Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Kielcach Filia we Włoszczowie. Irena Sendlerowa

(1)

Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka w Kielcach

Filia we Włoszczowie

Irena Sendlerowa

1910-2008

(2)

• Ojciec, Stanisław Krzyżanowski, był

lekarzem. W 1909 r. wraz z żoną wrócił do Warszawy i podjął pracę w szpitalu św. Ducha w Warszawie.

• Irena Sendlerowa (ur. 15 lutego 1910 r.) była jedynaczką.

• W wieku dwóch lat zachorowała na koklusz, co skłoniło Krzyżanowskich do przeprowadzenia się z Warszawy do mającego status uzdrowiska Otwocka.

Janina i Stanisław Krzyżanowscy, rodzice Ireny Sendlerowej (1903)

https://pl.wikipedia.org/wiki/Irena_Sendlerowa

(3)

• W Otwocku, bawiąc się z żydowskimi rówieśnikami, nauczyła się języka jidysz.

Odwiedzała również Tarczyn, gdzie mieszkali jej dziadkowie ze strony ojca.

W 1917 roku Stanisław Krzyżanowski zmarł, zaraziwszy się tyfusem plamistym od jednego z pacjentów.

• W 1920 r. Janina Krzyżanowska przeprowadziła się z córką do Tarczyna, a następnie do Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie mieszkała jej rodzina. W szkole średniej Irena działała w harcerstwie. W Piotrkowie poznała swego pierwszego męża Mieczysława Sendlera.

Janina i Stanisław Krzyżanowscy z rodziną

(4)

• W 1927 r. , po zdaniu matury, wyjechała do Warszawy. W stolicy rozpoczęła studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. Po dwóch latach przeniosła się na Wydział Humanistyczny

i rozpoczęła studia o specjalności polonistyka.

• W 1931 r. wyszła, za mąż za Mieczysława Sendlera – młodszego asystenta na Wydziale Filologii Klasycznej Uniwersytetu Warszawskiego.

https://sprawiedliwi.org.pl/pl/historie-pomocy/historia-pomocy-sendler-irena

(5)

• Irena Sendlerowa - należała do Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej. W czasie zajść antysemickich, do których w latach 30. dochodziło na Uniwersytecie Warszawskim, sprzeciwiała się blokowaniu dostępu do sal wykładowych i wyrzucaniu z nich Żydów. Po wydaniu w październiku 1937 r. zarządzenia wprowadzającego getto ławkowe, siadała z nimi w czasie zajęć. Stała się przez to celem ataków ze strony studentów należących do ONR (Obóz Narodowo-Radykalny – skrajnie prawicowe ugrupowanie polityczne).

• Getto - odizolowana część, przeznaczona dla mniejszości narodowej, etnicznej,

kulturowej bądź religijnej, poza którą nie wolno tejże społeczności przebywać.

Od średniowiecza do XX wieku przez getto rozumiano wydzielony obszar miasta,

zamieszkany przez Żydów i przedstawicieli innych narodów. W wielu europejskich

miastach do XIX wieku getta pozostawały dla Żydów i innych mniejszości przymusowym miejscem osiedlania.

https://d.facebook.com/studenckikomitetantyfaszystowski/photos/a.1953859821520500/2561562340750242/?type=3&source=48&__tn__=E H-R

(6)

• Po tym, jak była świadkiem znęcania się nad jej żydowskimi koleżankami, skreśliła stempel w indeksie przyznający jej prawo do zajmowania miejsc w ławkach dla chrześcijan. W sesji egzaminacyjnej w roku akademickim 1937/1938 została za to zawieszona w prawach studenta. Tę decyzję zmienił jednak Tadeusz Kotarbiński, zastępujący nieobecnego rektora. W czerwcu 1939 r. ukończyła studia.

(7)

• W 1932 r. zatrudniono ją w Sekcji Pomocy Matce i Dziecku, przy Obywatelskim Komitecie Pomocy Społecznej. Opiekowała się samotnymi matkami. W 1935 r.

rozwiązano Obywatelski Komitet Pomocy Społecznej i przydzielono Irenę Sendlerową do Wydziału Opieki Społecznej Zarządu Miasta Warszawy. Tam zastała ją wojna.

