Charakterystyka osadów kredy na obszarze Lubelskiego Zagłębia Węglowego

(1)

UKD 551.763.022.4: 552.54 +552.51 :550.822.1 +550.832t4J8 - 12 LZW)

Aleksandra K RASSOWSKA

Charakterystyka osadów kredy na obszarze Lubelskiego

Zagłębia Węglowego

Omówiono litologię i stratygralię prolilu kredy LlW. Wydzielono m.in. 5 kompleksów geolizycz·

nych. Kredę dolną reprezentują piaszczyste osady albu srodkowego i górnego. Kreda górna jest

węglanowa i charakteryzuje się przechodzeniem od facji węglanowo-krzemionkowej i· wapienno . . marglistej w SW części obszaru przez fację: wapieni i wapieni kredopodobnych aż do kredy piszą

cej w NE jego części. Stwierdzono dwie strefy zwiększonej miątszości albu. W kredzie górnej zwięk.

szona ~lIbsydencja miała miejsce w SW części obszaru, oś maksymalnej subsydencji przebiegała jednak poza jego granicami. W północno-wschodniej części obszaru zaznaczyła się silna redukcja miąższości

osadów, szczególnie w górnym santonie. górnym kampanie i dolnym mastrychcie.

WSTĘP

Na obszarze Lubelskiego Zagłębia Węglowego Oraz w jego sąsiedztwie kreda reprezentowana jest przez naj młodsze osady kredy dolnej (albu górnego, a miejscami i środkowego) oraz przez utwory wszystkich pięter kredy górnej: od cenomanu

aż do najwyższego mastrychtu włącznie.

Zainteresowanie utworami kredy z odsłonięć obszaru lubelskiego sięga po-

czątków pierwszej połowy XIX w. Od tego czasu prowadzone były i obecnie nadal są kontynuowane liczne obserwac)-e powierzchniowe, prace kartograficzne, po- szukiwawcze, hydrogeologiczne oraz badania litologiczne, stratygraficzne i surow- cowe. Zarys rozwoju tych badań znaleźć można w publikacjach W. Pożary ski ego (1938,1956), S. Cieślińskiego i K. Wyrwickiej (1970), A. Błaszkiewicza i S. Cieśliń

skiego (1973), H. Maruszczaka (1974), K. Wyrwickiej (1977), M. Harasimiuka ( 1980).

Na omawianym obszarze pierwsz~ głębokie wiercenie przebijające utwory kredy wykonano w Lublinie w okresie międzywojennym. Petrograficzne opraco- wanie utworów kredy z tego otworu opublikował Z. Sujkowski (1931), a ich straty-

grafię podał W. Pożaryski (1938, 1956).

W latach pięćdziesiątych odwiercono pierwsze głębokie otwory reperowe, jak Chełm IG l. Po 1960 r. nastąpił szybki rozwój prac wiertniczych i geofizycznych w związku z regionalnymi badaniami obszaru lubelskiego oraz Lubelskiego

Zagłębia Węglowego. Szczegółowe badania utworów kredy na podstawie materia-

łów uzyskanych z tych prac zapoczątkowane zostały w drugiej połowie lat pięć-

(2)

704

o o Radzyn JGS , , o o o ,o

Aleksandra Krassowska

00

o

W/szn/ce 161

. 0 I o

o o ' o o

Kock /Gl ~PARCZEW o

o o 00

o , , o

o o

• o

o Kap(onosy 16 l <f>

o o

OstrówLugefski Krowle8agflo IG'·o 0 0 ·'G7

o /(0iecńow/Ce

~ oQ~glt Is;p ⁰ ^{0 0 0} ŁęcznalG6°

~ °ooo'{<) <)

<) 0 ° 0 ' 0 0

<) o' o Bachus l .

o00.cr/ł.ó/ o

<) <) oLĘClNA, ^ó Syclfjn IG Z

o~ HileR.:w ^<)UGfj,o <) o ^<)

<) <) './" la fJw/6fl o

L{jBU'lt ,G3 o oo~,o ⁰⁰⁰ o~ub{in 16 J ^o

o

o ,o

o, o

o

<) Chetm IGl

\ ReJ.owlec ~ CHEll1 ',/Gl

< ) ' -R.lG4

.R.IGJ,

x"RASNYS~Af'(

o o

oa .b 1 ______ l _ _ _ 3

'-Grobowiec IG 2

o o

G.lGJ Ruskie fiask; 16 2 •

•

o

o 00 o

HRUBlESZOW!

OlAHOŚĆ ^HosfynncIG' I(osm~v.;

Fig. l. Szkic sytuacyjny omawianego obszaru Location map of the studicd afea

la - otwory wiertnicze; Ib - wainiejsze otwory "'1erlnicze j ich nazwy; 2 - linia kon:Jacji osadów kredy; 3 - linia przekroju geOlogicznego przedstawionego na lig. 7

la - borehotes; Ib - more imponant boreholes and their names; 2 - line or correlation or Cretaceous deposits;

3 - line or geological cross-section shown in Fig. 7

dziesiątych i kontynuowane są do dziś. W tym okresie zespół specjalistów wykonał

liczne opracowania analityczne, które znajdują się w archiwach Instytutu Geolo- gicznego, a część z nich została opublikowana (E. Witwicka, 1958, 1976; K. Len- dzion, M. Harapińska-Depciuch, 1960; A. Krassowska, 1974a, 1975a, 1976).

