Siedlung und Verfassung Böhmens in der Frühzeit, w y d . F. G r a u s i H. L u d a t , Otto H an rasso w itz, W iesb ad en 1967, s. 8 n lb., 203.
N ie je s t rze c z ą ła tw ą w y ro b ić so bie n a le ż y t y p o g ląd o a k tu a ln y m s ta n ie b a d ań n ad fo rm o w an ie m s ię fe u d a ln eg o sp o łecz eń stw a i p ań sitw a w C zech ach (z w y ją t k ie m W ie lk ic h M o r a w 1). B ra k je s t, ja k d o tąd , syn ite ty c z n o -m o n o g rafic z n y c h u ję ć z a g a d n ie n ia . N ad er in te r e s u ją c a p r a c a V. V a n ě č k a n a ten te m a t z o stała w y d a n a w 1949 r o k u 2. P ó ź n iejsz e b a d a n ia szczegółow e s k ł a n ia ją do r e w iz ji lu b p o g łę b ie n ia n ie je d n e g o z z a w a r ty c h ta m tw ie rd z e ń . P o trzeb b a rd z ie j w n ik liw e g o b a d a c z a n ie są w s ta n ie zasp o k o ić zaró w n o o g ó ln y z a ry s d z ie jó w p a ń s tw a i p r a w a C z ech o sło w acji, ja k też m a k ie ta p ie rw sz e g o to m u p o d rę c z n ik a h is to r ii w y d a w a n e g o p rzez I n s ty tu t H is to rii Č SA V , czy n a w e t o statn io w y d a n a „C h ron o log ia d z ie jó w ČSIRS” zao p atrzo n a w n a jle p s z y d o tąd p rz e g lą d b ib lio g r a fic z n y 3. W ie le n o w a to rsk ic h u s ta le ń s ta n o w ią c y c h p la n co raz in te n s y w n ie js z y c h b a d a ń n a p rz e s trz e n i o statn ich la t z n a jd u je s ię w różnego r o d z a ju a r ty k u ła c h , z r z a d k a ty lk o w k s ią ż k a c h . O rie n ta c ja w ty c h p ra c a c h je s t d la P o la k a n a d e r tru d n a , g d y ż n ie łatw o je s t u n as z n a le ź ć b ib lio te k ę , k tó r a p o s ia d a ła b y w k o m p le c ie n a ijw a ż n ie jsz e b o d a j s e r ie czaso p ism . W ie le do ż y c z e n ia p o z o sta w ia ró w n ie ż in fo rm a c ja b ib lio g ra fic z n a . P ra k ty c z n ie je s t się z d a n y m n a d w ie ty lk o p o z y c je : ro z u m o w a n ą, s e le k ty w n ą b ib lio g r a f ię o b e jm u ją c ą la t a 1936— —1960, oraz m a te r ia ł y do b ib lio g r a f ii d z ie jó w p a ń s tw a i praiw a C S R S d ru k o w a n e p rz e z V. P r o c h a s k ę n a łam ac h „C zaso p ism a P ra w n o -H isto ry c z n e g o ” 4.
