KATARZYNA JACHIMOWSKA
Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny, Katedra Współczesnego Języka Polskiego
Komunikacyjne aspekty wybranych aktów i gatunków mowy realizowanych
w tekstach osób niesłyszących
Język pojmowany jest jako narzędzie komunikacji i interakcji społecznej, słu- żące wyrażaniu różnych potrzeb jego użytkowników. Akty mowy zaś, konstruo- wane w ścisłej korelacji z sytuacją komunikacyjną, odnoszą się do sfery realizacji językowej. Z kolei konotacje kulturowe warunkują stypizowane ciągi aktów mowy (gatunki), których struktura ma względnie konwencjonalny charakter. Komunika- tywność realizacji aktów i gatunków mowy jest więc uzależniona od kompetencji komunikacyjnej użytkowników języka, w skład której wchodzi nie tylko kompeten- cja gramatyczna (językowa), ale i socjokulturowa. Dzięki kompetencji socjoling- wistycznej (komunikacyjnej) możemy zachować społeczny wymiar komunikacji językowej. Język i kultura wzajemnie się warunkują: z jednej strony kultura wyraża się w różnych formach, także poprzez język, z drugiej zaś znajomość języka jest warunkiem uczestnictwa w kulturze.
Analiza językowa zebranego materiału pozwoliła dostrzec te powyższe zależ- ności oraz wynikające z nich trudności komunikacyjne nie tylko w zakresie języków fonicznych. Polski Język Migowy (PJM)1, kształtujący odrębną tożsamość spo- łeczno-kulturową Głuchych2, zaspokaja potrzeby jego użytkowników. Ciekawym zadaniem dla badacza (i prawdziwym wyzwaniem) byłoby prześledzenie rozwoju i opis wzorców gatunkowych w PJM. Można się spodziewać, iż rozwinięta kultura migających niesłyszących sprzyja niektórym aktom i gatunkom mowy, niektóre zaś
1 Zachowuję pisownię przyjętą w środowisku badaczy języków migowych.
2 Pisownia wielką literą uwypukla postrzeganie tej grupy jako mniejszości językowej, posiadającej odrębną tożsamość społeczno-kulturową (por. M. Mrozik, Co każdy humanista o Głuchych i ich językach wiedzieć powinien. W 20 punktach, „Tekstualia” 2006, nr 4, s. 81–92;
M. Świdziński, Jak Głusi przyswajają język: o językach migowych i miganych, [w:] Język migowy we współczesnym szkolnictwie na świecie i w Polsce, red. I. Grzesiak, Malbork 2007, s. 16–24).
modyfikuje lub wręcz wyklucza. W społeczności głuchych3 różne typy wypowie- dzi kształtują się w kontaktach interpersonalnych na festiwalach artystycznych głu- chych, rajdach krajoznawczych, zlotach motorowych, w klubach sportowych i na rozgrywkach, wernisażach malarstwa, fotografii, rzeźby, wieczorach poetyckich4 (głusi tworzą poezję w języku migowym. „Rymami” są: układ dłoni, struktura prze- strzeni, dynamika ruchu oraz elementy niemanualne. Dzięki swojej powtarzalności w sekwencji znaków pełnią podobną funkcję, jak rymy w języku narodowym).
