1
SPIS ZAW ARTOŚCI TECZKI — . . . U .... W. Q>K
.. a 4 , . A ę x V \
1/1. Relacja \ / K - f r 5 ^V K - f r U S £
I/2. Dokumenty (sensu stricto) dotyczące osoby relatora ‘t / K - 4 V 5
I/3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące osoby relatora —
111/1 - Materiały dotyczące rodziny relatora —
III/2 - Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r. -»
III/3 - Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji (1939-1945) — III/4 - Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 r. —
III/5 - inne... —
IV. Korespondencja —
II. Materiały uzupełniające relację J ( £ - 2 5>v^ -
V. Nazwiskowe karty informacyjne
VI. Fotografie J
2
3
+ NOWICKA Wanda z d. Mech (1909-1943?), ps. „Barbara”, łączniczka, kierowniczka
A : l - f ' t ■ [W
łączności, zaopatrzenia i transportu w dziale dywersji i sabotażu Związku Odwetu i Wydziału
*24 2 ^
Saperów KO AK: zamordowana p rze/ gestapo
Wanda Mech urodziła się w 1909 w Kijowie w rodzinie działacza PPS, wojewody wołyńkiego Władysława Józefa Mecha i Ewy z Broklów. Ukończyła studia romanistyczne w Paryżu. Była śpiew aczką występowała w radiu. W latach trzydziestych, wespół z T. M ichejdą i H. Krahelską organizowała oddział Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Zamężna za inżyniera Jerzego Nowickiego (brak o nim danych).
Od marca 1940 uczestniczka konspiracji, zaprzysiężona jako „Barbara” pełniła funkcję osobistej łączniczki ppłk. Franciszka Niepokólczyckiego ps. „Teodor”, szefa Związku Odwetu i Wydziału Saperów KG AK. „Barbara” używała także ps. „Irena”, „Karusia”,
„Róża” i „Zofia”. Jednocześnie kierowała łącznością zaopatrzeniem i transportem w dziale dywersji i sabotażu ZO. Inicjowała działania doraźne w celu zdobycia materiału do produkcji granatów (2 tony chloranu potasu pozyskane w Warszawie, 20 ton w Częstochowie).
Współpracowała także z Radą Pomocy Żydom zdobywając środki finansowe i dokumenty, urządzając mieszkania, kolportując wydawnictwa. Aresztowana 26 XI 1943 (inne źródła podają datę aresztowania wiosnę 1944) przez gestapo pod nazwiskiem Irena Lewandowska w bramie domu, w którym mieszkała, na skutek denuncjacji Zbigniewa Skarżyńskiego (został zlikwidowany 22 czerwca przez GL). Torturowana na Schucha, niczego nie ujawniła, zamordowana w okresie między 1 XII 1943, a 22 III 1944.
Kpt. Wanda Nowicka została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (brak dokumentu odznaczenia). Nadanie zostało zweryfikowane przez Kapitułę Londyńską z nr. Krzyża 12695. Wcześniej Rozkazem KG ZWZ L. 25/BP z 11 XI 1941 została odznaczona KW.
Ojciec Wandy, Władysław Józef Mech (1877-1933), działacz niepodległościowy, członek PPS, w latach 20-tych wojewoda wołyński, następnie dyrektor Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych w Warszawie.
