Sz. W. Ślaga
"Carbonaceous Meteorites", B. Nagy,
Amsterdam-Oxford-New York 1975 :
[recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 13/1, 225-228
Studia Philosophiae Christianae
A TK 13/1977/1
Z ZAGADNIEŃ FILOZOFII PRZYRODY
B. N agy: Carbonaceous M eteorites, A m ste rd a m —O xford—N ew Y ork 1975, X IV + 747 (D ev elo p m e n ts in Solar S y s te m — an d Space Science
1), E lsevier S cientific P u b lish in g Com pany.
A u to r książki, B arth o lo m ew N agy, w ęgier z pochodzenia, js e t p ro fe sorem U n iw e rsy te tu w A rizonie, gdzie k ie ru je L ab o ra to riu m G eoche m ii O rganicznej. N ależy do licznych to w arz y stw n aukow ych (m. in.
A m eric a n C hem ical Society, In tern a tio n a l So ciety fo r th e S tu d y of the O rigin o f L ife, T h e M eteoritical Society) oraz do g ru p y badaczy zaj
m u jący ch się chem ią zw iązków w ęgla za w a rty c h w p ró b k ac h księży cow ych przyw iezionych przez u czestników b ad a ń o b jęty ch p ro g ram em Apollo 11— 17.
P ro feso r N agy zasłynął je d n a k p rzed e w szystkim jako p io n ie r stoso w an ia now ych m etod anality czn y ch w b ad a n ia ch nad m eteo ry tam i, w szczególności n ad ch o n d ry ta m i w ęglistym i. T en rodzaj m eteo ry tó w kam iennych, w p raw d zie dość sk ro m n ie rep rez en to w an y , ze w zględu na znaczną zaw artość w ysoko spolim eryzow anych zw iązków w ęgla, sta ł się w o sta tn ic h d ziesiątk a ch la t przed m io tem szczególnego za in te resow ania badaczy zajm u jąc y ch się zagadnieniam i egzobiologii, ew o lu c ji m a te rii kosm icznej i pochodzenia życia organicznego.
W ydaje się, że w łaśn ie w tym kontekście należy odczytyw ać i oce niać p rac ę N ag y ’ego. Na jej treść sk ła d a się 5 obszernych rozdziałów poprzedzonych przedm ow ą H aro ld a C. U re y ’a, p ro feso ra U n iv e rsity of
C alifornia, S an Diego. P ierw szy rozdział o c h a ra k te rz e w p ro w a d z a ją
cym tr a k tu je o różnych ty p a ch m e teo ry tó w , ich sp a d k ac h n a Ziem ię, składzie i k la sy fik a c ji oraz o p ro b lem ach zw iązanych z określeniem w ieku i w y jaśn ien iem genezy m eteo ry tó w . R ozdział d ru g i stanow i przegląd h isto ry czn y b a d a ń nad m e teo ry ta m i, począw szy od n a js ta r szych ze znanych ch o n d ry tó w — m. in. A lais (1806), Renazzo (1824), K aba (1857), O rgueil (1864), k tó ry ch zaw artość chem iczną b ad a li te j m ia ry uczeni, ja k np. L. J . T h én a rd (1806), J. B erzelius (1834), W. W öhler (1858), S. Cloëz (1864), M. B e rth elo t (1868) — aż do ostatn ich , ja k ie spadły na Z iem ię w 1969 r. Rozdział trze ci pośw ięcony je s t p
ta c ji sk ła d u chem icznego i m in eralogieznego-petrograficznego m eteory tó w w ęglistych, przy czym om ów ienie w yników tych an a liz podzielo no na okresy od 1953 do 1964 i od 1964 do chw ili obecnej, o b razując w te n sposób niezw ykle in te n sy w n y w zrost tego ty p u b a d a ń w o sta t nich latach.
