ELEMENTY POLITYKI PODATKOWEJ PAŃSTW UNII EUROPEJSKIEJ PO KRYZYSIE FINANSOWYM W 2008 R.

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 347 · 2018

Piotr Kasprzak

Politechnika Gdańska

Wydział Zarządzania i Ekonomii Katedra Analizy Ekonomicznej i Finansów pkasprzak@zie.pg.gda.pl

ELEMENTY POLITYKI PODATKOWEJ PAŃSTW UNII EUROPEJSKIEJ PO KRYZYSIE

FINANSOWYM W 2008 R.

Streszczenie: Artykuł przedstawia główne założenia harmonizacji systemów podatko- wych Unii Europejskiej oraz działań podjętych przez państwa Wspólnoty po wybuchu kryzysu finansowego w 2008 r. Autor dokonał przeglądu zmian przeprowadzonych w ramach stawek podatku VAT oraz CIT, a także przedstawił wybrane elementy proro- dzinnej ulgi podatkowej w zakresie podatku PIT, która stała się formą złagodzenia obcią- żeń podatkowych dla niektórych gospodarstw domowych (głównie z powodu wzrostu stawek podatku VAT). Analiza obejmuje lata 2008-2016, czyli okres, który, co do zasady, należy uznać za moment wybuchu kryzysu oraz moment, w którym w większości państw UE kryzys ekonomiczny zakończył się lub uległ znacznemu złagodzeniu.

Słowa kluczowe: Unia Europejska, podatki, system podatkowy, kryzys finansowy.

JEL Classification: G3, H2, H3.

Wprowadzenie

Odpowiednio skonstruowany system podatkowy, jako część całego mechanizmu makroekonomicznego, stanowi zabezpieczenie w stabilnym funkcjono- waniu każdego państwa [Gomułowicz, Małecki, 2002, s. 35-36]. Kryzys roku 2008 wymusił wiele zmian w prowadzonej polityce podatkowej poszczególnych państw Unii Europejskiej. Celem niniejszego artykułu jest prezentacja wybranych elementów harmonizujących systemy podatkowe państw członkowskich Wspólnoty oraz zmian w zakresie polityki podatkowej po kryzysie finansowym z 2008 r. Pierwszy w XXI w. globalny kryzys finansowy wymusił konieczność

(2)

Elementy polityki podatkowej państw Unii Europejskiej… 45

dostosowania wybranych elementów systemu podatkowego do zmieniającego się otoczenia makroekonomicznego.

1. Systemy podatkowe państw Unii Europejskiej

Systemy podatkowe państw Wspólnoty odgrywają ważną rolę w kształto- waniu wielkości i struktury PKB. Kryzys roku 2008 spowodował konieczność zmian wybranych elementów prawa podatkowego do zmieniającej się rzeczywi- stości. Przez kilkadziesiąt lat (szczególnie na przestrzeni lat 90. XX w.) udział podatków w PKB państw Unii Europejskiej rósł [Wyrzykowski, 2008, s. 44-45].

Ostatecznie na początku XXI w. udział ten malał, jednak zwiększeniu uległy wydatki publiczne, niejednokrotnie szybciej niż wzrost PKB, co w konsekwencji przyczyniło się do powstania deficytów budżetowych i przyrostu długu publicznego, szczególnie pod koniec pierwszej dekady XXI w¹. Warto odnotować szczególny wzrost zarówno poziomu deficytu budżetowego, jak i długu publicznego po roku 2008. Wysokość tego pierwszego wskaźnika została zredukowana w ostatnich latach (rys. 2), jednak poziom zadłużenia Wspólnoty wyraźnie zwiększony po 2008 r., do tego momentu pozostaje na praktycznie niezmienionym poziomie (rys. 3).

Rys. 1. Wpływy podatkowe oraz z tytułu obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne w relacji do PKB wszystkich państw Unii Europejskiej (w %) Źródło: na podstawie: [www 1].

1 Państwa Wspólnoty już na początku lat 90. podjęły próby ograniczenia nadmiernych deficytów publicznych i przyrostu długu publicznego w ramach ustaleń zawartych w Traktacie z Maastricht.

Postanowiono, że deficyt budżetowy nie powinien przekraczać 3% PKB, a dług publiczny w relacji do PKB nie powinien być wyższy niż 60%. Na przykład, w 2015 r. 17 spośród 28 pań- stw UE odnotowało przekraczającą 60% relację zadłużenia publicznego do PKB [www 1].