Ukończyła także kurs pielęgniarski Polskiego Czerwonego Krzyża. Mieczysław Sendler podczas kampanii wrześniowej jako oficer dostał się do niewoli. Pięć i pół roku spędził w obozie niemieckim w Woldenbergu.

Niemiecki obóz jeniecki w miejscowości Woldenberg

(8)

• Getto warszawskie – getto dla ludności żydowskiej utworzone przez władze

niemieckie w Warszawie 2 października 1940 r., a zamknięte i odizolowane od reszty miasta 16 listopada 1940 r.

Było największym gettem w Generalnym Gubernatorstwie i całej okupowanej

Europie. W kwietniu 1941 r. w obrębie murów „dzielnicy żydowskiej” znajdowało się ok.

450 tys. osób. W wyniku tzw. wielkiej akcji wysiedleńczej od 22 lipca do 21 września 1942 r. ok. 75% mieszkańców getta zostało wywiezionych i zamordowanych w obozie zagłady w Treblince. Getto zostało zlikwidowane po powstaniu w maju 1943 r.

http://warszawyhistoriaukryta.blogspot.com/2014/10/irena-sendlerowa.html

(9)

• Nie chcąc tracić kontaktu ze swoimi żydowskimi podopiecznymi, jako pracownik ośrodka pomocy społecznej zdobyła w dyrekcji Miejskich Zakładów Sanitarnych dla siebie i koleżanki (Ireny Schultz) legitymacje pracowników kolumny sanitarnej zwalczającej choroby zakaźne w getcie, którzy jeździli do getta robić dezynfekcje.

Uzyskanie przepustki wiązało się z koniecznością poddania się serii uciążliwych szczepień.

(10)

• Przepustka umożliwiała wchodzenie i swobodne poruszanie się po getcie do stycznia 1943 roku. Irena Sendlerowa nosiła tam żywność, odzież, pieniądze i lekarstwa, m.in. razem z Ireną Schultz przeniosły ok. 1000 porcji szczepionki na tyfus plamisty.

• Wchodziła do getta nawet 2–3 razy dziennie (aby nie wzbudzać podejrzeń

wartowników – przez różne bramy). Chcąc wyrazić solidarność z jego mieszkańcami, w getcie wkładała opaskę z Gwiazdą Dawida. Dzięki temu nie zwracała również na siebie uwagi i unikała legitymowania. Później przepustki do getta otrzymała

większość jej współpracowniczek.

https://odrowaz24.pl/w-imie-matek-mdk-opoczno/#

(11)

• W grudniu 1942 r. świeżo utworzona Rada Pomocy Żydom "Żegota" mianowała ją szefową wydziału dziecięcego. Działała pod pseudonimem „Jolanta”.

• „Żegota” - polska humanitarna organizacja podziemna działająca w latach 1942–1945, jako organ polskiego rządu na uchodźstwie, której zadaniem było

organizowanie pomocy dla Żydów w gettach oraz poza nimi. Nazwa pochodziła od imienia Konrada Żegoty, jednego z konspiratorów w III części Dziadów.

Podopieczni „Żegoty”

https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/43550,Rada-Pomocy-Zydom-Zegota-fenomen-w-okupowanej-Europie.html

(12)

• Okupacyjne prawo niemieckie w Polsce przewidywało karę śmierci dla osób ukrywających Żydów, dlatego znalezienie schronienia dla nich nie było łatwe. Dzieci były niejednokrotnie ukrywane u przybranych rodzin, w publicznych domach sierot i innych tego typu instytucjach. Rodziny ukrywające dzieci otrzymywały środki na ich utrzymanie.

Janusz Korczak z dziećmi i personelem Domu Sierot w Pruszkowie.

https://www.wikiwand.com/pl/Janusz_Korczak

(13)

• W Warszawie referat dziecięcy Żegoty, kierowany przez Irenę Sendlerową, udzielił pomocy ok. 2500 żydowskim dzieciom z warszawskiego getta. Około 1300 znalazło pomoc w polskich rodzinach, ok. 500 w zakładach prowadzonych przez

zgromadzenia zakonne, ok. 500 w zakładach Rady Głównej Opiekuńczej, ok. 200 w Pogotowiu Opiekuńczym Miejskim, a ok. 100 nastolatków w wieku 15-16 lat trafiło do partyzantki.

