R o c z n ik N aukow o-Dydaktyczny WSP w Krakowie
Zesz. 22 P r a c e g e o g r a f i c z n e R. 1964-
B r o n isła w Górz
ELEKTRYFIKACJA WSI WOJEWÓDZTWA KRAKOWSKIEGO
Wpływ e n e r g i i e l e k t r y c z n e j na przem iany e k o n o m ic z n o -s p o łe - czne na p r z y k ł a d z i e w si p ow iatu now osądeckiego
W p r o c e s i e przem ian e k o n o m ic z n o -sp o łe c z n y c h dokon ują
cych s i ę na w si po d r u g i e j w o jn ie św ia to w e j рог/ażną r o l ę odgrywa e l e k t r y f i k a c j a . D o s t a r c z e n i e w si o d p ow iedn iej i l o ści i j a k o ś c i t n e r g i i e l e k t r y c z n e j i urządzeń o d b io r c z y c h prądu j e s t podstawowym warunkiem m e c h a n iz a c ji p r a c r o ln y c h i poprawy warunków bytowych lu d n o ś c i w i e j s k i e j . Tak w ię c , obok in n ych czynników t a k ż e i e l e k t r y f i k a c j a decydować bę
dzie o terapie przem ian e k o n o m ic z n o -sp o łe c z n y c h w s i . Pań
stwo i organa p l a n u ją c e rozwój n a sz e g o ż y c i a g o sp o d a r c z eg o dokładają w s z e lk ic h s t a r a ń , by n a k ła d y p rz e z n a cz a n e co r o ku na e l e k t r y f i k a c j ę w y k o rz y sta n e z o s t a ł y j a k n a je fe k ty w n ie j. B adania nad p r z e b ie g ie m e l e k t r y f i k a c j i w si pow iatu nowosądeckiego p o t w ie r d z a ją w p e ł n i tę t e z ę ; w p ie r w s z e j k o le jn o ś c i d o s ta r c z a n o prądu e le k t r y c z n e g o tym wsiom, w k tó r y c h stosunkow o n is k im i nakładam i uzyskiwano n a jw ię k sze e f e k t y . 1
1 ) A r ty k u ł p r z e d s ta w ia w yn ik i badań przeprow adzonych latem
.1959
r . nad zagad n ien iem e l e k t r y f i k a c j i w si w pow.Nowy S ą c z , opracowanych w p r a c y m a g i s t e r s k i e j w K a te d r z e G e o g r a fii Ekonom icznej pod k ieru n k iem P r c f . dr M a r ii Do
b r o w o ls k ie j. T y t u ł p r a c y " E l e k t r y f i k a c j a pow. Nowy S ą c z i j e j wpływ n a . ż y c i e g o s p o d a r c z o -s p o łe c z n e w s i " .
-
246
-P r z e b ie g rozw oju e l e k t r y f i k a c j i w si województwa k r a kow skiego z o s t a n i e r o z p a tr z o n y w k i l k u p r z e k r o ja c h c z a s o wych. Wydaje s i ę , że zastosow an a c h r o n o lo g ia okresów p oz
wala na uw ypuklenie t e n d e n c j i i p r a w id ło w o ś c i typowych d la w yd zielo n y ch etapów e l e k t r y f i k a c y j n y c h . P rz y a n a l i z i e każdego ok resu p r z y to c z o n e z o s ta n ą w y n ik i szcz egó łow y ch badaxî, zebranych la te m
1959
. nad zagad n ien iem e l e k t r y f i k a c j i wsi p ow iatu n o w o są d e ck ie g o .Sta n e l e k t r y f i k a c j i w si województwa k ra k o w sk ieg o w 1945 r.
H i s t o r i ę e l e k t r y f i k a c j i w si województwa krakow skiego n a le ż a ło b y r o z p o c z ą ć od omówienia m iędzyw ojennego 2 0 - l e - c i a . B rak danych źródłow ych n ie p ozw ala je d n a k na b l i ż s z ą c h a r a k te r y s ty k ę p r o c e s u e l e k t r y f i k a c j i w si d l a t e g o okre
su . N ie w ie le można rów nież p o w ie d z ie ć o e l e k t r y f i k a c j i w c z a s i e d r u g i e j wojny ś w ia t o w e j. Można j e d y n i e podać i l o ś ć z e le k tr y fik o w a n y c h w si na k o n ie c 1945 r . Z a g a d n ie n ie t o ujm uje p o n iż s z a t a b e l a , ( t a b e l a na s t r . 2 4 8 ) .
Dane zam ieszczon e w t a b e l i w sk a zu ją na n i s k i poziom e l e k t r y f i k a c j i województwa o ra z na dużą r o z b ie ż n o ś ć w s t a n ie e l e k t r y f i k a c j i p o s z c z e g ó ln y c h pow iatów . Obok chrzanow
s k i e g o , n o w o ta r s k ie g o , g d z ie 2 5 $ w si k o r z y s t a ł o z prądu e le k t r y c z n e g o , b y ły i t a k i e p o w ia ty , k t ó r e n ie p o s ia d a ły w roku 1945 na swym t e r e n i e a n i je d n e j w si z e l e k t r y f i k o w anej. N a le ż a ły do n i c h ; lim a n o w sk i, p roszovddd oraz ob
s z a r d z i s i e j s z e g o p ow iatu s u s k i e g o . Po j e d n e j lu b dwie z e le k tr y fik o w a n e w sie p o s i a d a ł y p o w ia t y ; n o w o są d e c k i, o l k u sk i i b o c h e ń s k i. W p o w ia ta ch p o z o s t a ł y c h , z w yjątkiem o ś w ię c im s k ie g o , w którym e l e k t r y f i k a c j ą o b j ę t o 1 9 .5 % w s i, s ta n e l e k t r y f i k a c j i utrzym yw ał s i ę na p o z io m ie ś r e d n ie g o d l a województwa ( 6 , 4 $ ) .
P r z y to c z o n e c y f r y mocno z a w y ż a ją s t a n e l e k t r y f i k a c j i woj. k r a k o w s k ie g o , n ie w k a ż d e j bowiem w si e l e k t r y f i k o w a - no w s z y s tk ie g o sp o d a r stw a » Prawdziwy o b ra z u z y sk a ć można jedynie p r z e z z e s t a w i e n i e i l o ś c i g o s p o d a r s tw z e l e k t r y f i kowanych z o g ó ln ą i l o ś c i ą i s t n i e j ą c y c h w danej w s i . Tym
czasem dane u zy sk a n e w p lacó w k a ch z a jm u ją c y c h s i ę e l e k t r y f i k a c ją w si n ie p o z w a la ją na t a k i e z e s t a w i e n i e . Można tu je d y n ie p r z y t o c z y ć w y n ik i badań p rzeprow adzonych w p o
wiecie now osądeckim , w sk a z u ją c e na k o n ie c z n o ś ć p o s łu g iw a nia s i ę p r z y c h a r a k t e r y s t y c e rozw o ju e l e k t r y f i k a c j i obok ilo ś c i w si t a k ż e i i l o ś c i ą g o s p o d a r s tw . O tóż o k a z u je s ię , że w z e l e k t r y f i k o w a n e j w c z a s i e d r u g i e j wojny św iatow ej wsi Rożnów na o g ó ln ą l i c z b ę 480 g o s p o d a r s tw z prądu e l e k trycznego k o r z y s t a ł o do końca 1945 r . t y l k o 65 go sp o d arstw , czyli 14%.
P r z y c z y n ów czesnego n i s k i e g o s ta n u e l e k t r y f i k a c j i woj. k r a k o w sk ieg o sz u k a ć n a le ż y p r z e d e w sz y stk im w o g ó l nym n ie d o ro z w o ju n a s z e j g o s p o d a r k i o ra z braku z a i n t e r e s o wania ze s t r o n y w ładz sprawą e l e k t r y f i k a c j i . Prywatny p r z e d s ię b io r c a n i e c h ę t n i e lo k o w a ł sw oje k a p i t a ł y w t e dziedziny ż y c i a g o s p o d a r c z e g o , k t ó r e n ie daw ały w y sok ich zysków w stosunkow o k r ó tk im c z a s i e . T a k że i w o k r e s ie wojny, z r e s z t ą zg o d n ie z z a ło ż e n ia m i p o l i t y k i g o s p o d a r czej o k u p a n ta f nie doszło do wzrostu i l o ń c i w si z e le k tr y f ik o w a nych» D z i a ł a l n o ś ć o k u p a n ta , z w ła s z c z a p r z y końcu w ojn y, wyrządziła poważne szk o d y w u r z ą d z e n ia c h e l e k t r o e n e r g e tycznych. Te w sie lu b g o s p o d a r s tw a , k t ó r e c h c i a ł y s i ę z e le k tr y fik o w a ć , zdane b y ły w y łą c z n ie na w łasne m ożliw oś
ci fin a n so w e . Wysokość k o sztów odgryw ała t u r o l ę z a s a d n i
czą. Na p r z y k ła d w p o w ie c ie nowosądeckim e l e k t r y f i k o w a ł y
- 248 «
Rozwój e l e k t r y f i k a c j i wsi województw-
Lp. Pow iat I l o ś ć
ogółemw si
S ta n e l e k t r . na k o n ie c
194-5 r .