Kultura niesłyszących niewątpliwie wymusza na języku migowym własny zasób charakterystycznych dla niej aktów i gatunków mowy, częściowo zbieżny z ogólnie przyjętymi w językach fonicznych wzorcami. Za pomocą gestów i mimiki głusi wy- rażają różne typy aktów illokucyjnych, jak na przykład prośba, życzenie, odmowa, zażalenie, podziękowanie, pytanie. Są one jednak warunkowane specyfiką języka migowego5. PJM posiada własny słownik i zespół norm gramatycznych, ma charak- ter społeczny — jest własnością pewnej wspólnoty. Pozwala na skuteczne i szybkie porozumiewanie się w ramach tej wspólnoty. Wymaga jednak innych czynności do zrozumienia i nadawania komunikatów niż foniczny język polski. Komunikaty wizualno-przestrzenne nie przekładają się na polski język narodowy. Zdanie w ję- zyku polskim ma strukturę linearną i fleksyjną, tymczasem wypowiedzi w języku migowym (nie miganym!6) składają się z form bezfleksyjnych (w tradycyjnym ro- zumieniu tego słowa, bo czasownik może „odmieniać się” na przykład przez obiekt czy ruch — inaczej pokażemy, jak płynie rzeka, a inaczej statek), są uporządkowane zgodnie z szykiem przestrzenno-czasowym, często nadawane symultanicznie. Waż- ną rolę odgrywa też mimika, która często pełni funkcje gramatyczne (wyznacza granice zdania podrzędnego, informuje o modalności zdań pytajnych, przeczących, rozkazujących). Mimo pewnego zróżnicowania geograficznego (warianty regional- ne, dialekty migowe) i społecznego (warianty społeczne) użytkownicy PJM posłu- gują się w miarę identycznymi, zunifikowanymi w całym środowisku znakami.
Wszystkie wymienione wyżej elementy (właściwości PJM) zapewniają sku- teczność porozumiewania się głuchych za pomocą języka migowego. Ze względu jednak na to, że komunikacja osób niesłyszących przebiega w różnych kontekstach interpersonalnych, w symetrycznych i niesymetrycznych układach komunikacyj-
3 Pozostaję przy pisowni głuchy małą literą, biorąc pod uwagę ortograficzne rozstrzygnięcia słownikowe.
4 Por. Międzynarodowy Festiwal Artystyczny Głuchych, Łódzka Scena Pantomimy pod opie- ką PZG, Amatorski Zespół Artystyczny Głuchych, Ogólnopolskie Rajdy Głuchych, Łódzki Klub Sportowy Głuchych, Polski Związek Siatkówki Głuchych, Ogólnopolskie Stowarzyszenie Szacho- we Osób Niepełnosprawnych, Klub Internetowy dla Niesłyszących i Słabosłyszących.
5 Por. np. E. Moroń, Grzeczność językowa w PJM, [w:] Stan badań nad Polskim Językiem Migowym, red. E Twardowska, Łódź 2008, s. 111–117.
6 Język migany (SJM) jest tworem sztucznym, wymyślonym przez osoby słyszące na po- trzeby nauki języka polskiego przez osoby głuche. Zachowuje charakter fleksyjny języka polskie- go — oprócz znaków występują palcowane elementy fleksyjne oraz szyk języka narodowego. Ma ułatwiać opanowanie języka polskiego.
nych (np. głuchy znający PJM i/lub SJM — głuchy znający PJM i/lub SJM, głuchy
— słyszący porozumiewający się PJM i/lub SJM, głuchy — słyszący nieznający PJM ani SJM) realizowana może być przy zastosowaniu różnych środków komu- nikacyjnych i w różnych, wynikających z użycia tych środków, sytuacjach komuni- kacyjnych (por. schemat 1). Jednym z takich środków, oprócz PJM, SJM, polskiego języka migowego typu pidgin7 (gdyż w praktyce różne środki komunikacji są łączo- ne) oraz innych uwzględnionych na schemacie, jest język polski w formie pisanej.
Dla osób głuchych jest to język obcy, chociaż tożsamość narodowa włącza niesły- szących w krąg polskiego języka narodowego i jego uwarunkowań. Pojawia się więc problem komunikacji zewnętrznej warunkowanej odrębnością kulturowo-językową osób głuchych. Niewystarczająca w środowisku niesłyszących świadomość istnienia w języku narodowym szeregu odmian, stylów, zróżnicowania gatunkowego tekstów, niedostateczna świadomość konieczności stosowania określonych środków języko- wych skorelowanych z określoną, stypizowaną sytuacją społeczną, przejawia się w braku efektywnej komunikacji zewnętrznej, sprzyja jej zaburzeniom8.