A naliza zw iązków organicznych w m e teo ry ta ch w ęglistych, k tó re j pośw ięcono rozdział czw arty, dotyczy rozm aity ch rodzajów spolim ery- zow anej m a te rii organicznej, a w ięc zw iązków biologicznie w ażnych w y k ry w a n y ch m e teo ry ta ch p rzy użyciu najnow ocześniejszych m etod anality czn y ch . A u to r o m aw ia m. in. analizy ta k ic h zw iązków organicz nych, jak : różne ty p y w ęglow odorów (nasycone, nienasycone, alifaty cz ne, arom atyczne), kw asy tłuszczow e, cukry, zw iązki siarkow e, n a s tę p n ie różne am inokw asy, p o rfiry n y , zasady p u ry n o w e i p iram id y n o w e i inne zw iązki za w ierając e azot. Po tym przeglądzie a u to r zajm u je się składem izotopow ym , asym etrycznością i czynnością optyczną zw iąz ków organicznych w y k ry ty c h w m e teo ry tach . W nioski, ja k ie zd a ją się narzu cać w zw iązku z ty m bogatym m a teria łem fak ty czn y m , uzyska nym zw łaszcza przez b a d a n ia an a lity cz n e m eteo ry tó w M urchison (Au s tra lia 1969) i P u eb lito de A llende (M eksyk 1969), zdają się w pełni potw iedzać w cześniej ju ż w y su w an ą hipotezę o nie-biologicznej (abio- gennej) genezie m eteo ry to w y ch zw iązków organicznych.
O sta tn i rozdział pośw ięcony je st om ów ieniu m ik ro s tru k tu r w m eteo ry ta c h w ęglistych. A u to r w ra z z G. C lausem w 1961 r. zaproponow ał nazw ę „ elem enty zorganizow ane” d la ty c h m ik ro stru k tu r, p rzy p o m in a jący ch m orfologicznie bądź pew ne m ik ro sk am ien iało ści p re k a m b ry jsk ie , bądź n a w e t pew ne m ikroorganizm y, b a k te rie czy glony. W okół tych elem en tó w zorganizow anych do dziś toczą się ożyw ione d yskusje, bo w iem od ich ro zstrzygnięcia zależy odpow iedź na p y ta n ie o e w e n tu a l ne ślad y życia z K osm osu. A u to r d a je w nikliw y przegląd b ad a ń m o r fologicznych tych elem en tó w p rz y użyciu różnych te c h n ik m ikroskopo w a n ia elektronow ego i dochodzi do w niosku, że elem enty te nie są w y n ik iem ziem skiej k o n ta m in a c ji m ikroorganicznej i stan o w ią p raw d o podobnie g ra n u lk i m in e ra ln e złożone m. in. z lim onitu. Ale je st też m ożliw e do p rzy ję cia n a p o d sta w ie dotychczasow ych b a d a ń (s. 677), że elem e n ty zorganizow ane są nie-biologiczną m a te rią organiczną zm iesza ną z su b sta n c ja m i m in e raln y m i, analogicznie do m ik ro sfe r F oxa czy k o ac erw ató w O parina.
