INNOWACJE SEKTORA MŚP W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM

(1)

Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 251 · 2015 Zarządzanie 4

Dorota Grego-Planer Katarzyna Liczmańska

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem

dgp@econ.umk.pl kliczmanska@econ.umk.pl

INNOWACJE SEKTORA MŚP

W WOJEWÓDZTWIE KUJAWSKO-POMORSKIM

Streszczenie: W artykule zaprezentowano fragment wyników badań empirycznych na temat innowacji w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw w województwie kujawsko- -pomorskim. Jednym z celów projektu było zidentyfikowanie poziomu wdrażanych innowacji przez badane podmioty, a także określenie ich wpływu na konkurencyjność.

Słowa kluczowe: innowacja, małe i średnie przedsiębiorstwa, województwo kujawsko- -pomorskie, konkurencyjność.

Wprowadzenie

„Nie wprowadzanie innowacji oznacza upadek dla przedsiębiorstwa w dłuż- szym okresie”[Freeman, 1982, s. 169]. Te słowa Ch. Freemana w bezpośredni spo- sób odzwierciedlają znaczenie innowacji dla funkcjonowania każdej firmy. Za przedsiębiorstwa innowacyjne uznaje się te, które posiadają umiejętność tworzenia lub kopiowania nowych produktów, charakteryzujące się zdolnością ciągłego odnawiania ich portfela stosownie do zmian w otoczeniu oraz potrafiące spraw- nie wprowadzać nowe technologie i metody organizacji, niezbędne do realizacji zmieniających się celów rozwojowych[Bogdanienko, 2004, s. 45]. Innowacyj- ność przedsiębiorstw to także ich zdolność i motywacja do ciągłego poszukiwa- nia oraz zastosowania w praktyce wyników badań naukowych, prac badawczo- -rozwojowych, nowych pomysłów i wynalazków[Janasz, 2008, s. 295]. Aby zapewnić innowacyjność, trzeba w takim razie realizować w odpowiednim zakresie prace badawczo-rozwojowe, przeznaczając na nie dość wysokie nakłady finansowe.

Należy również pamiętać, aby w proces innowacyjny angażować i motywować

(2)

Dorota Grego-Planer, Katarzyna Liczmańska 166

wszystkich swoich pracowników. To oni niejednokrotnie stają się źródłem nowych pomysłów czy wynalazków.

Innowacyjność nie powinna być jednak traktowana jako cel sam w sobie.

Wręcz przeciwnie, jest ona zestawem środków do budowania przewagi konkurencyjnej.

Czy przy tak nasilającej się konkurencji jest w stanie przetrwać przedsię- biorstwo, które nie będzie wdrażać innowacji? Jeszcze kilkanaście lat temu by- łoby to możliwe. Wprowadzenie innowacji było wyborem jedynie tych, których aspiracje sięgały pozycji lidera na światowym rynku. Obecnie bycie innowacyj- nym jest przymusem, warunkiem przetrwania i rozwoju każdej organizacji. Ce- lem artykułu jest zaprezentowanie fragmentu wyników badań empirycznych wskazujących na poziom wdrażanych innowacji przez małe i średnie przedsię- biorstwa województwa kujawsko-pomorskiego.

1. Innowacje w świetle teorii

Pojęcie innowacji w języku potocznym najczęściej kojarzy się z radykalną zmianą w technice, technologii czy z wprowadzeniem nowych produktów. Rza- dziej natomiast wiąże się je ze zmianami w innych dziedzinach działalności, takich jak medycyna, działalność intelektualna, kulturalna, ekonomiczna, admi- nistracyjna czy organizacyjna [Janasz, 2003, s. 49].

Klasyczne ujęcie innowacji, zaproponowane przez J.A. Schumpetera [1960, s. 104], traktuje ją jako nową kombinację środków produkcji i kapitału, obejmu- jącą pięć następujących przypadków:

− wprowadzenie nowego produktu,

− wprowadzenie nowej metody produkcji,

− otwarcie nowego rynku,

− zdobycie nowego źródła surowców lub półfabrykatów,

− przeprowadzenie nowej organizacji jakiegoś przemysłu.

