Zdania podrzędne okolicznikowe przyczynowe
Zdania podrzędne okolicznikowe przyczynowe
Ważne daty
ok. 522‑ok. 460 p.n.e. – lata życia Temistoklesa 239‑169 p.n.e. – lata życia Enniusza
Scenariusz lekcji dla nauczyciela
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
I. W zakresie kompetencji językowych. Uczeń:
2. zna i rozpoznaje następujące zjawiska składniowe z zakresu gramatyki języka łacińskiego:
5) następujące typy zdań podrzędnych w języku łacińskim: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe;
8. dokonuje następujących transformacji gramatycznych w zakresie morfologii:
16) poprawnie tłumaczy charakterystyczne dla łaciny:
c) następujące typy zdań podrzędnych: zdania okolicznikowe czasu, przyczyny, warunku, celu i skutku, zdania dopełnieniowe;
17) potrafi korzystać ze słownika łacińsko‑polskiego przy sporządzaniu przekładu;
Nauczysz się
redagować zdania podrzędne okolicznikowo - przyczynowe z wykorzystaniem różnych spójników;
wskazywać spójniki zaczynające zdania przyczynowe w języku łacińskim;
tłumaczyć na język polski tekst łaciński zawierający zdania okolicznikowe przyczyny.
Prezentacja zagadnienia
Zdania podrzędne okolicznikowe przyczynowe zastępują okolicznik przyczyny w zdaniu nadrzędnym i odpowiadają na pytanie dlaczego?z jakiego powodu?
W języku łacińskim zdania przyczynowe zaczynają się od spójników: quia, quod, proptereā quod, quoniam, cum, praesertim cum, quandō, quandōquidem, siquidem, które w języku polskim oddajemy poprzez spójniki: ponieważ, gdyż, jako że, dlatego że, zwłaszcza że, bo, kiedy, skoro, gdy.
W zdaniach przyczynowych zazwyczaj występuje tryb indicātīvus. Wówczas podawana jest przyczyna rzeczywista, fakt, którego bezpośrednim skutkiem jest sytuacja przytoczona w zdaniu nadrzędnym:
Iulia plōrat, quia Marcus eam pulsat.
Pater familiās īrātus est, quod servus domō fūgit.
Quoniam aēr erat calidissimus, umbram quaesīvīmus et potiōnes emīmus.
Voluptās semovēnda est, quandō ad maiōra natī sumus.
Zdania podrzędne okolicznikowe przyczynowe
Ćwiczenie 1
Wybierz spójniki zdania podrzędnego okolicznikowego przyczyny z niżej podanych:
quoniam sī cum quis autem ut qui nam tametsī quandō etsī quod ubi
quamquam quandōquidem quamvis nisī tamen quia licet siquidem utrum
proptereā quod etiamsī
praesertim cum
Ćwiczenie 2
Połącz początek i koniec zdania:
Peliculam spectāre nōn possunt, Quia satis praedae habēbant, Quod furēs in aedēs intrāre conatī sunt, Quandō pluit
Marcus domī manet
Canis latrābat
Hostēs proeliō excessērunt
Quia tesserās perdidērunt
Ćwiczenie 3
Wpisz odpowiednią formę czasownika podanego w nawiasie:
Quandōquidem sol ..., līberī forīs pilā lūdent. (lūceō, lūcēre, lūxī - praesens).
Pārēntēs gaudēbant, quod in ludō ... (laudō, laudāre, laudāvī, laudātum - perfectum) Quoniam cōnsilium non ... bonum, nēmō hōc approbāvit. (sum, esse, fuī - perfectum) Nautae
cautē nāvigant, quia varia perīcula in mari ... (immineō, imminēre - praesens)
Prezentacja zagadnienia - ciąg dalszy
W zdaniach przyczynowych może również występować tryb coniunctīvus a czasy stosuje się według consecūtiō temporum w sytuacjach, gdy:
przy spójnikach wprowadzających zdania przyczynowe stoi przeczenie (nōn quod (quō) – nie dlatego, że, nōn quod nōn, nōn quin – nie dlatego, żeby nie. Zdania te przytaczają przyczynę przypuszczoną, niepewną:
Litterās ad tē dedī, nōn quia habērem, quod scriberem, sed ut absens tecum loquerer.