W l a ta c h 194 6-50 z e le k tr *
w si ogółem
Stan e l e k t r . na koniec
1950 r.
ogćłen
% ogółem %1 Bochnia 135 2 1 , 4 33 35 25,9
t
2 B rzesk o 107 10 9 , 7 24 34 31,7
3 Chrzanów 67 17 25 ,4 27 44 6? ,6
4 Dąbrowa T a rn . 101 6 5 , 9 17 23 22,7
5 Kraków 196 12 6 ,1 57 69 35,2
6 Limanowa 86 - - 11 11 12,7
7 M y śle n ic e 86 6 6 , 9 6 12 13,9
8 Miechów 184 9 4 , 8 49 58 31,3
9 Nowy Sącz 186 1 0 , 5 5 6 3,2
10 Nowy T a rg 102 25 2 4 ,5 14 39 36,2
11 O lkusz 153 2 1 , 3 64 66 43,1
12 Oświęcim 41 8 1 9 ,5 22 31 75,6
13 P ro sz o w ice 115 - - 46 46 40,0
14 Sucha 35 - 9 9 24,2
15 Tarnów 101 10 9 , 9 30 40 39,6
16 tfaaowice 81 5 6 , 1 25 30 37,0
17 Żywiec 6? 6 9 , 0 29 35
52,2
w o j. krakowskie 1843 121 6 , 4 468 589 31,9
ź r ó d ł o : dane W ydziału R o ln ic tw a i L eśn ictw a PWRN w Krako
w ie.
krakow skiego w l a t a c h 194-5 -
1950
W la t a c h 1951-1955 z a l e k t r y f . wsi ogółem
S ta n e l e k t r y f i k o
na k o n ie c 1 9 5 5 r . W l a t a c h 1 9 5 5 -1 9 5 9 z e l e k t r y f . wsi ogółem
S ta n e l e k t r y f i k . na 1 .X .1 9 5 9 r .
ogółem % ogółem £
20 55 4 0 , 7 26 81 6 0 ,0
15 49 4 5 , 8 18 67 6 2 ,6
- 4 4 6 7 , 6 11 55 8 2 ,1
12 35 3 4 ,6 28 63 6 2 , 3
28 97 4 9 , 4 24 121 6 1 ,7
11 12
13,8
29 41 4 7 , 64 16 1 8 , 6 32 48 6 5 , 2
31 8 9 4 8 , 8 13 102 5 5 ,4
12 18 9 , 6 40 58
30,6
2 41 4 0 , 2 14 55 5 3 ,6
19 8 5 , 5 5 5 , 5 25 110
72,6
3 33 8 0 , 5 5 38 9 2 ,6
3 4 9 4 2 , 6 16 65 5 6 , 5
3 12 3 4 ,2 4
16
4 5 , 72 4 2 4 1 , 5 22 64 6 3 , 3
3 33 4 0 , 7 17 50 6 1 , 6
8 4 3 6 4 , 2 19 62 9 2 ,5
166 753 4 0 , 8 344 1097 5 9 ,5
-
250
-s i ę t e g o s p o d a r s tw a : w przypadku w si Rożrrw •= położone b l i s k o e l e k t r o w n i , a w przypadku s t r e f y p o d m i e js k ie j No
wego S ą c z a t e , k t ó r e s t y k a ł y s i ę b e z p o ś r e d n io z zabudowa
niam i m ia s t a . I c h e l e k t r y f i k a c j a n ie jy m a g a ła budowy l i n i i w ysok iego n a p i ę c i a , s t a c j i tr a n s fo r m a to r o w e j i spro
wadzała s i ę je d y n i e do p o k r y c i a k o sztów p o d łą c z e n ia do i s t n i e j ą c e j s i e c i n i s k i e g o n a p i ę c i a .
Zaobserwowane w t a b e l i r ó ż n i c e w s t a n i e e l e k t r y f i k a c j i p o s z c z e g ó ln y c h powiatów w sk azują na s i l n ą z a le ż n o ść i l o ś c i w si k o r z y s t a j ą c y c h z prądu od poziom u ro zw o ju gos
p o d a rc z e g o p o w ia tu . R o z w ija ją c y s i ę bowiem p rz e m y sł wyma
ga budowy c a ł e g o system u u rzą d zeń e le k t r o e n e r g e t y c z n y c h , k t ó r e byw ają z r e g u ł y w ykorzystyw ane ta k ż e d l a e l e k t r y f i k a c j i w s i . P o p rzez budowę w spólnych u rzą d zeń o b s łu g u ją - c; i p rzem y sł i r o l n ic t w o u z y s k u je s i ę w yższą efektyw ność nakładów. Przykładem t e g o ty p u z a l e ż n o ś c i j e s t powiat c h r z a n o w sk i.
J e d n o c z e ś n i e w p o w ia ta c h n ie p o s i a d a j ą c y c h na swym o b sz a r z e p o w a ż n ie js z y c h zakładów przem ysłow ych odsetek w si k o r z y s t a j ą c y c h z prądu b y ł n i s k i . W y ją te k sta n o w i tu p ow ia t Nowy T a r g , na t e r e n i e k tó r e g o c z y n n ik ie m dynamizu
jącym p r o c e s e l e k t r y f i k a c j i b y ło m ia sto Za k op a n e. L in ia w y sok iego n a p i ę c i a z a s i l a j ą c a m ia sto w e n e r g ię e l e k t r y c z ną z o s t a ł a w y k o rz y sta n a d l a e l e k t r y f i k a c j i w si t e j c z ę ś c i p o w ia tu , p r z e z k t ó r ą owa l i n i a b i e g ł a .
Wzrost i l o ś c i z e le k tr y f ik o w a n y c h w si w w o j. krakowskim w w l a t a c h 1945 - 1950
Z a s a d n ic z e zmiany w d z i e d z i n i e e l e k t r y f i k a c j i wsi >qj.
krakowskiego d ok o n ały s i ę d o p ie r o po d r u g i e j w o jn ie ś w i a - towej. "R eform a r o ln a i p r z e j ę c i e na w ła sn o ść państwową przem ysłu, a z w ła s z c z a p rzem y słu e n e r g e ty c z n e g o i e l e k t r o - te c h n ic z n e g o , o to n a jw a ż n i e js z e c z y n n i k i , k t ó r e s tw o r z y ły
1 )
właściwy k l i m a t d l a e l e k t r y f i k a c j i w s i"
¥ p ie r w s z y c h p i ę c i u l a t a c h P o l s k i Ludowej z e l e k t r y f i kowano -w w o j. krakowskim b l i s k o c z t e r y r a z y w ię c e j w si niż w całym o k r e s ie do 194-5 r . N a jw y ższe tempo p r z y r o s t u wsi w y s t ą p i ł o w p o w ie c ie o św ię cim sk im , g d z i e w omawianym ok resie z e le k tr y f ik o w a n o 56% w s z y s t k ic h w si i s t n i e j ą c y c h . Bardzo w ysok ie tempo m ia ły rów nież p o w ia ty : chrzanow sk i 42%, o l k u s k i 4-2%, ż y w ie c k i 42%. Rów nocześnie w p o w ie c ie nowosądeckim zd oła n o w tym c z a s i e p o w ię k sz y ć s ta n e l e k t r y f i k a c j i t y l k o o 2,7%» m y śle n ic k im 0 7%, limanowskim o 12% i now otarskim o 12%.