Skupiając uwagę na definicji Schumpetera, można wyraźnie zauważyć, że innowacje wiązały się wówczas tylko i wyłącznie z działalnością prowadzoną przez przedsiębiorstwa przemysłowe, które stanowiły w początkach XX w. podstawę gospodarki kapitalistycznej.

Kolejne dziesięciolecia, a także początek XXI w. znacznie zmieniły podej- ście do pojmowania innowacji. W obecnej dobie innowacje występują w niemal każdej sferze życia gospodarczego, społecznego czy też kulturalnego.

(3)

Innowacje sektora MŚP w województwie kujawsko-pomorskim 167

Wspomniany już autor słusznie traktuje innowacje jako twórcze zmiany występujące w systemie społecznym, w strukturze gospodarczej, technice i przy- rodzie [Janasz, 2003, s. 49]. M. Haffer [1998, s. 26-27] natomiast szeroko pisze, że innowacje to „wszelkie zmiany, które w danych warunkach przestrzennych i czaso- wych postrzegane są jako nośniki nowości dotyczące w równej mierze wytworów kultury materialnej, jak i niematerialnej”. Bardzo wyraźną różnicę w postrzeganiu innowacji na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci ukazuje w swej definicji M.E. Por- ter [1990, s. 45], który twierdzi, że innowacją mogą być zarówno „ulepszenia technologiczne i lepsze metody, jak i sposoby wykonywania danej rzeczy; może ujaw- nić to ujawnić w zmianach produktu, procesu, nowych podejściach do marketingu, nowych formach dystrybucji czy nowych koncepcjach zarządzania”.

Bez względu na to, jaką współczesną definicję innowacji się przywoła, to w każdej z nich z pewnością wiążą się one już nie tylko ze zmianą produktową czy technologiczną, ale również rynkową, a nawet organizacyjną.

Tak jak definicje innowacji, pomimo ich mnogości, zazwyczaj są stosunkowo jednorodne, tak sama ich klasyfikacja jest już niezwykle różnorodna. Po- niżej zostały zaprezentowane tylko wybrane rodzaje klasyfikacji innowacji.

Ze względu na przyczynę powstania innowacji wyróżnia się:

− innowacje popytowe – stymulowane poprzez potrzeby rynkowe i pozaryn- kowe, będące odpowiedzą na istniejące zapotrzebowanie,

− innowacje podażowe – inicjowane przez naukę i technikę, będące następstwem odkryć i wynalazków [Penc, 1999, s. 141-146].

Kryterium zakresu skutków powodowanych przez innowacje dzieli je na:

− strategiczne,

− taktyczne [Szatkowski, 2001, s. 33].

Wśród innowacji strategicznych znajdują się te, które dotyczą przedsię- wzięć długofalowych o bardzo istotnym znaczeniu społeczno-ekonomicznym oraz służących realizacji strategicznych celów społeczeństwa. Taktyczne innowacje natomiast to te, które obejmują różnorodne zmiany w produktach, technologii produkcji oraz organizacji pracy i prowadzą do podniesienia ich efektyw- ności gospodarczej.

Kolejnym kryterium klasyfikacji innowacji jest ich skala. Wymienia się tu- taj innowacje radykalne, a zatem te, które „wywołują w przedsiębiorstwie zmia- nę przełomową, tak zwaną nieciągłą, i polegają na całkowitym przekształceniu sposobu funkcjonowania organizacji” oraz innowacje stopniowe, które mogą polegać na „udoskonaleniu tego, co jest robione dobrze – tak zwane dostrajanie lub wprowadzanie drobnych modyfikacji jako reakcja na stopniowe zmiany

(4)

zachodzące w otoczeniu – tak zwane przyrostowe dopasowanie” [Niedzielski i Ry- chlik, 2006, s. 35-36].

