CAŁKOWICIE INNA SZTUKA
C E Z A R Y W Ą S
205
Licząca blisko czterysta stron nowa książka Waldemara Okonia jest zarówno dziełem literackim, jak i poważnym aktem poznawczym, służącym aktualnemu definiowaniu istoty sztuki. Jej recepcja musi uwzględniać okoliczności, iż autor jest profesorem Instytutu Histo- rii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego, wybitnym znawcą sztuki i piśmiennictwa krytycznego XIX i początku XX wieku w Polsce oraz autorem licznych książek i artykułów na ten temat. Jeżeli dodać, iż jego wykształcenie obejmuje również studia literaturoznawcze, to sama pozycja zawodowa sytuuje go poza jedną tylko dziedziną. Do czasu opublikowania swego opus magnum, jakim jest książka Jestem jak echo. Rok 1983, wydał także szereg tomów poezji i dwa obszerne tomy prozy poetyckiej. Skrajna niezależność całej jego twórczości, podkreślana odwagą i bezpośredniością w odnoszeniu się również do sfery erotyki, połączona jest z rzadko spotykanym w środowisku akademickim przeżywaniem problemów moralno-politycznych swe- go czasu. Gdyby szukać porównań w obszarze tylko prac historyków
C a ł k o w i C i e i n n a s z t u k a
207
sztuki, nieodmiennie jego twórczość przypomina postępowanie Ca- therine Millet, francuskiej koryfeuszki tej dziedziny, której książka Życie seksualne Catherine M. nie może być rozumiana oddzielnie od jej od trafnych spostrzeżeń odnoszących się do sztuki współczesnej (acz odrębnie zawartych w pracach czysto akademickich). Właśnie taka pozycja intelektualna Autora stanowi oś jego najnowszej publikacji.
Książka Jestem jak echo. Rok 1983 stanowi rodzaj poetyckiej auto- biografii pisarza, zapisanej na kartach 363 dni w formie dziennika, od- ległego w chwili pisania o ponad trzydzieści lat od rzeczywistego cza- su, którego dotyczy – roku 1983. Zaczyna się od niemal prenatalnych odczuć z czasu własnych urodzin (Dzień pierwszy), a kończy u schyłku stanu wojennego, kiedy „uroki godziny policyjnej” i regularnie wyłą- czanego światła („dziesiąty stopień zasilania”, s. 389) sprzyjały aktom poczynania kolejnych poetów („Dzień trzysta sześćdziesiąty trzeci”).
Co jednak stanowi jądro, wokół którego ogniskuje się dzieło? Wy- daje się, że jest nim pamięć jako źródło zarówno obrazów, jak i słów.
Autobiografia w takim przypadku jest próbą odpowiedzi na pytanie
„jak rodzi się sztuka jako pierwotny język człowieka”? Cała książ- ka jest więc formą powrotu, tak jakby jej pisanie było jednocześnie lekturą słownych „odcisków” pozostawionych na żywym ciele Arty- sty, nieodległym od jego przesyconego literackim słowem umysłu.
Uparta penetracja tego, co umownie nazywamy pamięcią, to badanie inicjujących wszystko źródeł sztuki, polegających w Jestem jak echo w dużej mierze na wytworzeniu własnego, niezwykle oryginalnego, łączącego elementy prozy i poezji, języka. Taki język nie ułatwia jed- nak prostego komunikowania z innymi, lecz pogłębia i ukazuje na- pięcia i konflikty istniejące w każdym czasie i w każdej wspólnocie.
Bycie poetą skazuje na samotność, przez co książka Okonia wpisuje się w odwieczny dyskurs negocjacji pomiędzy prywatnością i cudem wolności pojedynczego człowieka a zbiorowością, w której cud ten najczęściej ulega stłumieniu i zaprzepaszczeniu.
Waldemar Okoń, Jestem jak echo. Rok 1983, wyd. Warstwy, Wrocław 2017