zdanie przyczynowe wprowadzane jest przez spójnik cum, praesertim cum:
Themistoclēs cum et līberius viveret et rem familiārem neglegeret, ā patre exheredātus est.
zdanie przyczynowe zawiera myśl obcą (sententia ex mente alienā):
Dominus īrātus est, quia servus eum dēcēpīsset.
Ćwiczenie 4
Połącz zdania łacińskie z właściwym tłumaczeniem na język polski:
Kupiec jest smutny nie dlatego, że opuszcza ojczyznę, ale ponieważ jego towary zrzucono ze statku do morza., Musi umrzeć, ponieważ urodził się człowiekiem., W nocy spacerował Temistokles, gdyż nie mógł zasnąć., Skoro to nie jest prawdą, jest fałszem.
Noctū ambulābat Themistoclēs, quod somnum capere nōn posset.
Mercātor trīs s est, nōn quod patriam relinquat, sed quia mercēs ēius ē nāve in mare ēiectae sunt.
Eī moriendum erit, quoniam homō nātus est.
Cum hōc vērum nōn sit, falsum est.
Polecenie 1
Pracując w parach, opiszcie obrazek zdaniem złożonym ze zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyczyny.
Wiosenna aleja na wyspie Mainau na Jeziorze Bodeńskim podczas kwitnienia tulipanów, wikimedia.org, domena publiczna
Inna wersja zadania Polecenie 2
Pracując w parach, opiszcie obrazek zdaniem złożonym ze zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyczyny.
Giovanni Lorenzo Bernini, „Apollo i Dafne”, 1622 - 1625, Galeria Borghese, Rzym, Włochy, pinimg.com, CC BY 3.0
Inna wersja zadania
Ćwiczenie 5
Wskaż poprawną odpowiedź:
Lacedaemoniī cum immortālem Athēniēnsium rēgem esse cognōvissent, discessērunt.
Lacedaemoniī cum mortuum Athēniēnsium rēgem esse cognōvissent, discessērunt.
Lacedaemoniī cum mortuum Athēniēnsium rēgem esse cognōvissent, impetum in Athēniēnsēs fēcērunt.
Praca z tekstem
De Codro, Athēniēnsium rēge
Cōdrus, rēx Athēniēnsium, cum terrā Atticā ab ingentī Lacedaemoniōrum exercitū vastārētur, ad ōrāculum Apollinis Delphicī lēgātōs mīsit. Illī cum Delphōs advēnērunt, Pȳthiam interrogāvērunt:
Quōmodo grave bellum fīnīrī potest? Quibus Pȳthia respondit: Bellī fīnis erit, sī rēx Athēniēnsium occīsus erit. Quoniam hoc respōnsum nōn sōlum Athēniēnsibus, sed etiam hostibus nōtum erat,
Lacedaemoniōrum dux imperāvit, ut omnēs Cōdrī vītae parcerent. Cōdrus autem, cum id cognōvisset, servīlī veste indūta, nē agnōscerētur, in castra hostium venit. Ibi, cum cōnsultō mīlitem laesisset, ab hostibus interfectum est. Lacedaemoniī autem, cum mortuum Athēniēnsium rēgem esse cognōvissent, discessērunt. Itaque, quoniam rēx vītam prō patriā profundere nōn dubitāverat, Athēnae servātae sunt.
Na podstawie: O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, PWN, s. 161.
„Codrus - ostatni król Aten”, Wizerunek na naczyniu w stylu czerwonofigurowym, [w:] Zabytki klasycznej starożytności, Monachium - Lipsk 1888, wikimedia.org, domena publiczna
Ćwiczenie 6
Ułóż podane niżej zdania zgodnie z chronologią wydarzeń z tekstu o Kodrusie:
Dux Lacedaemoniōrum mīlitēs monuit, nē Cōdrum occīderent.