41,5 42,0 42,5 43,0 43,5 44,0 44,5 45,0 45,5

1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014

(3)

4

R Ź

d 46

Rys Źród

dek s. 2.

dło: n

s. 3.

dło: n

C k wp

Poz Un na po

o w pływ

ziom nii E

odsta

ziom nii E

odsta

więc wów

m d Euro

awie

m d Euro

awie:

cej, w bu

defic opej e: [w

długu opej

: [ww

wsz udż

cytu skie www

u pu skie ww 1

zys żetow

u bu ej (w

1].

ubli ej (w 1].

stkie wyc

udże w %

iczn w %

e pa ch w

etow

%)

nego

%)

ańst w la

P

wego

o w

twa atac

Piot

o w

rela

a W ch 2

tr K

rela

acji

Wspó 2008

Kasp

acji

do

ólno 8-20

prza

do

PKB

oty ( 009

ak

PK

B w

(po 9 w

KB w

wszy

za M wa

wszy

ystk

Ma artoś

ystk

kich

altą) ścia

kich

pań

) od ach

h pań

ństw

dnot bez

ństw

w

tow zwz

w

wały zglę

y tak ędny

kże ych.

spa .

a-

(4)

R Ź

w k n c N t c

t p k i [

z a m k Rys Źród

wsz ków nej ciw Nal tożs cele

takż pod kwe i sta [Głu

z tr akc moż kow

s. 4.

dło: n

Sy zyst w na

pań wdzia leży sam e, tj

Sy że u dleg

esti ano uch W reśc yzo żliw wsk

Wp we na po

yste tkic

a fi ństw ałan y za me z

. po yste uży gają

a h owi how W na cią owy wien kimi

pływ e ws

odsta

emy ch k inan wa, nia, atem z sy

oda emy ywa ą w harm

jed wski ajw Tra y or nia i.

E

wy p szys awie:

y p kraj nso , pr po m z yste atki y po ają w U

mon den i, 19 wyżs

akta raz sw

Elem

pod stkic : [ww

poda ach wan row olity zau ma odg oda

pod Unii

niza z t 999 szym atu

inn wobo

menty

datko ch p ww 2

atko h po nie wadz yki uwa ami gry atko dob Eu acji trud 9, s.

m s Rz ne p odn

ty po

owe pańs

2].

owe obo

wy zen

anty ażyć

pod ywaj owe bnyc

urop pod dnie . 70 stop zym pod nego

olity

e or stwa

e p oru

yda nie p

ycy ć, ż datk ją f e pa ch, pejs

datk ejsz 0].

pniu mski datk o pr

yki p

az z ach

pańs pod atkó

pol yklic

że s kow funk ańst

wr skie

ków zych

u uj iego ki p

rzep pod

z tyt Uni

stw datk ów p ityk czn syst wym

kcję tw W ręcz ej p w w h ob

edn o h pośr pły

datko

tułu ii E

w U ków pub ki k ej i tem mi n ę fis Wsp z ty proc w ra

bsz

noli arm redn ywu

kowe

u ob Euro

Unii w d blic kszt i an my p

na c ska póln ych

ceso ama zaró

icen mon nie, u tow

ej pa

owi pejs

Eu oko zny tałto ntyin pod cały alną

noty sam om ach ów

niu niza , kt war

ańst

iązk skie

uro onuj ych, owa nfla datk ym ą, sty

y n my ha Ws w r

pod acji

óre rów

tw U

kow ej (w

pej uje s

, re ania acyj

kow św ym nie t ych arm spó real

dleg po e mo w i u

Unii

wych w m

ski się ealiz

a k nej we p wieci mula

tylk nar moni lno liza

gają dle ogł usłu

i Eu

h sk mln e

ej w c zacj kons [W pań ie, acyj ko r rzęd izac oty n acji

ą po gaj łyby ug m

urop

kłade euro

są celu ję p sum Wyrz ństw gdy ną eali dzi, cji.