O m aw iana k siążk a N ag y ’ego sta n o w i podsum ow anie i im ponujący w p ro st przegląd osiągnięć w dziedzinie b ad a ń nad m e teo ry ta m i w ęg- listy m i. T ym te rm in e m o b ejm u je n ie ty lk o c h o n d ry ty w ęgliste, ale i in n e ty p y m eteorytów , w k tó ry c h w y stę p u je w ęgiel i jego zw iązki. Z założenia jest to m on o g rafia o c h a ra k te rz e h isto ry czn o -sy stem aty cz- nym : zarów no różn o rak ie p ro b lem y w iążące się z b ad a n ia m i nad m e
te o ry tam i, ja k i szczegółowe sp raw y skład u , s tr u k tu r y czy sposobów analizy ujm o w an e są n a tle rozw oju b a d a ń w te j dziedzinie. D odaj m y, że są to b ad a n ia n ajw y ra ź n ie j in te rd y sc y p lin a rn e , w y k o rz y stu ją ce w y n ik i p ra c biologów, biochem ików , chem ików , m ineralogów , p e tro g rafó w , astronom ów itd. N adto p ra c a ta m a tą osobliw ą w łaściw ość, że stan o w i k o n se k w e n tn ą do końca rea liza cję w stępnego założenia, zgodnie z k tó ry m a u to r n ie dok o n u je ocen i nie w a rto śc iu je a n i sa m ych bad ań , an i te o rii w y jaśn iający c h w y n ik i ty c h b ad a ń . Czyni ta k naw e t w ted y , gdy p re z e n tu je sw oje w cześniejsze bad an ia. T ak i spo sób podejścia d a je w w y n ik u d o k u m e n tac ję n iebyw ałych w p ro st roz m iaró w i ścisłości, jednocześnie budzi je d n a k pew ien niedosyt odnośnie w niosków w y n ik ając y ch z o m aw ian y ch b ad ań . T a u m ia rk o w a n a po w ściągliw ość a u to ra zdaje się być u zasadniona tym , że a k tu a ln y sta n b ad a ń nie d aje pew nych po d staw do d ecydujących rozstrzygnięć od nośnie np. w iek u czy genezy m eteo ry tó w , biologicznego czy abiogen- nego pochodzenia m eteo ry to w y ch zw iązków organicznych i elem entów zorganizow anych. M imo to in te rp re ta c ja dan y ch odnośnie zaw arto ści i rozm ieszczenia elem en tó w składow ych i zw iązków w ęgla w różnych ty p a c h m e teo ry tó w zm ierza do w y ja śn ie n ia ew olucji ich sk ła d u ch e m icznego, a w dalszej k onsekw encji ich genezy i rozw oju w zw iązku z p o czątk am i naszego u k ła d u p la n e ta rn e g o i słonecznego.
W aspekcie w y ja śn ia n ia genezy życia organicznego na Ziem i b a d a n ia m e teo ry tó w w ęglistych m a ją szczególnie doniosłe znaczenie. W iększość badaczy abiogenezy coraz pow szechniej p rz y jm u je pogląd, zgodnie z k tó ry m m a te ria o rg an ic zn a w y k ry w a n a w m e te o ry ta c h czy w p rze strz e n i kosm icznej pow stała abiogennie, n a drodze czysto chem icznej. N agy i tu je st w y ra źn ie pow ściągliw y, s ta r a się o biektyw nie p rz e d sta w iać różne hipotezy i teorie, nie d e k la ru ją c się zdecydow anie po stro nie żadnej z nich. A k tu a ln ie m ożna p rzy ją ć, że elem en ty zorganizow a ne m ogą rep rezen to w ać pozostałość określonego e ta p u ew olucji p rze d - biologicznej w k ie ru n k u p o ja w ien ia się życia. A le n ie da się w y k lu czyć in n e j m ożliw ości, a tym sam ym in n e j hipotezy, że te m ik ro s tru k tu r y są m ik ro sk am ien iało ściam i pozaziem skim i. P ierw szą z ty c h m oż liw ości k o n firm u ją w dość znacznym sto p n iu dokonyw ane od szeregu już la t sztuczne syntezy la b o ra to ry jn e zw iązków organicznych, d ru g a h ipoteza m oże być potw ierd zo n a (lub sfalsyfikow ana) pośrednio przez p oró w n an ie z analogicznym i m ik ro s tru k tu ra m i pochodzenia ziem skie go, m . in. z fo rm a c ji Fig T ree (3—3,2 m ld lat) i O n v erw ach t (3,4 m ld lat). Na raz ie je d n a k nie m a m ożliw ości rozstrzygnięcia, czy te m i k r o s tr u k tu ry p re k a m b ry jsk ie stan o w ią n a jsta rsz e m ikroskam ieniałości czy też pozostałość p ie rw o tn e j ew olucji chem icznej.