W sp o m n ian e w z g lę d y w a rs z ta to w e k a ż ą ze szczeg ó ln ym z a in te re so w a n ie m b ra ć do r ę k i p re z e n to w a n y tu tom . P rz y n o si on m a te r ia ły s p o tk a n ia h isto ry k ó w C zecho s ło w a c ji i N R F zo rg an iz o w an eg o p rzez F. G rau sa i H. L u d a ta w A lle n d o rf pod M a rb u rg ie m 22—24 k w ie tn ia 1963. C z te ry la t a , k tó re u p ły n ęły p o m ięd zy d a tą k o n f e r e n c ji a p u b lik a c ją je j w y n ik ó w , u m o ż liw iły au to ro m p rz e p ra c o w a n ie i z a k t u a li z o w an ie tek stó w , k tó re w ten sposób o d z w ie rc ie d la ją s ta n b a d a ń z p rzeło m u la t 1965/6. Co w ię c e j, n ie z a le ż n ie od o b fity ch p rz y p isó w , w k tó re a u to rz y z a o p a trz y li te k s ty s w y c h re fe ra tó w , n a k o ń cu tom u (s. 172—188) z am ieszczo n a zo stała o b szern a
b ib lio g r a fia z a g a d n ie n ia . I <
I n te n c ją o rg a n iz a to ró w s p o tk a n ia było d o ko n an ie ja k n a js z e r s z e j w y m ia n y p o g lą d ó w n a te m a ty ju ż o p raco w an e w h is to r io g r a fii c z e s k ie j i n ie m ie c k ie j la t o sta tn ic h . S tą d też z n acz n a w ię k szo ść te k s tó w s ta n o w i p o d su m o w an ie lu b ro z w in ię c ie d a w n ie js z y c h b a d a ń ich a u to ró w . A oto z e s ta w zam ie szc z o n y c h w to m ie stu d ió w : J . Z e m a n , „ P o czątk i sło w ia ń sk ie g o o sa d n ic tw a n a te r e n ie C zech ” (s. 3—7); V. S m i l a u e r , „ Z a g a d n ien ie n a js ta rs z e g o o sa d n ic tw a sło w ia ń sk ieg o w C zech ach i n a M o ra w a c h w ś w ie tle b a d a ń o nom asitycznych” (s. 17—25) ; E. S c h w a r t z , „N azw y
1 Obszerny bilans w ieloletnich badań przynosi ostatnio p ublikacja Das Grossm ährische
Reich, P raha 1966, s. 443, 8 tabl. Są to uzupełnione m ateriały specjalnej sesji odbytej w B rnie i Nitrze 1 — 4 października 1963.
2 v . V a n e č e k , P rvních tisic let... Před státn i společenská organizace a vznik státu
u českých Slovanu, P raha 1949, s. 163.
3 v . V a n e č e k , D ějiny státu a p ráva v Československu (do roku 1945), P rah a 1964, s. 617. P řehled Československých d ějin t. I (do roku 1848), P raha 1958, s. 955, D ějiny Českoslo venska v datech, P raha 1968, s. 485—527.
4 25 Ans d’historiographie tchécoslovaque 1936—1960, P raha I960, s. 494. V. P r o c h a s k a ,
B ib liografia czechosłowackich prac z dziedziny h isto rii państw a i p raw a za la ta 1956—1960
i 1961—1965, „Czasopismo P raw no-H istoryczne” t. XIV, 1962, zesz. 1, s. 293—316; t. XIX, 1967,
zesz. 1, s. 299—323.
508
R E C E N Z JEp le m ie n n e w d o k u m en cie b is k u p s tw a p ra s k ie g o ” (s. 29—30); R . W e n s k u s , „Sło w ia ń s k ie p le m io n a w C zech ach ja k o g r u p y e tn ic z n e ” (s. 32'—41) ; M. Š t e p a n e k, „R ozw ój g ro d ó w cze sk ic h od V i l i do X II w ie k u ” (s. 49—59); D. T ř e š t i k i B. K r z e m i e ń s k a , „ Z a g a d n ien ie lu d n o ści słu ż e b n e j w C zech ach ” (s. 70—97); K. B o s i , „ C h r y s tia n iz a c ja C zech i M o ra w ” (s. 104—-123); Z. F i a l a , „ O rg a n iz a c ja k o śc io ła w p a ń s tw ie P rz e m y ś lid ó w X —ХІШІ w ie k u ” (s. 133—(143); F. G r a u s , „K oś c ie ln e i p o g a ń sk ie (m agiczn e) e le m e n ty s ta n o w is k a P rz e m y ślid ó w . L e g e n d a p rz e - m y s ło w s k a a k u lt św . W a c ła w a ” (s. 148—160). Po k a ż d y m z r e fe r a tó w z o sta ła w y d ru k o w a n a — i to w do sło w n ym b rz m ie n iu — odnośna d y s k u s ja . P r z y ję t a fo rm a z d a je się p o siad a ć z d ec y d o w a n ą p rz e w a g ę n a d p is a n y m i ex post e la b o ra ta m i u d a ją c y m i a u te n ty c z n y głos w d y s k u s ji. P o n ad to n a tre ść tom u zło żyły s ię ; w ^tęp 'F . G ra u sa , p osłow ie H. L u d a ta o ra z in d e k s y osobow y i n a z w etn iczn o -geo graificzn ych .
