Stosunki między państwami Ameryki Łacińskiej, a Chińską Republiką Ludową u progu XXI w.

(1)

Edyta Chwiej

STOSUNKI MIĘDZY PAŃSTWAMI AMERYKI ŁACIŃSKIEJ,

A CHIŃSKĄ REPUBLIKĄ LUDOWĄ U PROGU XXI W.

Stosunki z państwami azjatyckimi zawsze zajmowały raczej drugorzędną pozycję w polityce zagranicznej państw Ameryki Łacińskiej. Do koń- ca XX w. głównym azjatyckim partnerem politycznym i gospodarczym państw latynoamerykań- skich była Japonia (por. tabela 1). Jednak od po- czątku XXI w. nastąpił intensywny rozwój stosun- ków, zwłaszcza gospodarczych, z Chińską Repu- bliką Ludową. W związku z tym warto się zasta- nowić, jakie mogą być dla krajów Ameryki Łaciń- skiej skutki zwiększonej obecności ChRL w regionie.

Tabela 1. Wartość wymiany handlowej Ameryki Łacińskiej i Karaibów z ChRL i Japonią w latach 1990-2007 (w mln USD)

1990 1995 2000 2007 ChRL

Eksport 875 2 422 3 775 37 680 Import 593 2 481 8 397 72 420 Japonia

Eksport 6 978 8 873 7561 18 240 Import 5 674 12 482 14 558 34 300 Źródło: opracowanie własne za América Latina y el Ca- ribe: Composición del comercio de bienes según destino y origen por categorías, Panorama de la inserción in- ternacional de América Latina y el Caribe, CEPAL, 2005, w: http://www.cepal.org/comercio/paninsal/anexo- 2004/anexo/cuadrosIB/CuadroI1B.xls; Direction of Tra- de Statistic, IMF, Quarterly, III.2009.

Stosunki polityczne

Obecnie stosunki dyplomatyczne z Chińską Republiką Ludową utrzymuje dwadzieścia jeden państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów (por. tabela 2). Najwięcej państw latynoamerykańskich (aż jedenaście), w tym najważniejsze państwa regionu (Argentyna, Brazylia, Chile, Meksyk, Wenezuela)

nawiązały oficjalne stosunki dyplomatyczne z ChRL w latach 70. XX w.

Tabela 2. Data nawiązania oficjalnych stosunków dyplomatycznych między państwami

Ameryki Łacińskiej i Karaibów a ChRL Państwo

Data nawiązania stosunków dyplomatycznych Antigua i Barbuda 1 stycznia 1983 r.

Argentyna 19 lutego 1972 r.

Bahamy 23 maja 1997 r.

Barbados 30 maja 1977 r.

Boliwia 9 lipca 1985 r.

Brazylia 15 sierpnia 1974 r.

Chile 15 grudnia 1970 r.

Dominika 23 marca 2004 r.

Ekwador 2 stycznia 1980 r.

Grenada 1 października 1985 r.

Gujana 27 czerwca 1972 r.

Jamajka 21 listopada 1972 r.

Kolumbia 7 lutego 1980 r.

Kostaryka 1 czerwca 2007 r.

Kuba 28 września 1960 r.

Meksyk 14 lutego 1972 r.

Peru 2 listopada 1971 r.

Surinam 28 maja 1976 r.

Trynidad i Tobago 20 czerwca 1974 r.

Urugwaj 3 lutego 1988 r.

Wenezuela 28 czerwca 1974 r.

Źródło: opracowanie własne za Countries and Regions:

Latin America, Ministry of Foreign Affairs of the Peo- ple’s Republic of China, w: http://www.fmprc.gov.cn/- eng/gjhdq.

Wiązało się to z uznaniem, 15 października 1971 r., Chińskiej Republiki Ludowej za reprezen- tację Chin na forum Narodów Zjednoczonych. Do-

(2)

tychczas były one reprezentowane przez władze Republiki Chińskiej (Tajwanu).

Ponadto, w latach 70. XX w., Chińska Re- publika Ludowa została także uznana przez władze Stanów Zjednoczonych – najważniejszego partnera politycznego i gospodarczego krajów Ameryki Łacińskiej¹. Ostatnim państwem latynoamerykań- skim, z którym ChRL nawiązała stosunki dyplomatyczne była Kostaryka; miało to miejsce 1 czerwca 2007 r.²

Jednak dwanaście państw latynoamerykań- skich, głównie z Ameryki Środkowej i Karaibów, nadal utrzymuje oficjalne stosunki dyplomatyczne z Tajwanem, a nie z Chińską Republiką Ludową.

Są to: Belize, Dominikana, Gwatemala, Haiti, Honduras, Nikaragua, Panama, Salwador, Saint Lucia, Saint Kitts i Nevis, Saint Vincent i Grena- dyny oraz Paragwaj³. ChRL stara się ograniczać wpływy Tajwanu poprzez rozwój współpracy gospodarczej z tymi państwami latynoamerykański- mi, z którymi nie utrzymuje stosunków dyplomatycznych; otworzyła na przykład swoje biura han- dlowe w Haiti i Panamie⁴.

Władzom Chińskiej Republiki Ludowej szczególnie zależy na rozwoju stosunków z naj- ważniejszymi państwami Ameryki Łacińskiej.

W latach 80. i 90. XX w. podpisano porozumienia o ustanowieniu mechanizmu konsultacji politycznych między ministerstwami spraw zagranicznych ChRL i Brazylii (1985 r.), Chile (1988 r.), Argen- tyny (1990 r.) oraz Meksyku (1993 r.). Te same państwa, oprócz Chile, uzyskały status strategicz- nego partnera Chińskiej Republiki Ludowej:

Meksyk w 2003 r., Argentyna i Brazylia w 2004 r.

oraz Wenezuela w 2001 r.⁵

Chińska Republika Ludowa współpracuje także z różnymi ugrupowaniami i organizacjami z Ameryki Łacińskiej. Od 1990 r. prowadzony jest dialog polityczny na szczeblu ministerialnym, między ChRL i państwami członkowskimi Grupy z Rio⁶. W 1994 r. Chińska Republika Ludowa uzyskała także status obserwatora przy ALADI (Asociación Latinoamericana de Integración – Stowarzyszenie Integracji Latynoamerykańskiej).

Natomiast 12 stycznia 2009 r., po osiemnastu latach bycia obserwatorem, ChRL stała się formal-

nym członkiem Międzyamerykańskiego Banku Rozwoju (Inter-American Development Bank)⁷.

Od końca lat 90. XX w. władze Chińskiej Republiki Ludowej i państw członkowskich MERCOSUR⁸ (Mercado Común del Sur – Wspól- ny Rynek Południa), najważniejszego ugrupowania latynoamerykańskiego, prowadzą rozmowy odnośnie pogłębienia współpracy politycznej, gospodarczej, naukowej i kulturalnej. Ustanowiono także stały mechanizm konsultacji i wymiany in- formacji we wzajemnych stosunkach. W ramach tego mechanizmu odbyło się kilka spotkań dwu- stronnych na szczeblu ministerialnym. Szczególnie ważne decyzje dla rozwoju dalszej współpracy za- padły na spotkaniu w Pekinie, odbywającym się od 31 czerwca do 1 lipca 2004 r. Ustalono tam, że powstanie specjalna grupa do spraw współpracy między MERCOSUR i ChRL. Uzgodniono także, że rozpoczną się studia nad podpisaniem porozumienia o rozwoju wzajemnej współpracy gospodarczej. Dotychczas jednak nie przyjęto w tej sprawie żadnych konkretnych ustaleń⁹.