Tak w ięc z a i s t n i a ł a w l a t a c h 194-6 - 1950 s y t u a c j a na odcinku e l e k t r y f i k a c j i w si w p ły n ę ła na d a l s z e p o g ł ę b i e n i e d y s p r o p o r c ji w s t a n i e e l e k t r y f i k a c j i p o s z c z e g ó ln y c h c z ę ś ci w oj. k r a k o w sk ie g o i j e s t wymownym przykładem ż y w io ło wości w p r z e b ie g u e l e k t r y f i k a c j i .
P rzy końcu 1950 r . n a j l e p i e j z e le k tr y f ik o w a n y b y ł p o
wiat o ś w ię c im s k i i c h r z a n o w s k i, k t ó r e m ia ły po 67% z e l e k try fik ow a n y ch w s i . Dobry s t a n wykazywały p o w ia ty : ż y w ie c ki i o l k u s k i . N a jn iż s z y s t a n e l e k t r y f i k a c j i p o s ia d a ł y po
wiaty n ow osądecki 3*2%, limanowski 1 2 ,7 % . m y ś le n ic k i 13»9% 1
1) J a n C z a r n o c k i - E l e k t r y f i k a c j a w si w P o l s c e , ¥ a r - czawa.1 9 4 6 r .
- 252 -
W zrost i l o ś c i z e le k tr y f ik o w a n y c h w si w o j. krakow skiego w l a t a c h 1951 - 1955
Z danych porównawczych t a b e l i w y n ik a , że w o k r e s ie powyższym n a s t ą p i ł o poważne o g r a n i c z e n i e i n w e s t y c j i zw ią
zanych z e l e k t r y f i k a c j ą w s i . W c ią g u p i ę c i u l a t z e l e k t r y fikow ano w całym w o j. krakowskim j e d y n i e 9% w s i . N ie k tó r e p o w ia t y , j a k n p . lim a n o w s k i, n ie z e l e k t r y f i k o w a ł y wówczas a n i je d n e j w s i , za ś i n n e , a w t e j l i c z b i e n ow o tarsk i i ta r n o w sk i t y l k o po o k o ło 2% w s i . N a j k o r z y s t n i e j k s z t a ł to w a ła s i ę s y t u a c j a w p o w ia ta c h : b o c h e ń sk im , b r z e s k im , tu bowiem w sk a źn ik p r z y r o s t u i l o ś c i w si z e le k tr y fik o w a n y c h w y n o s ił o k o ło 15?».
W k i l k u przypadkach to poważne o g r a n i c z e n i e tempa e le k t r y f i k a c j i d o t y c z y ł o pow iatów p o s i a d a j ą c y c h n a jn iż s z y w całym w ojew ództw ie s t a n e l e k t r y f i k a c j i . P r z y rów noczes
nym zap ew n ien iu w z g lę d n ie w y so k ie g o p r z y r o s t u i l o ś c i wsi z e le k tr y f ik o w a n y c h w t y c h p o w ia t a c h , k t ó r e pod tym w zglę
dem wykazywały s t a n n a j l e p s z y , n ie mogło d o j ś ć do z ła g o d z e n ia d y s p r o p o r c j i m iędzy p o s z c z e g ó ln y m i p o w ia ta m i. Ana
lizo w a n y o k r e s w p rzy pad ku k i l k u pow iatów d y s p r o p o r c je te p o d k r e ś l i ł , w n ie k t ó r y c h u tr z y m a ł na p o z io m ie 1950 rok u .
P r z y końcu 1955 r . A-0% w si w o j. k r a k o w s k ie g o k o rzy s t a ł o z prądu e l e k t r y c z n e g o . W g r u p ie pow iatów le g ity m u ją c y c h s i ę n ajw y ższym i w skaźnikam i z n a l a z ł y s i ę : ośw ię
c im s k i z w a r t o ś c i ą 8 0 , 5 $ , c h rza n o w sk i 6 5 , 5 $ , ż y w ie c k i 64%.
W a r to śc i n i ż s z e w i e l o k r o t n i e od p r z y to c z o n y c h p o s ia d a ły p o w ia t y : n o w o są d e c k i, lim a n o w s k i, m y ś l e n i c k i . S z c z e g ó ln ie za p ó ź n io n y w rozw o ju e l e k t r y f i k a c j i b y ł p o w ia t nowosądec
k i , w którym do końca 1955 r . z d o ła n o z e l e k t r y f i k o w a ć j e d y n ie 9 ,6 % w s i .
» 2 5 3 -
W a n a l i z i e p r o c e s u e l e k t r y f i k a c j i n a le ż y n ie c o m ie j
sca p o ś w i ę c ić o c e n ie w y s iłk u in w e s ty c y jn e g o dwu głów nych inwestorów z a jm u ją c y c h s i ę e l e k t r y f i k a c j ą w s i : państw a i mieszkańców w s i . W m a t e r ia ł a c h źród łow ych d o ty c z ą c y c h tego z a g a d n ie n ia n a k ła d y państwowe o k r e ś lo n o j a k o system planowy, z a ś n a k ła d y w ła sn e g o s p o d a r s tw j a k o system g o s podarczy .
P o n iż s z a t a b e l a p o k a z u je rozw ój e l e k t r y f i k a c j i według systemów. B rak w t e j t a b e l i danych d l a o k re su do 1951 r . Lukę t ę c z ę ś c io w o w y p e łn ią s p o s t r z e ż e n i a d o t y c z ą c e u d z ia łu państwa i m ieszkańców w si w e l e k t r y f i k a c j i p o w ia tu no
w osądeckiego.
P ie r w s z e l a t a pow ojenne 1945 - 19^6 nacechowane b y ły pewną ż y w io ło w o ś c ią o d z w ie r c ie d lo n ą m iędzy innymi w braku organów k o o r d y n u ją c y c h e l e k t r y f i k a c j ę p o w ia tu . W s z y s tk ie z e le k tr y fik o w a n e w tym c z a s i e w sie m u s ia ły same pokrywać koszty budowy u rzą d ze ń e l e k t r o e n e r g e t y c z n y c h .
W o k r e s i e n astępn ym , w 3 - l e t n i m P l a n i e Odbudowy Gos
podarczej p r o c e s e l e k t r y f i k a c j i n a b ie r a w p o w ie c ie cech a k c ji p l a n o w e j, k ie ro w a n e j o d g ó r n i e . S p o śr ó d dwóch z e l e k try fikow an ych wówczas w si je d n a o tr z y m a ła p rą d w ramach planu państw ow ego.
W p o c z ą tk a c h p la n u 6 - l e t n i e g o o b se rw u je s i ę ta k w przypadku p o w ia tu n o w o s ą d e c k ie g o ,ja k i c a ł e g o wojewódz
twa o g ó ln y w z r o s t nakładów p ań stw a na e l e k t r y f i k a c j ę w s i . V l a t a c h 1951 - 1955 w ran ach system u państwowego z e l e k try fik ow a n o w w o j. krakow skim 84% w s i , a systemem g o s p o darczym p o z o s t a ł e 16%. V/ t a k i c h p o w ia ta c h , j a k b o c h e ń s k i, b r z e s k i , o l k u s k i , lim a n o w s k i, o ś w ię c im s k i, p ro szo w ick i, w adow icki, d ą b r o w s k o -ta r n o w s k i e l e k t r y f i k a c j ą zajmowało
- 2 5 4 -
Rozwój e l e k t r y f i k a c j i w si województwa krak ow sk ieg o
L i c z b a w si z e le k tr y f ik o w a n y c h w l a t a c h 1951 -
1955
L p . P o w ia t ogółem w o d s e tk a c h
s y s t .
p l a n . s y s t .
g o s p . s y s t .
p l a n . s y s t . g o sp .
1 B och n ia 20 — 100 «
2 B r z e sk o 15 - 100 -
3 Chrzanów — - T
4 Dąbrowa T a r n . 12 - 100 -
5 Kraków
26
2 92 86 Limanowa 1 - 100 -
7 M y ś le n ic e 3 1 75 25
6 Miechów 25 6 77 23
9 Nowy S ą c z 10 2 « 3 17
10 Nowy T a r g 1 1 50 50
11 O lku sz 19 - 100 -
12 Oświęcim 3 - 100
13 P r o s z o w ic e 3 — 100 -
14 Sucha — 3 - 100
15 Tarnów 1 1 50 50
16
Wadowice 3 - 100 -17 Żywi ec — 8 - 100
woj «k ra k o w sk ie 142 24 84 16
ź r ó d ł o : dane W ydziału R o ln ic tw a i L e ś n ic tw a PWRN w Kra^
k o w ie .