nie pro

oda ą p y si mię

pejs

ek s o)

bar u m poli mpcj

zyk w U

yż r i re izuj , kt W jes oce

atki poda

ię p ędzy

kiej

społ

rdzo m.in

ityk cji o kow Unii real edys

ją p tóre Warto

st p sów

poś atek przy y p

j…

łecz

o p n. zd ki re oraz wski, i są lizuj stry podo e, c

o n roc w in

śred k V yczy

ańs znyc

pod dob edy z pr , 20 ą p ują i ybuc

obn co d nadm cese

nteg

dnie VAT yni stwa

ch

dobn byci ystry

rób 008 prak iden cyjn ne c do mie em

grac

e. Z T, p ć d ami

ne.

ia ś ybu by p , s.

ktyc ntyc ną.

cele zas enić łatw cyjn

Zgo pod do u i cz

4

W środ ucyj prze 36 czni

czn

e, al sady ć, ż wym nyc

dni date unie złon 7

We d-

j- e- ].

ie ne

le y, że m h

ie ek e- n-

(5)

Piotr Kasprzak 48

Harmonizacja w praktyce okazała się dużo trudniejsza niż zakładano. Do- konując jej, Unia musiała zmierzyć się z różnicami w strukturze i poziomie stawek podatku VAT w poszczególnych państwach, natomiast w przypadku podatku akcyzowego trudnością okazały się grupy towarów, które podlegały opodatkowaniu w krajach Wspólnoty². Ponadto proces ten dokonywany był w momencie, kiedy do Unii dołączały kolejne państwa, co powodowało m.in.

powstanie okresów przejściowych dla nowych krajów członkowskich, licznych wyjątków od zasad już obowiązujących oraz konieczności zmiany podjętych już ustaleń [Wach, 2005, s. 30-32].

Najmniej zharmonizowane zostały dotychczas podatki bezpośrednie. Przy ujednolicaniu podatków dochodowych szczególną uwagę poświęcono zasadom opodatkowania podatkiem od osób prawnych. Wiązało się to z próbą stworzenia sytuacji, w której warunki konkurencji pomiędzy przedsiębiorcami w poszcze- gólnych krajach będą zbliżone [Wyrzykowski, 2004, s. 50]. Wynikiem działań było m.in. przyjęcie dyrektyw związanych ze wspólnym systemem podatkowym dla fuzji, podziałów, przenoszenia aktywów, zbycia i nabycia udziałów/akcji oraz eliminacji podwójnego opodatkowania³.

Punktem wyjścia dla kształtu systemu podatkowego danego państwa (w tym przypadku grupy państw, które, co do zasady, łączy unia walutowa, gospodarcza i polityczna) powinny być aspekty dotyczące podstaw zasad opodatkowania oraz form zabezpieczenia własności prywatnej [Gomułowicz, Małecki, 2002, s. 380-382].

Co więcej, system podatkowy nie może być budowany w celu rozwiązywania aktualnych problemów budżetowych państwa. Istotną cechą systemu podatkowego jest jego stabilność oraz mała liczba zmian w konstrukcjach podatków lub zmian związanych z organizacją i kontrolą poboru danin [Głuchowski, 2002, s. 98].

2 W poszczególnych krajach Unii, akcyzą objęte były i są różne grupy towarów. Przed procesem integracji podatek akcyzowy był pobierany w różnych formach, przy zastosowaniu różnych technik oraz stawek. Ostatecznie akcyza została zharmonizowana w następujących grupach wy- robów – paliwa, napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe [Głuchowski, 1999].

3 W tym miejscu autor ma na myśli wydane w dniu 23 lipca 1990 r. Dyrektywy Rady w sprawie wspólnego systemu opodatkowania mającego zastosowanie w przypadku łączenia, podziałów, wnoszenia aktywów i wymiany udziałów, dotyczących spółek różnych Państw Członkowskich oraz Dyrektywę Rady w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państwa członkowskich.

(6)

2. Wybrane działania podjęte po kryzysie w 2008 r.

Zmiany w systemach podatkowych państw Wspólnoty można odnotować przede wszystkim w zakresie VAT oraz CIT – zarówno z stawkach pobieranej daniny, jak i mechanizmach, a także w zakresie opodatkowania.

Pierwszym z analizowanych podatków jest podatek od towarów i usług⁴, który stanowi istotną pozycję w strukturze dochodów budżetowych z tytułu po- datków wszystkich państw Unii [Krajewska, 2012, s. 44-46]⁵. Na przykład, VAT w Polsce odpowiada za ok. 40% wpływów budżetowych.