30 marca 2000 r. podpisano natomiast porozumienie między Chińską Republiką Ludową, a państwami Wspólnoty Andyjskiej¹⁰ (Comunidad Andina) o ustanowieniu mechanizmu konsultacji politycznej i współpracy (Acuerdo para el Estable- cimiento de un Mecanismo de Consulta Política y Cooperación). W porozumieniu tym zapowiedziano dążenie do rozwoju wzajemnej współpracy politycznej, gospodarczej, naukowo-technicznej i kulturalnej. W ramach tego mechanizmu odbyły się dotychczas dwa spotkania przedstawicieli obu stron na szczeblu ministerialnym: w Bogocie 21 października 2002 r. i w Pekinie 6 września 2004 r.¹¹

Trwają także rozmowy odnośnie rozwoju współpracy między Chińską Republiką Ludową i państwami CARICOM¹² (The Caribbean Co- mmunity and Common Market – Wspólnota Kara- ibska i Wspólny Rynek). Dotychczas, w ramach tego dialogu, odbyły się dwa spotkania określane jako Forum Współpracy Gospodarczej i Handlo- wej Chiny-CARICOM (China-CARICOM Eco- nomic and Trade Cooperation Forum): od 2 do 5 lutego 2005 r. w Kingston na Jamajce i od 7 do 10 września 2007 r. w Xiamen w Chinach. Wypraco-

(3)

wanie porozumienia utrudnia jednak fakt, że tylko dziewięciu (na piętnastu ogółem) stałych człon- ków CARICOM utrzymuje stosunki dyplomatyczne z ChRL¹³.

Stosunki gospodarcze

Na początku XXI w. Chińska Republika Ludowa stała się głównym azjatyckim partnerem gospodarczym krajów Ameryki Łacińskiej. W latach 1990-2007 całkowita wartość eksportu Ame-

ryki Łacińskiej i Karaibów do ChRL wzrosła po- nad 40-krotnie, a importu z ChRL aż 120-krotnie (por. tabela 1 i wykres 1). W tym samym czasie całkowita wartość importu Ameryki Łacińskiej i Karaibów wzrosła siedmiokrotnie, a eksportu sześciokrotnie. Natomiast w latach 1990-2007 cał- kowita wartość eksportu Chińskiej Republiki Lu- dowej wzrosła dziewiętnastokrotnie, a importu siedemnastokrotnie¹⁴.

.

Wykres 1. ChRL, jako partner handlowy Ameryki Łacińskiej i Karaibów lata 1990-2007 (w mln USD)

0 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000 80 000

1990 1995 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Wartość obrotów

Rok

Wartość eksportu do ChRL

Źródło: opracowanie własne za América Latina y el Caribe: Composición del comercio de bienes según destino y origen por categorías...; Direction of Trade Statistic....

Bilans wzajemnych obrotów handlowych był korzystny dla Ameryki Łacińskiej i Karaibów jedynie w latach 1990-1994. Od 1995 r. Chińska Republika Ludowa więcej eksportuje do krajów latynoamerykańskich, niż z nich importuje;

w 2007 r. wartość tego eksportu była prawie dwu- krotnie większa, niż wartość importu¹⁵.

W latach 1990-2007 następował systema- tyczny wzrost udziału eksportu i importu z ChRL, w stosunku do wartości całkowitych obrotów handlowych Ameryki Łacińskiej i Karaibów: z 0,7%

w 1990 r. do około 5% w 2007 r. w przypadku eksportu oraz z 0,6% w 1990 r. do 9,6% w 2007 r.

w przypadku importu. Jeżeli chodzi o Chińską Re- publikę Ludową to również zanotowano wzrost udziału obrotów handlowych z regionem Ameryki Łacińskiej i Karaibów, w stosunku do wartości całkowitego eksportu i importu ChRL: z 2%

w 1990 r. do 5,2% w 2007 r. w przypadku importu oraz z 0,7% w 1990 r. do 4,1% w 2007 r.

w przypadku eksportu¹⁶.

(4)

Tabela 3. Wymiana handlowa Ameryki Łacińskiej z ChRL w 2007 r.

– ujęcie według ugrupowań latynoamerykańskich (w %)

Ugrupowanie lub państwo Eksport Import

CARICOM 0,3 1,4

Chile 25,8 7,1

Meksyk 4,9 43,4

MERCOSUR 49,1 32

System Integracji Latynoamerykańskiej¹⁷ 5,8 3,8

Wspólnota Andyjska 11,2 9,2

Pozostałe 2,6 2

Źródło: opracowanie własne za Direction of Trade Statistic....

Spośród krajów Ameryki Łacińskiej głów- nym eksporterem towarów do Chińskiej Republiki Ludowej w 2007 r. były kraje Wspólnego Rynku Południa. Łącznie przypadało na nie około 49%

całkowitego eksportu Ameryki Łacińskiej i Kara- ibów do ChRL (por. tabela 3). Jeżeli chodzi o po- szczególne kraje, to najważniejszymi latynoame- rykańskimi eksporterami towarów do Chińskiej Republiki Ludowej były: Brazylia (27,8%), Chile (25,8%), Argentyna (13,4%), Peru (8,75) i Wene- zuela (7%). W 2007 r. najmniejszy udział w eksporcie Ameryki Łacińskiej i Karaibów do ChRL miały kraje CARICOM (około 0,3%; por. tabela 3), silnie powiązane więzami gospodarczymi ze Stanami Zjednoczonymi¹⁸.

Jeżeli chodzi o import, to najważniejszym latynoamerykańskim partnerem gospodarczym Chińskiej Republiki Ludowej był Meksyk. W 2007 r. kierowano do niego aż 43,4% chińskiego eksportu do Ameryki Łacińskiej i Karaibów (por.

tabela 3). Na dalszych miejscach znajdowały się kraje Wspólnego Rynku Południa: Brazylia (18,4%) i Argentyna (7,4%) oraz Chile (7,1%). W 2007 r. najmniejszy udział w imporcie Ameryki Łacińskiej i Karaibów z ChRL miały, podobnie jak i w przypadku eksportu, kraje CARICOM (około 1,4%; por. tabela 3)¹⁹.

Kraje Ameryki Łacińskiej i Karaibów eks- portują do Chińskiej Republiki Ludowej głównie produkty pierwotne i nisko przetworzone. Na pod- stawie danych zawartych w tabeli 4 można stwier- dzić, jak w latach 1990-2006, zmieniła się struktura wymiany handlowej krajów latynoamerykań- skich z ChRL. W tym czasie nastąpił znaczący wzrost eksportu surowców i produktów rolnych – udział ten podwoił się. Obserwujemy natomiast spadek udziału w eksporcie artykułów przemysło- wych. Natomiast na import Ameryki Łacińskiej i Karaibów z Chińskiej Republiki Ludowej prawie w całości składają się artykuły przemysłowe²⁰.

Tabela 4. Ujęcie porównawcze: struktura obrotów handlowych krajów Ameryki Łacińskiej z ChRL lata 1990 i 2006 (w %).

Rodzaj produktu Eksport Import

1990 2006 1990 2006

Produkty pierwotne* 26,9 58,3 26,5 1,1

Artykuły przemysłowe 73,1 41,7 72,8 97,6

*) surowce i produkty rolne

Źródło: opracowanie własne za América Latina y el Caribe: Composición del comercio de bienes según destino y origen por categorías...; Capítulo V: El reordenamiento económico de Asia y el Pacífico y sus efectos sobre América Latina y el Caribe, Panorama de la inserción internacional de América Latina y el Caribe 2006, Tendencias 2007, CEPAL, w: http://www.cepal.org/publicaciones/xml/6/29526/Capitulo_V_bn.pdf, http://www.eclac.org/Comercio/paninsal/Anexo2007_2008/espanol/cuadroestadisticos.htm.

(5)

Kraje Ameryki Łacińskiej i Karaibów eks- portują do Chińskiej Republiki Ludowej soję, mię- so, owoce, bawełnę, tytoń, drewno, olej sojowy, mączkę rybną, oleje ropy naftowej, rudy żelaza, rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu oraz, głównie z Meksyku i krajów Ameryki Środkowej, części i akcesoria do maszyn, pojazdów i urządzeń elektronicznych. Głównymi towarami importowanymi przez kraje latynoamerykańskie z ChRL są części i akcesoria do maszyn i urządzeń, urządzenia do automatycznego przetwarzania danych, telefony, telefaksy, kamery, monitory, projektory, lasery, lampy elektronowe, motocykle, odzież i zabawki²¹. Wspomniano już, że władze Chińskiej Re- publiki Ludowej i wielu państw latynoamery- kańskich prowadzą rozmowy o rozwoju współpra- cy gospodarczej. Dotychczas sukcesem zakończyły się jedynie negocjacje chilijsko-chińskie i chińsko- peruwiańskie.

