View of Program wykładów z patrologii na Papieskim Wydziale Teologicznym w Poznaniu

761

brueka - k s . S t a n is ła w B udzik o ra z k s . J ó z e f N iew ia d o m sk i. N ie b y ł r e p r e z e n to w a n y o f i c j a l n i e żad en p o l s k i o śr o d e k naukowy. Zapewne i tym razem z a w a ż y ły tru d n e do p ok o n a n ia w zg lęd y fin a n s o w e .

K s . S t a n i s ła w L ongosz - L u b lin

4 . PROGRAM WYKŁADÓW Z PATROLOGII NA PAPIESKIM WYDZIALE TEOLOGICZNYM W POZNANIU

A. Uwagi w stęp n e

Wykłady z p a t r o l o g i i odbyw ają s i ę na I I roku w w ym iarze Z g o ­ d z in ty g o d n io w o . C elem wykładów j e s t u k a z a n ie p r z e d e w s z y s tk im dok­ tryn y / t e o l o g i i / Ojców, zarów no od s t r o n y j e j c e c h c h a r a k t e r y s t y ­ czn ych , ja k r ó w n ie ż w a s p e k c i e rozwojowym . Tematy wykładów s ą ta k form ułow ane, aby s t u d e n c i z im ie n ie m danego O jca K o ś c io ł a k o j a r z y l i k on k retn ą p r o b le m a ty k ę . W ramach w ykładów n i e omawia s i ę z a s a d n i - ozo b i o g r a f i i Ojców / s t u d e n o i z o b o w ią z a n i s ą u z u p e łn i ć t o s a m o d z ie l­ n i e / . Podawane s ą t y l k o n ie z b ę d n e d a n e , d o t y c z ą c e g łó w n ie o k r e su oraz t y t u ł y t y c h d z i e ł , k t ó r e o d n o szą s i ę do n a k r e ś lo n e j w te m a c ie p r o b le m a ty k i. Jednak p rzy n ie k t ó r y c h O jcach w c e l u w p row ad zen ia w problem atykę omawiane j e s t t ł o h i s t o r y c z n e , aby s t u d e n o i w i e d z i e l i , d la c z e g o d a n i O jcow ie z a j ę l i s i ę w ła ś n i e ta k im , a n i e innym z a g a ­ d n ien iem . Studium Ojców K o ś c io ł a w inno im pomóo d o s t r z e g a ć n i e t y l ­ ko rozw ój m y ś li c h r z e ś c i j a ń s k i e j , a l e ta k ż e t r u d n o ś c i j e j k r y s t a l i ­ zow ania o ra z z w ią za n e z n im i zm a g a n ia . S p r z y ja t o w y r o b ie n iu p o s t a ­ wy szacunku i c z c i w obec Ojców K o ś c i o ł a . S tu d e n t w in ie n w y n ie ś ć z wykładów ob raz Ojców K o ś c io ł a ja k o l u d z i oddanych b e z r e s z t y C hrys tu sow i i Jo g o n a u c e , k t ó r z y - j e ś l i pod ejm u ją naw et p e łn e fe r w o r u p o lem ik i - c z y n ią t o w im ię n i e s k a z i t e l n o ś c i n a u k i C h r y s tu s o w e j. Wy­ kłady s t a j ą s i ę w ted y ro d za jem fo r m a c ji w k ie r u n k u : "pokochaó Oj­ ców", aby u c z y ć s i ę od n ic h w ia r y i w ie r n o ś c i P r a w d z ie .

P rob lem atyk a wykładów w I s e m e s tr z e u k a z u je Ojców K o ś o io ł a b a r d z ie j ja k o św iadków w ia r y , w I I s e m e s tr z e - b a r d z ie j ja k o t e o ­ logów . To r o z ł o ż e n i e a k cen tów ma w y jś ć w p ew ien sp o s ó b n a p r z e c iw m ożliw ościom in t e le k t u a ln y m stu d e n tó w , c h o ć n ie z m ie n ia t o f a k t u , że p r z e d sta w io n y p o n iż e j program o w i e l e l e p i e j s p e ł n i a ł b y sw o je z a d a n ia , gdyby b y ł r e a liz o w a n y na roku I I lu b IV .