APAK, T. 3356/WSK; CA W, KN 19 XII 1930 (Mech Władysław); DW UdsKiOR, Armia Krajowa. Dokumenty odznaczeniowo-awansowe, t. 1, s. 4; Spis VM Londyn, t. 2, s. 122;
Bartoszewski, Warszawski pierścień..., s. 272 (tam mylna informacja o wywiezieniu do Ravensbrtick); Chajn L., Wolnomularstwo ..., s. 199; Czuperska, Cztery la ta..., s. 392;
4
Domańska R., Pawiak - kaźń i heroizm, Warszawa 1988, s. 388; Mark B., Walka i zagłada s. 161; Ney-Krwawicz, K om enda..., s. 122, 211; Polak B., Wybór źródeł, s. 363; Słownik uczestniczek..., s. 295; Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939- 19445 Warszawa 1983, s. 31; Śląski, Polska..., s. 415; Wesołowski, Order VM ..., s. 593, 721;
Zakrzewska H., Niepodległość będzie twoją nagrodą ..., s. 53-54, 73, 112, 122;
5
p a f f lH -0>3K€X_, fo n jtZ - & -v ^ |v S V p o ^ } 0 2 _ -
W e A ^ u ^ i ; r | r T ^ ^ r U u
NOWICKA Wanda z d. Mech (1909-1943?), od 1940 jako „Barbara” łączniczka i intendentka działu dywersji i sabotażu Związku Odwetu KG ZWZ-AK
Wanda Mech urodziła się w 1909 w Kijowie w rodzinie działacza PPS, wojewody wołyńkiego Władysława Józefa Mecha i Ewy z Broklów. Ukończyła studia romanistyczne w Paryżu. Była śpiewaczką, występowała w radiu. W latach trzydziestych, wespół z T. Michejdą i H. Krahelską organizowała oddział Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela. Zamężna za inżynier^ Jerz<£g(| N o w ick im i(b rak o nim danych). ) ^ H
Od marca 1940 uczestniczka konspiracji, zaprzysiężona jako „Barbara” pełniła funkcję ^ osobistej łączniczki ppłk. Franciszka Niepokólczyckiego ps. „Teodor”, szefa Związku
Odwetu i Wydziału Saperów KG AK. „Barbara” używała także ps. „Irena”, „Karusia”,
, l . . A *
„Róża” i „Zofia”. Jednocześnie kierowała łącznością zaopatrzeniem i transportem w dziale J j 1 dywersji i sabotażu ZO. Inicjowała działania doraźne w celu zdobycia materiału do produkcji
granatów (2 tony chloranu potasu pozyskane w Warszawie, 20 ton w Częstochowie).
Współpracowała także z Radą Pomocy Żydom l/zdobywaj ąc środki finansowe i dokumenty, / j '3 urządzając mieszkania, kolportując wydawnictwa. Aresztowana 26 XI 1943 (inne źródła
podająydatę aresztowania wiosnę 1944) przez gestapo pod nazwiskiem Irena Lewandowska w V , f bramie domu, w którym mieszkała, na skutek denuncjacji Zbigniewa Skarżyńskiego (został
zlikwidowany 22 czerwca przez GL). Torturowana na S z u c h a , niczego nie ujawniła, J-j £ zamordowana w okresie między 1 XII 1943, a 22 III 1944.
Kpt. Wanda Nowicka została pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (brak dokumentu odznaczenia). Nadanie zostało zweryfikowane przez Kapitułę Londyńską z nr. Krzyża 12695. Wcześniej Rozkazem KG ZWZ L. 25/BP z 11 XI 1941 została odznaczona KW.
Ojciec Wandy, Władysław Józef Mech (1877-1933), działacz niepodległościowy,
członek PPS, w latach 20ftyeik[wojewoda wołyński, następnie dyrektor Zakładu Ubezpieczeń j~ T * ^ Pracowników Umysłowych w Warszawie.
APAK, T. 3356/WSK; CA W, KN 19 XII 1930 (Mech Władysław); DW UdsKiOR, Armia Krajowa.
Dokumenty odznaczeniowo-awansowe, t. 1, s. 4; Spis VM Londyn, t. 2, s. 122;
Bartoszewski, Warszawski pierścień..., s. 272 (tam mylna informacja o wywiezieniu do Ravensbriick); Chajn L., Wolnomularstwo ..., s. 199; Czuperska, Cztery lata..., s. 392; Domańska R., Pawiak - kaźń i heroizm, Warszawa 1988, s. 388; Mark, Walka i zagłada ...., s. 161; Ney-Krwawicz,
6
Komenda..., s. 122, 211; Polak B., Wybór źródeł, s. 363; Słownik uczestniczek..., s. 295; Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939-1944, Warszawa 1983, s. 31; Śląski, Polska..., s. 415; Wesołowski, Order VM..., s. 593, 721; Zakrzewska H., Niepodległość będzie twoją nagrodą ..., s. 53-54, 73, 112, 122.
NOW OCZYK Halina zob. SKOWROŃSKA Halina
7
)% 9 \ ’
A u s
Wstawić jej foto !!
Wanda Mech-Nowicka
Urodziła się w 1909 r. w Kijowie jako córka Władysława Józefa Mecha i Ewy z Broklów.