Cōdrus in veste servīlī castrā hostium petīvit et ibi occīsus est.
Respōnsum ōrāculī omnibus nōtum factum est.
Lacedaemoniī terram Atticam vastāvērunt.
Cōdrus, rēx Athēniēnsium, cum bellum grave fīnīre vellet, lēgātōs ad ōrāculum mīsit.
Pȳthia respōnsum dēdit bellum fīnītum īrī, sī rēx Athēniēnsium occīsus erit.
Ćwiczenie 7
Połącz obrazki z właściwym znaczeniem w języku łacińskim:
exercitus, ūs m, ōrāculum, ī n, castra, castrōrum n, mīles, mīlitis m
Ćwiczenie 8
W nawiązaniu do tekstu wskaż prawdziwe zdanie.
Itaque, quoniam rēx vītam prō patriā profundere nōn dubitāverat, Athēnae servātae sint.
Itaque, quoniam rēx vītam prō patriā profundere nōn dubitāvīsset, Athēnae servātae sunt.
Itaque, quoniam rēx vītam prō patriā profundere nōn dubitāverat, Athēnae servātae sunt.
Ćwiczenie 9
Wpisz odpowiednią formę czasownika. Odpowiedź jest uznawana za poprawną niezależnie od tego, czy jest zaznaczony iloczas. Źródło tekstu: S. Wilczyński, T. Zarych, Rudīmenta Latīnitātis, s. 44 (na podstawie: M. T. Cicero, Tusculānae disputātiōnēs)
Doctrīna Graeciā nōs et omnī litterārum genere ..., quoniam facile ... vincere nōn
repugnantēs. Nam cum apud Graecōs antīquissimum ē doctīs genus sit poētārum, siquidem Homērus ... et Hēsiodus ante Rōmam conditam, Archilochus rēgnante Rōmulō, sērius poēticam nōs accēpimus. Annīs ferē DX (quīngentīs decem) post Rōmam conditam Līvius (Andronīcus) fābulam ... C.Claudiō et M.Tuditānō cōnsulibus annō ante nātum Ennium.
Sērō igitur ā nostrīs poētae vel cognitī vel ...
Polecenie 3
Ułóż własne zdania złożone ze zdaniem podrzędnym okolicznikowym przyzwolenia do każdego ze spójników: quia, quod, proptereā quod, quoniam, cum, praesertim cum, quandō, quandōquidem, siquidem.
Słowniki
Słownik pojęć
...
...
... ...
Temistokles
Themistoklḗs, ur. ok. 525, zm. ok. 460 r. p.n.e., ateński wódz i polityk; rzecznik demokracji; przeciwnik polityki Arystydesa; w przewidywaniu wojny z Persami dążył do wzmocnienia Aten na morzu
(rozbudowa portu w Pireusie, zwiększenie floty do 200 jednostek), czym przyczynił się m.in. do zwycięstwa Greków pod Salaminą (480); odbudował (wbrew Sparcie) i rozszerzył zniszczone w czasie najazdu perskiego mury Aten, obwarował Pireus; współtwórca Ateńskiego Związku Morskiego (I); za politykę antyspartańską usunięty (471) z kraju; oskarżony o zdradę stanu i skazany zaocznie na śmierć, uszedł do Persów; zm. jako perski zarządca kilku miast w Azji Mniejszej.