Szczególnie wymownym przykładem, w którym sytuacja komunikacyjna determinuje wybór gatunku, są pisma urzędowe, w tym podanie. W świetle lite- ratury przedmiotu podanie to tekst, który jest „urzędową prośbą o coś”9, „kiero- waną do władz instytucji”10. Autorzy praktycznego poradnika savoir-vivre’u — H. i T. Zgółkowie — charakteryzują podanie jako
rodzaj pisma, które ma stosunkowo jednoznacznie określoną postać języko- wą, a nawet formalną. Sformułowanie podania wymaga znajomości pewnej, dość zresztą ograniczonej, liczby szablonów językowych oraz ustalenia gra- ficznego kształtu, układu całości. Mowa tu o postaci graficznej, gdyż podanie może mieć postać wyłącznie pisaną11.
Sytuacja komunikacyjna, w której podstawą jest oficjalność i konwencjonal- ność zachowań językowych realizowanych w piśmie, determinuje komunikatyw- ność podań kierowanych przez osoby głuche do instytucji. Wzorzec gatunkowy ulega licznym modyfikacjom i zniekształceniom. W analizowanym materiale12
7 Wizualno-przestrzenny pidgin (PMP) — system migowy powstały z mieszania się języka polskiego, PJM i/lub SJM, charakteryzujący się odchyleniami od struktury gramatycznej języków.
8 Trzeba w tym miejscu zastanowić się nad efektami oralistycznych metod preferowanych w większości placówek edukacyjnych, do których uczęszczają niesłyszący. Nasuwa się również pytanie, czy System Językowo-Migowy rzeczywiście ułatwia opanowanie przez głuchych języka narodowego.
9 Zob. R. Pawelec, D. Zdunkiewicz-Jedynak, Poradnik korespondencji użytkowej, Warszawa 2007, s. 39.
10 Zob. Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006, s. 726.
11 Zob. H. i T. Zgółkowie, Językowy savoir-vivre. Praktyczny poradnik posługiwania się polszczyzną w sytuacjach oficjalnych i towarzyskich, Poznań 1993, s. 147.
12 Materiał udostępniony przez łódzki odział Polskiego Związku Głuchych.
Rys. 1. Sposoby komunikacji głuchych w zależności od typu kontaktu i sytuacji komunikacyjnej
można wyodrębnić trzy grupy ze względu na sposób realizacji wzorca i stopień jej komunikatywności:
Grupa 1 — podania realizujące wzorzec gatunkowy (respektujące większość lub wszystkie reguły); teksty komunikatywne.
Grupa 2 — teksty bez gatunkowych wyznaczników formalnych, ale miesz- czące się w funkcjonalnym ujęciu wzorca gatunkowego (z aktem illokucyjnym prośby); ograniczona komunikatywność.
Grupa 3 — teksty, które nie realizują wyznaczników gatunkowych; przykła- dy niepowodzenia komunikacyjnego.
Przy analizie tekstów wzięto pod uwagę wyróżnione przez M. Wojtak13 czte- ry aspekty wzorca gatunkowego, tj.:
aspekt strukturalny — model tekstu, segmentacja (model kompozycyjny), aspekt pragmatyczny — uwikłania komunikacyjne: obraz nadawcy i odbior- cy, cel komunikacyjny (potencjał illokucyjny),
aspekt poznawczy — tematyka i sposób jej przedstawiania,
aspekt stylistyczny — cechy uwarunkowane strukturalnie (wyznaczniki sty- listyczne).
Poddane analizie podania z grupy 1 są stosunkowo nieliczne. Nadawcą jest osoba prywatna (obywatel) lub pełniąca funkcję publiczną w określonej organizacji albo instytucji (np. prezes związku sportowego, przewodniczący stowarzyszenia), odbiorcą zaś — określona instytucja państwowa lub organizacja (np. Urząd Miasta Łodzi, Polski Związek Sportowy Głuchych, Polski Związek Głuchych). Najliczniej występującymi w tekstach analizowanych podań aktami mowy są akty obligatyw- ne, takie jak prośba, deklaracja, propozycja, zapewnienie, oraz akty informatywne.