Jej ojciec był działaczem PPS, a w okresie międzywojennym wojewodą wołyńskim.
Była z wykształcenia romanistką po studiach w Paryżu i śpiewaczką (m.in.
występowała w radiu). Wyszła za mąż za inżyniera Jerzego Nowickiego. W latach 30-tych wespół z Tadeuszem Michejdą i Haliną Krahelską organizowała katowicki oddział Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela.
W ZWZ-AK uczestniczyła od marca 1940 r. Używała ps. Barbara, Irena, Karasia, Róża, Zofia. Kierowała łącznością, zaopatrzeniem i transportem w dziale dywersji i sabotażu Związku Odwetu KG. Jednocześnie pełniła funkcję osobistej łączniczki ppłk. Franciszka Niepokulczyckiego, szefa Związku Odwetu i Wydziału Saperów KG. Inicjowała także
d ziałan ia doraźne w celu zdobycia materiału do produkcji granatów (2 tony chloranu potasu pozyskane w Warszawie, 20 ton w Częstochowie). Współpracowała także z Radą Pomocy Żydom.
Rozkazem KG ZWZ L. 25/BP z dnia 11 listopada 1941 r. została odznaczona Krzyżem Walecznych.
W dniu 26 listopada 1943 r. została wydana w ręce gestapo przez Zbigniewa Skarżyńskiego (zlikwidowany 22 czerwca przez GL) i aresztowana pod nazwiskiem Irena Lewandowska w bramie domu w którym mieszkała. Torturowana na Schucha i tam zamordowana (w okresie między 1 grudnia 1943, a 22 marca 1944 r.). Nic nie ujawniła.
Pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (zweryfikowanym na Uchodźstwie z nr. 12695) oraz mianowana na stopień kapitana.
Źródła:
DW UdsKiOR, Armia Krajowa. Dokumenty odznaczeniowo-awansowe, t. 1, s. 4; Spis VM L on d y n .... , t. 2, s... ? ...
ChąjnL., Wolnomularstwo ...., s. 199.
Mark B., Walka i zagłada warszawskiego getta ...., s. 161.
Śląski J., Polska Walcząca ...., s. 415.
Słownik uczestniczek.... , s. 295.
Zakrzewska H., Niepodległość będzie twoją n ag ro d ą.... , s. 53-54, 73, 112, 122.
Zob. o jej ojcu i mężu w CAW !!!
O ojcu w publikacjach ! k 12.|
iS
8
U . W l y i U K \ z
T
Wanda MECH-NOWICKA
Urodziła się w 1909 r. w Kijowie jako córka Władysława Józefa Mecha i Ewy z Broklów.
Jej ojciec, ur. w 1877 r. w Końskich po ukończeniu ze srebrnym medalem gimnazjum w Piotrkowie rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie w Petersburgu skąd przeniósł się do Kijowa gdzie studiował medycynę, a następnie prawo. W latach 1898-1899 pełnił funkcję sekretarza Korporacji Studentów (polskich) Uniwersytetu i Politechniki Kijowskiej. Podczas rozruchów studenckich 1899 r. aresztowany i wydalony z uniwersytetu. Przeniósł się do Akademii Handlowej w Berlinie, a ostatecznie ukończył Akademie Handlowa w Lipsku. Należał do Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej Postępowej Zagranica. W 1902 r. wrócił do Kiiowa, gdzie podiał prace w Banku dla Handlu Zewnętrznego. Razem z Arturem Śliwińskim i Dymitrem Szarzyńskim (ojcem Anny Rewskiej-Szarzyńskiei) stworzył i prowadził tajny uniwersytet „latający” oraz zorganizował Towarzystwo Kresowe Polityczne. W 1905 r. wyjechał do Warszawy, gdzie uczestniczył w działaniach Organizacji Bojowej PPS, a następnie Centralnego Komitetu Robotniczego PPS Frakcja Rewolucyjna był działaczem niepodległościowym. W latach 1907-1910 był pod ps. Andrzej jednym z założycieli i czołowych działaczy ZWC w Kijowie. W 1914 r. po wejściu I Kompanii Kadrowej do Kielc został komisarzem Polskiej Organizacji Narodowej w Kieleckiem. Słabe zdrowie nie pozwoliło mu na służbę w Legionach. Po odrodzeniu Polski został wojewoda wołyńskim, a następnie objął w Warszawie posadę dyrektora Zakładu Ubezpieczeń Pracowników Umysłowych. W 1928 r. został odznaczony Krzyżem Komandorskim Polonia Restituta. a w grudniu 1933 r. pośmiertnie Krzyżem Niepodległości.