C a ła p u b lik a c ja , w y d a n a w fo rm a c ie d u ż e j ó sem ki, s ta n o w i d la w s z y s tk ic h z a in te re s o w a n y c h n ieo d zo w n e k o m p en d iu m n a jn o w s z y c h o siąg n ięć b a d a w c z y c h n a te m a t n a jd a w n ie js z y c h d z ie jó w C zech, w z b o g aco n ych o z a s y g n a liz o w a n e p rz e z d y s k u s ję m o żliw o ści o d m ien n ych in te r p r e t a c ji i p o ró w n a w c z y ch u ję ć . W n ik liw a l e k t u r a p ozo rnie p rz y c z y n k a rs k ic h , n ie z w ią z a n y c h ze so bą stu d ió w p rz e k o n u je , że ra z e m w z ię te d a ją one w rz e c z y w isto śc i s p ó jn y o b raz w ie lu a sp e k tó w ż y c ia czes k ieg o w d a w n y c h w ie k a c h . I s tn ie ją c e w ty m o b raz ie lu k i, to z araz e m „b iałe p la m y ” n a m a p ie s t a le r o z w ija ją c y c h s ię stu d ió w m e d ie w is ty c z n y c h w C zech o sło w acji. In n a s p ra w a , że n ie k tó re z ty c h „ p u sty c h m ie js c ” z d a ją s ię b y ć w y n ik ie m n ie t y l ko b r a k u o d p o w ied n ich p o sz u k iw a ń , le c z z b yt jed n o stro n n eg o u o g ó ln iertia z ja w is k szczegó ło w ych . T a k a s y t u a c ja z d a je s ię n a p rz y k ła d m ieć m ie js c e w p rz y p a d k u z n a k o m ite g o stu d iu m m a łż e ń s k ie j p a r y D. T ře š tik — В . K rz e m ie ń sk a , uzup ełn io n ego m a p ą ro z m ie sz cz e n ia osad słu ż e b n y c h o raz ta b e lą z e s ta w ia ją c ą n a z w y p oszczegó l n y c h k a te g o r ii słu ż e b n ik ó w w ję z y k a c h n ie m ie c k im , czesk im , p o lsk im i ła c iń sk im . F o rm a ln ie p o św ięco n e lu d n o śc i słu ż e b n e j, w rz e c z y w is to ś c i m a to s tu d iu m a m b ic ję p rz e d s ta w ie n ia cało ści sp o łeczn o -ek o n o m iczn ych p o d sta w w ła d z y k s ią ż ę c e j p ie r w sz yc h P rz e m y ślid ó w . W z w ią z k u z ty m ju ż w to k u d y s k u s ji zw rócono u w a g ę (S c h le s in g e r, B osi), że z a fa s c y n o w a n ie o rg a n iz a c ją osad słu żeb n ych , dziełem p a n u ją c e j d y n a s tii, o ra z w y łą c z n e w id z e n ie p o cz ątk ó w k la s y p a n u ją c e j w „ w ie lk ie j d r u ż y n ie ” k s ią ż ę c e j 5 spow odow ało z n ik n ię c ie z p o la w id z e n ia a u to ró w g e n e z y w a r s t w y r y c e r s k ie j. S p r a w a to w n a u c e c z e s k ie j n a d e r isto tn a . S;pór p o m ięd zy z w o le n n ik a m i p o g ląd u , iż n a p o c z ątk u is tn ie li obok w ła d c y fa k ty c z n ie n ie z a le ż n i odeń m ożni (V an e č e k , S e ib t ) 6, a t y m i k tó rz y p o c z ątk i k a r ie r y r y c e r s tw a ja k o g ru p y sp ołeczn ej w y w o d z ą ze słu ż b y p a n u ją c e m u (G ra u s )7, n ie został o state c zn ie ro z s trz y g n ię ty . Z w a ż y w s z y f a k t, że o statn io z d a je s ię p rz e w a ż a ć p o g ląd d r u g ie j g ru p y b a d a c z y ,
żało-» A u to rzy dokonali tu , ja k można sądzić, rozszerzającej in te rp re ta c ji w yw od ów F.