Ze w zględu n a dość ścisły zw iązek o m aw ianych b ad a ń z ogólnym i p ro b lem am i genezy m a te rii organicznej i początków życia czy p ocho
dzenia naszego u k ła d u p la n e ta rn e g o k sią żk a N agy’ego za in te re su je z pew nością kosm ologów i filozofów przyrody. Dla nie sp ecjalistó w w te j dziedzinie niezm iern ie cenne są sło w n ik i te rm in ó w używ anych w każdym rozdziale i zam ieszczona po nich obszerna b ib lio g ra fia p rze d m io tu oraz końcow e ind ek sy : przed m io to w y i osobowy.
P ro p o rcjo n a ln ie do za w arto śc i m e ry to ry c zn e j stro n a g ra ficz n o -e d y to r- sk a (m. in. 110 zdjęć, 37 tablic) m onografii N agy’ego k o n ty n u u je god nie dłu g ą tra d y c ję w ysokiego poziom u zasłużonego w y d aw n ic tw a E l- seviera.
Sz. W.
Slaga
G. P. W dow ykin: E kzobiołogija Ł u n y , M oskw a 1975, s. 119. Izd. N auka, A kad. N au k SSSR. (S erija P ro b le m y n a u k i i techuiczeskogo progressa).
P y ta n ie o m ożliw ość istn ie n ia życia poza naszą p la n e tą to w arz y szyło człow iekow i od d a w n a w zw iązku z jego zain te re so w an iam i a stro - nom iczno-kosm ologicznym i. Je d n a k dopiero w o statn ich k ilk u n a stu la ta c h stało się p rzedm iotem rze teln y c h b ad a ń dośw iadczalnych w r a m ach now otw orzącej się dziedziny w iedzy — egzobiologii. Ta niezw y kle k ró tk a — ja k na rozw ój n a u k i — h isto ria b ad a ń egzobiologicz n ych posiada ju ż na sw oim koncie całkiem pokaźne rez u ltaty . P o w sta nie i obecny sta n b a d a ń w ty m zak resie w iąże się n iero zerw aln ie z gw ałto w n y m rozw ojem m eteo ry ty k i, w szczególności zaś z an alizą m a te rii organicznej z a w a rte j w c h o n d ry ta ch w ęglistych. Do n ied aw n a bow iem m e teo ry ty stan o w iły n ie m al je d y n y m a te ria ł d o stępny dla bez pośredniego bad an ia. S y tu a c ja zm ieniła się ra d y k a ln ie w ra z z o trzy m a niem p ró b ek księżycow ych oraz w zw iązku z w y k ry ciem — począw szy od la t 70-tych — licznych zw iązków organicznych w e W szechśw ie- cie.
Egzobiologia, k tó ra sta w ia sobie za zadanie poszukiw anie pozaziem sk ich fo rm życia i b ad a n ie w a ru n k ó w sp rz y ja ją c y c h tw o rze n iu się życia, bazuje n a dobrze ju ż dziś u g ru n to w an y m prześw iadczeniu, że p o d staw o w e założenia ew olucji chem icznej i biochem icznej m ogą m ieć zastosow anie rów nież w w a ru n k a c h pozaziem skich i że podobne do ziem skiego następ stw o procesów prow adzących do pojaw ien ia się życia m ogło i m oże zachodzić w e W szechśw iecie n a w ielu p la n eta ch . P rz e św iadczenie to zyskało solid n ą p o d staw ę n aukow ą p rzede w szystkim dzięki w szechstronnej analizie p ró b ek g ru n tu księżycow ego, u zyska n y ch przez załogow e i au to m aty cz n e s ta tk i kosm iczne.
D zięki m ożliw ości bezpośredniego b a d a n ia la b o ra to ry jn eg o g ru n tu o trzym anego z p o w ierzchni K siężyca uzyskano in te re su ją c e w y niki