Z opracowań syntetycznych obejmujących zagadnienie kredy ukazały się prace W. Pożaryskiego (1956, 1960, 1962, 1974) i A. Krassowskiej (1969, 1974b, fide

Atlas geologiczny ... , 1980). .

Utwory kredy z otworów wiertniczych wykonanych przez Instytut Geologiczny po 1960 r. opracowała autorka przy udziale paleontologów: A. Błaszkiewicza,

S. Cieślińskiego, E. Witwickiej i E. Gawor-Biedowej.

Stratygrafię kredy (fig. I) ustalono na podstawie makrofauny, mikrofauny, litologii i wykresów geofizyki wiertniczej. W wyniku szczegółowej analizy powyż

szych materiałów i przeprowadzenia licznych korelacji między otworami otrzymano schemat stratygraficzny, który przedstawiono na fig. 2 i 3.

W niniejszym artykule szerzej omówiony zostanie tylko podział litostratygra- ficzny. Podziały biostratygraficzne oparte na faunie (głowonogi, inoceramy i otwor- nice) stosowano według schematów podanych przez A. Błaszkiewicza i S. Cieśliń

skiego oraz E. Gawor-Biedową i E. Witwicką (W: A. Błaszkiewicz, S. Cieśliński,

1973) z uwzględnieniem zaobserwowanych między nimi rozbieżności, omówionych

częściowo w pracach autorki (A. Krassowska, 1974a, 1976).

(3)

LITOSTRATYGRAFIA

Utwory kredy górnej są słabo zróżnicowane litologicznie i dlatego przy ich omawianiu trudno jest mówić o litostratygrafii w pełnym tego słowa znaczeniu, takiej np. jak w jurze. Występujące tutaj skały są często trudne do makroskopowego

rozróżnienia. Pomimo to w monotonnym profilu kredy można wyodrębnić kilka poziomów i kompleksów litologicznych charakteryzujących się określonymi cecha- mi (fig. 2 i 3). Lepiej natomiast przedstawia się obraz geofizyczny omawianych utworów. Wykresy geofizyczne uzyskane z wielu otworów wiertniczych z obszaru LZW Oraz z rejonu Zamościa i Terebinia (A. Krassowska, 1975b, 1976; A. Krassow- ska, E. Witwicka, 1978) cechują się wyrazistym obrazem zapisu i wykazują między sobą duże podobieństwo. Te, głównie fizyczne cechy skał potwierdzają i świadczą wyraźnie o występowaniu w tym rejonie pewnych charakterystycznych zespołów

litologicznych. Pozwoliło to na przeprowadzenie jednoznacznej korelacji utworów kredy na podstawie pomiarów geofizycznych w obszarze od Parczewa przez Kole- chowice, Łęczną, Syczyn, Chełm, Grabowiec aż po Tyszowce. W wyniku tego porównania wydzielono 5 podstawowych kompleksów geofizycznych Oraz wy-

odrębniono kilka poziomów korelacyjnych (fig. 2·.i 3). Ostatecznie, po przeprowa- dzeniu analizy znalezionej makrofauny i mikrofauny, wydzielonym kompleksom geofizycznym przypisano określony wiek·. . ..

Krótki opis przewodnich poziomów i kompleksów litologicznych łącznie

z ~harakterystyką przewodnich poziomów i kompleksów geofizyc1nych podano

niżej.

•

W wielu otworach (np. Cyców IG 1 i IG 2, Rejowiec IG 2 i Grabowiec IG I) w rdzeniu wiertniczym uchwycono kontakt między osadami jury górnej i albu.

Kontakt ten jest erozyjny. Stropowa powierzchnia wapienia górnojurajskiego jest

przeważnie wygładzona, lekko sfosforytyzowana i często nadżarta przez skało

tocze. Typ kanalików skałotoczy wskazuje, że są to wydrążenia wieloszczetów rodzaju Polydora żyjących w wodach płytkich (Sedymentologia, 1976). Na kontak- cie utworów jury z kredą nigdy nie stwierdzono występowania ani zwietrzeliny jurajskiej, ani zlepieńca podstawowego. Zaobserwowano natomiast istnienie paleokrasu w otworach Krowie Bagno IG l (A. Krassowska, 1975a) i Kolechowice 19 (1. Liszkowski, 1979). W strefie występowania w podłożu utworów karbońskich

profil kredy często zaczyna się zlepieńcem podstawowym - Dołhohyczów IG l,

Terebiń 10 2, Husynne 10 1 (A.Krassowska, 1976), Grabowiec łO 4 - nad któ- rym przeważnie leżą osady cenomanu, a w otworze Hosiynne IG 1 - wapienie

turańskie.