VAT należy do ściśle zharmonizowanej daniny w ramach Wspólnoty. Na mocy tzw. Szóstej Dyrektywy wprowadzono postanowienia regulujące przed- miot i podmiot podlegający opodatkowaniu, zwolnienia i wyłączenia z zakresu podatku oraz mechanizm poboru podatku we wszystkich państwach członkow- skich [Budasz, Kuliga, 2013, s. 51].

Podatek od wartości dodanej zawarty jest w cenie towarów i usług nabywa- nych przez konsumentów. Mając na uwadze ogólne pogorszenie na rynku, zmiany w strukturze i wielkości popytu i podaży, wpływy z tytułu tego podatku ulegają zmianie – jest to danina, której wysokość wpływów pozostaje w ścisłej relacji z ogólną koniunkturą gospodarczą, a ściślej rzecz ujmując konsumpcją [Krajewska, 2012, s. 55].

Poziom podatku VAT w stosunku do PKB w momencie wybuchu kryzysu w państwach Unii Europejskiej wahał się od 4,9% w Hiszpanii do 9,6% w Danii.

Rok później jego stosunek uległ zmniejszeniu w dziesięciu krajach, jednocześnie pozostawiając wspomnianą Hiszpanię i Danię na pierwszej i ostatniej pozycji, w 2009 r. odpowiednio 3,8% i 9,7% wpływów z podatku od wartości dodanej w stosunku do PKB.

Tabela 1. Poziom podatku VAT w stosunku do PKB wybranych państw Unii Europejskiej w latach 2007-2015 (w %)

Wyszczegól-

nienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Austria 7,4 7,5 7,8 7,7 7,6 7,8 7,7 7,7 7,7 Belgia 6,9 6,8 6,8 6,9 6,9 6,9 6,9 6,9 6,6 Czechy 6,1 6,5 6,6 6,7 6,9 7,0 7,4 7,4 7,3 Dania 10,0 9,6 9,7 9,5 9,6 9,6 9,4 9,5 9,5

4 Na potrzeby niniejszej publikacji podatek ten jest także nazywany „podatkiem od wartości dodanej” oraz „podatkiem VAT”.

5 Co istotne, podatek VAT stanowi też ważne źródło finansowania budżetu Unii Europejskiej, którego wysokość składek wpłacanych przez poszczególne kraje jest oparty m.in. o wysokość wpływów z tytułu tej daniny.

(7)

Piotr Kasprzak 50

cd. tabeli 1

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Estonia 8,8 7,8 8,7 8,5 8,2 8,4 8,2 8,6 9,2 Finlandia 8,2 8,1 8,4 8,3 8,8 9,0 9,3 9,2 9,1 Francja 7,0 6,9 6,7 6,8 6,8 6,8 6,8 6,9 6,9 Grecja 7,1 7,0 6,3 7,1 7,3 7,2 7,0 7,1 Bd Hiszpania 5,8 4,9 3,8 5,3 5,2 5,4 5,9 6,1 6,4 Holandia 7,0 6,8 6,5 6,8 6,5 6,5 6,5 6,4 6,6 Irlandia 7,3 7,0 6,1 6,0 5,6 5,8 5,8 6,0 4,7 Luksemburg 6,0 6,1 6,6 6,5 6,7 7,2 7,2 7,5 6,5 Łotwa 7,7 6,3 5,9 6,7 6,8 7,2 7,4 7,6 7,7 Niemcy 6,8 6,9 7,2 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 7,0 Polska 8,2 8,0 7,3 7,6 7,8 7,1 7,0 7,1 Bd Portugalia 8,2 8,1 6,8 7,5 8,1 8,3 8,5 8,5 8,6 Słowacja 6,6 6,8 6,6 6,2 6,7 6,0 6,4 6,6 6,9 Słowenia 8,3 8,3 7,9 8,1 8,1 8,0 8,5 8,5 8,4 Szwecja 8,6 8,8 9,1 9,2 9,0 8,9 9,0 9,0 9,1 Węgry 7,9 7,7 8,3 8,6 8,5 9,2 9,0 9,4 9,7

Wielka Brytania 6,0 5,9 5,3 6,1 6,8 6,8 6,8 6,9 6,9 Włochy 5,9 5,7 5,5 6,1 6,0 6,0 5,9 6,0 6,2 Źródło: na podstawie: [www 3].