G r a u s a , Raně středoěke družiny a je jíc h význam p ři vzniku státu ve střední Evropě
„C eskosloveský Časopis H istorický” t. ХІТІ, 1965, zesz. 1, s. 3 nn. Zresztą zagadnienie to na gruncie czeskim nie w y d a je się ostatecznie rozstrzygnięte. Nie w szystkie tek sty przytaczane przez F. G rausa na poparcie jego w yw od ów zdają się być jednoznaczne. N iektóre z nich, ja k np. Kosm as II, 48, można rozumieć i w ten sposób, że chodzi w nim nie o odstępującą drużynę, lecz ryce rzy danego w ładcy. Liczne przyk ład y rozszerzającej in terp reta c ji pojęcia d ru żyn y na gruncie ruskim oraz próbę uściślenia tego pojęcia przedstaw ia T. W a s i l e w s k i , Stu d ia nad składem 'społecznym, w czesnośredniow iecznych sił zb rojn ych Rusi, „Studia W czesnośredniowieczne” t. IV, W rocław 1958, s. 301 nn.
6 P or. v . V a n e č e k , Zdîclady právního postavěni k lá šteru a k lášterního velkostatku
ve starem českem státe t. II, P raha 1937, s. 7 nn. F. S e i b t , Land und H errschaft in Böh
men, „H istorische Z e itsch rift” t. 200, 1965, zesz. 2, s. 295 nn.
7 Por. F. G r a u s , Origines de l ’état et de la noblesse en M oravie et en Bohème, „Re vue des Etudes S la v e s” t. X X X IX , 1961, s. 54 nn.; t e n ż e , Die Entstehung der m itte la lte rli
chen S taaten in Europa, „H istorica” t. X, 1965, s. 38 nn. W św ietle pierw szej z tych prac, a także dawniejszego studium drukow anego rów nież w Polsce (Prawo lenne w Czechach, „Sob ótka” t. VI, 1951, s. 31 nn.) można sądzić, że system w ielk o dru żynn y musiał zaniknąć
w a ć w y p a d a , że w o m a w ia n y m to m ie n ie znalazło s ię u zu p ełn io n e o p rz y p is y o sta tn ie , n a d e r in te r e s u ją c e stu d iu m n a p o w y ż sz y te m a t F. G rau sa, o p u b lik o w an e w do d a tk u n a ła m a c h m ało zn an ego , lo k a ln e g o cza so p ism a N R F 8. S p r a w ą , k tó r a n ie z n a la z ła o d b ic ia w to k u obrad , a k tó r a n ie m oże n ie zan iep o ko ić p o lsk ieg o c z y te l n ik a , o b zn ajo m io n ego z aró w n o z p ro b le m a ty k ą lu d n o ści słu ż eb n ej, ja k i w ogóle p o c z ą tk a m i w a r s t w y c h ło p sk ie j, to w r a ż e n ie , ja k ie w y n o si s ię z le k t u r y w sp o m n ia n ego r e f e r a tu D. T ře š tik a , d la k tó reg o n ie w o ln i i lu d n o ść słu żeb n a aż po w ie k X II z d a ją s ię w y c z e rp y w a ć zn aczn ie b a rd z ie j złożone z ja w is k o p o w s ta w a n ia lu d n o ści f e u d a ln ie z a le ż n e j. J u ż le k t u r a p ierw sz e g o tom u „D ziejó w lu d n o ści w ie js k ie j w C ze c h a c h ” d o sta rc z a w y s t a r c z a ją c e j ilo śc i m a te r ia ł u do tego , b y słu ż eb n ik ó w u zn ać za je d n ą spośród ró ż n y c h stop n iow o m e d ia ty z o w a n y c h g ru p sp ołeczn ych . W sp o m n ia n i w d y s k u s ji n ad o m a w ia n y m r e fe r a te m m ożni czescy, b u d u ją c y w o kół k sią ż ę c e g o g ro d u w ła s n e k o śció łk i, m u s ie li p rz e c ie ż d ysp o n o w ać p e w n ą lic z b ą u z a le ż n io n y c h b ezp o śred n io od sie b ie lu d z i9.