Najstarsze osady ·kredy występują w okolicy Parczewa i Zamościa w· strefie

dużych miąższości alb u (fig. 4). Są one ~eprezentowane przez piaski kwarcowe z glaukonitem, przeważnie drobno- i średnioziarniste, w północnej części obszaru

często w danej partii mułkowate. W osadach tych nie stwierdzono obecności otwornic. W rejonie Parczewa znaleziono w nich jedynie nieoznaczalne szczątki fauny.

Umpwnie są one zaliczane do albu środkowego i ewentualnie częściowo górneg().

Osady te stanowią charakterystyczny poziom zarówno litologiczny, jak i geofizyczny (poziom A w kompleksie geofizycznym I - fig. 2 i 3).

Wyżej leżą osady albu górnego zbudowane z piasków i piaskowców kwarco- wych, marglistych, z glaukonitem, z licznymi drobnymi lub dużymi konkrecjami

(4)

GRABOWIEC IG2

o pc, HOO

PS PO ~:'Jl.L~"""

PG H~~ ^{... a1SB} ^•^- ^{- --} PO -

'--l ' ŁĘCZNAIG6

_P^r:_U _/'^~

o

^=,_{l '}

o~ ,

^PG^~i:-,--_~

. ,

_...^.!.:.^{"M __}^ImJ>_O1121.40.118^PO .__

i .,... '~ ~' ';;: , ~Z""

....-

.~;.;\O

-' .. :'-

" - li

I

't~

^'T",,--r-""

I ~,~'::': ^'< "'.,..

o Q m ; ' ~ ~ ~ ' o.

C m:- j :-,- l~

'l

PS --.• - • ... ... ..-1: r ~ f"" ' T -=r

C

' ~~' l c ~r -"';;-':B;:: ~ i "

^l

~J ., . '~C~" ~ ~~ i ~Y.;o - - ł

:z;

l>ł '

o '" ^c ^I()()(;h, ^$.

Ł'"

^- "". -. ... 1 .'1-:- -",- "

p: 1 I ł~l~' ^..~_ ^... ^{} ,} ~ ~:( <,;. II ,1_

<rl

'u .. ! ~

^I ^.^y ^,

^C

^- ^PS^!<!i:^r ^{- -} ^, ^-

- j' \ ^' ^~ ^"- - ^b'''' ^- ^{~- j} ^, ^!f~

^? ^.

J: _~ ~ 1 ;

_w

tBl _I ~~~ _/5, J~.

_>

~ ?l=: . _, _~ _-

_{.. -}

, ~. _~

_{i ,}

' t II

_... _. _'-.(',

^} ^, ^j ~~

_.._ye,

ł

_f

'"t,

_'>

Cli ' ! _' : _'' i _I ~ _~ ! _r:.o ~tA _. I ~~ _' _. .. _- ^$ _~ ^",pf ₍ ^·<?:: i Y~' ł"'°f , ~ ., _ -_' 5·'0{' / F{1Wi

-!:>;.. I

-X

l

(. .~ ~-

^o

-~~ . 'C<~ ,~ YJQm

^j' ^.-.^;\ ^?-

~

I z l

0"" 'C'"

-h, ' ~ -"'~ " -::"<

^_^..

~

^;^,^.7

, l _ ',_ -/ .. .- "

^."j^'" . / . '?

v .. ' ~

^<;..

~ 1 1 °' ~

^I

~ y,'-

^i" ^,

{ ~. ' ~:'~ ') L ' , .. ' : -'

^r

J'

^, ^,-!,^.^-^\. ^{. "'}^..^"^, ^---

ił .

l ' -

^{v _} ^__,<.:L/" ,"':' c'

!-, ., ,

^t^{L ,} ~

I

I , ~

¹¹⁼¹^' ^I

.~ ~,~ t ' ;~ . ::<~ -- ,

^, ^V ^' ^---- ^>^'^, ^'^- ^r..:.

~=

UJ

" I '

^,1⁸ ^'.1 ^f ^, ^_-"'.

I

"' 1 <1

:lo::: ^I,^....o " ^I ^f·'I ^V,. :C ^f ^'r_ .... ;"' .-~ . _ 1:'1 j( -~ f. .

, r: . ~ ^ff :~ -l""'':~ ~:;;?'' ~ ^,ll ^lj ~ :' ~ ^. i

^I

;;' T.7

^j

~ l \

^r^O'T

' 1 ~}

I

r ' ^H '''Z j ~ ~ ''''' ' A

^.^.

''

^•

^f

^l

ⁱ

^".

^';:;::- :~- ^\ ⁾¹ ^. J'

^I

I ~

^1:.

t~-('

^::;;" ^t

---

⁰

: :ii.

^1-. ^{

~" " st

^;

?

⁽

f

^f

}

a:

~:;; ~ I

^'i

^l ^l' ~-~.

^li!

^t ^('

^-^1:'

f ') ^'t~610jy

. .. f' f -,. I I 1..