B. Program wykładów w I semestrze I Zagadnienia wstępne

1. Pojęcie patrologii 2. Patrologia a patrystyka 3. Cechy Ojca Kościoła

4 . Nieomylność Ojców - Tradycja jako źródło Objawienia 6. Wydania dzieł Ojców 1 krótki rys historyczny /zapoznanie

ze stosowanymi skrótami wydań źródłowych/ 6. Główne s-zoły i środowiska myśli Ojców.

II. "Didache" najstarszym przekazem literatury patrystyoznej /hi­ storia odkrycia, układ i treść dzieła, millenaryzm/.

III. Problematyka Ojców Apostolskich

/Kto, oechy wspólne: a. mistyczne przeżywanie wiary prowadząoe do entuzjazmu męczeństwa /podaje się tutaj także elementy teo­ logii męczeństwa/; b. rola biskupa w gminie, a w szczególnośoi biskupa Rzymu /omawia się tutaj także stopnie hierarchiczne/. Jako dopowiedzenie pierwszej cechy wspólnej - często krótkie omówienie Akt Męczenników w związku z analizowaniem modlitwy dziękczynnej przed śmiercią z "Akt Polikarpa".

IV. Zagadnienie pokuty w "Pasterzu" Hermasa

Punkt wyjścia: czy wszyscy starożytni chrześcijanie byli boha­ terami wiary i świętymi, ozy nie było grzeszników?/.

V. Apologeci chrześcijańścy II w. w konfrontacji z pogaństwem /Punkt wyjścia: krwawe prześladowania chrześcijan nie przyno­ szą spodziewanego rezultatu. Poganie rozpoczynają więc atak Ideologiczny: a. jakie zarzuty wobec chrześcijan 1 kto? b. od­ powiedź chrześcijan - objaśnienie terminu "apologla", o. umowne odróżnienie w apologiach argumentacji filozoficznej i obyczajo­ wej, d. podział apologetów II w. na cztery środowiska/.

1. Środowisko greckie: Arystydes, Quadratus, nieznany autor "Listu do Diogneta", Atenagoras.

a. omówienie w tzw. argumentacji filozoficznej — aa. negatyw­ nego orzekania o Bogu /ukazanie rozwoja doktryny na linii

- T63

A ry sty d es - A te n a g o r a s/, bb. w " L iśc ie do D iogneta" - od­ powiedź a u to r a na tr z y p y ta n ia : kim j e s t Bóg c h r z e ś c ij a n , d la k tó r e g o n ie wahają s i ę oddać sw ojego ż y c ia ; d la cz eg o c h r z e ś c ija ń s tw o odrzuca p o lit e iz m i judaizm ; d la cz eg o c h r z e ś c ija ń s tw o - skoro uważa s i ę za r e l l g i ę prawdziwą - p o ja w iło s i ę na ś w ie c ie tak późno?

b . w argu m en tacji tzw . obyczajowe* — obraz c h r z e ś c ij a n /Apo— l o g i a A ry sty d e sa , " L ist do D io g n e ta " /.

Z. Środow isko rzym sk ie: św. J u sty n - doktryna o L ogosie /a r g u ­ m entacja f i l o z o f i c z n a / 1 o E u c h a r y s tii /w argu m en tacji oby­ c z a j o w e j /.

3v środ ow isk o w schodnie: Taojan / p o j ę c i e Boga jak o D ucha/, Teo­ f i l z A n t io c h ii / p o j ę c i e T r ó jc y /.