C z yn ie n ie glo ss n a m a r g in e s ie w s z y s tk ic h w yg ło sz o n ych re fe r a tó w p rz e k ro c z y ło b y zn aczn ie r a m y re c e n z ji. N ie le ż y z re sz tą n a w e t w m o żliw o ści re c e n z e n ta po d e jm o w a n ie n a d e r z ró ż n ic o w a n e j p ro b le m a ty k i od ję z y k o z n a w s tw a p o c z y n a ją c po p rz e z a rc h e o lo g ię, a n a h is to r ii — sensu stricto, a le w n a jró ż n ie js z y c h a s p e k ta c h — k o ń cząc. Z e s p r a w sz cz e g ó ln ie j n a m b lis k ic h c h c ie lib y ś m y zw ró cić u w a g ę n a p a r ę je szc z e z a g a d n ień . Oto stu d iu m Z. F ia li s tre s z c z a ją c e w p o w a ż n e j m ie rz e w y n ik i je g o d a w n ie js z y c h b a d a ń 10, u zu p ełn io n e zostało o w y k a z f u n d a c ji k la s z to rn y c h w C zech ach do k o ń c a X II w . B r a k w n im je d n a k n a d a l u w z g lę d n ie n ia t a k is to tn y c h d la cało ści o b razu o rg a n iz a c ji k o ścio ła w cz esn o śred n io w ieczn eg o z a g a d n ień , j a k sposób o b sa d z a n ia b is k u p s tw (z w y k ła n o m in a c ja p a n u ją c e g o , czy e le k c ja a cle- ro et populo?), czy o rg a n iz a c ja i r o la k a p itu ł k a te d r a ln y c h i k o le g ia e k ic h (ch o ćby n a p rz y k ła d z ie sp o ró w p o m ięd z y p ra s k im i k a p itu ła m i k a te d r a ln ą św . W ita o raz k o le g ia c k ą n a W y sz e h ra d z ie , o śro d k am i z k tó ry c h w y w o d z ili s ię p rz e m ie n n ie k a n c le rz e k ró le s tw a ).
R e f e r a t F . G ra u sa , je d e n z n ie lic z n y c h o ry g in a ln y c h , n a p is a n y c h s p e c ja ln ie d la o m a w ia n e g o tom u , p rz y n o si w ie le n o w y ch m y ś li, isto tn y c h ró w n ie ż d la p o lsk ic h b a d a c z y id e o lo g ii k ro n ik i G a lla A n o n im a. T a k n a p rz y k ła d z d an iem tego uczo n e go w ą tp liw e jesit, b y K o sm aso w a o po w ieść o w y n ie s ie n iu n a tro n c zesk i P rz e m y ś la o ra cz a s ta n o w iła odbicie ż y w e j w X II w ie k u t r a d y c ji lu d o w e j. M a m y tu do c z y n ie n ia z b ard zo ro zp o w szech n io n ym w śre d n io w ie c z n y m k ro n ik a r s tw ie m o ty w e m (to pos) „ m ąd rego p ro s ta c z k a ” . P o ję c ie „o racz” w ty m c za sie n ie m iało jeszcze p e jo r a ty w n e g o z n a c z e n ia „chłop”, k tó re p o ja w ia s ię do piero n a p rzeło m ie X III i X IV s t u le c ia (s. 153—4) u . J a k o d o d a tk o w y a r g u m e n t p rz y to c z y ł G rau s o ko liczn o ść, p o d k r e ś la n ą w s p e c ja ln y m s tu d iu m D. T ř e š t ik a 12, iż z c a łe j k r o n ik i K o sm asa w y n ik a , że b y ł on z w o len n ik ie m s iln e j w ła d z y k s ią ż ę c e j P rz e m y ś lid ó w , b o le ją c y m n a d w sp ó ł c ze sn y m so bie s ta n e m rz e c z y, w k tó ry m w ła d c y c ze sc y w e w n ę trz n ie sk łó cen i zn ac z
-w Czechach -w ciągu X I stulecia, ustępu jąc m iejsca -w ładzt-w u dom inialnem u poszczególnych panów feud aln ych . W tym stanie rzeczy ludność służebna b yć może stanow iła g ro s podda n ych w dobrach m onarszych, ale nie w sk a li całości gospodarki fe u d aln ej Czech ΧΙ/ΧΓΙ w .
8 F. G r a u s , Adel, L a n d u n d H e r rs c h a ft i n B ö h m e n v o m 10. b is 13. J h d ., „N achrichten der Giessener H ochschulgesellschaft” t. X X X V , 1966, s. 131 nn.