Jeszcze inny podział innowacji zaproponował R.A. Webber [1996, s. 470, za:

Bogdanienko, Haffer i Popławski, 2004, s. 11], który wyróżnił trzy ich kategorie:

− innowacje rutynowe, które wprowadzane są przez kierownictwo firmy, a mają one zazwyczaj charakter drobnych zmian wyrobu, zapewniających utrzymanie jego atrakcyjności,

− innowacje wymuszone, realizowane zazwyczaj przez przedsiębiorstwa, które

„wpadły w kłopoty”, mające na celu najczęściej obniżkę kosztów,

− innowacje wynikające z okazji, które najczęściej podejmują firmy mające powodzenie na rynku, a także środki wystarczające na uzupełnienie lub za- stąpienie dotychczasowej oferty nowymi produktami.

Warto również zwrócić uwagę na klasyfikację innowacji wynikającą z me- todologii Oslo¹. Innowacja zgodnie z wytycznymi klasyfikacji oznacza wprowadzenie nowego lub znacząco udoskonalonego produktu (dobra lub usługi) albo procesu, nowej metody marketingowej, nowej metody organizacyjnej w praktyce biznesowej, organizacji miejsca pracy lub zewnętrznych relacji.

Metodologia Oslo wyróżnia cztery typy innowacji:

− innowację produktu, czyli wprowadzenie dobra lub usługi, które jest nowe albo znacząco udoskonalone pod względem jego charakterystyk lub zastosowania,

− innowację procesu, czyli wprowadzenie nowej lub znacząco udoskonalonej metody produkcji lub dostaw (zmiany w technice, wyposażeniu i/lub opro- gramowaniu),

− innowację rynkową, a zatem wprowadzenie nowej metody rynkowej doty- czącej zmian w wyglądzie lub opakowaniu produktu, jego pozycjonowaniu, wyceny lub promocji,

− innowację organizacyjną, rozumianą jako wprowadzenie nowej metody organizacyjnej w praktyce zarządzania przedsiębiorstwem, organizacji miejsca pracy lub zewnętrznych relacji.

Należy jeszcze w tym miejscu wspomnieć, iż w badaniach, których fragment wyników zaprezentowano w niniejszym artykule, posługiwano się defini- cją i podziałem innowacji zgodnie z metodologią Oslo.

1 Metodologia Oslo to wytyczne metodologiczne, które dotyczą badań statystycznych innowacji technologicznych tzw. metodą podmiotową w sektorze przedsiębiorstw, w przemyśle i w tzw.

sektorze usług rynkowych, opracowane na przełomie lat 80. i 90. XX w. przez ekspertów OECD. Metodologia Oslo stanowi powszechnie przyjęty międzynarodowy standard metodolo- giczny, stosowany aktualnie we wszystkich krajach prowadzących badania statystyczne inno- wacji [Oslo Manual…, 2005].

(5)

2. Chara

Bada wacyjność w Katedrz i Zarządza nym od p przedsiębi jektu była Meto rowym – jewództw

Biorą przedsięb pracownik tem posiad

Rys. 1. Wi

Zdec osoba fizy prawnych spółka cyw

Innowacje

akterystyka

ania empirycz ć sektora MS ze Zarządzan ania Uniwers października iorstwa regio

identyfikacja odą pomiaru

kwestionariu wa kujawsko-

ąc pod uwag iorstwa zatru ków nieprzek dające do 24

ielkość badany

cydowana wię yczna prowa

zaznaczonyc wilna – 13%

sektora MŚP

a badanych

zne przeprow SP w wojew nia Przedsięb sytetu Mikoła 2013 r. do s onu kujawsko a poziomu inn

była ankieta usz ankietow pomorskiego gę liczbę zatr

udniające do kraczającej 4 49 pracownik

ych przedsięb

ększość respo adząca działa

ch przez resp i spółka z o.o

w województw

h przedsięb

wadzono w ra wództwie kuj

biorstwem na aja Kopernika stycznia 201 o-pomorskieg

nowacyjnośc a bezpośredn wy. Badaniem

o.