A. Środowisko a fr y k a ń sk ie : t y lk o T e r t u lia n "Apologetyk" omawia­ ny jednak o so b n o /, M lnucjusz F e lik s — do sa m o d zieln ej le k tu r y VI. C h rześcija ń sk a l i t e r a t u r a p olem iczna I I w. — św. Ir en eu sz /g n o s

t y c y , ic h dwa podstawowe t w ie r d z e n ia , odpowiedź Ir en eu sza : t e o ­ lo g ia t r a d y c j i , t e o l o g i a h i s t o r i i , t e o r i a r e k a p i t u l a c j i / . V II. Prawnicze u j ę c ie r e l l g i i - T e r tu lia n

1. "Apologetyk" - T e r tu lia n jakb a p o lo g e ta ,

Z. Nauka o p o k u c ie / j e j prawniczy p r o f i l w "De p o e n it e n t ia " /, 3 . "Preskrypcja przeciw heretykom" /o b j a ś n ie n i e praw niczych po­

j ę ć p r e s k r y p c ji i e k s c e p c j i / . V III. P o czą tk i e k l e z j o l o g i i - św. C yprian

1. "Lapsi" * k w e s tia pokuty / r o l a K o ś c io ła h ie r a r c h ic z n e g o /, Z. Jed n ość biskupów / r o l a k olegium biskupów i K o śc io ła Rzymskie

g " /,

3 . Spór o w ażność c h r z tu u d z iela n eg o p rze z heretyków /fu n k c ja K o ś c io ła / .

C. Program wykładów w I I sem e str ze I . P o cz ą tk i t e o l o g i i - S zk o ła A lek san d ryjsk a

1. Wiara a teologia według Klemensa Aleksandryjskiego /nie ma teologii bez wiary: wiara punktem wyjścia, teologia punktem dojścia; odzwierciedlenie w postawie życiowej - sokrateizm etyczny Klemensa/.

2. Funkcja wychowawcza Logosu /lektura "Pedagoga"/. 3. Poozątki dogmatyki - Orygenes

a. życiorys Orygenesa i podział jego dzieł na 4 grupy: dogmatyczne, egzegetyezne, apologetyczne i ascetyczno-mis- tyczne /trzeba zapamiętać przynajmniej tytuł jednego dzie­ ła z każdej grupy/.

b. chrystologia Orygenesa - pojęcie theantropos, oommunlcatio idiomatum, terminy greckie, które mają znaczenie dla roz­ woju późniejszej chrystologii.

o. egzegeza Orygenesa /alegoria - trzy warstwy w Piśmie św./, d. eschatologia Orygenesa /teoria apokatastazy/.

II. Obrona bóstwa Jezusa Chrystusa w obliczu herezji arianizmu - św. Atanazy i św. Hilary /Punkt wyjścia: po edykcie mediolań­ skim nastąpił przełom także myślowy; swoboda w wyznawaniu wia­ ry pociąga za sobą większe niebezpieczeństwo herezji; Ariusz i jego twierdzenia; odpowiedź Soboru Nicejskiego; uchwał Sobo­ ru bronią: na Wschodzie - Atanazy, na Zachodzie — Hilary; po­ dobieństwa w ich życiorysach, dzieła/.

1. Argumenty Atanazego na Bóstwo Jezusa Chrystusa.

2. Argumenty Hilarego na Bóstwo Jezusa Chrystusa /rozróżnienie pojęć: osoba i natura, ich znaczenie dla chrystologii/. Za­ kończenie uwaga, że spory o Bóstwo 2 Osoby Boskiej musiały w konsekwencji doprowadzić do sporów o Bóstwo 3 Osoby Bos­ kiej. Wskazanie, że chrystologia Hilarego jest w rzeczywi­ stości teologią trynitarną /co koresponduje z tytułem dzie­ ła "De Trinitate"/.

III. Problematyka Ojców Kapadockich

1. Problematyka wspólna Ojców Kapadockich:

a. rozwój teologii trynitarnej a zwłaszcza teologii Ducha Św.