~~

^\ ^- ^{ ^l ^)'

'l

^,=>^,^"

:-r.-

^" ^'0 ^{\ '-} ^" ⁵⁰^_,\¹

i~ L ~ ^' ^':eC ^' r-; :

^l

~

⁾

b

zl

~ ^I ^: ^'-, ^(;

^l

~~ 'S9-"--. \ ^t l' ^' ^-'-.~\ ^f.

I

^'¹⁰

d

^I^. ^" ^}

1

^<' ^,:

~ ~,'; ' {? }

^55'.0

^:?.E.'

I ....

l ~ l 8 L ' .

^" ^<^T ^l ^> ^';

~ , < ~ l )

^:;:'0^:'^,'-

,,,,1'1

: ~M" ; ⁱ ^{l !} ^. ^. ^... ^f ^" ^I ;~ ^I ^. ^{ ^.t;-

U

~ ' . ,.

^j; ^{: .}^.!. ^"\ ^{\ .} ,,:,,!L, .'

l ^Ś

~N

^X ^r

~~ ~ _ ._

^•^{• • _} ^, ^....i^.^.,.-

,I ~ ~~ . \~ ~1J ~

^;:"

~

^_t.^.^{/ '} ^,' ^{/ /}^/'Y^•^.^•^• ^.T:^~^.:-:::-\ ^~^~ ^'~ ^{. •}

^U

.;!

~...J

~ ~ ..:>t-.. /^I^B^,^l ^h ·~Sl"'. ⁾ ^- ^-^,^, ^' ^{; •}^•^:-^• ^',.

,"Y c<. -

.3..⁶^1'^{,9 -} ^- ^.

I

~ .:-

^.

.,. !~ 1_

^f ^{/ '} ^.<--..JJft' c.""?-

~.t.::. :':l~.v

::r. _

_{~_}_;_.~

_ _

..L~~::"~ ' ^h '6J6"":---~ ~~v ^.^....

l-"}iJ .• ~ _·tii~;H~~"'!t-_· ".~ .~~~-~

~~.~~

REJOWIEC IG 2 ZAWAOÓW IG2

(5)

fosforytowymi lub ze zlepami konkrecji fosforytowych (tworzących warstwy

grubości ok. 20-30 cm) oraz z margli piaszczystych z glaukonitem i drobnymi konkrecjami fosforytowymi z Aueellina gryphaeoides (S o w e r b y). Utwory te wraz z marglisto-piaszczystymi osadami najniższej części dolnego cenomanu

tworzą wyższą część I kompleksu geofizycznego (fig. 2, 3). Poziom ten (B) jest przewodnim poziomem korelacyjnym zarówno litologicznym, jak i geofizycznym (A. Krassowska, 1976).

Miąższość utwOrów albu ilustruje fig. 4. Zagadnienie miąższości albu w Lu- belskim Zagłębiu Węglowym i omówienie jej zależności od konfiguracji powierzchni niezgodności omawiają S. Jucha i in. (1979).

Piaszczyste osady alb u są zawodnione. Pierwsze badania wód albskich wykonano w reperowych otworach wiertniczych Kock lG I (S. Depowski, 1974),

Radzyń lG I, Dorohucza lG I i innych. Obecnie przy rozwiercaniu LZW stanowią

one jedno z podstawowych zagadnień hydrogeologicznych, którym zajmują się

liczni specjaliści - A. Różkowski, T. Rudzińska (1978); S. Jucha, L. Zawisza (1979); P. Herbich (1980) i inni.

Cenoman (fig. 5) leżący przekraczająco na utworach albu górnego budują w naj niższej części margle piaszczyste lub wapienie marglisto-piaszczyste z glauko·

nitem i drobnymi konkrecjami fosforytowymi (kompleks geofizyczny l, wyższa część poziomu B - fig. 3). Nad nimi występują charakterystyczne wapienie inoceramowe, ciężkie, twarde, na których w północno-wschodniej części obszaru kończy się często profil tego piętra (fig. 2 i 3). Wapienie te są przewodnim poziomem litologicznym Oraz geofizycznym (kompleks HA, fig. 2 i 3). W najwyższej części cenomanu spotykane są, szczególnie w części zachodniej, wapienie ze stylolitami.

Piętro to dokumentuje najczęściej obecność Entolium orbieulare (S o w e r b y) i Gavelinella eenomaniea (B r o t z e n), a czasem Inoeeramus etheridgei Wo o d s.

Miąższość cenomanu waha się od kilku do około 20 tn.

Turon jest reprezentowany w części północno-wschodniej przez kredę piszącą,

a na pozostałym obszarze przez wapienie i wapienie margliste (fig. 2, 3, 5). Wosa- dach tych powszechnie występują czerty, laminy i cienkie warstewki zielonego marglu Oraz stylolity. Utwory zltliczane do turonu, a miejscami i do najwyższej części cenomanu w obrazie geofizycznym wyodrębniono jako kompleks UB.