»
255
-niedług systemów w l a t a c h 1951 - 1958
Liczba w si z e le k tr y fik o w a n y c h
w la t a c h 1958 - 1958 L ic z b a w si z e le k tr y fik o w a n y c h w l a t a c h 1951 - 1958
ogółem w o d se tk a ch ogółem w o dsetk ach
syst.
plan. s y s t .
g o s p . s y s t .
p la n . s y s t .
gosp e s y s t .
p la n . s y s t .
g o s p . s y s t .
p la n . s y s t . g o s p .
5 15 2 5 ,0 7 5 ,0 25 15 6 2 ,5 3 7 ,5
13 5
72,2
2 7 ,8 28 5 8 4 , 9 1 5 ,1- 4 - 1 0 0 ,0 - 4 - 1 0 0 ,0
14 14 5 0 ,0
50,0
26 4 8 6 ,8 1 3 ,29 14 3 9 ,1 6 0 ,9 35 16 6 8 ,6 3 1 ,4
7 14
30,0 70,0
8 14 2 7 ,5 7 2 ,512 14 1 0 0 ,0 - 15 1 9 3 ,7 6 , 3
10 16 3 8 ,5 „6 1 ,5 34 23 5 9 ,7 4 0 , 3
20 9 8 9 ,0
31,0
30 11 7 3 ,3 2 6 ,77 ?
50,0 50,0
8 8 5 0 ,0 5 0 ,05 20 2 0 ,0 8 0 , 0 24 20 5 4 ,5 4 5 , 5
3 2 6 0 ,0 4 0 , 0 6 2 8 9 ,6 1 0 ,4
14 2 8 7 ,5 1 2 ,5 17 2 7 5 ,0 2 5 ,0
- 4 - 1 0 0 ,0 - 7 - 1 0 0 ,0
13 5 7 2 ,2 2 7 ,8 14 6 7 0 ,1 2 9 ,9
6 7 4 6 ,1 5 3 , 9 9 7 5 6 ,2 4 3 ,8
8 11 4 2 ,0 5 8 ,0 8 19 2 9 ,6 7 0 ,4
146 149 4 9 ,5 5 0 ,5 287 174 6 3 ,7 3 6 ,3
- 256 -
s i ę w y łą c z n ie p ań stw o: w krakow skim , miechowskim, nowo
sądeckim i m yślen ick im zdecydowaną w ię k s z o ś ć sta n o w iły w sie z e le k tr y f ik o w a n e systemem planowym, z a ś w tarnowskim i nowotarskim utrzym ywała s i ę równowaga w u d z i a l e systemu planowego i g o s p o d a r c z e g o , a t y l k o p o w ia ty s u s k i i żyw iec
k i e l e k t r y f i k o w a ł y s i ę w y łą c z n ie systemem gospodarczym .
E l e k t r y f i k a c j a w si w o j.k r a k o w s k ie g o w l a t a c h 1956 - 1959»
s t a n na k o n ie c 1 . X . 1 9 5 9 r .
Powyższy o k r e s bardzo pow ażnie p r z y s p i e s z y ł rozwój e- l e k t r y f i k a c j i w w o j. krakow skim . Porównanie wskaźnika r o c zn e g o p r z y r o s t u i l o ś c i w si e le k tr y fik o w a n y c h z l a t 1950 - 55 z a n alo giczn y m d l a o k re su 1956 - 59 w sk azu je na znaczny w zro st tempa e l e k t r y f i k a c j i . 0 i l e bowiem w okre
s i e pierwszym roczny p r z y r o s t w si w y n o sił 6 4 , to w okre
s i e drugim w zró sł do 88 w s i. S z c z e g ó l n i e wysokim p r z y r o s tem l e g i t y m u ją s i ę l a t a 1957 i 1958» w k t ó r y c h t o z e le k try fik o w a n o odpow iednio 125 i 121 w s i .
J e ż e l i c h o d z i o p o w ia ty , t o n a jw y ższ e tempo p r z y r o s tu m iał lim a n o w sk i, w którym procen tow y p r z y r o s t w si w ciągu 4 - l e c i a w y n ió sł 34#» i ż y w ie c k i ze w sk aźnikiem 28% oraz o lk u s k i i ta rn o w sk i po 22%. N ajm niej w si z e le k tr y fik o w a n o wówczas w p o w ia ta c h : s u sk im , ośw ięcim skim i krakowskim po o k oło 12%.
C y fr y pow yższe dowodzą pewnej d ą ż n o ś c i organów k ie r u ją c y c h e l e k t r y f i k a c j ą województwa do z ła g o d z e n ia d yspro
p o r c j i w s t a n i e e l e k t r y f i k a c j i p o s z c z e g ó ln y c h powiatów.
Zapewniono m ian ow icie n iek tó ry m powiatom odpow iednio wy
s o k i p r z y r o s t i l o ś c i w si p r z y równoczesnym o g r a n ic z e n iu nakładów w p o w ia ta ch p o s i a d a ją c y c h stosunkow o w ysoki sta n
- 257 -
e l e k t r y f i k a c j i . N ie mogło to je d n a k spowodować l i k w i d a c j i d y sp r o p o r c ji a n i nawet j e j z ł a g o d z e n ia , ponieważ o p isa n e tendencje d o t y c z y ł y t y l k o k i l k u p ow iatów ,a ponadto w ystą
p iły d o p ie r o po roku
1955
, a w ięc z b y t p óźn o, by mogły odrobić z a n ie d b a n ia k ilk u n a s t u p op rz ed n ich l a t . Dane w t a b e li in fo r m u ją , że w przypadku k i l k u powiatów r ó ż n ic e w s t a n ie e l e k t r y f i k a c j i poważnie s i ę p o g ł ę b i ł y . Widać to dobrze na p r z y k ła d z i e n a s tę p u ją c e g o z e s ta w ie n ia : pow iaty ośw ięcim ski i ż y w ie c k i m ia ły z e le k tr y fik o w a n y c h na d zień 1 .X .1 9 5 9 po 9 2 $ w s i, chrzanow ski 82%, o l k u s k i 7 2 $ , zaś powiaty now osądecki i m y ś le n ic k i t y l k o ok oło 3 0$ w s i.
Omawiany o k re s cechow ał s i ę ta k ż e bardzo poważnymi z m ia n a m i,je ż e li chodzi o u d z ia ł cytowanych systemów w e l e k t r y f i k a c j i w o j. k r a k o w sk ieg o . W roku 1956 u d z ia ł systemu państwowego w e l e k t r y f i k a c j i c a łe g o województwa w yrażał się c y f r ą 64%. P o z o s t a łe
26
% p rzy p a d a ło na system gospod arczy. N is k i u d z i a ł system u g o sp o d a rc zeg o b y ł w omawia
nym roku wynikiem o b o w ią z u ją c e j ustawy o p o w s z e c h n e j.p la nowej e l e k t r y f i k a c j i wsi w P o l s c e .
W p i ę c i u p o w ia ta c h : wadowickim,proszowickim* olkuskim , miechowskim, m yślen ick im i dąbrow sko-tarnow skim wsie
e ls k -
tryfikow ano w y łą cz n ie w ramach systemu p la r -w c g o . V/ c z t e rech: wadowickim, su sk im , bocheńskim i krakowskim t y l k o systemem gospodarczym .
U d z ia ł wyróżnionych systemów w p r o c e s i e e l e k t r y f i k a c j i pow iatu z m ie n ił s i ę z a s a d n ic z o w l a t a c h n a stę p n y c h . 0 i l e w
1956
r . zdecydowaną w ię k sz o ść w si e le k tr y fik o w a n o systemem planowym, t o w roku 1957 przewagę u z y sk u je s y s tem g o s p o d a r c z y , w ramach k tó r e g o z e le k tr y fik o w a n o 5 7 ,7 $ w szy stk ich w si p o d łą c zo n y ch w tym c z a s i e do s i e c i . ¥ roku- 258 -
następnym u d z ia ł system u g o sp o d a rc zeg o w z r a sta do 60,5% . VJ sz e re g u powiatów, a m ia n o w icie : chrzanow skim , o lk u sk im , tarnowskim , wadowickim, żyw ieckim w s z y s t k ie z e l e k t r y f i k o - wane w
1957
r . w sie o trzy m a ły p rą d w ramach system u g o s p o d a rc z e g o . V/ roku tym t y l k o w p o w ie c ie miechowskim w r a mach systemu g o sp o d a r c z eg o n ie z e le k tr y fik o w a n o a n i j e d nej w s i. Bardzo podobną s y t u a c j ę zanotowano w roku 1958.P o w ia ty : b o c h e ń s k i, k r a k o w s k i, m iechowski i s u s k i e l e k t r y - fikowano w y łą cz n ie systemem gospodarczym , z a ś b r z e s k i , m y ś le n ic k i - systemem planowym.