rudnionych o o 9 osób; 37%

49 osób, nato ków. Dane pr

biorstw według

ondentów ws alność gospod pondentów z o. – 8%. Wyn

wie kujawsko-

biorstw

amach projek jawsko-pomo

a Wydziale a w Toruniu

4 r., objęto go. Jednym z ci badanych p nia, natomiast m objęto 82

osób, 47% re

% to przedsi omiast 16%

rezentuje rys

g liczby zatrud

skazała, że k darczą – 79%

znalazły się je niki zaprezent

-pomorskim

ktu badawcze orskim”, real

Nauk Ekon . Badaniem, mikro-, małe z głównych c przedsiębiorst

t instrumente przedsiębio

espondentów ębiorcy mali to firmy śred s. 1.

dnionych

kieruje swoją

%. Wśród in eszcze takie towano na ry

169

ego „Inno- lizowanego

omicznych prowadzo- e i średnie celów pro- tw.

em pomia- orstwa wo-

w to mikro- i, o liczbie dnie, a za-

firmą jako nnych form formy, jak ys. 2.

(6)

170

Rys. 2. For

Wart działalnoś pozostały scowościa

3. Innow wojew badań

Aby biorstw, p wacje w i zawierał p cje produ pokazały, kowych. S miejscu zn i technolo

Do

rma prawna d

to zaznaczyć ść na terenac odsetek, a z ach wojewód

wacje w sek wództwa ku ń empiryczn

dokonać sz poproszono r ich firmach z podział innow uktowe, tech

iż responden Stanowiły on nalazły się in ogiczne – 11%

orota Grego-P

działalności ba

ć, że 49,5%

ch dużych m zatem 51,5%

dztwa kujaws

ktorze mały ujawsko-pom

nych

zczegółowej

respondentów zostały wpro wacji zgodni hnologiczne, nci wprowad ne aż 39% w nnowacje pro

%. Dane zos

Planer, Katarz

adanych przed

% badanych miast, takich

firm zlokali sko-pomorsk

ych i średni morskiego w

diagnozy in w przede ws owadzone w ie z metodol

rynkowe o dzili w swoic wszystkich w oduktowe – 2 tały zaprezen

zyna Liczmańs

dsiębiorstw

przedsiębio jak Bydgosz izowanych je kiego.

ich przedsi w świetle

nnowacyjnoś szystkim o w

latach 2008 ogią Oslo, k raz organiza ch firmach na drożonych in 8%, następni ntowane na r

ska

orstw prowa zcz i Toruń, est w mniejsz

iębiorstw

ci badanych wskazanie, j -2012. Kwes która wyróżni acyjne. Wyn ajwięcej inno nnowacji. Na ie organizacy rys. 3.

adzi swoją natomiast zych miej-

h przedsię- akie inno- stionariusz ia innowa- niki badań owacji ryn- a kolejnym yjne – 22%

(7)

Rys. 3. Ro w

Biorą z rodzaju częstszą o posprzeda oraz wejś większy o produkty Do najcz m.in. zmi inne przed żenie sys odpowied Bada cji. Pytan ścią w sk nie dla p innowacji odnosiła nowego p znalazło s Ponad 43%

regionalny

Innowacje

odzaje wdrożo województwi

ąc pod uwag innowacji, n odpowiedzią ażnych, a ta ście na geogr odsetek odpo

wcześniej w zęściej wdraż

ianę struktu dsiębiorstwa temu jakośc dź – zmodern ane przedsięb nia dotyczyły

ali międzyna przedsiębiors i produktowy się głównie produktu. Mo

się kilka firm

% innowacji ym, a 19,3%

sektora MŚP

onych innowa ie kujawsko-p

gę szczegółow należy zauw

było wprow akże stosow

raficznie now owiedzi przy wytwarzane o żanych inno ury organizac a (np. transpo

ci. Wśród in nizowane tec biorstwa oce y tego, czy in

arodowej, kr stwa. Tu od ych 15% mi

do innowac ożna zatem s m niezwykle produktowyc

% stanowiły i

w województw

acji przez małe pomorskim

we rozkłady ważyć, że w r wadzenie now anie nowych we rynki. W ypadł takim oraz bezwzgl owacji organ