Ulica Leszno przy skrzyżowaniu z ul. Żelazną, jedno z wejść do warszawskiego getta

wykorzystywanych przez Irenę Sendlerową.

• Gdy na początku 1943 r. Irena została kierowniczką Referatu Dziecięcego “Żegoty”, dysponowała budżetem ok. 100 tys. złotych miesięcznie. Półtora roku później było to juz 250 tys. (jednorazowy zasiłek wynosił 500 złotych na osobę, w wyjątkowych

sytuacjach - 1000 złotych).

(14)

• Irena Sendlerowa wyprowadzała Żydów, szczególnie dzieci z getta. Na tajnych naradach ustalono kilka dróg ucieczki, np. w samochodzie, który na teren getta wwoził środki czystości, a wracał z dziećmi, które wywożono w pudle, skrzynce lub w worku.

Wyprowadzano też dzieci przez piwnice kamienic stojących po obu stronach muru, jak też przez gmach sądów na Lesznie, sąsiadujący z granicą getta. Wtajemniczeni w akcję dwaj woźni otwierali drzwi i prowadzili dzieci przez budynek do tylnego wyjścia poza getto.

(15)

• Po wydostaniu z getta dzieci musiały być umieszczone w specjalnych punktach („Punkty Opiekuńcze”), w których przechodziły okres adaptacji do nowego środowiska.

Następnie z nową tożsamością i fałszywymi dokumentami, były przekazywane do rodzin zastępczych, miejskich zakładów lub do klasztorów.

Getto

https://www.polskieradio.pl/39/246/Artykul/180202,Powstanie -w-getcie-warszawskim

(16)

• Irena Sendlerowa prowadziła zaszyfrowaną kartotekę dzieci oraz dorosłych objętych pomocą „Żegoty.

• Wspominała:

- To był zwój cienkich bibułek, niemal grypsów, na których drobnym maczkiem zapisywałam podstawowe informacje: prawdziwe nazwisko i imię dziecka, fikcyjne personalia, zaszyfrowany adres. Był czwarty rok wojny i gestapo znało juz wszystkie konspiracyjne skrytki. W razie rewizji na pewno by taką dokumentację odnaleźli, dlatego trzymałam ją zawsze pod ręką, aby w razie wejścia Niemców do mieszkania wyrzucić ją przez okno.

http://info.wyborcza.pl/temat/wyborcza/dzieci+ireny+sendlerowej

(17)

• Irena Sendlerowa została aresztowana przez Gestapo w dniu swoich imienin – 20 października 1943 r.

• Gestapo – tajna policja państwowa utworzona w nazistowskich Niemczech 26 kwietnia 1933 r., która w sposób bezwzględny zwalczała wszelkie przejawy oporu, rozwiązana wraz z upadkiem III Rzeszy w 1945 roku.

(18)

• Janina Grabowska założyła szlafrok Ireny Sendlerowej z długimi rękawami i tam przechowała karteczki z nazwiskami dzieci do czasu zakończenia rewizji. Gdyby gestapowcy kazali podnieść im ręce do góry, wtedy kartoteka znalazłaby się u ich stóp.

Do czasu wyjścia Ireny z Pawiaka kartotekę przechowywała Janina Grabowska.

• W dniu aresztowania przebywała w domu z matką, ciotką oraz przyjaciółką i łączniczką – Janiną Grabowską, które miały nocować u niej, gdyż nie zdążyły wyjść do domów przed godziną policyjną. Tej nocy karteczki z listą dzieci oraz inne dokumenty konspiracyjne położyła przy swoim tapczanie. Około trzeciej nad ranem do drzwi mieszkania Ireny Sendlerowej zaczęło pukać gestapo.

https://dprvrn.ru/pl/irina-sandler-vo-vremya-vtoroi-mirovoi-voiny-mat-detei-holokosta/

(19)

• Była przesłuchiwana i torturowana w siedzibie Gestapo przy alei Szucha 25.