Piętro to daje się łatwo wydzielić mikrofaunistycznie. Z makrofauny najczęściej

spotykany jest Illoeeramus lamareki P ark i n s o n. Poza tym znaleziono kilka okazów Jnoceramus labiatus S c h lot h e i m, /. inconstans W o o d s, /. cuvieri S o w e r b y i I. schloenbaehi B 6 h m. Miąższość turonu waha się między 90 a 160 m.

<:

Fig. 2. Korelacja osadów kredy wzdluż linii Łęczna - Grabowiec Correlation or Cretaceous deposits along the line Łęczna -Grabowiec

I - wapi~ni~: 2 - wapienie margliste; 3 - wapi~nie silnie margliste: 4 - wapienie kredopodobne: 5 - wapienie kredopodobne margliste; 6 - wapienie kredopodobn~ silnie margliste; 7 - kreda pisząca: 8 - kreda pisząca marglista;

9 - ... apienic inoceramowe: 10 - opoka: II - opoka marglista: 12 - margle: 13 - margle piaszczyste; 14-

piaski kwarcowe 1. glaukonitem: 15 - krzemienie i czerty: 16 - konkrecje fosforytowe: 17 - glnukonit; 18 - pro.

fil na podstawie: a - rdzenia, b - próbek okruchowych i profilowania geofizycznego: 19 - ważniejsze powierzchnie rozmyć; 20 - linie korelacji pi~ter; 21 - linie korelacji podpięter; 22 - linie korelacji kompleksów geofizycznych;

23 - lini~ korelacji poziomów geofizycznych; 24 - r~pery geofiz.yczne: JJ - jura górna; Trz - trzeciorzcd: Q - czwartorz~d

t - Jimestones: 2 - marly limestones; 3 - strongly marly limeslones; 4 - chalk·like limestones: 5 - marly chalk·

·Iike lim~sLoncs; 6 - strongly marly chalk·like limeston~s: 7 - chalk: 8 - marly chalk; 9 - Inoceramus limeslOnes;

10 - opoka: II - marly opoka; 12 - marls; J3 - sandy marls: 14 - quartz sands wilh glauconile: 15 - ninls and cherlS; 16 - phosphatic nodules; 17 - glauconite; 18 - se(;tion reconst!ucted on Ihe basis of: a - core ma·

terial, b - core bits and well [Og5; 19 - major erosional surfaces: 20 - [ines or cOrrelation or slages; 21 - ]jnes of corr~lation or substages; 22 - lincs or correlation or geophysical complexes; 23 - lines of correlation of geophysi.

cal horiznns: 24 - geophysical markers; J_l- Upper Jurassie; Tn: - Tertiary; Q - Quaternary

(6)

708 Aleksandra Krassowska

m OSTROW LUB. IG 1

!~

RADZYŃ IGS D

o->- I~C PO

z

..

'"

~

~ :E

"

^B

W

..

~ ^o~

o

~z ~

.. o ~

O -_Zz^~_"_~_A

o .. ^~

~~ , o •

er z

'"

.,

^O_~ ~ _~

~ o B

o

Fig. 3. Korelacja osadów kredy z otworów wiertniczych Radzyń 105 i Ostrów Lubelski 10 I Correlation of Cretaceous rocks in boreholes Radzyń 105 and Ostrów Lubelski 10 l a -'powiększony obraz kompleksu geofizycznego IB (schematycznie); pozostale objaśnienia jak na fig. 2 a - exaggeraled image or geophysical complex IB (simplified); other explanations as in Fig. 2.

Koniak i santon omawiane są łącznie, ponieważ nie można ich"oddzielić na podstawie otwornic. Osady wykształcone są w postaci wapieni marglistych i kredy

piszącej (fig. 2, 3, 5), charakteryzujących się występowaniem częstych smug i lamin szarozielonego marglu. Utwory te wydzielają się na wykresach geofizycznych jako kompleks geofizyczny IIIA. W rejonie Włodawy w otworach (Kaplonosy IG l i Wisznice IG I) obserwuje się silną redukcję miąższości utworów santonu, szcze- gólnie górnego. Miąższość tych pięter waha się od ~O do 100 m.

W kampanie występują wapienie margliste, wapienie margliste kredopodobne i kreda pisząca, przeważnie ze smugami zielonego marglu (fig. 2, 3, 5), które tworzą

kompleks geofizyczny lUB. Przewodnia, kampańska makrofauna jest bardzo rzadko znajdowana w rdzeniach wiertniczych. N a podstawie otwornic piętro to jest dobrze udokumentowane. Świadczy ci nim obecność Cibicidoides involuta (R e u s s) aż do momentu pojawienia się otwornic przewodnich dla mastrychtu.

Miąższość kampanu waha się od 70 do 120 m. Na podstawie przeprowadzonych

porównań wynika, że w rejonie na północ od Włodawy miała miejsce silna redukcja

miąższości osadów kampanu, a szczególnie górnego.