18 listopada 2005 r. Chińska Republika Lu- dowa podpisała z Chile Porozumienie o Wolnym Handlu (Tratado de Libre Comercio entre el Go- bierno de la República de Chile y el Gobierno de la República Popular China) o utworzeniu strefy wolnego handlu między oboma krajami. Układ ten wszedł w życie 1 października 2006 r. Natomiast 13 kwietnia 2008 r. dodano do niego Porozumie- nie Uzupełniające o Handlu Usługami (Acuerdo Suplementario de Comercio de Servicios) między ChRL i Chile²².

W Porozumieniu przewidziano zróżnicowa- ne okresy znoszenia ceł we wzajemnym handlu.

Przyjęto, że nastąpi ono natychmiast po wejściu w życie układu, lub w ciągu roku, pięciu lub dziesię- ciu lat. Istniała także możliwość wyłączenia nie- których towarów z procesu liberalizacji handlu.

Chińska Republika Ludowa zgodziła się natychmiast znieść cła na import z Chile roślin strączko- wych, czekolady, krewetek, tłuszczów i olejów rybnych, minerałów i produktów chemicznych.

Towary te stanowiły około 92% chilijskiego eksportu do ChRL. Chile zgodziło się natychmiast znieść cła na import z ChRL komputerów, monito- rów, drukarek i zabawek. Towary te stanowiły około 50% chińskiego eksportu do Chile. Na liście wyjątków znalazły się ryż, pszenica, mąka, cukier, papier, oleje, jod, opony, niektóre tekstylia i ubra-

nia, śruby, nakrętki, kuchnie, lodówki i zamrażar- ki²³.

Porozumienie o Wolnym Handlu regulowa- ło także wiele innych kwestii, jak reguły pocho- dzenia towarów, obrona przed nieuczciwą konku- rencją i sposoby rozwiązywania sporów. Powoła- no także specjalne organy do zarządzania porozumieniem: Mieszaną Komisję Handlową i Gospo- darczą (Comisión Mixta Comercial y Económi- ca)²⁴ oraz Komisję Wolnego Handlu (Comisión de Libre Comercio). W Porozumieniu zapowiedziano także rozwój szeroko rozumianej współpracy chilijsko-chińskiej w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki, edukacji i kultury. Od stycznia 2009 r.

władze obu państw prowadzą rozmowy odnośnie poszerzenia Porozumienia o sferę inwestycji²⁵.

28 kwietnia 2009 r. podpisano Porozumie- nie o Wolnym Handlu między Chińską Republiką Ludową i Peru (Tratado de Libre Comercio entre el Gobierno de la República del Perú y el Gobier- no de la República Popular de China). Układ ten nie tylko reguluje zasady znoszenia ceł i innych barier we wzajemnym handlu, ale także dotyczy sfery usług i inwestycji. Organami odpowiedzial- nymi za zarządzanie Porozumieniem są Wspólna Komisja Gospodarcza i Handlowa (Comisión Conjunta de Comercio y Economía)²⁶ oraz Komi- sja Wolnego Handlu (Comisión de Libre Comer- cio)²⁷.

W Porozumieniu chińsko-peruwiańskim, podobnie, jak w przypadku układu z Chile, przewidziano bardzo zróżnicowany harmonogram liberalizacji wymiany handlowej między oboma krajami. Chińska Republika Ludowa i Peru zgodziły się znieść cła natychmiast, po wejściu w życie Po- rozumienia, na handel wybranymi produktami rol- nymi i surowcami mineralnymi, produktami che- micznymi, tworzywami sztucznymi, wyrobami ze szkła, żelaza, miedzi, niklu, aluminium, cyny oraz wybranymi maszynami i urządzeniami mechanicz- nymi i elektrycznymi. W układzie przewidziano także możliwość wyłączenia niektórych towarów z procesu liberalizacji handlu. Na liście wyjątków ChRL znalazły się takie produkty rolne, jak kawa, pszenica, kukurydza, ryż, tytoń, cukier, oleje ro- ślinne oraz papier i wyroby papiernicze, telewizo- ry, samochody i motocykle. Natomiast Peru,

(6)

w obawie przed chińską konkurencją, wyłączyło z procesu liberalizacji handlu produkty tekstylne, ubrania, obuwie oraz wybrane tworzywa sztuczne, artykuły biurowe i szkolne²⁸.

Spośród pozostałych państw latynoamery- kańskich najbliższe podpisania układu o wolnym handlu z Chińską Republiką Ludową są władze Kostaryki. 17 listopada 2008 r. ministrowie handlu obu krajów oficjalnie rozpoczęli negocjacje tego porozumienia, a w pierwszej połowie 2009 r. od- były się trzy rundy negocjacyjne: od 19 do 21 stycznia w San José, od 14 do 17 kwietnia w Szanghaju oraz od 15 do 17 czerwca, ponownie w San José . Kolejna, czwarta runda rozmów plano- wana jest na wrzesień 2009 r.²⁹

Chińska Republika Ludowa i państwa laty- noamerykańskie zawierają także dwustronne porozumienia o wspieraniu i ochronie wzajemnych inwestycji (Acuerdo para la Promoción y Protección Recíproca de las Inversiones). Najnowsze, chiń- sko-kolumbijskie porozumienie tego typu podpisano 22 listopada 2008 r. w Limie³⁰.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne, na- pływające z Chińskiej Republiki Ludowej do Ameryki Łacińskiej i Karaibów, kierowane są głównie w takie sektory gospodarki, jak wydobycie surowców, rolnictwo, sektor energetyczny i rozwój infrastruktury. W 2005 r. ChRL zain- westowała w Ameryce Łacińskiej około 659 mln USD, co stanowiło około 16% chińskich bezpo- średnich inwestycji zagranicznych. Szacuje się jednak, że w 2005 r. wartość inwestycji chińskich w całej Ameryce Łacińskiej stanowiła jedynie oko- ło 1% bezpośrednich inwestycji zagranicznych, napływających do tego regionu³¹.

Kraje Ameryki Łacińskiej spodziewają się jednak, że sytuacja ta zmieni się w najbliższej przyszłości. Prezydent Chińskiej Republiki Ludo- wej Hu Jintao, w trakcie swojej podróży po Ame- ryce Łacińskiej (odwiedził Argentynę, Brazylię, Chile i Kubę), w listopadzie 2004 r., zapowiedział zwiększenie inwestycji chińskich w regionie do 100 mld dolarów w ciągu najbliższych dziesięciu lat. Przykładowo w Brazylii, która jest najważ- niejszym odbiorcą chińskich inwestycji w Amery- ce Łacińskiej, władze ChRL starają się wydzier- żawić w ziemię, aby tutaj, na miejscu, produkować

żywność. Chcą także zainwestować w rozwój bra- zylijskiej infrastruktury transportowej, aby zapew- nić sprawne dostawy importowanych przez siebie produktów (prawie 60% brazylijskiego eksportu do ChRL stanowi soja i rudy żelaza) oraz w inne dziedziny, jak górnictwo, hutnictwo i sektor energetyczny³².

Jednocześnie najważniejsze przedsiębior- stwa brazylijskie, takie, jak Petrobrás (wydobycie i przetwórstwo ropy), CVRD (Companhia Vale do Rio Doce; przemysł wydobywczy), Embraco (lo- dówki, chłodziarki) i Embraer (samoloty) inwestu- ją w Chińskiej Republice Ludowej, lub stają się partnerami chińskich przedsiębiorstw, tworząc spółki joint venture³³.

Korzyści i zagrożenia wynikające ze zwiększonej obecności ChRL w regionie

W oparciu o zaprezentowane wyżej fakty i dane statystyczne można stwierdzić, że na po- czątku XXI w. nastąpiło zintensyfikowanie sto- sunków między państwami Ameryki Łacińskiej i Karaibów, a Chińską Republiką Ludową. Szcze- gólnie widać to w sferze stosunków gospodarczych. Szybko rozwijająca się ChRL potrzebuje coraz więcej surowców i produktów rolnych, a towary te stanowią główny składnik oferty ekspor- towej większości krajów Ameryki Łacińskiej. Sza- cuje się przykładowo, że w 2005 r. z Ameryki Ła- cińskiej pochodziło około 24% importowanych przez ChRL rud żelaza (głównie z Brazylii) oraz około 60% importowanych przez ChRL rud miedzi (głównie z Chile)³⁴.