„W śledztwie zorientowałam się, że jedna z naszych skrzynek kontaktowych, jak nazywaliśmy nasze punkty spotkań, została zdekonspirowana. Skrzynka ta była w pralni przy ulicy Brackiej.

Właścicielka została aresztowana, nie wytrzymała tortur i wydała moje nazwisko”.

• Jako więźniarka Pawiaka pracowała w pralni. „Żegota” zdołała ją uratować, wpłacając wysoką łapówkę, dzięki której 13 listopada 1943 r. została wyprowadzona z gmachu w alei Szucha 25 przez jednego z gestapowców i puszczona wolno. Po uwolnieniu kontynuowała konspiracyjną działalność w „Żegocie”, która dostarczyła jej fałszywe dokumenty na nazwisko Klara Dąbrowska.

• W drodze na Aleje Szucha udało się jeszcze zniszczyć Sendlerowej karteczkę z nazwiskami dzieci, które następnego dnia miały otrzymać pieniądze.

Gmach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w al. J. Ch.

Szucha 25 w Warszawie, podczas okupacji siedziba Gestapo w dystrykcie

warszawskim

https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Gmach_Ministerstwa_Wyzna%C5%84_Religijnych_i_O%C5%9Bwiecenia_Publicznego_al._Szucha_25_p rzed_1939.jpg

(20)

• Po powrocie z więzienia Sendlerowa odzyskała listę i zakopała ją pod jabłonią w ogródku łączniczki Jadwigi Piotrowskiej przy ul. Lekarskiej 9 . Drzewo rośnie tam do dziś.

• Gdy skończyła się wojna listę przekazała Adolfowi Bermanowi, który był później przewodniczącym

Centralnego Komitetu Żydów w Polsce. On wywiózł ją do Izraela, tam ulegała licznym odpisom. Jednak nie wiadomo, co się stało z oryginalnymi „bibułkami”.

https://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/7,163229,24772404,ty-nie-jestes-moja-mama.html

Dzieci uratowane przez Sendlerową

(21)

• Sendlerowie rozwiedli się w 1947 r. W tym samym roku poślubiła Stefana Zgrzembskiego, Żyda, którego poznała w czasie studiów. Miała z nim troje dzieci: Janinę (ur. 1947), Andrzeja (ur. i zm. w 1949) i Adama (1951–1999).

Małżeństwo nie układało się i zakończyło się rozwodem w 1961 r.

• Po śmierci Zgrzemskiego ponownie wyszła za mąż za Mieczysława Sendlera, który po ich rozstaniu w 1947 r. ożenił się powtórnie i

owdowiał.

Po 10 latach małżeństwa ponownie się

rozstali, jednak przyjaźnili się do końca życia.

Irena Sendler i Stefan Zgrzemski

https://sprawiedliwi.org.pl/pl/o-sprawiedliwych/irena-sendlerowa/biografia-ireny-sendlerowej

(22)

• W 1949 r. była brutalnie przesłuchiwana przez UB, gdyż donoszono na nią, że ukrywa ludzi AK. Wtedy straciła dziecko, była w zaawansowanej ciąży. Dzięki pomocy jednej z jej

„dzieci” – Ireny Majewskiej – nie została aresztowana.

Dawna siedziba Wojewódzkiego Urzędu

Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie przy ul.

Sierakowskiego 7

• Urząd Bezpieczeństwa - (UB) – powszechnie używane określenie organów bezpieczeństwa państwa funkcjonujących w Polsce w okresie stalinizmu (1944–1956 r.).

Cela w więzieniu UB

https://slady.ipn.gov.pl/sz/projekt-naukowo-badawc/wojewodztwo-mazowiecki/warszawa/5977,Dawna-siedziba-WUBP-w-Warszawie.html

(23)

• Jeszcze w 1945 roku, jako pracownica opieki społecznej, zaczęła tworzyć dom opieki dla "gruzinek". Tak nazywano bowiem młode dziewczyny, które na gruzach Warszawy uprawiały prostytucję. Próbowała znaleźć im dom, choć sama nie miała wówczas dachu nad głową. Na stanowisku naczelnika Wydziału Opieki Społecznej pracowała do marca 1950 r. W latach 1950–1952 była kierownikiem Wydziału Opieki w Związku Inwalidów. Przeszła na emeryturę w 1967 r. Pracowała jeszcze, w ograniczonym wymiarze godzin, do 1984 r. w bibliotece Medycznej Szkoły Pomaturalnej.