(7)

Mastrycht reprezentowany jest przez pod piętro dolne i górne (fig. 2, 3, 6). W

niższej części mastrychtu dolnego obserwuje się wyraźną zmianę w warunkach sedymentacji wyrażającą się zwiększeniem dopływu materiału ilastego. Występują

tu margle, wapienie silnie. margliste oraz kreda pisząca marglista, często z laminami lub ciepkimi warstewkami margli. Utwory te łącznie z analogicznymi osadami

najwyższej części kampanu zwane są roboczo serią marglistą

r

bardzo wyraźnie zaznaczają się na wykresach geofizycznych, na których zostały wydzielone jako kompleks geofizyczny IV. Jest to bardzo ważny przewodni w kredzie reper zarówno litologiczny, jak i geofizyczny. Kompleks ten koreluje się z litologicznym kompleksem I wydzielanym przez K. Wyrwicką (1977). Wyżej leżące utwory, reprezento- wane przez kredę piszącą, przeważnie marglistą, należą już do kompleksu geofizycznego V. Mastrycht dolny dokumentuje obecność Angulogavelinella gracilis (M a r s- s o n).

Utwory mastrychtu górnego korelowane są z kompleksem geofizycznym V.

W niższej części tego podpiętra, odpowiadającej wyższej części poziomu V A i po- ziomowi VB, występuje kreda pisząca marglista i kreda pisząca z Hoploscaphites

o

-S-}

_ 2;_ ' -· -8 -.- l

-. o ' ,

⁰⁶

~-'H"ruc'b'7eslÓW

Fig. 4. Mapa litofacji i miąższości albu środkowego i górnego Lithofacies and thickness map of the Middle and Upper Albian

o c

I - otwOry wiertnicze; 2 - izopachyty w metrach; 3 - granica obecnego zasięgu albu środkowego i górnego, a za- razem granica jego pierwotnego zasj~gu: 4 - objaśnienia litologiczne jak na fig. 2: 5 - piaskowce kwarcowe mar- gliste; C - karbon; JJ - jur d górna; Ka_hJ- kreda - alb środkowy i górny; K.G. - kompleksy geofizyczne (patrz fig. 2 i 3)

I - boreholes: 2 - isopachs in meters; 3 - present and, at the same time, originaJ extent of Middle and Upper Albian: 4 - lilhological explanations - see Fig. 2: 5 - marły quarlz sandSlones: C - Carbonifcrous, J, - Upper Jurassie: Kat_d - Cretaceous - Middle and Uppcr Albian; K.G. - geophy:sicaJ complexes (see Figs. i-3)

(8)

o

o o

o ,.

- 200 ____

a )

¹

- 250- b

li l( 3

OZAl'fOSC \

Fig. 5. Mapa litofacji i miąższości cenomanu. turonu, koniaku, samonu i kampanu

Lithofacies and thickness map or Cenomanian. Tun,)nian, Coniacian, Santonian and Campanian deposils I - otwory wiertnicze; 2a - izopachyly w metrach; 1h - izopachyty rekonstruov.anc iii metrach: .' - granice litofacji: 4 - wschodnia granica zasicgu pelnego profilu osadów; K - kreda: c - cenoman. t· turon. cn+s- koniak + santon, k - kampan; K.G, - kompleksy geofizyczne (patrz fig. 2 i 3)

I - boreholes: 2a - isopachs in rneters; 2b --reconslructed"isopachs in metcrs: 3 - lithofacies boundaries: 4 - eastern boundary of extent or fuli scquencc or deposits; K - Cretaceous: c - Cenornanian. t - Turonian. en +s - Coniaeian and Santonian. k - Campanian; K.G. - geophysieal complexes (see Figs 2- 3)

cons/ric/us (S ^{O W}e r b y) subsp. cf. cons/ric/us /enuis/ria/us (K n e r) - A.

Blaszkiewicz (1972). Wydzielony na fig. 2 i 3 poziom VB w części centralnej omawianego obszaru charakteryzuje się obecnością kredy piszącej o z~wartości CaCO,

powyżej 90%, natomiast w części południowej jest on słabo rozpoznany. Wyżej występuje kompleks skał słabo jeszcze zbadany wierceniami, a w korelacji geo- fizycznej wydzielony jako kompleks VC, zbudowany z kredy piszącej marglistej, wapieni kredopodobnych marglistych, margli, a w górnej części opok. Znaleziona w tych osadach mikrofauna wskazuje na obecność wysokich warstw mastrychtu górnego (E. Gawor-Biedowa, 1980), co zgodne jest z obserwacjami poczynio- nymi w odkrywkach z rejonu Chełma i Rejowca przez W. Pożaryskiego (1956) Oraz S.W. Alexandrowicza i D. Tchórzewską (1975). Na omawianym obszarze, jak dotąd, nie zaobserwowano obecności poziomu VD wydzielonego przez autorkę

w otworze wiertniczym Żyrzyn IG I koło Puław, a będącego odpowiednikiem warstw żyrzyńskich (K. Pożaryska, 1965; W. Pożaryski, K. Pożaryska, 1970).

Utwory mastrychtu na omawianym obszarze w wyniku późniejszej erozji epigenetycznej zostały częściowo lub całkowicie zniszczone (fig. 2, 3, 6). Osady

(9)

..,

^o ^..