Mimo p r z e w a g i, ja k ą w e l e k t r y f i k a c j i wsi p r z y końcu omawianego okresu u z y s k a ł system g o s p o d a r c z y , zdecydowa
n ie w ięk szą i l o ś ć w si z e le k tr y fik o w a n o w województwie k r a kowskim z fu ndu szy p a ń stw a . Procentow y u d z i a ł w yróżnio
nych systemów za l a t a 1951 - 1959 w y n o sił 63,7% d l a s y s t e mu planowego i 36,3% d la g o s p o d a r c z e g o . Gdyby w tym m ie j
scu można b y ło p r z y t o c z y ć dane u jm u ją ce n a k ła d y na e le k t r y f i k a c j ę w w yrażeniu w artościow ym , to z p ew n ością p r z e waga po s t r o n i e system u planowego z n a cz n ie by w z r o s ła . W cytowanym ju ż u p rze d n io p o w ie c ie nowosądeckim s tw ie r d z o no, że w zdecydowanej w ię k s z o ś c i przypadków w sie e l e k t r y - fikowane w ramach system u g o sp o d a r c z eg o n ie wymagały wy
s o k ic h nakładów . Do 1950 r . e le k tr y fik o w a n o w tym pow ie
c i e w sie p o ło żo n e w y łą cz n ie w z a p le c z u Nowego S ą c z a i hy
d r o e le k tr o w n i w Rożnow ie; p r z y ic h e l e k t r y f i k a c j i wyko
r z y s ta n o u r z ą d z e n ia e le k t r o e n e r g e t y c z n e zbudowane d la po
tr z e b m ia sta i h y d r o e le k tr o w n i.
- 259 -
wyniki badań nad wpływem e n e r g i i e l e k t r y c z n e j na przem ia
ny e k o n o m ic z n o -sp o łe c z n e w si pow iatu Nowy S ą c z
Badania nad ekonomicznymi i sp o łeczn y m i skutkam i e le k t r y f i k a c j i we w sia ch pow. Nowy S ^ c z skup ione b y ły na n as
tępu jący ch problem ach ; u s t a l e n i e w i e l k o ś c i z u ż y c ia prą
du e le k t r y c z n e g o p rz e z n ie k t ó r e z e le k tr y fik o w a n e w sie z dokładnym w y lic z e n ie m i l o ś c i z u ż y ty c h na c e l e domowe ( o ś w i e t l e n i e , r a d i o , p r a l k a , ż e la z k o ) i na s i ł ę , zbadaniu czynników o k r e ś l a j ą c y c h w ie lk o ś ć z u ż y c ia prądu e l e k t r y c z nego, uchwyceniu wpływu e l e k t r y f i k a c j i na zmianę sposobu wykonywania n ie k t ó r y c h prac g o s p o d a r s k ic h oraz r o l i , j a k ą odegrał prąd e l e k t r y c z n y w przem ianach k u lt u r a ln y c h w si.
Zużycie prądu e le k t r y c z n e g o p rz e z n ie k t ó r e w sie pow iatu
1 )
Nowy S ą c z w 1958 r .
B io r ą c pod uwagę w s z y s tk ic h użytkowników prądu e l e k tryczn ego o b l i c z o n o , że w 24 z e le k tr y fik o w a n y c h w siach zużyto w "1958 r . 805 500 kWh, co w p r z e l i c z e n i u na je d n e go u żytkow nika prądu na w si wynosi 321 kWh. A n a lo g ic z n a wartość d l a pow iatu Miechów w y n o siła 31r*2 kWh . P o m ija ją c w o b li c z e n i a c h użytkowników u s p o łe c z n io n y c h ( s k l e p y , k o ś c i o ł y , ś w i e t l i c e , s z k o ł y , p o c z ty i t p . ) oraz zu żyw ających po k i l k a t y s i ę c y kWh r o c z n ie (m ły n y , t a r t a k i ) , a uw zględ
n ia ją c t y l k o in d yw idu aln e gospo d arstw a r o ln e i r z e m ie ś l
nicze s tw ie r d z o n o , że w z ię te pod uwagę w sie z u ż y ły 64-9 300 kWh, co w p r z e l i c z e n i u na je d n o z e le k tr y fik o w a n e gospodarstwo d a je w a rto ść 269 kWh (w pow.Miechów 3 0 5 » 9 ^ h ) . 1
1 ) Cytowane w sk a ź n ik i d l a pow. m iechow skiego z a c z e r p n ię te z p ra c y m a g i s t e r s k i e j W łodzim ierza Uramowskiego p t .
" E l e k t r y f i k a c j a pow. Miechów i j e j wpływ na ż y c i e g o s p o - d a r c z e -s p o łe c z n e w s i " .
-
260
=U jm ując w s z y s t k ic h użytkow ników w je d n ą grupę w y lic z o n o , że 79% z u ż y te g o prądu e l e k t r y c z n e g o p r z e z n a c z a s i ę na ce
l e domowe, a t y l k o 2Л% na s i ł ę . Odpow iednie w sk a ź n ik i zu
ż y c i a prądu p r z e z je d n e g o o d b io r c ę w y n o s iły : na c e l e po- z a s iło w e 265 kWh i s i ł ę
65
kWh. U w z g lę d n ia ją c w o b l i c z e n ia c h t y l k o g o sp o d a r stw a in d y w id u a ln e rolne,dom ow e i rzem ie ś l n i c z e s tw ie r d z o n o , że na c e l e p o z a s iło w e z u ż y c ie wy
n o s i ł o
89
% c a ł o ś c i e n e r g i i e l e k t r y c z n e j , z a ś na s i ł ę t y l ko Л Л%>. W a r to ś c i wskaźników w o d n i e s i e n i u do je d n e g o gospod arstw a w ynoszą: na c e l e p o z a s iło w e 24-1 kWh i na s i ł ę 28 kWh ( a n a l o g i c z h e w sk a ź n ik i d l a pow iatu Miechów wynosi
ł y
263
kWh i 4-2 kWh). W ie lk o ś c i pow yższe w sk a z u ją na to , że prąd e l e k t r y c z n y ' p r z e z n a c z a s i ę w p o w ie c ie g łó w n ie na o ś w i e t l e n i e p o m iesz c z eń m ie s z k a ln y c h i g o s p o d a r s k ic h , ogrzew an ie kuchenek e l e k t r y c z n y c h i ż e l a z e k , k o r z y s ta n ie z r a d i a o ra z p o r u s z a n ie p r a le k e l e k t r y c z n y c h .S ie d z ą c p r z e s t r z e n n e z r ó ż n ic o w a n ie z u ż y c ia prądu d o j ś ć można do uchw ycenia zw iązku m iędzy w i e l k o ś c i ą zuży
c i a prądu e le k t r y c z n e g o a w i e l k o ś c i ą p r o d u k c ji r o l n e j da
n ej w s i . B io r ą d za podstaw ę w ie lk o ś ć p r o d u k c ji r o l n e j wy
r ó ż n ia s i ę na t e r e n i e p ow iatu Nowy 8 ą c z t r z y r e j o n y : do
l i n n y , p ó łn o c n y i p o ł u d n io w o -g ó r s k i. W r e j o n i e dolinnym mającym n ajw y ższy w sk a źn ik zb iorów z h a , je d n o gospodar
stwo zużyw ało
3
ОО kWh, w północnym , o n iższy m wskaźniku z b io r ó w , m n ie j, bo 246 kWh, w r e s z c ie w południowym - g ó r skim o n a jn iż s z y m w skaźniku z b io r ó w , t y l k o 222 kWh.W ie lk o ś ć w sk aźnika z u ż y c ia prądu do c eló w domowych z a l e ż y w przypadku pow iatu n ow o są d eck iego od ty p u ekono
m ic z n o -s p o łe c z n e g o d a n e j w s i, j e j p o ł o ż e n i a w stosu n ku do ośrodków p ra c y oraz p r z e s z ł o ś c i g o s p o d a r c z e j w s i . Najwyż-
sze z u ż y c ie odnotowano we w sia c h s t r e f y p o d m i e js k ie j Nowe
go S ą c z a . W y n io sło ono w p r z e l i c z e n i u na je d n o g o sp o d a r stwo we w si W ie lo p o le 520 kWh, Z a b e łc z e 4-82 kWh, Łabowa 475 kWh. W ysokie z u ż y c i e zanotowano rów n ież w m ie jsc o w o ś
c ia c h o r o z w i n i ę t y c h u s łu g a c h t u r y s t y c z n y c h i l e t n i s k o wych, n p. K o b y le G ró d k u , g d z i e w y n io s ło ono
63
О kWh. Ważna d l a w i e l k o ś c i z u ż y t e g o prądu j e s t t a k ż e d a ta e l e k t r y f i k a c j i w s i ; im w ie ś w c z e ś n ie j z o s t a ł a z e l e k t r y f i k o w a n a , tym zużywa w i ę c e j p rą d u .