- 765

zasada "ekonomii" stosow ana p rzez B azylego,

o . Duch św ię ty - Bóg: form ułuje w yraźnie Grzegorz z N azjan- zu; w sform ułowaniu - p o k ło s ie Soboru w K onstantynopolu. e . z a g a d n ie n ie : h e lle n iz m - c h r z e ś c ija ń s tw o /r o z s t r z y g n ię ­

c i e problemu k o r z y s ta n ia z dorobku k u ltu r y g r e c k ie j . 2 . Problematyka szczegółow a

a . św. B a z y li W ielk i

a a . tw órcą r e g u ł zakonnych /w tym m iejsc u k rótko o Oj­ cach P u s t y n i/,

bb. doktryna sp o łe c z n a n ie r o z e r w a ln ie z łą cz o n a z im ie­ niem B azylego /g łó w n ie w op arciu o h o m ilie ; r o z ró ż­ n ie n ie p o jęó " k te sls " i " c h r e s is " /.

b . św. Grzegorz z Nazjanzu - najw iększy p oeta s t a r o ż y tn o ś c i c h r z e ś c ij a ń s k ie j /a n a l i z a wybranego poem atu/.

c . św. Grzegorz z Nyssy - te o r e ty k t e o l o g i i ż y c ia wewnętrzne go /om ów ienie etapów I s to p n ia d o sk o n a ło śc i c h r z e ś c ij a ń ­ s k i e j , " k a th a r sis" , t e o r i a o g lą d a n ia Boga w z w ie r c ia d le w ła sn ej duszy w op a rciu o "Homilię na VI b ło g o sła w ie ń ­ s t w o /.

IV. Spory t r y n ita r n e a k u lt Matki Bożej - św. C yryl A lek sa n d ry jsk i /Punkt w y jś c ia : zw iązek z t e o lo g i ą t r y n ita r n ą , n a ś w ie t le n ie tr u d n o śc i N e s to r iu s z a , Cyryl A lek sa n d r y jsk i k lasyk iem m a r io lo g ii, je g o r o l a na Soborze E fesk im /.

1. M a r lo lo g ia C yryla A lek sa n d ry jsk ieg o /w op arciu o l i s t 1 7 /. 2 . Sform ułowanie IV H om ilii E f e s k ie j i ic h wpływ na l i t e r a t u r ę

p ó ź n ie j s z ą - Romanos.

3 . T y tu ł " th eotokos" przed Cyrylem, h i s t o r i a te k s tu "pod Two­ j ą obronę".

V. Pobożność maryjna Ojców S y r y jsk ic h

1 . Cechy c h a r a k ter y sty c zn e Szkoły S y r y j s k ie j . 2 . Formy l i t e r a c k i e .

3 . Z a leż n o ść od S tarego Testam entu - obrazow ość.

A. Maryja ukazywana i czczon a zawsze w łą c z n o ś c i z Jezusem - cech a ch a ra k ter y sty c zn a s t a r o ż y tn o ś c i c h r z e ś c ij a ń s k ie j .

5 . Wpływ na l i t e r a t u r ę e tio p s k ą — k rótk a wzmianka o n i e j . V I. P r z e s z c z e p ie n ie m y śli g r e c k ie j na Zachód - św. R ufin z Akwi-

l e i , św . Hieronim /Punkt w y jśota: ła c in a s t a j e s i ę językiem ta k ż e i n t e l i g e n c j i ; ro d z i s i ę p otrzeb a tłu m a czeń /.

1. Z asługa R ufina - tłu m a cz en ia , s p is a n ie "Credo". 2 . Tłum aczenia i dorobek egzegetyczn y Hieronim a,

a . ż y c io r y s Hieronim a,

b . cechy osobowościowe na podstaw ie l i s t u XXII,

c . metoda h isto ry czn o -g ra m a ty czn a stosow ana w Komentarzaoh do Pisma św.

V II. System e t y k i c h r z e ś c ij a ń s k ie j — św. Ambroży

1. O f f i c ia media i p e r f e c t a podstawowymi rozróżn ien iam i w e t y ­ ce c h r z e ś c ij a ń s k ie j /w op arciu o "De o f f i c i i s " / ; r ó ż n ica * między systemem e t y k i s t o i c k i e j i c h r z e ś c ij a ń s k ie j - c e l

o sta te c z n y cz ło w ie k a .