-

^... o o o

o ^o

Fig. 6. Mapa lilofacjalna utwOrów mastrychtu dolnego i górnego na tle schematycznej mapy miąższości

tych osadów

Lithofacie map ol' Lower and Upper Maestrichtian deposits at the background or sketch map ol' distribu- tion or their thickness

l - otwory wiertnicze; 2 - izopachY1Y obecnej miąższości w metrach: J - ?asi~g ul\\.Oró ... nUlstrychlu dolnego:

4 - zasi~g utworó ... nihuj części mastrychtu górnego (orientacyjnie kompleksu geofizycznego VA - część górna i VB): 5 - zasięg ut ... orów ... yższej części mastrychtu górnego (orientacyjnie kompleks geoliz}'clny VC): 6 - granica litoracji: K - kreda: k - kampan, m, - mastrycht doJn)". m_{1 -} maslT)'cht górny: K.G. - kompleksy geofizyczne (patrz fig. 2 i 3)

I - borcholcs: 2 - isopachs ar r~orded thickness in meter~: J - e.~tent ar LoWeT Maestrichtian dcposits: 4 - eXlcnl of lO~er part of Upper Macstrichtian (roughly corre~pondinl! tO uppcr part ol" geophysical complcx VA and VB):

5 - ()ttenl ar uppcr part or Upper Ml_e~lTichtian (roughly corresponding \O ge"physical complCJl Vel: 6 - lithoracie~

boundaries; K - C"rclaceous: k - Campanian. m, - Lo\\cr Milcstrichlmn. m: - Upper Maestrichtian: K.G. - geophysical complexes (see Fi~, 2 - 3)

paleocenu, które zachowały się tylko miejscami, leżą niezgodnie na utworach mastrychtu rÓŻnego wieku.

Obecną miąższość utworów mastrychtu pokazano na fig. 6, bez uwzględnienia szczegółów bardzo zróżnicowanej powierzchni morfologicznej stropu kredy.

Szczegółowsze omówienie litologii ut"ó0rów mastrychtu zachodniej części Wyżyny Lubelskiej znaleźć mOżna w pracach K. Wyrwickiej (1977, 1980).

ANALIZA DZISIEJSZEGO OBRAZU STRUKTURALNEGO

Dzisiejsza miąższość utwOróW kredy na omawianym obszarze wzrasta stopniowo od północnego wschodu (ok. 300 m w rejonie Wtodawy) ku południowemu za-

(10)

chodowi (>900 m w rejonie Zamościa). W pasie między Parczewem i Chełmem

a Łęczną i Krasnymstawem jej miąższość powiększa się szybko od 400 do 700 m (fig. 6, 7). Ogólny rozkład pierwotnych miąższości był podobny.

Dzisiejszy obraz strukturalny utworów kredy na Lubelszczyźnie został przed- stał przedstawiony przez A. Krassowską i A.M. żelichowskiego (Atlas geologiczny ... , 1980). Wynika z niego, że spąg utworów kredy na omawianym obszarze jest nachy- lony ogólnie ku południowemu zachodowi i znajduje się w części północno-wschod

niej na głęb. ok. -150 m, a w części południowo-zachodniej, w rejonie Zamościa

na głęb. ok. -700 m.

Utwory kredy górnej, jak wynika z licznych obserwacji przeprowadzonych w ostatnim 20-leciu przez wielu badaczy, są miejscami dość silnie naruszone tekto- nicznie. Zagadnienie tektoniki w tych utworach jest sprawą skomplikowaną, występują tutaj bowiem deformacje i odkształcenia powstałe w różnych okresach, które miejscami nakładają się na siebie, a miejscami występują oddzielnie. Mamy tu do czynienia ze zjawiskami tektoniki laramijskiej, które w wielu miejscach pow- stały na starych założeniach (A.M. Żelichowski, 1972), oraz często odkrywanymi w ostatnim dziesięcioleciu zjawiskami neotektoniki (M. Harasimiuk, A. Henkiel, 1977).

wsw Cyc6w IG

lav.ndów 16 2 m

'20 o LublinlGl HlIlkowiceZ

HtltJówlGl ^Łęczna^rG13

,

l Syczyn IGl Bachus 1 mastl1jCht gbrny

O --.--- ---.. ----- - -- - - - -- -- ^.

--

- - --------..=--

mC15trychl doln _f.-

- _--

^~

-20 O ~ ^kompan

- ^.- -

O

-- ^~on

\<.Olll

---

^turon jura. górna -60 O

--

^alb^ł^cenoman

Fig. 7. Przekrój geologiczny wzdłuż linij Lublin- Cyców-Wlodawa Geological section along the !ine Lublin- Cyców-Wlodawa

! ,

ENE

Włodav.o.