Wzrastające zapotrzebowanie Chińskiej Re- publiki Ludowej wpłynęło na wzrost cen surow- ców i produktów rolnych, na czym skorzystały kraje latynoamerykańskie eksportujące swoje towary do ChRL. Przykładowo wartość brazylijskiego eksportu rud żelaza do ChRL wzrosła z 437,6 mln USD w 2000 r. do 3,9 mld USD w 2005 r., a wartość chilijskiego eksportu miedzi do ChRL wzrosła w tym samym czasie z 310,7 mln USD do 1,6 mld USD³⁵.

Import surowców energetycznych (ropy naftowej i gazu ziemnego) z krajów latynoame- rykańskich do Chińskiej Republiki Ludowej ma na razie jeszcze niewielkie znaczenie. Po pierwsze

(7)

jest on kosztowny, a po drugie przydatność ropy z Ameryki Łacińskiej dla chińskich rafinerii jest ograniczona. Rafinerie te przystosowane są głów- nie do przetwarzania ropy lekkiej, natomiast ropa, pochodząca głównie z Wenezueli, to ropa ciężka i kwaśna. Szacuje się, że w 2005 r. jedynie 3,4%

ropy naftowej importowanej przez ChRL pocho- dziło z Ameryki Łacińskiej, głównie z Wenezueli (1,5%), Brazylii (1%) i Argentyny (0,7%)³⁶.

Sytuacja ta zmieni się prawdopodobnie w najbliższym czasie. Współpraca w dziedzinie energetyki ma kluczowe znaczenie zarówno dla ChRL, jak i dla krajów Ameryki Łacińskiej. Z jed- nej strony stale rośnie zapotrzebowanie Chińskiej Republiki Ludowej na surowce energetyczne³⁷. Z drugiej strony Wenezuela, która posiada naj- większe złoża ropy naftowej i gazu ziemnego w Ameryce Południowej stara się uniezależnić od rynku Stanów Zjednoczonych, które są głównym odbiorcą wenezuelskiej ropy. W ostatnich latach przedsiębiorstwa chińskie i latynoamerykańskie podpisały wiele porozumień o współpracy w dziedzinie wydobycia i przetwórstwa ropy naftowej i gazu ziemnego np.:

27 maja 2004 r. w trakcie wizyty prezydenta Brazylii Luiza Inácio Lula da Silvy w ChRL podpisano porozumienie o współpracy między naj- większym brazylijskim przedsiębiorstwem energe- tycznym Petrobrás (Petróleo Brasileiro S. A.), a SINOPEC (China Petroleum and Chemical Cor- poration), jednym z największych chińskich przed- siębiorstw tej samej branży. Petrobrás i SINOPEC współpracowały m.in. przy budowie gazociągu z Macaé w stanie Rio de Janeiro do Salvador w stanie Bahia;

23 grudnia 2004 r. w czasie wizyty prezydenta Wenezueli Hugona Rafaela Cháveza Fríasa w ChRL i 29 stycznia 2005 r., w trakcie wizyty wi- ceprezydenta ChRL Zeng Qinghonga w Wene- zueli, podpisano kilka porozumień o współpracy w dziedzinie energetyki, m.in. o tworzeniu spółek jo- int venture między przedsiębiorstwami z obu kra- jów;

13 września 2005 r. Andes Petroleum Corpo- ration, spółka joint venture, będąca własnością China National Petroleum Corporation (CNPC) i SINOPEC, podpisała porozumienie z kanadyj-

skim przedsiębiorstwem EnCana Corp o zakupie jego udziałów w Ekwadorze (koncesji na poszu- kiwanie ropy naftowej i budowę gazociągów);

7 grudnia 2005 r. rząd Peru podpisał porozumienie z CNPC, w którym wyraził zgodę na po- szukiwanie przez to przedsiębiorstwo ropy i gazu ziemnego na obszarze około 1,5 mln hektarów w południowo-wschodnim Peru (w regionie Madre de Dios)³⁸.

Wszystko wskazuje na to, że w dobie świato- wego kryzysu gospodarczego stosunki Chińskiej Republiki Ludowej z krajami latynoamerykański- mi nadal będą się pomyślnie rozwijać. Mimo, że ChRL również przeżywa trudności gospodarcze to jej zapotrzebowanie na surowce mineralne i żyw- ność ciągle jest ogromne. Ponadto stara się ona wykorzystać czas kryzysu i chwilowe osłabienie Stanów Zjednoczonych i Unii Europejskiej na uzyskanie dostępu do nowych źródeł surowców.

Władze Chińskiej Republiki Ludowej gotowe są udzielić pożyczek wielu krajom rozwijającym się, w zamian za dostawy żywności i surowców. Warto przypomnieć, że ChRL posiada największe na świecie rezerwy walutowe, szacowane na około 2 bln USD, które może przeznaczyć na te cele³⁹. Z tych pożyczek korzystają także kraje Ameryki Łacińskiej. Przykładowo, 19 maja 2009 r. podpisano porozumienie, na mocy którego Chiński Bank Rozwoju zgodził się udzielić pożyczki w wysokości 10 mld USD dla brazylijskiego kon- cernu Petrobrás, w zmian za zagwarantowanie przez Brazylię dostaw ropy naftowej do ChRL przez następne dziesięć lat⁴⁰.

Wymiana handlowa z Chińską Republiką Ludową może przynieść krajom Ameryki Łaciń- skiej i Karaibów wiele korzyści, ale wiąże się tak- że z różnymi niebezpieczeństwami. Kraje latyno- amerykańskie eksportują do ChRL głównie produkty nieprzetworzone, a importują produkty przemysłowe, często bardzo zaawansowane tech- nologicznie. Od połowy lat 90. XX w. bilans handlowy jest korzystny dla Chińskiej Republiki Lu- dowej. Rynki krajów Ameryki Łacińskiej i Kara- ibów są zalewane znacznie tańszymi produktami pochodzącymi z ChRL i innych krajów Azji. La- tynoamerykańscy przedsiębiorcy obawiają się konkurencji szczególnie w takich sektorach, jak:

(8)

odzieżowy, artykułów elektronicznych, części sa- mochodowych i zabawek⁴¹.

Państwa Ameryki Łacińskiej i Karaibów szukają sposobów na ograniczenie napływu tanich towarów z ChRL, dotychczas jednak bezskutecz- nie. Dodatkowo, tak znaczące państwa latynoame- rykańskie, jak Brazylia, Argentyna, Chile, Peru i Wenezuela uznały Chińską Republikę Ludową za gospodarkę rynkową (market economy). W prak- tyce oznacza to m.in. korzystniejsze warunki dla ChRL przy postępowaniu antydumpingowym⁴².

Wymaniana handlowa z Chińską Republiką Ludową nie przynosi jednakowych korzyści wszystkim krajom Ameryki Łacińskiej i Karaibów.

Korzystają na niej głównie kraje eksportujące produkty rolne i surowce, jak członkowie MERCO- SUR i Chile.

Inaczej jest w przypadku Meksyku i krajów Ameryki Środkowej, które eksportują do Chińskiej Republiki Ludowej głównie produkty przemysło- we. Meksyk stał się dla ChRL niezwykle ważnym partnerem handlowym. Po pierwsze jest on głów- nym odbiorcą chińskiego eksportu do Ameryki Łacińskiej. W 2007 r. wartość meksykańskiego importu z Chińskiej Republiki Ludowej była pięt- nastokrotnie większa niż eksportu do ChRL⁴³. Po- nadto Meksyk, wspólnie ze Stanami Zjednoczo- nymi i Kanadą, jest członkiem Północnoamery- kańskiej Strefy Wolnego Handlu (NAFTA – North American Free Trade Agreement), w związku z tym chińskie towary eksportowane do Meksyku uzyskują jednocześnie możliwość dostępu do rynku NAFTA.