о F. G r a u s , D ě jin y v e n k o v s k é h o lid u v Č e c h á c h v d o b e p re d h u s lt s k e t. I, P raha 1953.
ιβ P or. z . F 1 á 1 a, S p rá v a à p o s t a v e n i c ír k v e v C e c h a c h o d p o č á tk u 13. d o p o lo v in y l i . s t o le t i, „Sb ornik H istorický” t. III, 1955, s. 64 nn.
11 P o r. ostatnio in tresu jące uwagi J . L e G o f f a, N o te s u r s o c ie tě t r ip a r t ie , id é o lo g ie m o n a rc h iq u e et r e n o u v e a u é c o n o m iq u e d a n s la c h ré tie n t é d u I X e a u X l l e s iè c le , [w :] L ’E u r o p e a u x I X e —X I e s iè c le s , W arszaw a 1968, zwłaszcza s. 7 nn.
12 d, т ř e š t i k, K o s m o v o p o jě t i p ře m y s lo v s k é p o v ě s to , „Č esky L id” t. L il, 1865, n r 5, s. 305 nn.
510
R E C E N Z JEn ié s t r a c ili n a p re stiż u . I n te r e s u ją c e d la n a s b y ło b y u z y s k a n ie o d po w ied zi n a p y t a n ie czy K o sm as rz e c z y w iś c ie p is a ł s w e dzieło z in s p ir a c ji i w in te r e s ie k rę g ó w d w o r s k ic h ? J a k się w y d a je is tn ie je sp o ra ilo ść p rz e sła n e k u z a s a d n ia ją c y c h n ieco in n e sp o jrz e n ie n a id eo lo g ię n a js ta r s z e j c z e sk ie j k ro n ik i. P ra w d a , d z ie je ta m te jsz e g o k o ś cio ła c ią g le jeszcze zn an e s ą głó w n ie w o gó ln ym z a ry s ie . N ie w ie m y n a p rz y k ła d , j a k i b y ł w ła ś c iw ie p ro g ra m p o lity c z n y w y b itn e j p o stac i w p o c z ą tk a c h X II w ., b is k u p a o łom unieokiego H e n ry k a Z d ik a ? J e ś li n a w ë t o d rzu cić su g e s tie n ie k tó ry c h b a d a c z y , że K o sm as b y ł jeg o s y n e m 13, n ie je s t w y k lu c z o n e , że k ro n ik a d z ie k a n a k a p itu ł y p r a s k ie j m o gła p o w sta ć pod w p ły w e m id e i n u r tu ją c y c h n a jb liż s z e oto czen ie Z d ik a. Id eał w ła d c y k re ś lo n y p rzez K o sm asa ja k o w zó r d la w sp ó łczesn ych m u k s ią ż ą t z d a je m ie śc ić się b e z re s z ty w k rę g u p o ję ć w y p ra c o w a n y c h je sz c z e za czasów H in c m a ra z R e im s czy A b b on a z F le u ry , a w ię c w dobie ro z k w itu in s t y t u c ji - Reichskirche. J a k n a jś c iś le j z w ią z a n y z m o n a rc h ią kośció ł p o p ie rał w ła d c ó w s iln y c h , z a p e w n ia ją c y c h w a r u n k i d la jego ro zw o ju . H e n ry k o w i Z d ik o w i w p ro w a d z a ją c e m u w la t a c h trz y d z ie s ty c h X I s tu le c ia o rg a n iz a c ję a r c h id ia k o n a tu n a jp e w n ie j m u siało zależeć n a w sp ó łp ra c y z s iln y m i w ła d c a m i, a n ie s ta le z m ie n ia ją c y m i się , sk łó co n ym i ze so bą k s ią ż ę ta m i. N iezb yt też p a s u je do o b razu K o sm asa, p o p lecz n ik a P rz e m y ślid ó w , f a k t, że w a n a lo g ic z n y sposób k r e ś li on obraz rz ą d ó w człon k a t e j d y n a s tii k s. B o le s ła w a II (967—999) zw an ego P obożnym (I, 19; I, 33), za k tó reg o c za só w w y m o rd o w a n i z o sta li S ła w n ik o w ic e , o ra z o jca ty c h o sta tn ic h S ł a w n i- k a (I, 27). K u lt św ię teg o W o jc ie c h a w C zech ach p ro p a g o w a n y b y ł p rz e c ież p rzez kościół. I d e a liz a c ja o jc a b is k u p a n ie b ard zo m ie śc i się w o f ic ja ln e j id e o lo g ii d w o r s k ie j.