Kryzys z 2008 r. spowodował m.in. zmianę wysokości stawek podatku VAT w poszczególnych państwach Unii Europejskiej. Podatek od wartości dodanej w ramach procesów harmonizacji zakłada istnienie maksymalnie czterech stawek w krajowych systemach podatkowych: obowiązkowej – podstawowej (minimum 15%) oraz fakultatywnej obniżonej (maksymalnie dwóch, o minimal- nej wartości 5%) oraz dla potrzeb wewnątrzwspólnotowej dostawy i nabycia towarów – 0%. Obecnie tylko jedno państwo – Dania – stosuje wyłącznie jedną, podstawową stawkę. W pozostałych państwach podstawowa stawka podatku VAT w 2017 r. wahała się od 17% w Luksemburgu do 27% na Węgrzech.

W roku 2008 najmniejszą 15% wartość tego podatku odnotować można było rów- nież w Luksemburgu natomiast najwyższą w wysokości 25% w Danii, Szwecji oraz Chorwacji (choć w 2008 r., państwo to nie było jeszcze członkiem Unii).

Dane zawarte na rys. 5) wskazują, że średnia wysokość podstawowej stawki podatku VAT, uwzględniając wszystkie państwa Wspólnoty, wzrosła z 19,55%

w 2008 r., do 20,85% w 2010 r. i do 21,4% w 2012 r. Następnie w 2014 r. nastą- pił nieznaczny spadek do 21,2%, by w 2016 r. podstawowa średnia stawka podatku VAT we wszystkich krajach Unii wyniosła 21,44%, tj. o 1,89 p.p. więcej, niż w momencie wybuchu kryzysu w 2008 r. Na przestrzeni sześciu lat (2008- 2014), 21 państw członkowskich dokonało zwiększenia podstawowej stawki

(8)

p s w s d

R Ź

k S 2 i

p p z

6 7

pod staw wpr szaj do d

Rys Źród

koś Spo 200 i Ru

pod przy zan

6 Po

7 NN la

datk wkę row jąc dzis

s. 5.

dło: n

Pa ci p ośró 08-2 umu Zm datk

ypa na z

odst Niem Na pr ata, t

ku V ę z 2 wadz ją w siaj

Wy Un na po

ańst pod ód 2 201

unia mia ku V adku po

tawo mczec rzyk tj. od

VAT 21, zon w 2 naj

ysok nii E odsta

twa datk 21 p

2, a. P anom VAT

u na ogar

owej ch, D kład

d 20 E

T⁶ 5%

no n 200

jwy

kość Euro awie:

a, k ku m

pań tylk Pozo m n T, k ależ rsza

j sta Dan Pol 011 d

Elem

(w

% do na W 09 r

yższ

ć śr opej : [ww

które ma ństw

ko osta na p któr

ży j ając

awki nii, A

lska, do 2

menty

tym o 21 Węg . do zą s

redn skie ww 3

e po cha w, k

dw ałe prz re z jedn cą s

i pod Aust

, któ 2013

ty po

m m 1%,

grze o 25 staw

niej p ej w 3].

odn arak które wa k pań estr zost nak się k

datk trii, S óra p 3 r. D

olity

miej , by ech 5%

wkę

pod w lat

nios kter e po kraj ństw rzen tały k za kon

ku V Szw pocz Do d

yki p

jscu y po h, gd

i n ę w

dstaw tach

sły r pr odn je p wa p ni l y po azna niun

VAT wecji zątk dzisi

pod

u na odn

dzie nast

cał

wow h 20

wy rzej nios pow

poz lat 2 odw

aczy nktu

nie i ora owo iaj s

datko

ależ nieść e w tępn łej U

wej 008,

ysok jści sły wróc

zost 200 wyżs yć, urą

zwi az na o zak tawk

kowe

ży w ć ją w ro nie Uni

staw 20

kość iow

pod ciły taw 08-2

szo że go

ięks a M kład ka t

ej pa

wsk ą w oku w 2 ii).

wki 10,

ć po wy,

dsta y do wiły

201 ne czę ospo

zono alcie dała

a nie ańst

kaz 20 200 201

i po 201

oda zwi awo o p pod 6 u w 1 ęść odar

o w e.

istn e zo

tw U

ać, 12 08 12 r

datk 12, 2

atku iąza ową pier date uleg

15 z z p rczą

ana nieni ostała

Unii

że r. d sto r. do

ku V 201

u de any ą sta rwo

ek n gały

z 28 podw

ą, a

alizo ie zw

a ob i Eu

Irl do 2

sow o 2

VAT 4, 2

ekla y be awk otny

na n y tak 8 p

wyż ale j

wan więk bniżo

urop

and 23%

wan 27%

T w 2016

arow ezpo kę p ych

niez kże ańs żek jak

nym kszo ona.

pejs

dia

%).

no 2

% (ty

we w 6 (w

wał ośr pod po zmi e tzw stw k sta k w

okr onej

. kiej

obn Naj 20%

ym

wszy w %

y, ż edn datk ozio ieni w.