W i e l k o ś c i w skaźników d l a s i ł y m ają p r z e d e w szystk im ś c i s ł e p o w ią z a n ie z rozm iaram i p r o d u k c j i r o l n e j w s i , wy
k a z u ją c p r z y tym pewne u z a l e ż n i e n i e od c z a su j e j e l e k t r y f i k a c j i o r a z p o ł o ż e n i a w sto su n k u do w si n ie z e l e k t r y f i kowanych. N a jw y ższe w s k a ź n ik i z u ż y c i a prądu d l a s i ł y po
s ia d a r e jo n d o l i n n y , g d z i e je d n o z e le k t r y f i k o w a n e go sp o d arstw o z u ż y ł o w
1958
r , 4-1 kWh, n i ż s z y , bo w ynoszący t y l k o 13 kWh, r e jo n p d - g ó r s k i , a n a jn i ż s z y r e jo n p ółn ocn y - 7 kWh. Z a l e ż n o ś ć w i e l k o ś c i z u ż y c ia prądu od c z a s u e l e k t r y f i k a c j i u k a z u ją p o n i ż s z e w a r t o ś c i ; we w si W ie lo p o le z e l e k t r y f i k o w a n e j w 194-9 r , je d n o z e le k t r y f i k o w a n e g o sp o d a rstw o zu żyw ało w c i ą g u 19 5 8 r . 93 kWh, w Zaw adzie 59 kWh, w Z a b e łc z u 4-5 kWh, je d n o c z e ś n i e we w sia c h z e l e k tr y fik o w a n y c h p ó ź n o , bo d o p ie r o w 1957 r . , w Zawadce i B i a ł e j Wodzie a n a l o g i c z n y w sk a źn ik w y n o s ił 3 i 4- kWh.» 2 62 »
S ta n u rząd zeń e le k t r y c z n y c h zw iązanych z wykorzystaniem prądu e le k t r y c z n e g o w p rzebadan ych w sia ch pow. Nowy S ą c z
1 . U r z ą d z e n ia zw iązane z w ykorzystan iem prądu do ce
lów domowych
G ospodarstw a p rzebadan ych w si w ykazu ją na o g ó ł dobry s ta n o ś w i e t l e n i a p o m ie sz c z e ń . Ś r e d n io na je d n o gospodar
stwo z e le k tr y f ik o w a n e wypadało 4 , 6 punktów św ie tln y ch (p o w ia t m iechow ski p o s ia d a ł wówczas 6 , 4 p u n k tów ). N a jle p i e j o ś w ie tlo n e b y ły pomieszczenia m ie s z k a ln e , w k tó ry c h z a in s ta lo w a n o 5 7 ,8 % o g ó łu punktów. Na o ś w i e t l e n i e pomie
s z c z e ń s t a je n n y c h i obór p r z y p a d a ło
19
*8
$ punktów, podwórek 1 5 ,8% punktów ,a m ie js c in n ych ( s z o p y , k u r n i k i , s to d o ły i t p . ) 6,6%. A n a lo g ic z n e w a r t o ś c i d l a pow iatu mie
ch o w sk iego w ynoszą: domy m ie sz k a ln e 4 2 ,9 % , o b o r y , s t a j n i e 1 4 ,9 % , podwórka 1 4 ,1 /5 , p o m ie s z c z e n ia in n e 2 8 ,1 % .
N ajm n iej punktów ś w i e t l n y c h , bo t y l k o 3 , 8 m ają gospo
d a rstw a r o ln e i r z e m i e ś l n i c z e o w i e l k o ś c i do 1 h a. I l o ś ć punktów p r z y p a d a ją c y c h na je d n o g o sp o d a r stw o r o ś n ie wraz ze wzrostem j e g o p o w ie r z c h n i i w g r u p ie obszarow ej 3 - 4 ha wynosi 5 , 4 , a w g r u p ie 4 - 5 ha 5 , 6 punktów . W p o z o s ta ły c h gru p ach o bszarow ych , a w ięc 5 - 6 ha i powyżej 6 ha i l o ś ć punktów spada w p ie r w s z e j g r u p ie do 4 , 0 , a w dru
g i e j 4 , 8 punktów.
R o z p a tr z e n ie stan u o ś w i e t l e n i a g o sp o d a r stw w odnie
s i e n i u do w yróżnionych rejonów d a ło n a s t ę p u ją c e r e z u l
t a t y :
— 265 »
Nazwa rej onu
I l o ś ć punktów
na 1 gospo
darstwo
% punktów ś w ie tln y c h p rz y p a d a ją cy ch na o ś w ie tle n ie pom iesz
czeń mie
sz k a ln y c h s t a j n i podwó
rek
innych pom ieszczeń
dolinny 5 ,1 5 9 ,4 1 9 ,3 1 5 ,3 6 , 0
północny 4 , 9 5 8 ,2
19,2 15,0
8 , 3pd-górski 3 ,5 5 5 , 3 2 2 ,8 1 6 ,4 5 , 5
Z urządzeń g r z e jn y c h n a jp o w sze c h n ie j s t o s u j e s i ę że
lazko e l e k t r y c z n e . Jed n o ż e la z k o przypada w p ow iecie na 1,3 g o sp o d arstw . Na drugim m ie js c u s t o i kuchenka e l e k t r y czna w ypadająca ś r e d n io na 2 g o sp o d a r stw a , na tr z e c im od
biorniki lampowe na 2 , 5 g o sp o d arstw . Najm niej b y ło p r a le k elektrycznych, jedna p r a lk a p rzy p a d a ła na 9 , 2 go spo d arstw . Najwyższy sta n w yposażenia w powyższe u rz ą d z e n ia p o s ia d a ły gospodarstw a małe i ś r e d n ie do 4 ha. Gospodarstw a t e posiadały je d n o c z e ś n ie n a jw ię k s z ą i l o ś ć p ra c u ją c y c h zawo
dowo w z a j ę c i a c h p o z a r o ln y c h . Widać tu. więc wpływ d od a t
kowych ź r ó d e ł dochodu na z a o p a tr z e n ie gospodarstw w u rz ą dzenia e l e k t r y c z n e .
W skaźniki o b r a z u ją c e i l o ś ć gospod arstw p rzy p a d a ją cy ch na jedno u rz ą d z e n ie g r z e jn e w w yd zielo n y ch r ejo n a c h powia
tu obrazu je p o n iż sz a t a b e l a .
Nazwa rej onu
Jed n o u rz ą d z e n ie e le k t r y c z n e przypada na i l o ś ć gospodarstw
ż e la z k o kuchenka r a d io p r a lk a
dolinny 1 , 2 1 , 9 2 ,1 3 , 4
północny 1 , 3 1 , 9 1 , 9 8 , 2
p d-górski 1 , 7 2 , 4 1 0 ,6 -
Razem 1 , 3 2 , 0 2 ,5 9 . 2
— 264 —
B ad an ia nad wpływem e l e k t r y f i k a c j i na zmiany w uma szyno- w ien iu g o sp o d a rstw przeprow adzono w
85
g o sp o d a r stw a c h rep r e z e n t u ją c y c h w yróżnione w p o w ie c ie nowosądeckim r e jo n y . Zebrane w t r a k c i e badań w yn ik i p r z e d sta w io n o w p o n iż sz y ch dwu t a b e l a c h , z k t ó r y c h p ie r w s z a p o k a z u je s ta n umaszyno- w ien ia p rzebadanych g o sp o d a r stw p rzed e l e k t r y f i k a c j ą , d r u ga z a ś um aszynow ienie t y c h g o sp o d a r stw po e l e k t r y f i k a c j i .
