, 5 la partie supérieure des couches de BWy Karnieti et les couches
. de Zacler
PROBLEMy' GEOLOGICZNE KULMOWEJ OSTROGI JAB!.OWA 345
wowaIem stromo ustawione warstwy zapadajqce ku NE. Tàk sarno usta- wiony jest kulm w. zachodniej czt;sci ostrogi. Bardziej zdiagenezowane utwory kUlmowe oraz pewne mechanicZ!Ùe sztywniejsze lawice skaI g6r- no-karbonskich wykazujq· sUne skliwaZowania i zlustrowania. Na· samym kontakcie. lub w bezposrednim sqsiedztwie spotykalem roztal'tq lepkq mast; ilastq, w kt6rej tkwily oddzielne kawalki mit;kkich lupk6w, drobno- . ziarnistych szaroglaz6w, fragment y zlepieiic6w drobnoziarnistych oraz
Fig. 3
Szkie geo1oglczny okolic Jablowa
l czwartorz~d, 2 karbcm g6l"l1Y, 3 karbol1 dolny, 4 dyslok.aeje, 1-1 llnia profilu (;fig. 4) Carte géologique schématique des envtrons de JabJ:6w
l Quaternaire, 2 Carbonifère supérieur, 3 Carbonifère inférieur. 4 dislocations, 1-1 la ligne de laooupe (fig. 4)
niegrube smugi lub bryly lupk6w w~listych bqdZ w~gli. W jednym przypadk:u m.ozna bylo zauwaZyé czarDq wt;glistq mast; gliniastq z lumy.
mi .fragmentami skalnymi i otoczakami. Stosunek ilœciowy tych odmian zalezal z reguly od tego, po kt6rej s'konie granicy umiejscowiony byl
wkop. .
Po wschodniej strome cypla ku1mowego wykonano na razie dwa blisko siebie poloZone wkopy. We wkopie wysunit;tym bardziej na pofud·
nie wyst~pujq mi~e lupki mulkowe 0 plytkowej oddzieInœci, naleiqce
najprawdo~obniej do warstw walbrzyskich, natomiast w odkrywce wykonanej na p61noc (odkrywka A, fig. 3) odsloni~te zostaly twarde lupki laminowane, czasem frakcjonalnie przechodzqce w hlpki szaroglazowe naleZqce do kulmu. W pierwszym przypadku bieg i upad wy- nosil 110/45 S, a w drugim - 95/50 S. NaleZY przy tym za- znaczyé, Ze w naturaInej odkrywœ warSItw walbrzyskich polozonej '
v odl~loSci 170,m na SE-od opisywanych wyzej wko~w bieg i upad
sw NE
450m
o !DOm , "
, ,
Fig. 4
Schemtl'tyœny prr.ekr6j geologiczny przez kontakt dolnego 1 g6mego karbonu po poludnlawej stronie ostrogi kul.m,owej Jablowa
l karbondolny, 2 ka.rbon g6my, 3 dyslokacje
Coupe géologique schématique du contact du Carbonifère ·fniérieur du côté méridional dU: promontoire de JablOw
1 Carbonifèœ inférieur, 2 CàrbonJfère supérieur, 3 disloca.tions
wynosil: 70-80/30 S. Ideiltyc~ne kierimki upad6w 0 nieco ,stromszyeh (40-45°) kqtach zostaly,zmierzone w dwu nas~pnych wkopach wykona- nych juz po p6lnocnej stronie ostrogi kulmowej. Wyst~pujqce tu warstwy walbrzyskie wskazujq, ze z tej strony karbon g6my zapada r6wnieZ poo,
'kulm, lecz tym razem ku poludniowi.
JeSli zatem rozpatrzymy g6nlo-karbOJ1,skie obramowanie ostrogi 'kulmowej Jablowa z punktuwidzenia uloZenia warstw dolno- i g6rno-
~karboiiskich, to nie wchodzqc na razie w wyjaSnienie szczeg616w budo- ,wy stwierdzié musimy, ze w omawianych przypadkaeh obie te formacje 'Sq wzgl~dem siebie najzupelniej zgodne.