Kodrus
Kodrus (gr. Κόδρος) – postać z mitologii greckiej, ostatni legendarny król Aten. Pochodził z Pylos w Mesenii, był potomkiem Nestora. Podczas najazdu Heraklidów na Peloponez uszedł wraz z ojcem, Melantosem, do Aten. Tam zostali gościnnie przyjęci przez króla Tymojtesa, ostatniego władcę z rodu Tezeusza, który oddał tron Melantosowi. Po śmierci ojca Kodros odziedziczył władzę w Atenach. Za panowania Kodrosa Attyka została najechana przez Peloponezyjczyków. Wyrocznia delficka
przepowiedziała najeźdźcom zwycięstwo, o ile ci oszczędzą króla Aten. Kodros dowiedział się jednak o tym proroctwie i postanowił poświęcić swoje życie dla ratowania miasta. W przebraniu ubogiego człowieka wyszedł poza mury miejskie udając, że zbiera drewno. Napotkawszy żołnierzy wroga, wdał się z nimi w utarczkę i zginął z ręki jednego z nich. Po tym wydarzeniu Peloponezyjczycy, świadomi swojej klęski, odstąpili od najazdu i wrócili do domu.
Py a
Pythía, kapłanka Apollina w Delfach, która wieszczyła, siedząc na trójnogu w adytonie (miejscu niedostępnym dla wiernych); udzielała odpowiedzi na pytania stawiane jej za pośrednictwem kapłana;
przed udzielaniem odpowiedzi Pytia musiała pościć i odbyć rytualną kąpiel w Źródle Kastalskim; jej wyrocznie cechowała wieloznaczność, stąd odpowiedź pytyjska.
Wyrocznia
1) odpowiedź na pytania wiernych, udzielana w ośr. kultu niektórych bóstw przez ich kapłana lub wieszczka; także wypowiedź proroka (profetyzm);
2) miejsce, w którym udzielano wyroczni, zwykle sanktuarium bóstwa lub herosa; najsłynniejsze wyrocznie w starożytności: Amona w oazie Siwa (Egipt), bogini Tanit w Kartaginie, Zeusa w Dodonie i Apollina w Delfach; w miarę rozszerzania się chrześcijaństwa rola wyroczni malała; 405 działalność wyroczni zakazana na mocy edyktu ces. Teodozjusza I Wielkiego.
Dafne
[gr. dáphnē ‘laur’, ‘wawrzyn’], mit. gr. nimfa; córka boga rzeki (Penejosa lub Ladona) i Ziemi, ścigana przez zakochanego w niej Apollina błagała bogów o ratunek; Zeus zamienił ją w drzewo laurowe, odtąd ulubione drzewo Apollina; mit popularny w literaturze starożytnej (Owidiusz Metamorfozy) i sztuce (attyckie malarstwo wazowe, malarstwo ścienne z Pompejów), w Polsce opracowany przez S.
Twardowskiego (Dafnis drzewem bobkowym).
Sokrates
ur. 469, Ateny, zm. 399 p.n.e., tamże, filozof grecki, jeden z najsłynniejszych w całych dziejach filozofii.
Był synem rzeźbiarza Sofroniskosa i położnej Fajnarete; całe życie spędził w Atenach. Prawdopodobnie w młodości uczył się sztuki rzeźbiarskiej, szybko ją jednak porzucił dla filozofii. Nie zostawił żadnego pisma, nie wiadomo też, czy wygłosił jakiś wykład filozoficzny; przez całe życie jedynie rozmawiał, najwyżej bowiem cenił żywy dialog. Stąd trudno jest poznać Sokratesa historycznego. Do czasów współczesnych dotrwał do nas obraz przekształcony i wyidealizowany przez jego słuchaczy — jego największego ucznia, Platona, który uczynił Sokratesa główną postacią większości swoich dialogów, oraz Ksenofonta (Obrona Sokratesa, Wspomnienia o Sokratesie, Uczta).
Apollo
Apóllōn, mit. gr. syn Zeusa i Leto, bliźniaczy brat Artemidy; według wielu badaczy najbardziej helleński spośród bogów greckich, opiekun młodzieży w okresie wychowywania przez muzykę i taniec, źródło ładu we wspólnocie, pan oczyszczeń i lecznictwa oraz sztuki wieszczej. Kult Apolla miał zasięg
panhelleński (sanktuaria w Dafne, Mallos, Termos, na w. Delos); Delfy — siedziba wyroczni Apolla, którą zdobył zabijając smoka Pytona, były od VII w. p.n.e. gł. ośr. rel. Greków. Apollo chronił ludzi przed złem, zwłaszcza przed chorobami, a jednocześnie przypisywano mu zsyłanie zarazy i powodowanie nagłej śmierci (opis zarazy w I księdze Iliady); strzegł trzód przed wilkami i pól przed szkodnikami; był patronem młodzieży i opiekunem sztuk (Apollo Musagetes); gł. atrybuty Apolla to łuk i lira. W Rzymie, znany dzięki Etruskom już od VI w. p.n.e., był związany z Księgami sybilińskimi i leczeniem chorych (Apollo Medicus); otaczany szczególną czcią przez ces. Augusta.