Nazwa r ejo n u
I l o ś ć p rzeb a
danych go sp o d arstw
% go sp o d a r stw p o s i a d a ją c y c h maszyny k i e r a t y
i moto
ry sp a lin ow e
m ło c a r - n ie
żarna i s r u - t o w n i-
k i
P i ł y t a r czowe
s i e c z k a r n ie
d o lin n y północny p d -g ó r s k i
3737 11
5 9 ,5 6 2 ,1 1 8 ,1
^ 5 , 9 6 2 ,1
27,2
4 5 , 9 6 2 ,1 1 8 ,1
1 0 , 8 1 8 , 9 9 , 0
9 4 .5 9 1 ,9
63.6
Razem 85 5 3 , 3 5 0 , 5 4 8 , 4 1 4 ,1 8 4 ,7
Nazwa r ejo n u
I l o ś ć p rz e b a danych go sp o d a rstw
% g o s p o d a r stw p o s i a d a ją c y c h maszyny m otory
e l e k t r y c z
ne
m ło c a r - n ie
żarna ! i ś r u - t to w n s -
k i
p i ł y t a r czowe
s i e c z k a r n ie
d o lin n y północny p d -g ó r s k i
37 3711
1 0 0 ,0 9 1 , 9 7 2 ,7
7 6 . 9 7 6 .9
36,6
9 4 . 5 7 5 . 6 5 4 ,5
4 3 . 2 2 4 . 3
27,2
9 1 ,9 6 7 ,6
72,2
Razem 85 9 3 , 0 6 8 ,5 7 2 , 6 3 3 , 0 7 9 ,0
N a j l e p i e j z a o p a tr z o n e w maszyny ( t a b e l a 1 ) b y ły g o s podarstwa r ejo n u p ółn o cn ego w yp rzed zające w tym w z g lę d z ie rejon d o li n n y . N a js ła b s z y s ta n um aszynow ienia p o s ia d a ły gospodarstwa r e jo n u południow o—g ó r s k i e g o , tu bowiem h ie każde z n ic h b y ło p osiadaczem t a k podstawowej w gospodar
stwie rolnym maszyny j a k s i e c z k a r n i a .
Zgodnie z rozmiarami p o tr z e b n a j l e p i e j zaopatrzon e w maszyny b y ły go sp o d arstw a śr e d n ie i d u że . Gospodarstw a do 3 ha praw ie z u p e łn ie wymienionych maszyn n ie p o s ia d a ły . P r o c e s przem ian w umaszynowieniu gospod arstw p o s z e d ł w pow iecie nowosądeckim przed e w szystkim w kieru nku zmia
ny napędu maszyn z k ie r a to w e g o na napęd motoru e l e k t r y c z nego. Poważne zmiany d o ty c z ą ta k ż e stan u ty c h maszyn, które z n a jd u ją w g o sp o d arstw a ch r o ln y c h c z ę s t e zastosow a
nie.
N a jp o w a ż n ie js z y , bezw zględny w zro st n a s t ą p i ł w s t a n ie ilościowym żaren i śrutow ników , n a s tę p n ie w s t a n i e p - t tarczowych. N a jw ięk sze rozm iary o s ią g n ą ł p r o c e s przemian w umaszynowieniu go sp o d arstw rejo n u d o lin n e g o .
W zrost i lo ś c io w y i ja k o śc io w y maszyn w płynął s i l n i e na sposób wykonywania n ie k t ó r y c h p rac g o s p o d a r s k ic h . Ju ż przed e l e k t r y f i k a c j ą zdecydowana w ię k sz o ść przebadanych gospodarstw młockę zboża oraz je g o p rz e m ia ł wykonywała sposobem mechanicznym.
U d z ia ł sposobu m echanicznego w c i ę c i u s i e c z k i i drew
na b ył n i s k i , św ia d c z ą o tym w a r to ś c i zam ieszczon e w po
n iższe j t a b e l i ( p a t r z s t r . 2 Ć 6 , 2 6 ? ) .
Najwyższy s t o p ie ń m e c h a n iz a c ji prac p o s ia d a ły przed e l e k t r y f i k a c j ą g o sp o d arstw a rejo n u p ó łn o c n e g o , g d z ie n a - rfot w z a k r e s ie c i ę c i a s i e c z k i i drewna duża c z ę ś ć gospo
darstw s to s o w a ła sposób m echaniczny.
- 26 6 -
Ilość__________%gospodarstwwykonującychpracęsposobem_____________ gospo- młocka przemiał cięciecięcie Nazwa rejonudarstwzboża____________zboża_____________sieczki____________drewna_______ PrabTmech. I r?cz' mech. I mech. I mech.I^ danychnxe nienienie dolinny6581,418,686,713,329,270,89,290,8 północny 6692,37,778,521,542,257,818,281,8 pd-górski 53100,0-
9 0 ,6
9,421,478,65,796,3 Razem184 89,810,284,9 ,15,135,464,610,989,12б?
Ilość
__ __ __
% gospodarstw wykonujących pracę sposobem__ __ __ __
gospo-młocka | przemiał cięcieГ cięcie Nazwa rejonudarstwzboża__ __ __
zboża sieczki__ __ __ __ _
drewna mech.I mech.I I ręcz- Bech| ręcz- danychnienienienie dolinny 6598,21,8 91,88,2 64,335,736,963,7 północny6692,27,8 90,69,4 65,035,045,454,6 pd-górski 53100,0 - 100,0- 22,977,17,5 92,5 Razem1849 6 ,6
3,4 93,96 ,1
54,945,131,568,5W wyniku e l e k t r y f i k a c j i z m n ie js z y ł s i ę w przebadanych gospodarstw ach bardzo poważnie u d z i a ł rąk l u d z k ic h w spo
s o b ie wykonywania p r a c , a s z c z e g ó l n i e bardzo u c ią ż liw e g o c i ę c i a s i e c z k i i drewna, św ia d c z ą o tym w a r to ś c i t a b e l i za m ie szcz o n ej na s t r . 267»
N ajw yższy s t o p ie ń przem ian w s p o s o b ie wykonywania prac zanotowano w go sp o d arstw ach r e jo n u d o lin n e g o , k tó ry d z i ę k i temu o s ią g n ą ł praw ie t e n sam s t o p ie ń m e c h a n iz a c ji prac g o s p o d a r s k ic h co r e jo n p ó łn o c n y .
N ie w ie le n a to m ia s t z m ie n iło s i ę w go sp o d arstw a c h re
jonu p o łu d n io w o -g ó r s k ie g o , g d z ie n adal przy c i ę c i u s i e c z k i i drewna przew ażał sposób r ę c z n y .
E l e k t r y f i k a c j a obok o p isa n y ch p o p rz ed n io z ja w is k eko
nomicznych wnosi na w ieś poważne zmiany w ż y c iu k u l t u r a l nym. E n e rg ia e l e k t r y c z n a ja k o ź r ó d ło ś w i a t ł a stw a rza d la wsi duże m ożliw ości w zrostu c z y t e ln i c t w a k s i ą ż e k i c z a s o pism , o rgan izo w an ia ś w i e t l i c , a ja k o n iezb ęd n y element k o r z y s t a n ia z r a d ia j e s t nieom al jedynym warunkiem pozwa
la ją cy m wsi na u p o w szech n ien ie t e g o r o d z a ju zdobyczy k u l
tu r a ln y c h .