Pohldniowa granica obu formacji, przynajmniej na odcinku miedzy :Jablowem a wschodnim krancem cypla kulmowego; jest granicq' tekto-
~ . .
-nicznq.
PROBLEMY GEOLOGICZNE KULMOWEJ OSTROGI JABLOWA 347
Omawiane zjawiska przedstawiam w postaei jeszcze niepelnej i da- Ieee uproszczonej na wst~pnym profilu (fig. 4).
Stosunk6w geologicznyeh, panuj~eych w obszarze mi~dzy Jablowem a szos~ Czarny BOr - Witk6w, omawiaé w tym miejscu nie b~d~ ze
wzgl~u na sk~y jeszcze material obserwacyjny, zwlaszcza w utw01'ach kulmowych. Wspomn~ jednak, ze i tutaI w niektOrych miejscach notowa- lem pn.-wschodnie upady w u~worach g6mo-ikaa::bonskich. Na szkicu sytuaeyjnym (fig. 3) ograniczam si~ tylko do podania nielicznych obser- . wacji dotycz~cych tego odclnka terenu.
ZAGADNIENIE ISTNIENIA SRODKARBO:&SKICH DYSKORDANCJiI W OKOLICY JAiBLQWA
J ak juz nadmienilem we wst~pie, grologowie niemieccy wskazywali na obecnosé dyskordaneji w okolicy Jablowa. Przyjmowano nawet dwie dyskordancje. J edna miala . wyst~powaé mi~dzy kulmem a warstwami walbrzyskimi i t~ odnoszono do fazy sudeckiej. Drugq zas, kt6r~ lqczono z .fazq kruszcog6rskq, zaznaczaé si~ miala na przelomie namuru i west- falu. Wi~kSze znaezenie przypisywano bqdz jednej, bqdZ to drugiej w za- Ieznosci od tego, jaki autor zabieral glas w dyskusji.
E. Dathe (1890, 1891, 1892a, b; Dathe & Berg 1912, 1913) byl pierw- szym, kt6ry w okolicy J ablowa i innych miejscach niecki sr6dsudeok.iej przyjmowal dyskordancj~ mi~dzy kulmem a warstwami walbrzyskimi.
Autor ten (1892a) wodpowiedzi na uwagi A. Schützego (1892) stwierdza, ze z obraz~ kartog!"aficznego wynika tak wyrama niezgo'dnosé mi~d.zy obu seriami w okolicach Jablowa, ze zb~dne Sq dodatkowe objasnienia.
Powiada on tam (l.c.~ str. 354): "die Karte spricht für sich seIbst".
Jednakze, jak to juZ zaznaczylem wczes.niej, E.Da~he byl zdania, ze w okolieaeh Jablowa i na zach6d od tej miejscowoSc.i wyst~pujq warstwy walbrzyskie.
G. Berg (1925) uznajqc warstwy te za westfalskie, a analizujqc inne jeszcze miejsca z niecld s1'6dsudeckiej dochodzi do wniosku, ze w niecce·
tej w og6lnosci, a w okolicy Jablowa szczeg6lnie, wyrazniej zaznaczyla
si~ dyskordancja u podstawy warstw z Bialego Kamierua, tj. na przelo- mie namuru i westfalu ..
Poruszone zagadnienia szeroko rozpatrzyl E. Bederke (1929). AutOl"
,ten przyjmuje, ze w czasie ruch6w waryscyjskich zaloZona zostala w oko- licy 'J abl.owa strefa antyklinalna, zwana kulmowym siodlem J ablowa .(Gaablauer Sattel). Uwzgl~niaj~ pog~dy G. Berga ,uwaZa on, Ze utwo-
rzenie si~ wspomnianej strefy sioc:Uowej mialo miejsce w kazdym, !l'azie przed osadzeniem si~, warstw z. Bialego Kamienia. i IlI'Z~ada na sudecq
fazE; gorotw6rczq. Dowodem tego ma byé, jego zdaniem, przede wszyst- kim niezgodnosé w kierunkach warstw kulmowy-ch i walbrzyskich w bez- posrednim wschodnim i pn.-wschodnim sqsiedztwie ostrogi kulmowej Jablowa. E. Bederke pr6cz tego wykazal, a pOmiej (1943) potwierdzil, ze warstwy killmu na wsch6d od Jablowa sil silnie spietrzone i ·obalone ku SW, a zapadajti ku NE.