9
10
W latach 30-tvch Wanda mieszkała z matka (ojciec już nie żył) w Warszawie na Żoliborzu przy ul. Śmiałej 64.
Była z wykształcenia romanistką po studiach w Paryżu i śpiewaczką (m in.
występowała w radiu). Wyszła za mąż za inżyniera Jerzego Nowickiego. W latach 30-tych wespół z Tadeuszem M ichejdą i Haliną Krahelską organizowała katowicki oddział Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela.
W ZWZ-AK uczestniczyła od marca 1940 r. Używała ps. Barbara, Irena, Karasia, Róża, Zofia. Kierowała łącznością zaopatrzeniem i transportem w dziale dywersji i sabotażu Związku Odwetu KG. Jednocześnie pełniła funkcję osobistej łączniczki ppłk. Franciszka Niepokulczyckiego, szefa Związku Odwetu i Wydziału Saperów KG. Inicjowała także działania doraźne w celu zdobycia materiału do produkcji granatów (2 tony chloranu potasu pozyskane w Warszawie, 20 ton w Częstochowie). Współpracowała także z Radą Pomocy Żydom.
Rozkazem KG ZWZ L. 25/BP z dnia 11 listopada 1941 r. została odznaczona Krzyżem Walecznych.
W dniu 26 listopada 1943 r. została wydana w ręce gestapo przez Zbigniewa Skarżyńskiego (zlikwidowany 22 czerwca przez GL) i aresztowana pod nazwiskiem Irena Lewandowska w bramie domu, w którym mieszkała. Torturowana na Schucha i tam zamordowana (w okresie między 1 grudnia 1943, a 22 marca 1944 r.). Nic nie ujawniła.
Pośmiertnie odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (zweryfikowanym na Uchodźstwie z nr. 12695) oraz mianowana na stopień kapitana.
Źródła:
CAW, KN 19 X11.1930 (Władysław Mech); - DW UdsKiOR, Armia Krajowa. Dokumenty odznaczeniowo-awansowe, t. 1, s. 4; Spis VM Londyn, t. 2, s. 122; - Chajn L.,
Wolnomularstwo..., s. 199; Mark, Walka i zagłada..., s. 161; Śląski, Polska..., s. 415; Sł.
uczestniczek..., s. 295; Zakrzewska H., Niepodległość będzie tw oją n ag ro d ą.... , s. 53-54, 73, 112, 122.
11
12
Londyn, 10 października 1959*
ZAŚWIADCZENIE WERYPIKACYJiiE. ,
Ś.p.NOWICKA Wanda. (Urodzona MECH.) Pseudonimy ‘‘Róża1* uKaruslau
Odznaczona Krzyżem Walecznych po raz pierwszy 11.11.19^-1.
Za całokształt działalności i wałki v okresie konspiracji i postawę wobec wroga po uwięzieniu w ięi[-3 r.
odznaczona została przez Dowódcę Armii Krajowej Orderem Wojennym “VIHTUTI MIL ITAK I11 Kł.V~ej.
i
/ Z C f i
Za zgodność
13
14
I NOWICKA W ANDA z d. Mech, „Barbara",’ „Ire-
| na”, „Karusia”, „Róża”, „Zofia”, n.o. Irena Lewan- 1 dowska (1909-koniec 1943), ur. w Kijowie, c. Wła
dysława Józefa, działacza PPS, wojewody wołyń
skiego, i Ewy z Broklów, żona Jerzego, inż., zam.
w Warszawie; romanistka, studiowała w Paryżu, śpiewaczka, m. in. występowała w radiu; w konsp. od marca 1940 kierowała łącznością, zaopatrzeniem i transportem w samodzielnym dziale dywersji i sa
botażu Związku Odwetu KG ZWZ-AK, następnie na tym samym stanowisku w Wydz. Saperów Oddz.
Operacyjnego KG AK, kierowanym przez płk.