W powierzchniowej strukturze zdaniowej otrzymują one postać zdań:
● Jestem osobą głuchą i chcę się dowiedzieć… oraz prosić o…
● RKSG „RADOMIG” w Radomiu informuje, że HMPN w piłce nożnej na rok 2003 było OK…
● Zarząd PZSG na razie nie gwarantuje KSG dla dofinansowania
● RKSG „RADOMIG” nie wyraża zgodę na rozegra. HMPN w piłce nożnej w Łodzi w dn. 18.10.03 r.…
W zasadniczej treści pisma mieści się uzasadnienie intencji nadawcy, które pełni funkcję perswazyjną:
● W dn. 18.10. br. jest ważny uroczystości naszego Klubu i musi być gospo- darzem imprezy.
13 Por. M. Wojtak, Wzorce gatunkowe wypowiedzi a realizacje tekstowe, [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. II. Tekst a gatunek, red. D. Ostaszewska, Katowice 2004, s. 30.
● W serialu „Klan” lub „Teleexpresie” pojawiają się początki lub koniec tyl- ko niektórych zdań, trzymają długo, a następnie pojawiają się pod lub nad nimi. Nie pozwala to wyłapać treści…
W ostatniej części podania nadawca kieruje apel do odbiorcy o pozytywne rozpatrzenie prośby lub podjęcie decyzji zgodnej z oczekiwaniami nadawcy oraz jeszcze raz dziękuje za rozpatrzenie podania. Ta część przybiera postać następu- jących formuł:
● Z góry za pomoc serdecznie dziękuję.
● RKSG oczekuje informacji w sprawie terminu rozgrywek.
Model kompozycyjny gatunku zostaje zachowany. Ramę tekstową wypełnia umieszczona w prawym górnym rogu data, nazwa miejscowości oraz odbiorcy, w lewym górnym rogu — nazwa nadawcy, pod tekstem podania — jego podpis.
Pod względem stylistycznym analizowane podania są zdeterminowane odręb- nością kulturowo-językową nadawców. Osoby niesłyszące posługujące się na co dzień PJM, często korzystające z pomocy osób słyszących w kontaktach oficjal- nych, rzadko są obligowane do ściśle określonych, gatunkowo zdeterminowanych zachowań językowych. Pomimo istnienia stałych formuł, będących językowymi wykładnikami konwencjonalizacji gatunku, szablonowość tekstów urzędowych sprawia im trudność. Osobliwości stylistyczne są ponadto warunkowane interferen- cją PJM na język polski. Modyfikacji ulegają formuły inicjalne i finalne. Pojawiają się zwroty grzecznościowe: z góry za pomoc serdecznie dziękuję, gorąco dziękuję za pomoc, ze sportowym pozdrowieniem, zniekształcone — pozdrowiem — cha- rakterystyczne raczej dla listu i sytuacji nieoficjalnych. Nie odzwierciedlają rów- nież wzorca językowego podania schematy uzasadnień. Brak w nich szablonowych formuł, takich jak chociażby: prośbę swą motywuję tym, iż… Charakteryzują się licznymi odstępstwami od normy składniowej i stylistyczno-leksykalnej, w tym:
1) Użyciem leksyki potocznej, np. …było OK, na razie jest afera, nie pozwa- la to wyłapać treści… (można widzieć tu interferencyjny wpływ braku w PJM wyraźnego rozróżnienia stylu potocznego i oficjalnego).
2) Naruszeniem związku zgody lub rządu, np. w dn. 18.10. br. jest ważny uroczystości naszego Klubu…; RKSG „RADOMIG” nie wyraża zgodę…; …cze- ka na rozpatrzenie przez Prokuratora czy Sądu…; jestem osobą głuchoniemy…
(w pozycyjnym PJM nie ma końcówek fleksyjnych).
3) Myleniem i zniekształcaniem wyrazów, np. A tym czasem KSG musi szu- kać we własnym zakresie bez względu na zaciskanie od władz sekcji sportowych PZSG…, …co wcześniej umówiliśmy za sobą…, …Pozdrowiem…(wizualno-prze- strzenny PJM).