Obserwacje, kt6re dotychczas zebralem i· przedstawilem w rozdzia- lach poprzednich, nie zawsze Sq zgodne z wnioskami wymienionych geo- 1ogow. JeSli chodzi 0 utwory dolno- i gomo-k81'bonskie to naleZy zazna- czyé, ze w okolicy Jablowa istnieje mi~ nimi sedymentacyjny zwil:\Œek wyraZajqcy si~ tym, ze na granicy obu formacji naleialoby raczej wy- dzielaé warstwy przejsciowe. W. miejscach, gdzie mamy kontakty nor- malne, spotykamy w obu formacjach podobny typ facjalny. Jedne i dru- gie nie wykazujq tez r6znic w ulozeruu, kt6re by moma. odniesé do ruch0'Y tektonicznych na pograniczu dolnego i g6mego karbonu.
OmawiaIlq dyskordancje· pierwszy podal w wqtpliwoSé H. Teisseyre (1958)
na
obszarze potozonymna p6lnoc od Walbrzycha. A..utor ten stwierdzil stopniowe przejScie od kulmu do warstw. walbrzyskich, kt6re odbywa si~ tam wfacji lupkowej.Podobne zjawisko obserwowalem r6Wniez w okolicy Jablowa. Po wschodniej i p6J:nocnej stronie ostrogi kulmowej, a wi~c w obszarze wy-
st~powania bezspomych warstw walbrzyskich, utwory te w bardzo nie- dalekiejodlegloSci
Od
kOIitaktu z kulmein wyksztalcone Sq w postaci lupkowej, czasem z wkladkami w~glistymi. W facji drobnoziarnistej roz-wini~ty jest takZe ku1m. Opierajqc si~ zatem zarowno na ulozeniu jak i wyksztalceniu litoÎogicznym obu serii nale:iy podkreslié, ze brak jest jakichkolwiek dowod6w na to, aby powstania siodla w okolicy Jablowa dopatl'ywaé sie w fazie sudeckiej, jak to zaldadal
E.
Bederke (1929).Przypomnieé w tym miejscu wypada, ze H. Stille (1951) rozpatrujqc zagadnienie waryscyjskich ruch6w g6rotw6rczych, faze sudeokq ujmuje jako etap gorotw6rczosci slabo si~ zaznaczajqcy,kt6ry w Sudetach Za- chodnich doprowadzil najwyzej do powstania tektoniki 0 charakterze . germaIiskim.
Przechodzqc z kolei do drugiej dyskordancji, tj. wyst~pujqcej u pod- . stawy warstw z Bialego Kamienia, naleiy wyrazié przypuszczenie, ze
W okolicy kulmowej ostrogi J ablowa znajduje sie niewiele szans na jej udowodnienie.
Podalem juz wyzej, ze utwory tutejsze leiqce po poludniowej stro- nie ostrogi kulmowej, nale:iq raczejdo warstw walbrzyskich, niZ do warstw z Bialego Kamienia. R6wniez poklad weg10wy warstw walbrzys- lOch (znacoony na niemieckich mapach geologicznych) ·przechodzi na po- ludniowq strone wyst~pu kulmowego. Jego obciecie, widocme na mapach
PROBLEMY GEOLOGICZNE KULMOWEJ OSTROGI JABt.OWA 349
geologicznych, nie °ma nic wsp6lnego z transgresywnym przykryciem przez warstwy 0 z Bialego... Kamienia. PrzedluZenie tego poldadu ku NW przypada akurat w miejscach, gdzie kulm obala si~ na karbon, g6my.