ChRL jest poważnym konkurentem Meksy- ku, ponieważ oba kraje eksportują do Stanów Zjednoczonych podobne towary m.in. produkty przemysłu stalowego, urządzenia elektroniczne i części do nich, silniki, pompy, kompresory, urzą- dzenia przemysłowe, komputery i części do nich, urządzenia telekomunikacyjne, aparaturę medycz- ną, części samochodowe, odzież, sprzęt AGD i odbiorniki RTV⁴⁴. W 2003 r. Chińska Republika Ludowa stała się drugim, po Kanadzie, głównym partnerem handlowym Stanów Zjednoczonych pod względem importu, spychając jednocześnie Mek- syk na miejsce trzecie. Natomiast w 2007 r. ChRL

stała się najważniejszym partnerem handlowym Stanów Zjednoczonych, pod względem importu⁴⁵. Meksyk i Chińska Republika Ludowa kon- kurują także między sobą o zagranicznych inwe- storów. Wiele firm, jak np. Sony, czy Kodak za- mknęło swoje filie w Meksyku i przeniosło je do ChRL, gdzie produkcja jest tańsza. Wiązało się to jednocześnie z utratą miejsc pracy przez wielu Meksykanów⁴⁶.

Kraje Ameryki Środkowej również rywali- zują z Chińską Republiką Ludową o rynek amery- kański. Salwador, Nikaragua, Honduras i Gwate- mala eksportują do Stanów Zjednoczonych, podobnie jak ChRL, odzież i tekstylia. Towary te stanowią bardzo ważny składnik oferty eksporto- wej krajów środkowoamerykańskich. Szacuje się, że w 2007 r. eksport odzieży i produktów tekstylnych stanowił od 50% do 70% eksportu poszcze- gólnych krajów Ameryki Środkowej do Stanów Zjednoczonych. Zmniejszenie wpływów z eksportu tych towarów stanowi poważny problem dla go- spodarek środkowoamerykańskich. Oferta ekspor- towa Chińskiej Republiki Ludowej do Stanów Zjednoczonych jest znacznie bardziej zróżnicowa- na. Szacuje się, że w 2007 r. eksport odzieży i produktów tekstylnych stanowił jedynie około 10% chińskiego eksportu na rynek amerykański⁴⁷.

Stosunki między państwami Ameryki Łaciń- skiej i Karaibów, a Chińską Republiką Ludową do- tyczą jednak nie tylko sfery gospodarki. Niektóre państwa latynoamerykańskie, jak Wenezuela czy Kuba, dążą do zacieśnienia współpracy z ChRL w celu ograniczenia politycznych i gospodarczych wpływów Stanów Zjednoczonych w regionie⁴⁸. W sferze gospodarczej Chińska Republika Ludowa z powodzeniem konkuruje ze Stanami Zjednoczo- nymi, stając się jednym z głównych partnerów handlowych krajów latynoamerykańskich. Nie wydaje się jednak, aby mogła ona obecnie zagrozić, ugrun- towanym już, wpływom politycznym Stanów Zjed- noczonych w Ameryce Łacińskiej. Administracji prezydenta George’a W. Busha nie udało się wypra- cować nowej koncepcji stosunków z państwami la- tynoamerykańskimi, a w 2005 r. fiaskiem zakończy- ły się rozmowy na temat utworzenia Strefy Wolnego Handlu Ameryk. Optymistycznie oczekuje się jednak, że stosunki Stanów Zjednoczonych z państwa-

(9)

mi Ameryki Łacińskiej i Karaibów ulegną poprawie w czasie urzędowania nowego prezydenta Baracka Obamy.

Nie tylko Chińska Republika Ludowa stała się u progu XXI w. ważnym partnerem politycznym i gospodarczym państw latynoamerykańskich.

Wzrasta także znaczenie tego regionu w polityce zagranicznej ChRL. Najlepiej świadczy o tym fakt, że władze Chińskiej Republiki Ludowej wypraco- wały i przedstawiły, 5 listopada 2008 r., pierwszy w historii kompleksowy dokument, odnośnie rozwoju stosunków z państwami Ameryki Łacińskiej i Karaibów⁴⁹. Jednak eksperci najwięcej uwagi po- święcają współpracy brazylijsko-chińskiej, uważa- jąc, że to właśnie te państwa, wspólnie z Indiami, będą w XXI w. odgrywać coraz większą rolę na arenie międzynarodowej⁵⁰.

Przypisy:

1 Więcej na temat historii stosunków Chin z regionem Ameryki Łacińskiej – por. Jan Rowiński, Stosunki Chin z Ameryką Łacińską, w: Marcin F. Gawrycki, Ameryka Łacińska we współczesnym świecie, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2007, ss. 312- 334.

2 Costa Rica rompe con Taiwan y normaliza relaciones con China, El Mercurio Online, 7.VI.2007, w: http://- www.emol.com/noticias/internacional/detalle/detallenoti cias.asp?idnoticia=258377; China, Costa Rica establish diplomatic ties at ambassadorial level, People’s Daily Online, 7.VI.2007, w: http://english.people.com.cn/- 2007/06/07/eng20070607_381690.html.

3 Kerry Dumbaugh, Mark P. Sullivan, China’s Growing Interest in Latin America, CRS Report for Congress, 20.IV.2005, University of North Texas Libraries Digital Collections, w: http://digital.library.unt.edu/govdocs/- crs/permalink/meta-crs-6256:1; St. Lucia Denounced by China for Diplomatic Ties With Taiwan, FoxNews, 2.V.2007, w: http://www.foxnews.com/story/0,2933,- 269560,00.html; Taiwan and St Lucia restore ties, BBCNews, 1.V.2007, w: http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia- pacific/6610571.stm.

4 Jorge I. Domínguez, China’s Relations With Latin America: Shared Gains, Asymmetric Hopes, Inter- American Dialogue: China Working Paper, VI.2006, w:

http://www.thedialogue.org/PublicationFiles/china.pdf, s. 16.

5 Countries and Regions: Latin America, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, w:

http://www.fmprc.gov.cn/eng/gjhdq/; J. I. Domínguez, China’s Relations With Latin America: Shared Gains, Asymmetric Hopes…, pp. 33 i 41; Chinese, Mexican Leaders Push Partnership, China Daily, 15.XII.2003, w:

http://www.china.org.cn/english/international/82413.- htm.

6 Grupa z Rio (Grupo de Río) – tzw. Stały Mechanizm Konsultacji i Koordynacji Politycznej; należą do niego wszystkie państwa Ameryki Środkowej i Południowej, z wyjątkiem Surinamu oraz Dominikana i przedstawiciel CARICOM.

7 The Rio Group, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, w: http://www.fmprc.gov.- cn/eng/gjhdq/dqzzywt/2633/2634/t15539.htm; Associa- tion For Latin America Integration, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, w: http://- www.fmprc.gov.cn/eng/wjb/zzjg/gjs/gjzzyhy/2616/t1- 5337.htm; China joins IDB in ceremony at Bank head- quarters, Inter-American Development Bank, News Re- leases, 12.I.2009, w: http://www.iadb.org/news/detail.- cfm?lang=en&id=5095.

8 Członkami MERCOSUR są: Argentyna, Brazylia, Paragwaj, Urugwaj (od 1991 r.) i Wenezuela (od 2006 r.).

9 South Common Market, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, w: http://chinese- embassy.org.za/eng/wjb/zzjg/gjs/gjzzyhy/2616/t15348.- htm; Informe MERCOSUR 10, Instituto para la Integra- ción de América Latina y el Caribe BID – INTAL, 2004/2005, w: http://www.iadb.org/intal/aplicaciones/uploads/publicaciones/e-Informe_MERCO- SUR_10.pdf, ss. 102-103.

10 Członkami Wspólnoty Andyjskiej są: Boliwia, Ekwador, Kolumbia i Peru; w 2006 r. z ugrupowania wystąpiła Wenezuela.

11 Acuerdo para el Establecimiento de un Mecanismo de Consulta Política y Cooperación entre la Comunidad Andina y la República Popular China, Documentos de la Comunidad Andina, 30.III.2000, w: http://www.comunidadandina.org/ingles/documentos/documents/com- 21-10-02.htm; Política Exterior Común: China, Comu- nidad Andina, w: http://www.comunidadandina.org/exterior/apec.htm.