Ws awk prz

resie staw

j…

niży jwi

% st sam

ystk

%)

że z nio ku V omó

iony obn spó ki n zyp

e w:

wki

yła ięks tawk mym

ich

zmi z k VAT ów,

ym niżo ólno

nie b padk

Bel tylk

w szą wkę, m s

pań

iana kryz T w tj.

po one oty.

był ku p

lgii, ko p

201 zm

zw stos

ństw

a w zys w la Ło ziom e sta

W ła zw

pań

Buł rzez

5

10 r mian

więk sują

wach

wyso em⁷ atac

otw mie awk tym wią ństw

łgari z dw

1

r.

nę k- ąc

h

o-

7. ch wa

e.

ki m ą- w,

ii, wa

(9)

Piotr Kasprzak 52

które weszły do Unii w 2004 r., z wygaszanymi okresami przejściowymi, które umożliwiały stosowanie niższych stawek tej daniny (powinny wynosić one co najmniej 5%).

W przypadku podatku dochodowego od osób prawnych, należy zaznaczyć znacznie niższy poziom harmonizacji sposobu oraz wysokości podatku w ramach Unii. Analizując poziom stawek tego podatku w państwach Wspólnoty w latach 2008, 2010, 2012, 2014 oraz 2016, można zaobserwować mniejszą liczbę zmian, niż w przypadku podatku od wartości dodanej (średnia wartość stawki dla całej Unii w opisywanym okresie nie uległa zmianie). W analizowa- nym okresie pięć państw zdecydowało się na podwyżkę stawki tej daniny, natomiast dziewięć dokonało obniżki wysokości pobieranego podatku. Pozostałe państwa pozostawiły wymiar stawki na niezmienionym poziomie. Obniżanie wysokości tego podatku jest ogólnym trendem, który zapoczątkowany został w Unii Europejskiej pod koniec lat 90. XX w., szczególnie wśród państw tzw.

Starej Unii. Związane to było przede wszystkim ze znacznymi różnicami w wy- sokości tego podatku wśród 15 państw członkowskich oraz nowo przyjmowa- nych krajów w 2004 r.⁸ Warto zaznaczyć, że w okresie 2008-2016 średnia wy- sokość stawki CIT w państwach Unii, w przeciwieństwie do stawek podatku VAT, zmalała z 23,52% do 22,57%.

Tabela 2. Wysokość średniej stawki CIT we państwach Unii Europejskiej w latach 2008, 2010, 2012, 2014 oraz 2016 (w %)

Wyszczególnienie 2008 2010 2012 2014 2016 1 2 3 4 5 6

Austria 25 25 25 25 25

Belgia 33,99 33,99 33,99 33,99 33,99

Bułgaria 10 10 10 10 10

Chorwacja 20 20 20 20 20

Cypr 10 10 10 12,5 12,5

Czechy 21 19 19 19 19

Dania 25 25 25 24,5 22

Estonia 21 21 21 21 20

Finlandia 26 26 24,5 20 20 Francja 33,3 33,3 33,3 33,3 33,3

Grecja 25 24 20 26 29

Hiszpania 30 30 30 30 25 Holandia 25,5 25,5 25 25 25 Irlandia 12,5 12,5 12,5 12,5 12,5

Litwa 15 15 15 15 15

8 W 2004 r. średnia stawka podatku CIT wśród dotychczasowych 15 państw członkowskich wynosiła 32%, natomiast wśród nowo przyjętych krajów – 22%. Obawiano się, że brak obniżki wysokości podatku wśród „starych państw” członkowskich spowoduje stosowanie dumpingu podatkowego i konkurencji podatkowej, powodując tym samym znaczne zachwianie rynku oraz spadek poziomu konkurencyjności dotychczasowych państw Wspólnoty [Owsiak, 2008].