Ne w siach pow iatu Nowy S ą c z w o k r e s ie od 1950 do 1959 roku n a s t ą p i ł praw ie dwukrotny w z ro st c z y t e l n i c t w a k s i ą ż e k . W tym samym c z a s i e i l o ś ć c z y te ln ik ó w w z r o sła t e ż pra
wie d w u k r o tn ie. C y fr y powyższe d o t y c z ą zarówno w si z e le k tr y fik o w a n y c h , j a k i n ie z e le k tr y f ik o w a n y c h . Porównując jedn ak c h a r a k te r p r z e b ie g u w zrostu s t w i e r d z i ć t r z e b a , że we w siach z e le k tr y fik o w a n y c h c z y t e l n i c t w o k s i ą ż e k wzras
t a ł o s y s te m a ty c z n ie z roku na r o k , gdy tymczasem we w siach n ie z e le k tr y fik o w a n y c h pp l a t a c h gwałtownego p rz y r o s tu
(1957
i1958
) notowane są duże sp a d k i ( r o k 1959)». 26S "
ьак w s t a n i e c z y t e ln i k ó w , j a k i t e ż p r z e c z y ta n y c h k s i ą żek.
E l e k t r y f i k a c j a p r z y s p i e s z y ł a z n a c z n ie tempo zakupu przez w ieś odbiorników lampowych. Na d z ie ń 31 marca I9 6 0 roku i l o ś ć odbiorników lampowych p r z y p a d a ją c y c h na w sie /z r o sła ponad s z e ś c i o k r o t n i e w porôv/naniu z rokiem 195 4.
1 tym samym c z a s i e n a s t ą p i ł w m ia sta c h pow iatu t y l k o dwu-
<rotny w zro st i l o ś c i odbiorników lampowych.
Ważnym efek tem e l e k t r y f i k a c j i mającym duży wpływ na K sz ta łto w a n ie ż y c i a k u lt u r a ln e g o wsi j e s t p ow stan ie w i e j
skich k in s t a ł y c h . P rzy końcu s i e r p n i a 1959 r . k in a s t a ł e d z i a ł a ł y w d z i e s i ę c i u z e le k tr y fik o w a n y c h w sia c h . Ic h z a -
Kres d z i a ł a n i a n ie o g r a n ic z a ł s i ę t y l k o do t y c h w s i, w k tó r y c h p o w s ta ły . Każde z n ic h o b s łu g u je ponadto k i l k a s ą sie d n ic h w s i.
L I T E R A T U R A
/ 1 / S . BENIGER: E le k t r y c z n o ś ć , ź r ó d ło ś w i a t ł a i s i ł y w r o l n i c t w i e , Ludowa S p ó ł d z i e l n i a Wydawnicza, Warsza
wa 1953
/ 2 / J . CZARNOWSKI: E l e k t r y f i k a c j a wsi w P o l s c e . S p ó ł
d z i e l n i a Wydawnicza " K s i ą ż k a " , Warszawa 1949
/ 3 / K. DAGNAR: S ą d ecczy zn a - K r a jo b r a z - U z d r o w isk a -T u ry s t y k a , Nowy S ą c z 194-9
/ 4 / S . FIAŁEK: M onografia g o sp o d a r c z a r o l n ic t w a , Warsza
wa 1948
/ 5 / J . F L I S : S ą d e cc z y z n ą i j e j g r a n i c e . Rocznik S ą d e c k i, t . I , Nowy S ą c z 1939
Ja k p o w sta ła rzeźb a S ą d e c c z y z n y , Rocznik S ą d e c k i , t . I I , 1Q4Q
- 270
/ 6 / F . GOŁSZEWSKI i S T . WOLSKI % E l e k t r y f i k a c j a gromady, Państwowe Wydawnictwa R o ln ic z e i L e śn e , Warszawa, 1954
/ 7 / M. KLIMASZEWSKI; P o d z ia ł m o r fo lo g ic z n y P o l s k i połud
n io w e j. Czasopism o G e o g r . , t . X V T I , Wrocław 194-6
/ 8 / J . LASKOV/; E n e rg e ty k a w p la n ie 6 - l e t n i m , Państwowe Ю
Wydawnictwa T e c h n ic z n e , Warszawa 1952
/ 9 / A. NEYMAN: Napęd e l e k t r y c z n y na w s i, Państwowe Wydaw
n ictw a R o ln ic z e i L e śn e , Warszawa 1951
/ 1 0 / S . WOLSKI; E l e k t r y f i k a c j a r o l n ic t w a , S p ó ł d z i e l n i a Wy- d a w n iczo-O św iatow a, Warszawa 1953
СОДЕРЖАНИЕ
Электрификация деревень в Краковском воеводстве и ее влияние на общ ествен н о-еко- номические сдвиги на примере деревень района
Новый Сонч ««
Процесс электрофикации деревень в Краковском воеводстве начался сравнительно поз дно, лишь <в 30-ые годы, в междувоенный период. Б 1945 году в Краковс
кой воеводстве было только 6 , 4 $ электрифицированных деревен ь. Найболыпая степень электрификации -
2$%
деревень - наблюдая лась в Хшановском и Новотаргс- ком р ай он ах .Б районах Суха, ПросоБице и Ликагтова пе
было ни одной электрифицированной деревни.
С момента возникновения пародной Польши елек- трификация принимает планированный х ар ак тер . Резко увеличиваются капиталовложения в електрификацию де
р ев ен ь. В
1959
го д у в Краковском воеводстве55 -/ 51е
Деревень пользовалось электроэн ерги ей , в Хшановском, Живецком
я
Олькушском районах комплексная электрификация деревокь подходила к концу.Н айболее слабые темпы электрификации в этот период наблюдались в Новосончком и Лимановском районах /о к о л о 40?</.
Расход электроэнергии в деревнях Новосончского района удерживался в
1959
гр д у на уровне 2 6 9 квч на одно х о зя й ств о , причем 241 квч расходовалось в домашнем хозяй стве /освещ ен и е, отопление, стиральная машина, радиоприемник и т . д . / , а 2 8 квч на электо-
- 271
моторы. Оснадоние х озяй ств в оборудование, свя зан ное с использованием электроэн ерги и , было тесно свя
зан# с размером х о зя й с т в а , его специализацией м вре
менем электрификации.
SUMMARY
E l e c t r i f i c a t i o n o f C ra c o v V o iv o d s h ip V i l l a g e s - I n f l u e n c e o f E l e c t r i c Power Consum ption on S o c ie -e c o n o m ic T r a n s fo r m a tio n s a s E x e m p lif ie d
by Nowy S ą c z V i l l a g e s
The p r o c e s s o f e l e c t r i f i c a t i o n o f C ra c o v v o iv o d s h ip v i l l a g e s i s r a t h e r b e l a t e d , b e g in n in g in t h e JO ^ e s ^ g interw ar p é r io d e I n 1 9 4 5 in t h e C ra cov v o iv o d s h ip o n ly 6,4% v i l l a g e s were e l e c t r i f i e d . I n th e b e s t c a s e th e d i s t r i c t s o f Chrzanów and Nowy T a r g c o u ld b o a s t o f 25% o f t h e ir v i l l a g e s b e in g e l e c t r i f i e d . At th e o th e r extrem e were Proszów and Limanowa d i s t r i c t s where t h e r e was no v i l l a g e e l e c t r i f i c a t i o n w h a te v e r .
I n t h e P e o p le * s Polan d p e r io d e l e c t r i f i c a t i o n b e g in s a c q u ir in g f e a t u r e s o f p lan n ed actio n ,»T h e c h a r g e s f o r v illa g e e l e c t r i f i c a t i o n b e g in r a p i d l y g r o w in g . I n 19 5 9 a lr e a d y 59,5% o f C r a c o v v i l l a g e s were e l e c t r i c c u r r e n t consum ers, and th e d i s t r i c t s o f Chrzanów, Żyw iec and O lk u sz had reached n ea rly c o m p le te e l e c t r i f i c a t i o n . At th e same tim e l e a s t e l e c t r i f i e d ' s t i l l were - Nowy S ą c z and Limanowa d i s t r i c t s , being e l e c t r i f i e d i n a b . 4-0%.
The e l e c t r i c c u r r e n t consum ption i n Nowy S ą c z d i s t r i c t in
1959
was c o n t i n u a l l y on t h e l e v e l o f 1 6 9 kWh each fo r m s - te a d , o f which 241 kWh were used f o r h ou seh o ld p u rposes ( l i g h t i n g , h e a t i n g , la u n d r y , r a d io e t c . ) and 28 kWh f o r farm -w ork. The fo r m ste a d e l e c t r i c a l equipment was i n c l o s e dependence on th e s i z e o f th e fa rm , t h e k in d o f i t s product io n and d a te o f e l e c t r i f i c a t i o n .
!["Poezja romantycznych przełomów. Szkice", Ireneusz Opacki, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1972 : [recenzja]]()