cyjnej, przen ortu, dystrybu nnowacji tec

hnologie wc eniały równi nnowacje pr rajowej, regi dpowiedzi s

ało charakte cji związanej stwierdzić, ż

innowacyjny ch było nowo innowacje bę

wie kujawsko-

e i średnie prz

y odpowiedzi ramach inno wych form pr h instrumen Wśród innowa innowacjom lędnie (absol nizacyjnych niesienie rea ucji, działaln chnologiczny cześniej stoso ież charakter rzez nie wpr onalnej, czy są dość zas er międzynar j z wprowad

e wśród bad ych, i to w sk

ością o zasię ędące nowoś

-pomorskim

zedsiębiorstwa

i dotyczącyc owacji rynko romocji, now ntów polityk acji produkto m, jak zmode lutnie) nowe respondenc alizowanej f ności B+R) o ych dominow

owane.

r wdrożonyc rowadzone b też nowośc skakujące. W rodowy. Odp dzeniem bez danych przed kali międzyn ęgu krajowym ścią tylko dla

171

a

ch każdego owych naj- wych usług ki cenowej

owych naj- ernizowane e produkty.

i zaliczyli funkcji na oraz wdro- wała jedna

ch innowa- yły nowo- ią wyłącz- W ramach powiedź ta zwzględnie dsiębiorstw narodowej.

m, 22,5% − a przedsię-

(8)

172

biorstwa.

były now wadzenia charakter odsetek st danego pr niu stanow spondentó krajową, organizac przedsięb były one można wy czy też zm dzynarodo

Rys. 4. Ch

Resp konkurenc 1 oznacza kurencyjn ności i 5 za satysfa

Do

W ramach i e w skali mi zupełnie no nowości w s tanowiły inn rzedsiębiorst wiły nowość ów przyznało

a jedynie 1, cyjne, domin iorstwa – w

nowością w ymagać, aby miana lokaliz

owych. Szcz

harakter innow

pondenci oce cyjności. W ało zdecydow ności, 3 – bra

– zdecydow akcjonujące,

orota Grego-P

innowacji tec iędzynarodo owej technolo

skali krajowe nowacje techn twa – aż 70, ć jedynie dla o, że innowa ,3% − że m nujące były wskazało tak w skali region

y takie innow zacji firmy, m zegółowe dan

wacji wdrożon

enili również W odpowiedz wane pogors ak wpływu n waną poprawę gdyż aż 31%

Planer, Katarz

chnologiczny wej. Mowa ogii. 11,4%

ej, a 15,2% − nologiczne, k 4%. Innowa a przedsiębio

acje te były międzynarodo innowacje aż 97,6% b nalnej. Odpo wacje, jak np miały charak ne przedstaw

nych przez bad

wpływ wdro ziach kierow szenie konku na konkurenc ę konkurency

% wdrożony

zyna Liczmańs

ych jedynie 3 tu o odpowi omawianej g

− regionalnej które były n acje rynkowe orstwa – 66,5

nowością re ową. Patrząc będące now badanych. Dl

owiedzi te je p. zmiana str kter innowac wiono na rys.

dane przedsięb

ożonych inn wali się 5-st urencyjności, cyjność, 4 –

yjności. Odp ych innowacj

ska

3% stanowił iedzi dotyczą

grupy innow j. Jednakże n owością wył e w najwięks 5% wskazań egionalną, 25

z kolei na wością wyłą la 2,4% resp ednak nie dz ruktury orga cji krajowych

4.

biorstwa

owacji na po topniową sk , 2 – pogorsz

poprawę kon powiedzi mo ji zdecydowa

ły te, które ącej wpro- wacji miało

największy łącznie dla szym stop- ń. 6,8% re- 5,4% − że

innowacje ącznie dla pondentów

ziwią. Nie anizacyjnej h czy mię-

oprawę ich kalą, gdzie

zenie kon- nkurencyj- ożna uznać

anie wpły-

(9)

nęło na p ją popraw tów, nie m ściej wiąz na struktu 3% wszy firm. Były niem reali wacje pro ność respo

Dość innowacji, miotom. B poprawić j ku, wzros stopniu ce gionu kuj z konkuren zaprezento możliwość

Rys. 5. Spo

Innowacje

oprawę konk wiło. Warto r

miało wpływ zały się z wp

ury organiza stkich wdro y to innowac izowanej fun oduktowe i t

ondentów.