(10)

cd. tabeli 2

1 2 3 4 5 6 Luksemburg 29,63 28,59 28,8 29,22 29,22

Łotwa 15 15 15 15 15

Malta 35 35 35 35 35

Niemcy 29,51 29,41 29,48 29,58 29,72

Polska 19 19 19 19 19

Portugalia 25 25 25 23 21

Rumunia 16 16 16 16 16

Słowacja 19 19 19 22 22

Słowenia 22 20 18 17 19

Szwecja 28 26,3 26,3 22 22

Węgry 16 19 19 19 19

Wielka Brytania 40 40 40 31,4 31,4

Włochy 31,4 31,4 31,4 31,4 31,4 Średnia 23,52 23,35 23,08 22,76 22,57 Źródło: na podstawie: [www 4].

W przypadku podatku CIT odnotować można podjęcie prób w celu zacie- śniania współpracy administracji podatkowej poszczególnych państw Wspólnoty, która przyczynić się ma do zmniejszenia liczby przypadków zaniżania podstawy opodatkowania, m.in. poprzez zastosowanie mechanizmu cen transferowych.

W tym celu w ramach Unii podjęto realizację dwóch programów Fiscalis 2020 oraz Hercules III.

Dużo szersze działania w tym zakresie podjęto pod egidą OECD w zakresie tzw. programu BEPS⁹, który został wdrożony po kryzysie w państwach człon- kowskich organizacji. Celem jego realizacji jest zmniejszenie zjawiska unikania opodatkowania oraz transferu dochodów do krajów o niższych stawkach podat- kowych, co przyczynia się do strat budżetowych państw, w których de facto przychód powstał. W ramach 15 działań ramowych programu, trzy dotyczą cen transferowych i mechanizmów, które mają przyczynić się do zmniejszania tego procederu, w celu optymalizacji podatku dochodowego.

W przypadku podatku dochodowego od osób fizycznych, ciężko wskazać jakąkolwiek harmonizację oraz wspólne działania w tym obszarze systemu podatkowego. Państwa Unii Europejskiej prowadzą, co do zasady, indywidualną politykę w tym zakresie. Jednym ze wspólnych elementów realizowanych praktycznie we wszystkich krajach Wspólnoty jest polityka prodemograficznych i prorodzinnych ulg podatkowych. Należy zauważyć, że po wybuchu kryzysu państwa Wspólnoty nie zdecydowały się na znaczące zmiany w zakresie tego podatku, zwiększając jednak zakres ulg i odliczeń dla rodzin. To zaś w bezpo- średni sposób przyczyniło się do pozostawienia większej ilości pieniędzy

9 Erozja podstawy opodatkowania i transfer zysków (ang. Base Erosion Profit Shifting).

(11)

Piotr Kasprzak 54

w ramach budżetów gospodarstw rodzinnych, co może rekompensować podnie- sione w wielu państwach stawki w zakresie podatku VAT.

Opisując podatkowe formy ulg i zwolnień, wyodrębnić należy dwa sposoby zmniejszania obciążeń, tj. poprzez zmniejszanie podstawy opodatkowania lub bezpośrednie odliczenia określonych wartości od naliczonego podatku. Z punktu widzenia polskich podatników, różnica może wydawać się niewielka, jednak w państwach, w których kwota wolna od podatku jest kilkukrotnie wyższa niż w Polsce, sposób obliczenia ulgi jest dość istotny.

Odliczenia określonej ulgi od dochodu obowiązują m.in. w: Austrii, na Li- twie, w Chorwacji, Hiszpanii, Niemczech, Estonii, na Węgrzech, Słowacji. Na- tomiast odliczenia od podstawy opodatkowania są rozwiązaniem stosowanym m.in.: w Portugalii, Polsce, Czechach czy we Włoszech.

Tabela 3. Ulga podatkowa na dziecko w wybranych krajach Unii Europejskiej*

Odliczenia od dochodu Odliczenia od podatku

Państwo Kwota odliczenia Państwo Kwota odliczenia Niemcy 7008 euro Włochy Od 950 do 1200 euro

Słowenia 2437 euro Czechy Od 494 do 627 euro Hiszpania 2400 euro Portugalia Od 325 do 450 euro Chorwacja 2052 euro Polska Od 265 do 643 euro

Belgia 1510 euro Hiszpania 1033 euro

* Symulacja powstała na podstawie określonych kryteriów, tj. czteroosobowego modelu rodziny (rodzice i dwójka dzieci), rodzice pracują i zarabiają średnie wynagrodzenie w gospodarce naro- dowej, dzieci uczęszczają do państwowej szkoły lub przedszkola.