WNIOSKI
Reasumuj&c wst~pn& dyskusj~, dotycz&c& sytuacji geologicznej
W okolicy kulmowej ostrogi Jablowa, naleZy zwr6cié uwag~ na nas~pu
j&ce stwierdzenia:
1
°
Wsr6d warstw g6rno-karbonskich kontaktuj&cych od poludnia z kulmow& ostrog& J ablowa majduj& si~ utwory, kt6re - wedlug wszel- kiego prawdopodobienstwa uznaé nalezy za odpowiedniki namurskich warstw walbrzyskich. Utwory te ~biaj& si~ sedymentacyjnie z seri&kulmow&, tworz&C z !Ili& przejscia. Przejâcia takie widoczne s& w sciSle okreJilonych przekrojach prowadzonych mniej wi~ej prostopadle do gra- nicy obu formacji. Obserwuj&c stref~ grani~& wzdluZ jej rozci&glosci mozna stwierdzié, :le wyksztalcenie litologiczne utwor6w g6rno-karbon- skich zmienia si~ doSé szybko, lecz prawie zawsze jest one zaleZne od litologicznego charakteru podloZa kuImowego.
2° W okolicy Jablowa nie widzimy zasadniczych r6znic w sposobie ulozenia skal kulmowych i g6mo-karboDskich. Dzisiejsza pofudniawa granica ostrogi ku1J:ru>wej jeSt natury tektanicznej, a nie sedymentacyj- nej. Superpozycja kulmu na tym odcinku, a po cz~ci i w p6lnocnym obrzezeniu 0 ostrogi, jest zjawi.skiem p6zniejszym, najprawdopodobniej
po~rbotiskim. Wskazuje na to spi~trzenie produktywnychwarstw zac- lerskich mif;dzy Jablowem a Czamym Borem. 0 0
3° W okolicy Jablowa brak jest dowod6w na istnienie dyskordancji sr6dkarbotiskich, przynajmniej w takim sensie, w jakim je przyjmowall geologowie niemieccy. W chwili obecnej nie ma podstaw, aby z faz&
sudecial wi&zaé powstanie kulmowego siodla J ablowa.
Pozostawiaj&c da1szym badaniom wyjaSnienie samej formy tekto- nicmej i czasu powstania tej jednostki. moma juZ dzisiaj w ramach hi- potezy roboczej wyrazié przypuszczenie. ze obecna jej postaé nie wiele ma wsp6lnego nie tylko z faz& sudeck&. ale - byé -moZe ....,- w og61e ze starowaryscyjskimi zalœeniami.
Klltedrll GeoloQii 01161ne;
Uniwersytetu Wroclllwskiego i
Pracownia Sudecka Zakllldu Nauk GeoZogicZ'n'llch
Polskie; AkademU Nauk Wroclaw, w ogrudniu 1959 r.
LITERATURA CYTOW ANA
BED~RKE E. 1929. Die varistische Tekton.l;k der mittleren Sudeten. - F()rtschr.
Ge<>l. & Pal., Bd. VII,H. 23. Berlin.
BEDERKE E. & FRICKE K .. 1943. Das niederschlesi.sche Gebiet. Beriin.
BERG G. 1925. Die Gliedenmg des Qbarka.rbons und R()tliegenden in niedel'8chle- sisch-bohmischen Becken. - Jb. PreUSB. Geol. L.-A., Bd. XLVI. Berlin.
- 1938. ErUiuterungen zu Blatt Landeshut. Preuss. Geol. L.-A. Berlln.
- 1940. Geologlsche Karte Blatt LllIIldeshut. Berlin.
BERG G. & DATHE E. 1913. Geologische Karte Blail:t Landeshut. Konigl. Preuss.·
GeoL L.-A. Berlin ..
DATHE E. & PETRASCHECK W. 1ln3. Geologische Uebersichtskarte des 