12 Członkami CARICOM są: Antigua i Barbuda, Bahamy, Barbados, Belize, Dominika, Grenada, Gujana, Haiti, Jamajka, Montserrat, Saint Kitts i Nevis, Saint

(10)

Lucia, Saint Vincent i Grenadyny, Surinam oraz Trynidad i Tobago.

13 China's vice-president terms China-Caribbean trade forum as milestone, People’s Daily Online, 3.II.2005, w:

http://english.people.com.cn/200502/03/eng20050203_1 72787.html; 2007 China-CARIBBEAN Economic Forum and Trade Fair, Government of Barbados Information Service, w: http://www.gisbarbados.gov.bb/index.php-

?categoryid=12&p2_articleid=195; Ronald Sanders, Set- tling the China Question: A Caribbean Challenge, BBC Caribbean, 5.V.2008, http://www.bbc.co.uk/caribbean/- news/story/2008/05/080502_sanders0505.shtml; CARI- COM Member States, CARICOM, w: http://www.- jis.gov.jm/special_sections/CARICOMNew/Caricom- MemberStates.html.

14 América Latina y el Caribe: Composición del Comer- cio de Bienes según Destino y Origen por Categorías, Panorama de la inserción internacional de América Lati- na y el Caribe, CEPAL, 2005, w: http://www.cepal.org/- comercio/paninsal/anexo2004/anexo/cuadrosIB/Cua- droI1B.xls; Direction of Trade Statistic, IMF, Quarterly, III.2009.

15 Ibid.

16 Ibid.

17 Członkami Systemu Integracji Latynoamerykańskiej są: Belize, Gwatemala, Honduras, Kostaryka, Nikaragua, Panama, Salwador.

18 Direction of Trade Statistic...

19 Ibid.

20 América Latina y el Caribe: Composición del Comer- cio de Bienes según Destino y Origen por Categorías...;

Capítulo V: El reordenamiento económico de Asia y el Pacífico y sus efectos sobre América Latina y el Caribe, Panorama de la inserción internacional de América Lati- na y el Caribe 2006, Tendencias 2007, CEPAL, w:

http://www.cepal.org/publicaciones/xml/6/29526/Capitu lo_V_bn.pdf.

21 Principales productos de comercio de un país, Siste- ma de Informaciones de Comercio Exterior, ALADI w:

http://nt5000.aladi.org/sii/menupagsinternas/marcossii.h tm; Mikyo Kuwayama, Perspectiva general de las rela- ciones económicas entre China y América Latina, CE- PAL, 11.IX.2006, w: http://www.eclac.cl/comercio/no- ticias/noticias/5/26925/PREBA110906.pdf; Intercambio comercial de la Comunidad Andina y China 1994-2004, Comunidad Andina, 25.I.2005, w: http://www.comunidadandina.org/estadisticas/can_china.pdf, pp. 7-8.

22 Tratado de Libre Comercio Chile – China, SICE – Sistema de Información sobre Comercio Exterior de la Organización de los Estados Americanos, w: http://- www.sice.oas.org/trade/chl_chn/chl_chn_s/text_s.pdf;

The Supplementary Agreement on Trade in Services of the Free Trade Agreement between the Government of the Republic of Chile and the Government of the People’s Republic of China, SICE, w: http://www.sice.- oas.org/TPD/CHL_CHN/Text_Services_e/Text_Servi- ces_e.pdf.

23 Ibid.; Tratado de Libre Comercio Chile – China – Documento Explicativo TLC Chile-China y sus Impac- tos Estimados, Dirección General de Relaciones Econó- micas Internacionales Ministerio de Relaciones Exterio- res de Chile, VIII.2006, w: http://www.direcon.cl/documentos/China2/documento_china_final_agosto_2006.

pdf.

24 Została ona utworzona na mocy porozumienia o współpracy gospodarczej między ChRL i Chile z 20 kwietnia 1971 r.

25 Tratado de Libre Comercio Chile – China…; Chile- China: Antecedentes y negociaciones, SICE, w: http://- www.sice.oas.org/TPD/CHL_CHN/CHL_CHN_s.ASP.

26 Utworzona na mocy chińsko-peruwiańskiego porozumienia o współpracy gospodarczej z 2 listopada 1988 r.

27 Tratado de Libre Comercio entre el Gobierno de la República del Perú y el Gobierno de la República Po- pular de China, Ministerio de Comercio Exterior y Tu- rismo del Perú, w: http://www.mincetur.gob.pe/newweb/Portals/0/comercio/tlc_china/texto_acuerdo.html.

28 Ibid.; Resumen Ejecutivo: Tratado de Libre Comercio entre Perú y China, Ministerio de Comercio Exterior y Turismo del Perú, w: http://www.mincetur.gob.pe/newweb/portals/0/comercio/tlc_china/docs/Informes_Fina- les_TLC_Peru-China.pdf.

29 Costa Rica – China. Antecedentes y negociaciones, SICE, w: http://www.sice.oas.org/TPD/CRI_CHN/CRI_- CHN_s.ASP#Negotiations.

30 Colombia y China suscribieron acuerdo de promo- ción y protección de inversiones, Embajada de la Re- pública Popular China en la República de Colombia, w:

http://co.china-embassy.org/esp/xwfw/t523949.htm.

31 Diego Sánchez Ancochea, El impacto de China en América Latina: ¿oportunidad o amenaza?, 21.XI.2006, Real Instituto Elcano de Estudios Internacionales y Es- tratégicos, w: http://www.realinstitutoelcano.org/anali- sis/1075.asp.

(11)

32 China: Brasil, primera parada, 11.XI.2004, w:

http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/business/newsid_40040 00/4004063.stm; Brazil's affair with China is going off the boil, w: The Economist, 5.VIII.2005; Osava M., Brasil – China: Economía de mercado de conveniencia, Inter Press Service News Agency, 12.XI.2004, w:

http://domino.ips.org/ips%5Cesp.nsf/vwWebMainView/

E40B6E6B75A3006CC1256F4B00006719/?OpenDocu ment; Informe MERCOSUR 10..., ss. 102-103;

Principales productos de comercio de un país...

33 J. I. Domínguez, China’s Relations With Latin Ameri- ca: Shared Gains, Asymmetric Hopes…, pp. 27-31;

34 Duncan Freeman, Rhys Jenkins, Jonathan Holslag, China’s resources and energy policy in Latin America, Raport for the Development Committee of the European Parliament, 19.III.2007, Europe-China Academic Network w: http://www.ec-an.eu/files/Report%20-

%202007%20-%20China%20and%20Latin%20Ame- ricarevised.pdf, ss. 21-22.

35 Ibid.

36 Ibid. ss. 20-21 i 23-28.

37 W 2007 r. ChRL była drugim, po Stanach Zjedno- czonych największym konsumentem ropy naftowej; por.

BP Statistical Review of World Energy 2008, w:

http://www.bp.com/liveassets/bp_internet/globalbp/glo- balbp_uk_english/reports_and_publications/statisti- cal_energy_review_2008/STAGING/local_assets/downloads/pdf/statistical_review_of_world_energy_full_re- view_2008.pdf.

38 D. Freeman, R. Jenkins, J. Holslag, China’s resources and energy policy in Latin America..., ss. 23-28; China's Andes signs EnCana deal, Asia Times Online, 17.IX.2005, w: http://www.atimes.com/atimes/China- _Business/GI17Cb01.html; Brazil Petrobras, China Sinopec To Sign Gas Pipeline Deal, The China Institute at the University of Alberta, 17.04.2006, w:

http://www.uofaweb.ualberta.ca/chinainstitute/nav03.cf m?nav03=45305&nav02=43813&nav01=43092. Presi- dent Hu Jintao Holds Talks with Venezuelan President Hugo Rafael Chávez Frías, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, 24.XII.2004, w:

http://www.mfa.gov.cn/eng/wjb/zzjg/ldmzs/xwlb/t176- 888.htm; Venezuela and China sign oil deal, BBC News, 24.XII.2004, w: http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/- 4123465.stm; Sarah Wagner, Venezuela and China Sign 19 Cooperation Agreements, Venezuela News, Views and Analysis, 31.I.2005, w: http://www.venezuelanalysis.com/news/908.