4) Kłopotami w użyciu przyimków, np. szanujemy dla sportowców głuchych;
z powodu rodzinnych wyjazd wieś…; muszę ustalić o wynajęcie sali (w PJM prze-
strzeń pełni funkcję językową. W miejsce przyimków stosowane są klasyfikato- ry — formy morfologiczne obce językowi polskiemu, odpowiednio „ilustrujące”
zdania typu: Jedziemy na wakacje nad morze. Przyimki powstają w przestrzeni lokacji znaków, nie są samodzielnymi znakami).
5) Kłopotami z rozczłonkowaniem wypowiedzi, np. uzgodniliśmy w ostatnią niedzielę, że na termin 9.11. br. w Łodzi. A Olsztyn chce na 11.11. br… Nasz KS co wcześniej umówiliśmy za sobą z KSG są uzgodnione terminy niż wskazanie przez Sekcji Sportowej PZSG. Iż, że Zarząd PZSG na razie jest afera i czeka na rozpa- trzenie przez Prokuratora czy Sądu (w PJM granice zdań wyznacza mimika).
Analizowany w tej grupie materiał świadczy o tym, że nadawcy podań mają świadomość urzędowego charakteru pisma (rama, kompozycja, cel). Oficjalność zostaje zaburzona na płaszczyźnie środków językowych, co zdaje się wynikiem interferencji PJM na język polski. Intencja komunikacyjna (potencjał illokucyjny) pozostaje jednak czytelna.
Specyfika sposobów i procesów komunikacyjnych osób głuchych nieuchron- nie prowadzi do korzystania z pomocy innych, szczególnie w sytuacjach oficjal- nych na linii obywatel–państwo oraz kontaktów z urzędnikami, którzy nie mają ustawowego obowiązku posługiwania się językiem migowym14. W takich przy- padkach osoby niesłyszące zwracają się o pomoc do Polskiego Związku Głuchych.
W analizowanej 2. grupie znalazły się teksty z prośbą o pośrednictwo w spra- wach urzędowych, sytuacja komunikacyjna ma charakter oficjalny. W pismach z prośbą o pomoc w załatwieniu sprawy urzędowej brakuje typowej dla pisma urzędowego segmentacji. Nadawcy wskazują na początku zasadniczego tekstu podmiot administracyjny, często jego niepełną nazwę, np. Powiatowy Urząd Pra- cy w Łodzi-Śródmieście, ulica: Jana Kilińskiego 102/102A; Zakład Ubezpieczeń Społecznych Łódź-Śródmieście, Zakład Pracy Chronionej Konstantynów Łódzki, Urząd Skarbowy, Urząd Miasta. Tekst pełniący funkcję dyrektywy ogranicza się do krótkich agramatycznych komunikatów, które w swej strukturze powierzch- niowej zawierają jawny performatyw „prosić” lub „prośba”:
Proszę rehabilitacyjna sprzęt; prośba — nieważna legitymacja Ubezpiecze- niowa Książeczka Niebieski — urząd potrzebuje legitymacja; Bardzo prosi- łabym o wyjaśnienie osobę znającą się na wypełnianiu PIT dla Urzędu Skar-
14 1 kwietnia 2012 r. weszła w życie Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o języku migowym i in- nych środkach komunikowania się (Dz.U. 2011, Nr 209, poz. 1243), która ma ułatwić kontakty osób niesłyszących z organami administracji publicznej. Pozwala ona na korzystanie z wybranej przez osobę uprawnioną formy komunikowania się i upoważnia do pomocy „osobę przybraną” (tłumacza) w kontaktach z urzędnikami. Organ administracji publicznej jest zobowiązany do udostępnienia usługi pozwalającej na komunikowanie się osoby uprawnionej i zapewnienie jej obsługi. W prak- tyce jednak niesłyszący napotykają nadal duże trudności przy załatwianiu spraw administracyjnych
— długi czas na zapewnienie tłumacza, rejestry tłumaczy (wyłącznie w formie elektronicznej) ogra- niczone niekiedy do jednej osoby (np. w województwie łódzkim).
bowego; Dzisiaj byłam w Urzędu Miasta i podałam dokumenty dofinansowa- nie zestaw komputery. Proszę chcę wiedzieć czy OK dokumenty i przyjęte.