ć istotną kwe , a dokładnie Badania wyka

jakość swoic stu zysków, a elem działaln awsko-pomo ncją oraz zw owano na rys ć wskazania w

odziewane efe

sektora MŚP

kurencyjnośc również wspo wu na ich ko prowadzeniem acyjnej lub w żonych inno cje związane nkcji na inne technologicz

estią poruszan e oczekiwane

azały, że resp ch produktów a także obniż ności innowac orskiego jest większenie m s. 5 (suma pro

więcej niż jed

ekty działalno

w województw

ci badanych omnieć, że 9 onkurencyjno m innowacji wdrożenie n owacji pogor e ze zmianą l

e przedsiębio zne miały po

ną w badaniu e efekty, jakie

pondenci wdr w lub usług. O żenia kosztów

cyjnej dla ma zwiększenie możliwości p ocentów prze dnej odpowie

ości innowacyj

wie kujawsko-

przedsiębior 9% innowacj ość. Odpowi organizacyj nowego syste

rszyło konku lokalizacji fi orstwo. Co w ozytywny wp

u były równ e mają one p rażają innow Oczekują też w działalnośc

ałych i średn e liczby klien

produkcyjnyc ekracza 100, edzi).

yjnej badanych

-pomorskim

rstw, a 57%

ji, zdaniem r iedzi te jedn nych, takich emu informa urencyjność irmy oraz z p ważne, wszys pływ na kon

nież cele wpr rzynieść bad acje głównie wzrostu udzi ci. W nieco m nich przedsięb

ntów, skutec ch. Szczegół gdyż respond

h przedsiębior

173

po prostu responden-

ak najczę- h jak zmia- atycznego.

badanych przeniesie- stkie inno- nkurencyj-

rowadzania danym pod- e po to, aby

iału w ryn- mniejszym biorstw re- czna walka

łowe dane denci mieli

rstw

(10)

Podsumowanie

Innowacyjność stała się w ostatnich dziesięcioleciach szczególnym zaso- bem przedsiębiorstwa. Rozumiana jako nieustająca gotowość do wprowadzania zmian okazała się wręcz warunkiem koniecznym istnienia i zarazem atrybutem współczesnego przedsiębiorstwa. Zatem, aby firma mogła skutecznie się rozwijać i wyprzedzać nasilającą się konkurencję, potrzebuje do tego katalizatora, którym są innowacje. Jak już zostało w artykule wspomniane, innowacje mogą przybierać różnorodne formy, począwszy od nowych produktów i usług, kończąc natomiast na wdrażanych nowoczesnych systemach wspomagających zarządzanie.

W artykule poruszono temat innowacji poprzez pryzmat małych i średnich przedsiębiorstw. To właśnie ten sektor odgrywa kluczową rolę w budowaniu wzrostu gospodarczego i innowacyjności we wszystkich branżach. Mikro-, mali i średni przedsiębiorcy tworzą najwięcej miejsc pracy na rynku, a ich innowacyjne pomysły stają się niejednokrotnie źródłem powstania nowych, zaawansowanych technologii.

W województwie kujawsko-pomorskim na koniec 2011 r. zarejestrowanych było 184,4 tys. jednostek gospodarczych, z czego aż 99,9% stanowiły właśnie mikro-, małe i średnie firmy [Diagnoza sytuacji…, 2013, s. 13]. Wskaźniki te pokazują, że to właśnie od tego sektora przede wszystkim zależeć będzie przyszłość regionu.

Zaprezentowane powyżej wyniki badań empirycznych dotyczących innowacji w sektorze MŚP województwa kujawsko-pomorskiego pozwalają na sformułowanie kilku wniosków.

Po pierwsze, należy stwierdzić, że omawiana grupa przedsiębiorstw prowa- dzi działalność innowacyjną na stosunkowo wysokim poziomie. U zdecydowanej większości ostatnie pięć lat oznaczało wdrożenie średnio sześciu innowacji.