Irena Sendler z córką

(24)

• Do 1999 r. niewiele osób wiedziało o istnieniu Ireny Sendlerowej. Zmieniło się to, gdy amerykański nauczyciel Norman Conrad wraz uczennicami wystawili sztukę teatralną pt. "Życie w słoiku" (ang. Life in a Jar). Uczennice napisały do ambasady RP w Waszyngtonie DC i otrzymały informację, iż Irena Sendler żyje w domu opieki Braci Bonifratrów na Sapieżyńskiej w Warszawie. Napisały do niej list i otrzymały odpowiedź po polsku. Znalazły polską studentkę, która im przetłumaczyła ten list. Zaczęła się korespondencja. Uczennice przesłały Irenie Sendler scenariusz swojej „sztuki o Irenie Sendler”, która miała być ich pracą konkursową w National History Day.

Irena Sendler i uczennice z Kansas

https://justpaste.it/zycie-w-sloiku-ocalenie-ireny-se

(25)

• Było to kilka scenek pokazujących m.in. jak Irena Sendler próbuje namówić żydowską matkę w getcie, aby oddała jej pod opiekę dziecko, bo wszyscy w getcie przeznaczeni są do eksterminacji. Matka chce mieć jakąś gwarancję, że dziecko za murami przeżyje, ale Irena Sendler może jedynie powiedzieć, że takiej gwarancji dać nie może. Tytuł sztuki nawiązuje do sposobu, w jaki zachowały się informacje o pochodzeniu uratowanych dzieci: nazwiska rodziców i nowe, przybrane personalia Irena Sendler zakopywała w słoiku, w ogrodzie – tylko dzięki tym notatkom, dzieci które przeżyły wojnę, dowiedziały się o swoich rodzinach.

• Życie w słoiku pokazuje zdumiewającą historię amerykańskich nastolatek, której początkiem jest odszukanie Ireny Sendlerowej, a wspaniałym dramatycznym finałem –

„ocalenie ocalającej” przez przypomnienie światu o jej odwadze, nadziei i determinacji oraz wyniesienie do rangi heroicznej postaci w świecie.

(26)

• W 2006 r. stowarzyszenie Dzieci Holocaustu przy udziale Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP powołało do życia nagrodę im. Ireny Sendlerowej "Za naprawianie świata", przyznawaną nauczycielom i wychowawcom. Nagroda w wysokości 10000 dolarów przyznawana jest corocznie decyzją Kapituły w Stanach Zjednoczonych i w Polsce dwóm laureatom z tych krajów.

• Irena Sendlerowa zmarła 12 maja 2008 r. przeżywszy 98 lat. Jej grób znajduje się na Powązkach. W 1965 r. Irena Sendlerowa została odznaczona Medalem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata. Do Izraela przyjechała w 1983 r., gdyż dopiero wtedy otrzymała paszport. Odebrała wtedy medal i zasadziła drzewko oliwne w Alei Sprawiedliwych Yad Vashem.

(27)

Materiały multimedialne do wykorzystania:

- Jak Polacy ratowali Żydów #1. Irena Sendlerowa. Historia Bez Cenzury https://www.youtube.com/watch?v=Axs2OP3nOlY

- Irena Sendlerowa (1): Trudno się nie przejąć, jak do dzieci strzelano https://www.youtube.com/watch?v=g5kAQrqIWkM

- Irena Sendlerowa (2): Kto nie widział getta, nie jest w stanie wyobrazić https://www.youtube.com/watch?v=z3yYqbObPaQ

- W IMIĘ ICH MATEK. HISTORIA IRENY SENDLEROWEJ - trailer 2018 https://www.youtube.com/watch?v=eiYM5eomhBs

- "Zycie w sloiku" cz. 1.MOV

https://www.youtube.com/watch?v=WJeU71hUdvM - Życie w słoiku - Historia Ireny Sendlerowej https://www.youtube.com/watch?v=fpmb3fqBq88

Opracowała Sylwia Balsam