Franciszka Niepokólczyckiego „Teodora”, inicjo
wała też działania doraźne w celu zdobycia materiału do produkcji granatów (2 1 chloranu potasu pozyska
ne w Warszawie, 201 w Częstochowie); aresztowana 26 XI 1943 pod nazwiskiem Irena Lewandowska, w bramie domu, w którym mieszkała, przewieziona na Pawiak, zdołała wysiać gryps, przesłuchiwana w al. Szucha, torturowana podczas badań, nic nie ujawniła, tam zamordowana; odzn. Krzyżem Wale
cznych, pośm. Orderem Virtuti Militari, mianowana kpi. (niepewna jest data śmierci : wg informacji prze- kazanych przez współtowarzyszy walki zginęła zaka- towana na Szucha w końcu 1943; wg R. Domań
skiej zabrana po raz ostatni na Szucha 1 X II t.r., ale
skreślona z ewidencji Pawiaka dopiero 22 III 1944;
przyjęto zatem jako pewniejszą datę śmierci koniec 1943).
12.poz. 2/c łIV; 123.syjn. III/2I/12; 272, v 392:278,*.392:518.s.
28; 1374; 1385; rei.: Zofii Maternowskiej. Kazimiery Olszewskiej. C.
Stok (osińskiej. Janiny Szabatowskiej, Leokadii Szymańskiej, Aliny Szymkzck.
15
NOW ICKA W A N D A z d. Mech, „Barbara” , „Ire
na” , „Karusia", „Róża", „Zofia", n.o. Irena Lewan
dowska (1909-koniec 1943), ur. w Kijowie, c. Wła
dysława Józefa, działacza PPS, wojewody wołyń
skiego, i Ewy z Broklów, żona Jerzego, inż., zam.
w Warszawie; romanistka, studiowała w Paryżu, śpiewaczka, m. in. występowała w radiu; w konsp. od marca 1940 kierowała łącznością, zaopatrzeniem i transportem w samodzielnym dziale dywersji i sa
botażu Związku Odwetu KG ZW Z-AK, następnie na tym samym stanowisku w Wydz. Saperów Oddz.
Operacyjnego KG AK, kierowanym przez płk, Franciszka Niepokólczyckiego „Teodora", inicjo
wała też działania doraźne w celu zdobycia materiału do produkcji granatów ( 2 1 chloranu potasu pozyska
ne w Warszawie, 2 01 w Częstochowie); aresztowana 26 XI 1943 pod nazwiskiem Irena Lewandowska, w bramie domu, w którym mieszkała, przewieziona na Pawiak, zdołała wysłać gryps, przesłuchiwana w al. Szucha, torturowana podczas badań, nic nie ujawniła, tam zamordowana; odzn. Krzyżem Wale
cznych, pośm. Orderem Virtuti Militari, mianowana kpt. (niepewna jest data śmierci: wg informacji prze
kazanych przez współtowarzyszy walki zginęła zaka- towana na Szucha w końcu 1943; wg R. Domań
skiej zabrana po raz ostatni na Szucha 1 XII t.r„ ale
W a n d a N o w ic k a
skreślona z ewidencji Pawiaka dopiero 22 III 1944;
przyjęto zatem jako pewniejszą datę śmierci koniec 1943).
12, poz. 2 /cz.IV ; 12 3 ,sy gn . 111/21/12; 2 7 2 ,s. 3 9 2 ;2 7 8 ,s . 3 9 2 :5 1 8 , s.
28; 1 374; 1385; rei.: Zofii M atern o w sk iej, K azim iery O lszew skiej, C.
Sto k ło siń sk iej, Jan in y S zabatow skiej. Leokadii Szym ańskiej, Aliny Szymiczek.__________________
16
17
18
Ł. Związek Odwetu \J
N(j
"Róża, Irena" NOWICKA Wanda
II kierowniczka łączności Sztabu ZO, jedno
cześnie kierowniczka zaopatrzenia i trans
portu.
Zr. Strzembosz, I t. str.148
M /foi+ fth - irfff 3 SI-
19
20
21
22
23
NOWICKA WANDA - ps. “Irena” “Róża”
KG AK Warszawa Kedyw
Kierownik łączności w Sztabie Związku Odwetu.
Źródło: Tomasz Strzębosz, Oddziały Szturmowe Konspiracyjnej Warszawy 1939-1944, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1983, s. 31.
Z.Kotowicz’ 001