--------_.-

l~~m

Jeżeli chodzi o obserwacje prowadzone w otworach wiertniczych, to ich wyniki

są skąpe. W rdzeniach wiertniczych stwierdza się czasem naruszenia pierwotnego

układu skał. Według obserwacji autorki najczęściej występują płaszczyzny pośliz

gów przebiegających pod różnymi kątami Oraz drobne pęknięcia. Wyraźniejsze

zjawiska tego typu zaobserwowano w otworach Rejowiec IG 3, Grabowiec IG I i Grabowiec IG 2. Opisano tu w utworach cenomanu, turonu i koniaku-santonu

pęknięcia tektoniczne przebiegające pod różnymi kątami, których szczeliny za- sklepione były czarnym iłem lub kalcytem a nawet pirytem drobnokrystalicznym.

Można przyjąć, że są to dowody istnienia tektoniki nieciągłej. Szerszą analizę spękań i ich związek z tektoniką przedstawia P. Herbich (1980).

WNIOSKI

Powierzchnia przedkredowa, którą zalała transgresja albska, była zdenudo- wana. Odsłaniały się na niej ku wschodowi cOraz starsze ogniwa jury górnej, a na

południowym wschodzie utwory karbonu (fig. 3).

(11)

Obraz pierwotnych miąższości osadów albu środkowego i górnego. pierwszej warstwy sedymentującej po długiej przerwie. przedstawiono na fig. 3 (oraz A.

Krassowska. 1976; Atlas geologiczny ...• 1980). Jak widać na omawianym obszarze widoczne są dwie strefy (w rejonie Parczewa i Zamościa) zwiększonej miąższości.

prawdopodobnie odpowiadające strefom bardziej subsydentnym. jak również wskazujące na istnienie paleoobniżeń związanych między innymi z paleoreliefem.

Te dwie strefy dzieli strefa małych miąższości - obszar Łęcznej i Krasnegostawu.

Jak przypuszcza autorka. w pierwszym okresie akumulacji wypełnione zostały materiałem piaszczystym obszary istniejących wtedy paleoobniżeń. Następnie rozszerzająca się transgresja objęła pod koniec alb u większą część omawianego obszaru. na którym fragmenty lądu zachowały się tylko w jego północno-wschod

niej i południowo-wschodniej części Oraz w postaci niewielkich wysp na południe

od Lublina. W albie górnym między Chełmem i Włodawą (fig. 4) nastąpiło połącze

nie z morzem ukraińskim (J.I.N. Senkowski. 1977). W cenomanie sedymentacja

objęła już cały omawiany obszar i trwała nieprzerwanie. prawdopodobnie aż do

końca mastrychtu.

Omawiany obszar stanowił fragment zbiornika górnokredowego. który od

południowego zachodu sąsiadował z terenem charakteryzującym się zwiększoną subsydencją dna. a od północnego wschodu z terenem ze zmniejszoną subsydencją.

Po ruchach fazy subhercyńskiej. począwszy od santonu nastąpiło wyraźne zmniej- szenie się subsydencji dna zbiornika w części północno-wschodniej tego obszaru w rejonie Włodawy. Zaznaczyła się tu silna redukcja miąższości osadów szczególnie w górnym santonie. górnym kampanie i dolnym mastrychcie.

Oś maksymalnej subsydencji tego zbiornika przebiegająca w kierunku z pół

nocnego zachodu ku południowemu wschodowi znajdowała się w okresie górnej kredy daleko na południowy zachód od omawianego obszaru. Po koniaku natomiast. nieco bliżej Lublina i Zamościa. zaczęło się formować nowe lokalne zagłębie

nie w dnie zbiornika (A. Krassowska. E. Witwicka. praca w druku). W mastrychcie górnym w związku z zasadniczą przebudową planu strukturalnego zbiornika górno kredowego w centralnej Polsce. (W. Pożaryski • 1962) oś maksymalnej subsydencji zmieniła swoje położenie. zachowując kierunek przebiegu przybliżyła się bardzo do omawianego obszaru (A. Krassowska. 1974b. 1978. 1981 ; K. Wyrwie- ka. 1980). Dlatego mamy uuże miąższości mastrychtu górnego. szczególnie w rejonie Lublina i Zamościa. Tak więc w mastrychcie górnym omawiany obszar

znajdował się nadal na połuo,,;owo-wschodnim zboczu zbiornika. lecz w pobliżu

osi jego maksymalnej subsydencji.

W okresie kredowym odbywała się tu spokojna sedymentacja mOrza płytkiego

(W. Pożaryski. 1962). W części północno-wschodniej dominują utwory kredy

piszącej. natomiast w pasie ciągnącym się od Parczewa przez Łęczną do Grabowca obserwujemy przechodzenie utworów kredy piszącej w wapienie. W części naj- bardziej południowo-zachodniej zmienia się charakter osadów na fację bardziej

marglistą. U schyłku mastrychtu górnego nastąpiła regresja mOrza i wraz z nią

zmiany w sedymentacji. które są wyraźnie obserwowane zwłaszcza w rejonie Cheł

ma (M. Harasimiuk. 1980).

Zakład Geologii Regionalnej Obszarów Platformowych Instytutu GeOlogicznego

Warszawa, uJ. Rakowiecka 4

Nadesłano dnia I czerwca 1981 r.

Charakterystyka osadów kredy na obszarze Lubelskiego Zagłębia Węglowego