39 Roger C. Altman, The Great Crash, 2008. A Geo- political Setback for the West, Foreign Affairs, I/II 2009.

40 China signs $10 bln loan-for-oil Petrobras deal, Reu- ters, 19.V.2009, w: http://www.reuters.com/article/rbss- EnergyNews/idUSPEK26621320090519; Gary Duffy, Brazil and China forge closer trade links, BBC News, 19.V.2009, w: http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/- 8057048.stm.

410 „Brazil's affair with China is going off the boil”, w:

The Economist, 5.VIII.2005; Richard Lapper, „A Chal- lenge for America in its own Backyard”, w: Financial Times, 22.V.2004.

42 J. I Domínguez., China’s Relations with Latin Ameri- ca: Shared Gains, Asymmetric Hopes…

43 Direction of Trade Statistic…

44 U.S. Import from China from 2003 to 2007, U.S. Cen- sus Bureau, w: http://www.census.gov/foreign- trade/statistics/product/enduse/imports/c5700.html; U.S.

Import from Mexico from 2003 to 2007, U.S. Census Bureau, w: http://www.census.gov/foreign-trade/statistics/product/enduse/imports/c2010.html; Osvaldo Rosa- les, Mikio Kuwayama, América Latina al encuentro de China e India: perspectivas y desafíos en comercio e in- versión, Revista de la CEPAL 93, XII.2007, CEPAL, w:

http://www.cepal.org/publicaciones/xml/4/31954/- Rosales.pdf.

45 Trade in Goods (Imports, Exports and Trade Bal- ance) with Mexico, U.S. Census Bureau, w: http://- www.census.gov/foreign-trade/balance/c2010.html;

Trade in Goods (Imports, Exports and Trade Balance) with China, U.S. Census Bureau, w: http://www.cen- sus.gov/foreign-trade/balance/c5700.html; Trade in Goods (Imports, Exports and Trade Balance) with Can- ada, U.S. Census Bureau, w: http://www.census.- gov/foreign-trade/balance/c1220.html.

46 J. I. Domínguez., China’s Relations With Latin Ame- rica: Shared Gains, Asymmetric Hopes…, ss. 38-39.

47 U.S. Import from China from 2003 to 2007...; U.S.

Import from Guatemala from 2003 to 2007, U.S. Census Bureau, w: http://www.census.gov/foreign-trade/statistics/product/enduse/imports/c2050.html; U.S Import from Honduras from 2003 to 2007, U.S. Census Bureau, w: http://www.census.gov/foreign-trade/statistics/pro- duct/enduse/imports/c2150.html; U.S. Import from Ni- caragua from 2003 to 2007, U.S. Census Bureau, w:

http://www.census.gov/foreign-trade/statistics/product- /enduse/imports/c2190.html; U.S. Import from El Salva- dor from 2003 to 2007, U.S. Census Bureau, w:

(12)

http://www.census.gov/foreign-trade/statistics/product/- enduse/imports/c2110.html.

48 D. Freeman, R. Jenkins, J. Holslag, China’s resources and energy policy in Latin America..., s. 32.

49 China's Policy Paper on Latin America and the Ca- ribbean, China Daily, 6.XI.2008, w: http://www2.chi- nadaily.com.cn/china/2008-11/06/content_7179488.htm.

50 G. Duffy, „Brazil and China forge closer trade links…; BRICs, emerging markets and the world econ- omy: Not just straw men”, The Economist, 18.VI.2009.

Bibliografia

Dokumenty, raporty, dane statystyczne

Acuerdo para el establecimiento de un mecanismo de consulta política y cooperación entre la Comunidad Andina y la República Popular China, Documentos de la Comunidad Andina, 30.III.2000, w: http://www.comunidadandina.org/ingles/documentos/documents/- com21-10-02.htm.

CIA - The World Factbook, w: https://www.cia.gov/cia/- publications/factbook/index.html.

BP Statistical Review of World Energy 2008, w:

http://www.bp.com/liveassets/bp_internet/globalbp/glob albp_uk_english/reports_and_publications/statistical_en ergy_review_2008/STAGING/local_assets/downloads- /pdf/statistical_review_of_world_energy_full_re- view_2008.pdf.

China's Policy Paper on Latin America and the Carib- bean, China Daily, 6.XI.2008, w: http://www2.china- daily.com.cn/china/2008-11/06/content_7179488.htm.

Direction of Trade Statistic, IMF, Quarterly, III.2009.

Intercambio Comercial de la Comunidad Andina y China 1994-2004, Comunidad Andina, 25.I.2005, w:

http://www.comunidadandina.org/estadisticas/can_- china.pdf.

Panorama de la inserción internacional de América La- tina y el Caribe, CEPAL, 2005, w: http://www.ce- pal.org/comercio/paninsal/anexo2004/anexo/cuadros- IB/CuadroI1B.xls.

Principales productos de comercio de un país, Sistema de Informaciones de Comercio Exterior, ALADI, w:

http://nt5000.aladi.org/sii/menupagsinternas/marcossii.h tm.

Tratado de Libre Comercio entre el Gobierno de la Re- pública del Perú y el Gobierno de la República Popular

de China, Ministerio de Comercio Exterior y Turismo del Perú, w: http://www.mincetur.gob.pe/newweb/- Portals/0/comercio/tlc_china/texto_acuerdo.html.

Tratado de Libre Comercio Chile – China, SICE - Sis- tema de Información sobre Comercio Exterior de la Or- ganización de los Estados Americanos, w: http://- www.sice.oas.org/trade/chl_chn/chl_chn_s/text_s.pdf.

Trade in Goods (Imports, Exports and Trade Balance) with Canada, U.S. Census Bureau, w: http://www.cen- sus.gov/foreign-trade/balance/c1220.html.

Trade in Goods (Imports, Exports and Trade Balance) with China, U.S. Census Bureau, w: http://www.cen- sus.gov/foreign-trade/balance/c5700.html.

Trade in Goods (Imports, Exports and Trade Balance) with Mexico, U.S. Census Bureau, w: http://www.cen- sus.gov/foreign-trade/balance/c2010.html.

The Supplementary Agreement on Trade in Services of the Free Trade Agreement between the Government of the Republic of Chile and the Government of the People’s Republic of China, SICE, w: http://www.si- ce.oas.org/TPD/CHL_CHN/Text_Services_e/Text_Servi ces_e.pdf.

Totales de comercio exterior para un país, Sistema de Informaciones de Comercio Exterior, ALADI, 2007, w:

http://nt5000.aladi.org/sii/menupagsinternas/marcossii.- htm.

U.S. Import from China from 2003 to 2007, U.S. Cen- sus Bureau, w: http://www.census.gov/foreign-trade/statistics/product/enduse/imports/c5700.html.

U.S. Import from El Salvador from 2003 to 2007, U.S.

Census Bureau, w: http://www.census.gov/foreign-trade/statistics/product/enduse/imports/c2110.html.

U.S. Import from Guatemala from 2003 to 2007, U.S.

U.S Import from Honduras from 2003 to 2007, U.S.

U.S. Import from Nicaragua from 2003 to 2007, U.S.

Census Bureau, w: http://www.census.gov/foreign- trade/statistics/product/enduse/imports/c2190.html.

U.S. Import from Mexico from 2003 to 2007, U.S. Cen- sus Bureau, w: http://www.census.gov/foreign-trade/statistics/product/enduse/imports/c2010.html.

(13)

Prasa

Brazil's affair with China is going off the boil, w: The Economist, 5.VIII.2005.

Brazil Petrobras, China Sinopec To Sign Gas Pipeline Deal, The China Institute at the University of Alberta, 17.IV.2006, w: http://www.uofaweb.ualberta.ca/chinainstitute/nav03.cfm?nav03=45305&nav02=43813&nav- 01=43092.

BRICs, emerging markets and the world economy: Not just straw men, The Economist, 18.VI.2009.