Po drugie, najczęstszym rodzajem wdrażanych innowacji są innowacje rynkowe. Stanowią one 39% wszystkich wprowadzanych przez te firmy nowości.

Wiążą się one przede wszystkim ze stosowaniem nowych instrumentów polityki cenowej, ale również z wejściem na geograficznie nowe rynki, co jest pozytyw- nym aspektem, świadczącym o ich nieustannym rozwoju.

Po trzecie, badane firmy dbają także o wprowadzanie nowych produktów oraz o ciągłe ich udoskonalanie. Innowacje organizacyjne z kolei stanowią trze- cią grupę pod względem ilości wdrażanych innowacji. Z reguły są to innowacje wiążące się z usprawnianiem bieżącej działalności firmy, stąd w zdecydowanej większości są one nowością wyłącznie dla przedsiębiorstwa. Najmniejszy odsetek stanowią innowacje technologiczne – jedynie 11% wszystkich innowacji, co nie jest wynikiem budującym, zwłaszcza w kontekście tworzenia przewagi konkurencyjnej opartej na nowych technologiach.

Po czwarte, niezwykle istotne jest to, że aż 88% wdrożonych innowacji popra- wiło bądź też zdecydowanie poprawiło konkurencyjność badanych przedsiębiorstw.

(11)

Innowacje sektora MŚP w województwie kujawsko-pomorskim 175

Literatura

Bogdanienko J. (2004), Innowacje jako czynnik przewagi konkurencyjnej [w:] J. Bogda- nienko, M. Haffer, W. Popławski (red.), Innowacyjność przedsiębiorstw, Wydaw- nictwo UMK, Toruń.

Bogdanienko J., Haffer M., Popławski W. (2004), Innowacyjność przedsiębiorstw, Wy- dawnictwo UMK, Toruń.

Diagnoza sytuacji w województwie kujawsko-pomorskim (2013), PAG Uniconsult, Warszawa.

Freeman Ch. (1982), The Economics of Industrial Innovation, F. Pinter, London.

Haffer M. (1998), Determinanty strategii nowego produktu polskich przedsiębiorstw przemysłowych, Wydawnictwo UMK, Toruń.

Janasz W. (2003), Innowacje i ich miejsce w działalności przedsiębiorstw [w:] W. Janasz (red.), Innowacje w modelach działalności przedsiębiorstw, Uniwersytet Szczeciń- ski, Rozprawy i Studia t. (DXX) 446, Szczecin.

Janasz W. (2008), Procesy innowacyjne w przedsiębiorstwie [w:] S. Marek, M. Biała- siewicz (red.), Podstawy nauki o organizacji, PWE, Warszawa.

Niedzielski P., Rychlik K. (2006), Innowacje i kreatywność, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin.

Oslo Manual. Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data. Third Edition (2005), OECD i Eurostat.

Penc J. (1999), Innowacje i zmiany w firmie. Transformacja i sterowanie rozwojem przedsiębiorstwa, Placet, Warszawa.

Porter M.E. (1990), The Competitive Advantage of Nations, The Macmillan Press, London.

Schumpeter J.A. (1960), Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa.

Szatkowski K. (2001), Istota i rodzaje innowacji [w:] M. Brzeziński (red.), Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi, Difin, Warszawa.

Webber R.A. (1996), Zasady zarządzania organizacjami, PWE, Warszawa.

Zastempowski M. (2010), Uwarunkowania budowy potencjału innowacyjnego polskich małych i średnich przedsiębiorstw, Wydawnictwo UMK, Toruń.

INNOVATION OF SMES IN KUJAWSKO-POMORSKIE

Summary: The present article considers some results of empirical research on innova- tion in the sector of small and medium-sized enterprises in Kujawsko-Pomorskie. One of the goals of the project was to identify the level of innovation implemented by the audi- ted entities, and to determine their impact on competitiveness.

Keywords: innovation, small and medium-sized enterprises, Kujawsko-Pomorskie, com- petitiveness.