R o z w ija ją c y s ię w C zech ach p o c z y n a ją c od X I s tu le c ia k u lt św . W a c ła w a ja k o p a tro n a k r a ju s ta ć s ię m ia ł w e d le o p in ii F. G ra u sa c z y n n ik ie m p rz y ś p ie s z a ją c ym ro zw ó j ta k ic h p o ję ć ja k „ z ie m ia c z e sk a ”, czy n aró d . D z ięk i te m u w c z e ś n ie j n iż w in n y c h k r a ja c h E u ro p y m ia ł tu do ko n ać s ię p ro ces t e r y to r ia liz a c ji w ła d z y , z a s tą p ie n ie w ła ściw eg o d la sto su n k ó w w c z e sn o fe u d a ln y c h Personalverband p rzez Territorialstaat. O w a r u n k a c h w c z e ś n ie js z e j te r y to r ia liz a c ji w ła d z y u S ło w ia n n iż w N iem czech, a co z a ty m id zie s iln ie js z e j p o z y c ji ta m te js z y c h w ład có w , m ó w ił w s w y m r e fe r a c ie ró w n ie ż R. W en s k u s (s. 39 n n .).
W s z y stk ie w ygło szo n e p rzez b a d a c z y c zesk ich r e f e r a t y c e c h u je dbałość o p o ró w n a w c z e w id z e n ie w ła s n y c h , lo k a ln y c h s p ra w , p rz ed e w s z y s tk im w p e rs p e k ty w ie N iem cy — C zech y. ' B ard zo in te re s u ją c o p rz e d s ta w ia s ię s p ra w a p e rc e p c ji ich tez i p o g ląd ó w p rz ez n ie m ie c k ic h h isto ry k ó w , w śró d k tó r y c h obok w y m ie n io n y c h w y ż e j: w sp ó ło rg a n iz a to ra s p o tk a n ia i re fe re n tó w , z a b ie r a li ró w n ie ż głos w y b itn i m e - d ie w iś c i i arc h e o lo d z y H. B eu m a n n , W . S c h le s in g e r , H. Ja n k u h n . O strą w n ie k tó r y c h przyp ad kach ,- n a p rz y k ła d w sto su n k u do r e fe r a tó w D. T ře š tik a i F. G rau sa, d y s k u s ję cech o w ało d ąż en ie do z n a le z ie n ia w sp ó ln eg o p u n k tu w id z e n ia , a n ad e w sz y stk o w s p ó ln y c h k a te g o r ii p o ję c io w y c h . T e s t a r c ia p o g ląd ó w , w szczegó lno ści z a ś ich o p u b lik o w a n e w o bcym ję z y k u w y n ik i, s ta n o w ią p ow ażn e o sią g n ię c ie cze ch o sło w a ck ie j m e d ie w is ty k i. O je j s ta le ro sn ą c y m poziom ie b ęd ą m o g li p rz ek o n ać s ię u cz en i z w ie lu k ra jó w , d la k tó ry c h ję z y k czesk i n ie je s t d o stęp n y. R zeczow ość i n a u k o w y o b ie k ty w iz m c e c h u ją ró w n ie ż r e f e r a ty i w y s tą p ie n ia d y s k u s y jn e gospo d a rz y sp o tk a n ia . W sło w ie k o ń co w ym H. L u d a t położył n a c is k n a f a k t, że tego ty p u k o n fe re n c je p r z y c z y n ia ją się m ię d zy in n y m i do u s u w a n ia fa łs z y w y c h ste re o ty p ó w m y ś lo w y c h n a te m a t S ło w ia n i ich h is to ry c z n e j, często jeszcz e n ie d o c e n ia n e j ro li w d z ie ja c h o g ó ln o eu ro p ejsk ich .
Stanisław Russocki u P or. ostatnie zestaw ienie odnośnych poglądów Z. F i á 1 a, J in d ř ic h Z d ik a. K o sm a s , „Z ápisky K ate d ry Ceskosl. D ějin a A rchívnícho Stu d ia” t. VII, P rah a 1963, s. 7 nn.