Pod tekstem znajdują się formuły zmniejszające dystans charakterystyczny dla komunikacji formalnej: 1) wyrażające podziękowania, np. Jeszcze raz bardzo dziękuję, 2) charakterystyczne dla listu, np. Z wyrazami serdeczności, 3) charakte- rystyczny dla komunikacji bezpośredniej zwrot pożegnalny Do widzenia! Mimo nieformalnej organizacji analizowane w tej grupie teksty spełniają kryterium ko- munikatywności ze względu na parametry kontekstowe (sytuacja nadawczo-od- biorcza) i czytelną intencję nadawcy wyrażoną na płaszczyźnie tekstowej.
Przykłady z ostatniej analizowanej grupy 3. wymykają się opisowi języko- znawczemu oraz wszelkim paradygmatom gatunkowym. Brak tu zarówno wy- znaczników formalnych, jak i stylistycznych gatunku. Nieczytelna jest również intencja komunikacyjna. Są to świadectwa braku komunikacyjnej skuteczności.
Bez znajomości uwikłania kontekstowego odbiorca nie jest w stanie pozytywnie zweryfikować wypowiedzi nadawcy w kontekście jego intencji. Przykłady:
● Wszystko obojętnie o pracę zarobię przyszłość ile mam miesiąc
● Bardzo Proszę = Proszę Proszę Razem Zawsze Pomocy Pomaga Tłumacz odpowiedzi słucham Orteza na ramię i Brak 7126 także ile kosztuje pie- niędzy 280 złotych
● Kadr ja winna Biuro kobieta 3 trzy osób Również Wszyscy
● Dyrektora to żeby możliwa itp. na warsztaty tanecznej ludzi młodzież i dzieci nauka się tańca żeby marnują talent będzie dobrze i żal [wyraz nieczytelny] kartki to nauki się dobra i tańca na układzie choreografii…
ludzi żeby siły tańca niesłyszących w Świata zawiązki…
● Lubię stałe zawsze TAK-TAK-TAK-TAK- Telefon komórkowy głos mówi słucha = usta słucham czytał Wiem Inwalidów Aparta▼ (Oczy patrzy dzwoń spać Wstaje Wiem Czasu)▼
Liczne przykłady z tej grupy trudno poddać precyzyjnemu opisowi. Przy- pisując pewną intencjonalność nadawcy (implikowana prośba o coś), odbiorca otrzymuje tylko wypełnienie tego aktu illokucyjnego jednostkami leksykal- nymi należącymi do systemu języka polskiego, bez możliwości odkrycia reguł gramatycznych języka polskiego, których zastosowanie jest niezbędne w akcie efektywnej komunikacji. Brakuje struktur zdaniowych, a co istotniejsze, organi- zacji tematyczno-rematycznej. Brakuje spójności semantycznej (koherencyjnej), strukturalnej (kohezyjnej) i pragmatycznej. Wszystko to przesądza o niepowodze- niu komunikacyjnym, nie pozwala odbiorcy na odtworzenie sensu zgodnego z in- tencją nadawczą. Warto zwrócić jeszcze uwagę na inne utrudnienie — pomieszanie różnych systemów semiotycznych. W przykładach pojawiają się znaki ikoniczne (rysunki, symbole), liczne skróty, nietypowa jest grafia (np. pisanie majuskuła-
mi). Nietypowa jest też delimitacja wypowiedzi charakteryzująca się paragrafią
— opuszczaniem, powtarzaniem lub brakiem znaków interpunkcyjnych, brakiem znaków diakrytycznych. Trudno doszukać się jakiejkolwiek strukturyzacji oraz świadomego porządkowania sensu względem ciągu fonemów. Niemożliwa staje się nawet interpretacja statusu informacji poszczególnych jednostek treści. Kon- kludując: zgromadzone przykłady stanowią interesujący materiał do weryfikacji stanowisk teoretycznych związanych chociażby z definicją tekstu, a pytanie o sta- tus gatunkowy tych wypowiedzi pozostaje otwarte.