China's Andes signs EnCana deal, Asia Times Online, 17.IX.2005, w: http://www.atimes.com/atimes/Chi- na_Business/GI17Cb01.html.

China: Brasil, primera parada, 11.XI.2004, w:

http://news.bbc.co.uk/hi/spanish/business/newsid_40040 00/4004063.stm.

China, Costa Rica establish diplomatic ties at ambas- sadorial level, People’s Daily Online, 7.VI.2007, w:

http://english.people.com.cn/200706/07/eng20070607_3 81690.html.

China joins IDB in ceremony at Bank headquarters, In- ter-American Development Bank, News Releases, 12.I.2009, w: http://www.iadb.org/news/detail.cfm?- lang=en&id=5095.

China signs $10 bln loan-for-oil Petrobras deal, Reu- ters, 19.V.2009, w: http://www.reuters.com/article/- rbssEnergyNews/idUSPEK26621320090519.

China's vice-president terms China-Caribbean trade forum as milestone, People’s Daily Online, 3.II.2005, w:

http://english.people.com.cn/200502/03/eng20050203_1 72787.html.

Chinese, Mexican Leaders Push Partnership, China Daily, 15.XII.2003, w: http://www.china.org.cn/english/international/82413.htm.

Colombia y China suscribieron acuerdo de promoción y protección de inversiones, Embajada de la República Popular China en la República de Colombia, w:

http://co.china-embassy.org/esp/xwfw/t523949.htm.

Costa Rica rompe con Taiwan y normaliza relaciones con China, El Mercurio Online, 7.VI.2007, w:

http://www.emol.com/noticias/internacional/detalle/detal lenoticias.asp?idnoticia=258377.

Gary Duffy, Brazil and China forge closer trade links, BBC News, 19.V.2009, w: http://news.bbc.co.uk/- 2/hi/business/8057048.stm.

Richard Lapper, A challenge for America in its own backyard, w: Financial Times, 22.V.2004.

Mario Osava, Brasil – China: Economía de mercado de conveniencia, Inter Press Service News Agency, 12.XI.2004, w: http://domino.ips.org/ips%5Cesp.nsf/vw- WebMainView/E40B6E6B75A3006CC1256F4B0000- 6719/?OpenDocument.

President Hu Jintao Holds Talks with Venezuelan Pres- ident Hugo Rafael Chavez Frías, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, 24.XII.2004, w: http://www.mfa.gov.cn/eng/wjb/zzjg/ldmzs/xwlb/t17- 6888.htm.

Taiwan and St Lucia restore ties, BBC News, 1.V.2007, w: http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/- 6610571.stm.

Ronald Sanders, Settling the China Question: A Carib- bean Challenge, BBC Caribbean, 5.V.2008, http://- www.bbc.co.uk/caribbean/news/story/2008/05/080502- _sanders0505.shtml.

St. Lucia Denounced by China for Diplomatic Ties With Taiwan, FoxNews, 2.V.2007, w: http://www.fox- news.com/story/0,2933,269560,00.html.

Venezuela and China sign oil deal, BBC News, 24.XII.2004, w: http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/- 4123465.stm.

Sarah Wagner, Venezuela and China Sign 19 Coopera- tion Agreements, Venezuela News, Views and Analysis, 31.I.2005, w: http://www.venezuelanalysis.com/news/- 908.

2007 China-CARIBBEAN Economic Forum and Trade Fair, Government of Barbados Information Service, w:

http://www.barbados.gov.bb/ViewNews.asp?ID=5538&

Dat=8/7/2007.

Opracowania

Roger C. Altman, The Great Crash, 2008. A Geopoliti- cal Setback for the West, Foreign Affairs, I/II 2009.

Association For Latin America Integration, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, w:

http://www.fmprc.gov.cn/eng/wjb/zzjg/gjs/gjzzyhy/2616 /t15337.htm.

Capítulo V: El reordenamiento económico de Asia y el Pacífico y sus efectos sobre América Latina y el Caribe, Panorama de la inserción internacional de América Lati- na y el Caribe 2006, Tendencias 2007, CEPAL, w:

(14)

http://www.cepal.org/publicaciones/xml/6/29526/Capitu lo_V_bn.pdf.

Chile-China: Antecedentes y negociaciones, SICE, w:

http://www.sice.oas.org/TPD/CHL_CHN/CHL_CHN_s.

ASP.

Costa Rica - China. Antecedentes y negociaciones, SI- CE, w: http://www.sice.oas.org/TPD/CRI_CHN/CRI_- CHN_s.ASP#Negotiations.

Countries and Regions: Latin America, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, w:

http://www.fmprc.gov.cn/eng/gjhdq.

Jorge I. Domínguez, China’s Relations With Latin America: Shared Gains, Asymmetric Hopes, Inter-Ame- rican Dialogue: China Working Paper, VI.2006, w:

http://www.thedialogue.org/PublicationFiles/china.pdf.

Kerry Dumbaugh, Mark P. Sullivan, China’s Grow- ing Interest in Latin America, CRS Report for Congress, 20.IV.2005, University of North Texas Libraries Digital Collections, w: http://digital.library.unt.edu/govdocs- /crs/permalink/meta-crs-6256:1.

Duncan Freeman, Rhys Jenkins, Jonathan Holslag, China’s resources and energy policy in Latin America, Raport for the Development Committee of the European Parliament, 19.III.2007, Europe-China Academic Net- work w: http://www.ec-an.eu/files/Report%20-%2020- 07%20-%20China%20and%20Latin%20Americarevi- sed.pdf.

G-20, w: http://www.g-20.mre.gov.br/members.asp.

Informe MERCOSUR 10, Instituto para la Integración de América Latina y el Caribe BID – INTAL, 2004/2005, w: http://www.iadb.org/intal/aplicaciones/- uploads/publicaciones/e-Informe_MERCOSUR_10.pdf.

Inter-American Development Bank, Ministry of For- eign Affairs of the People’s Republic of China, w: http:- //test.fmprc.gov.cn/eng/wjb/zzjg/gjs/gjzzyhy/2616/- t15344.htm.

Mikio Kuwayama, Osvaldo Rosales, América Latina al encuentro de China e India: perspectivas y desafíos en comercio e inversión, Revista de la CEPAL 93, XII.2007, CEPAL, w: http://www.cepal.org/publicaciones/xml/4/31954/Rosales.pdf.

Mikyo Kuwayama, Perspectiva general de las relacio- nes económicas entre China y América Latina, CEPAL, 11.IX.2006, w: http://www.eclac.cl/comercio/noticias/noticias/5/26925/PREBA110906.pdf.

Política Exterior Común: China, Comunidad Andina, w: http://www.comunidadandina.org/exterior/apec.htm.

Resumen Ejecutivo: Tratado de Libre Comercio entre Perú y China, Ministerio de Comercio Exterior y Turis- mo del Perú, w: http://www.mincetur.gob.pe/newweb/- portals/0/comercio/tlc_china/docs/Informes_Finales_- TLC_Peru-China.pdf.

Jan Rowiński, Stosunki Chin z Ameryką Łacińską, w:

Marcin F. Gawrycki, Ameryka Łacińska we współcze- snym świecie, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszaw- skiego, Warszawa, 2007, ss. 312-334.

Diego Sánchez Ancochea, El impacto de China en América Latina: ¿oportunidad o amenaza?, 21.XI.2006, Real Instituto Elcano de Estudios Internacionales y Es- tratégicos, w: http://www.realinstitutoelcano.org/anali- sis/1075.asp.

South Common Market, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, w: http://chinese- embassy.org.za/eng/wjb/zzjg/gjs/gjzzyhy/2616/t15348.- htm.

The Rio Group, Ministry of Foreign Affairs of the People’s Republic of China, w: http://www.fmprc.- gov.cn/eng/gjhdq/dqzzywt/2633/2634/t15539.htm.

Tratado de Libre Comercio Chile – China – Documen- to Explicativo TLC Chile-China y sus Impactos Estima- dos, Dirección General de Relaciones Económicas Inter- nacionales Ministerio de Relaciones Exteriores de Chile, VIII.2006, w: http://www.direcon.cl/documentos/Chi- na2/documento_china_final_agosto_2006.pdf.