Liwiusz Andronikus
Lucius Livius Andronicus, ur. ok. 284 p.n.e., zm. ok. 204 p.n.e., pierwszy poeta rzymski; przetłumaczył Odyseję wierszem saturnijskim; wystawienie w 240 gr. tragedii i komedii w jego przeróbce łac. uważa się za początek literatury rzym.; przyczynił się do stworzenia podstaw języka poet. w dramacie, epice i liryce; ze sztuk scenicznych L.A., opartych na wzorach gr., zachowały się drobne fragmenty i kilka tytułów.
Homer
Hómēros, żył najprawdopodobniej w VIII w. p.n.e., poeta grecki, znany jako autor Iliady i Odysei. Hezjod
Hēsíodos, żył na przeł. VIII i VII w. p.n.e., jeden z najstarszych poetów greckich. Wieśniak z Askry w Beocji; twórca epickich poematów dydaktycznych; gł. dzieła: Prace i dnie (tłum. pol. od poł. XVIII w., nowy przekład 1952), poet. poradnik dla rolnika, o tendencjach moralizatorskich; Teogonia (wyd. pol.
1904), o pochodzeniu bogów i powstaniu świata (kosmogonia) — najważniejsze, oprócz Iliady i Odysei, źródło poznania religii gr.; epos genealog. Katalog niewiast — katalog matek herosów gr.; przypisywana H. Tarcza Heraklesa (przekład pol. 1750, nowy — 1948) tylko w części początkowej może uchodzić za autentyczną; twórczość Hezjoda naśladowali m.in. poeci aleksandryjscy, Wergiliusz (georgiki), poeci renesansu i oświecenia.
Enniusz
Quintus Ennius, ur. 239, zm. 169 p.n.e., poeta rzymski; autor epopei hist. Annales (od założenia Rzymu do 178/177) napisanej po raz pierwszy w literaturze rzym. heksametrem wzorowanym na Homerze (z 18 ksiąg zachowało się 600 wierszy); twórczość Enniusza obejmowała też 4 księgi utworów o różnej tematyce Saturae, przeróbkę prozą poematu filoz. Euhemera, tragedie (wzorowane gł. na Eurypidesie) i komedie; zachowały się nieliczne fragmenty.
Słownik łacińsko - polski
Źródło: online-skills, licencja: CC0.
Galeria dzieł sztuki
Giovanni Lorenzo Bernini, „Apollo i Dafne”, 1622 - 1625, Galeria Borghese, Rzym, Włochy, pinimg.com, CC BY 3.0
Codrus, wikimedia.org, domena publiczna
John Caulier, „Kapłanka z Delf”, 1891, Galeria sztuki, Adelaide, Australia, wikimedia.org, domena publiczna
Bibliografia
O. Jurewicz, L. Winniczuk, J. Żuławska, Język łaciński. Podręcznik dla lektoratów szkół wyższych, Warszawa, 2006
S. Wilczyński, T. Zarych, Rudīmenta Latīnitātis, (na podstawie: M. T. Cicero, Tusculānae disputātiōnēs), Wrocław 1998.
Nowa Encyklopedia Powszechna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1995
Władysław Kopaliński Słownik mitów i tradycji kultury, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa, 2003 Słownik pisarzy antycznych pod redakcję Anny Świderkówny, Wiedza Powszechna, Warszawa 1990 encyklopedia.pwn.pl