Na podstawie przeanalizowanego materiału można sformułować kilka wnio- sków. Najważniejszy dotyczy inaczej kształtowanej w środowisku użytkowników języka wizualno-przestrzennego kompetencji komunikacyjnej, która na płasz- czyźnie tekstów pisanych skutkuje brakiem znajomości zasad rządzących oby- czajem językowo-komunikacyjnym osób słyszących posługujących się językiem polskim. Podanie jako pismo użytkowe w społeczności językowej głuchych nie ma znaczenia dla wzajemnych stosunków. Wyraźny jest brak poczucia społecz- nej użyteczności podania. Niska świadomość gatunkowa przejawia się na płasz- czyźnie strukturalnej, zaburzony zostaje aspekt poznawczy, a liczne interferencje na płaszczyźnie językowej utrudniają komunikację. Zachowana zostaje w więk- szości jedynie komunikacyjność na płaszczyźnie intencjonalnej (prośba jako cel wypowiedzi). Przedstawione w końcowej części pracy zagadnienia niewątpliwie wymagają szerszego, dogłębnego rozpatrzenia i dalszych badań nad tekstami pi- sanymi przez osoby niesłyszące.
Bibliografia
Gatunki mowy i ich ewolucja, t. II. Tekst a gatunek, red. D. Ostaszewska, Katowice 2004.
Gatunki mowy i ich ewolucja, t. III. Gatunek a odmiany funkcjonalne, red. D. Ostaszewska, Kato- wice 2007.
Język migowy we współczesnym szkolnictwie na świecie i w Polsce, red. I. Grzesiak, Malbork 2007.
Moroń E., Grzeczność językowa w PJM, [w:] Stan badań nad Polskim Językiem Migowym, red.
E. Twardowska, Łódź 2008, s. 111–117.
Mrozik M., Co każdy humanista o Głuchych i ich językach wiedzieć powinien. W 20 punktach,
„Tekstualia” 2006, nr 4, s. 81–92.
Pawelec R., Zdankiewicz-Jedynak D., Poradnik korespondencji użytkowej, Warszawa 2007.
Polszczyzna na co dzień, red. M. Bańko, Warszawa 2006.
Stan badań nad Polskim Językiem Migowym, red. E. Twardowska, Łódź 2008.
Świdziński M., Jak Głusi przyswajają język: o językach migowych i miganych, [w:] Język migo- wy we współczesnym szkolnictwie na świecie i w Polsce, red. I. Grzesiak, Malbork 2007, s. 16–24.
Tożsamość społeczno-kulturowa Głuchych, red. E. Woźnicka, Łódź 2007.
Wojtak M., Wzorce gatunkowe wypowiedzi a realizacje tekstowe, [w:] Gatunki mowy i ich ewolucja, t. II. Tekst a gatunek, red. D. Ostaszewska, Katowice 2004, s. 29–39.
Współczesna polszczyzna. Wybór opracowań 3. Akty i gatunki mowy, red. J. Bartmiński, S. Niebrze- gowska-Bartmińska, J. Szadura, Lublin 2004.
Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2001.
Zgółkowie H. i T., Językowy savoir-vivre. Praktyczny poradnik posługiwania się polszczyzną w sy- tuacjach oficjalnych i towarzyskich, Poznań 1993.
Communication aspects of certain speech genres used in texts of deaf persons
Summary
This article presents communication problems of deaf persons using written texts in official situa- tions in the aspect of genre model. The article stresses many interferences of the Polish Sign Language (PSL) in the text of the applications written by deaf persons in Polish language. The author discusses three groups of application texts classified by the type of genre implementation and the level of text understanding. Group 1 — applications meeting most or all of genre characteristics; communicative texts. Group 2 — texts without formal genre characteristics but comprising functional aspects of the genre; incomplete communicative texts. Group 3 — texts not meeting genre characteristics; examples of unsuccessful communication. The research leads the author to a conclusion that a communication competency differently formed in the deaf community results in application characteristics unaware- ness. Additionally, the application has a limited pragmatic value for PSL users. Low genre charac- teristics awareness is reflected in composition, cognitive and stylistic aspects. Intention is the only aspect remaining (request being a goal of an application). Some examples could not be interpreted as a text (absence of sentences structure, cohesion, coherence and pragmatic consistency; combination of semiotic systems).