Źródło: na podstawie: Ulgi podatkowe i świadczenia… [2015].

Warto zauważyć, że w wybranych państwach Wspólnoty stosuje się także inne ulgi. Na przykład we Francji, na Malcie i w Estonii istnieje ulga edukacyj- na, zaś w Niemczech, Francji i na Malcie obecna jest także ulga w związku z wydatkami na opiekę nad dzieckiem. Innym rozwiązaniem jest możliwość odliczenia kosztów związanych z obowiązkiem alimentacyjnym jednego z ro- dziców od osiąganych dochodów (w określonych przypadkach przychodów).

Rozwiązanie takie możliwe jest w Szwajcarii, Francji, Austrii i Finlandii.

Podsumowanie

Wybuch kryzysu finansowego przyczynił się do zmniejszonych wpływów podatkowych w roku 2008, które udało się odbudować w kolejnych latach.

W celu zbilansowania budżetów, wiele państw Wspólnoty zdecydowało się za- równo na podwyżkę podatków – szczególnie podatku VAT, jak i zwiększenie

(12)

deficytów budżetowych, co doprowadziło do powiększenia długu publicznego, który obecnie średnio w całej UE wynosi ponad 80% w stosunku do PKB. Naj- mniejsze zmiany w zakresie stawek podatku zostały wprowadzone w daninie od osób prawnych, nie zmieniły się wysokości stawek, zwiększył się jednak poziom współpracy w zakresie wymiany informacji. Elementem, który ma zrekompen- sować podwyżki podatku VAT dla rodzin z dziećmi, stały się liczne ulgi i odliczenia w zakresie podatku PIT.

Literatura

Budasz K., Suliga P. (2013), Podatek VAT w transakcjach wewnątrzwspólnotowych, Centrum Doradztwa i Informacji Difin, Warszawa.

Dyrektywa Rady 90/435/EWG z dnia 23 lipca 1990 r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania stosowanego w przypadku spółek dominujących i spółek zależnych różnych państw członkowskich.

Głuchowski J. (1999), Harmonizacja podatków pośrednich i bezpośrednich, Wolters Kluwer, Warszawa.

Głuchowski J. (2002), Polskie prawo podatkowe, LexisNexis, Warszawa.

Gomułowicz A., Małecki J. (2002), Podatki i Prawo Podatkowe, LexisNexis, Warszawa.

Krajewska A. (2012), Podatki w Unii Europejskiej, PWE, Warszawa.

Owsiak S. (2008), Harmonizacja podatków bezpośrednich warunkiem integracji gospo- darczej Unii Europejskiej [w:] U. Płowiec (red.), Polityka gospodarcza a rozwój kraju, PTE, Warszawa, s. 17.

Ulgi podatkowe i świadczenia rodzinne w UE, PwC, Warszawa.

Wach K. (2005), Systemy podatkowe Unii Europejskiej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków.

Wyrzykowski W. (2004), Polski system podatków i opłat w zarysie Scientific Publishing Group, Gdańsk.

Wyrzykowski W. (2008), Podatki w Polsce. Zarys wykładu, Book Market, Gdańsk.

[www 1] http://ec.europa.eu/eurostat/statisticsexplained/index.php/Government_finance _statistics/pl (dostęp: 30.05.2017).

[www 2] http://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Tax_revenue_statistics (dostęp: 30.05.2017).

[www 3] https://data.oecd.org/tax/tax-revenue.htm (dostęp: 30.05.2017).

[www 4] https://home.kpmg.com/xx/en/home/services/tax/tax-tools-and-resources/tax- rates-online/corporate-tax-rates-table.html] (dostęp: 30.05.2017).

(13)

Piotr Kasprzak 56

SELECTED ELEMENTS OF TAX POLICY OF THE EUROPEAN UNION AFFAIRS AFTER THE FINANCIAL CRISIS 2008

Summary: The article presents the main assumptions of the harmonization of the tax systems of the European Union and the actions taken by the Member States after the outbreak of the 2008 financial crisis. The author reviewed the changes in VAT and CIT rates, and presented selected elements of the pro family tax relief for PIT, which has become a way of reducing of the tax burdens on some households.

Keywords: European Union, taxes, tax system, financial crisis.