2 . Doktryna Ambrożego na tem at: K o śc ió ł - państwo.

3 . O so b ista d z ia ła l n o ś ć d u sz p a ster sk a Ambrożego /sto su n e k do g rzeszn ik ów , akcentow anie m iło s ie r d z ia Bożego, hymny 1 ich z n a c z e n ie , a u to r y te t k a z n o d z ie i/.

V III. N iek tó re asp ek ty t e o l o g i i św. Augustyna

1. Dane b io g r a f ic z n e - ogóln a ch a ra k ter y sty k a "Wyznań". 2 . T e o lo g ia Augustyna jak o odpowiedź na:

a . manicheizm — nauka o w olnej w o li c z ło w ie k a , b . p ela g ia n iz m - doktryna o ł a s c e ,

c . donatyzm - sak ra m en to lo g ia , e k l e z j o l o g i a ,

d . Wandalowie - t e o l o g i a h i s t o r i i w "De c i v i t a t e D el", e . s z c z y t t e o l o g i i tr y n ita r n e j - d z i e ł o "De T r ln it a t e " . 3 . Osobne omówienie s o t e r i o l o g i l Augustyna / z ukazaniem charak

t e r y s ty c z n e g o sposobu dowodzenia; powszechność odkupienia - pow szechność grzechu p ierw orod n ego/.

D. Uwagi końcowe

1 . N ie s t a r c z a na o g ó ł cza su na omówienie t e o l o g i i W ciele­ n ia św. Leona W ie lk ie g o . Z agad nien ie t o j e s t ty lk o za sy g n a lizo w a n e,

767

-wraz ze wskazaniem, w Jakim se n sie Sobór Chalcedoński stanowi punkt przełomowy, po którym zaczyna s ię zakręt wprowadzający h is t o r ię , l i ­ teraturę 1 te o lo g ię w okres średniowiecza.

2. Studenci sami zapoznają s ię z problematyką ów. Cyryla Jerozolim skiego i ów. Jana Chryzostoma. Gdy niekiedy starcza ozasu, po omówieniu Ojoów Greckich, przerabiany j e s t temat: "Homilia i k a- teoheza jako forma patrystycznego nauozania: ów. Cyryl Jerozolim ski i ów. Jan Chryzostom". Omawiane są wtedy oeohy charakterystyczne ka­ techezy i hom ilii jako rodzaju lite r a c k ie g o w starożytn ości chrześ­ cija ń sk iej .

3. Na wszystkioh wykładaoh ozytane są odpowiednio dobrane teksty Ojoów K ościoła, które stanowią bazę omawianej problematyki.

Ks. Bogdan Częsz - Poznań

5. KOLOKWIUM: ŚW.AUGUSTYN NA ZIMACH ŚW. AMBROŻEGO W dniaoh 1-4 pańdziernika br. odbyła z ię w Yarese pierwsza ozęóó kolokwium na tommt: "Działo lite r a c k ie ów. Augustyna między Cazzloiaoun a Mediolanom", zorganizowanego przez Wyłazy In sty tu t Studiów H oligijnyoh z okazji idOO rooznloy nawróoonia ów. Augustyna^ Druga ozęóó kolokwium zatytułowana "św. Augustyn w Mediolanie - ohrzozt", odbędzie z ię w przyszłym roku 22-24 kw ietnia w M ediolanie. Obydwie ozęóoi sympozjum noszą wspólną nazwę: "św. Augustyn na nia­ niach ów. AnbroAego*.

Międzynarodowo kolokwium w Varese obradujące w V illa Cagnola było publiczną lek tu rą i an alizą pod kierunkiem wybitnyoh profeso­ rów traktatów filo z o fic z n y c h napisanych przez ów. Augustyna jozzozo przed jego ohrztem. Otworzył je 1 pańdziernika wleozoren abp B olonii kard. G. B i f f ł prelekoją p t . "Nawrócenie ów. Augustyna a obraz Koó- o io ła " . Obradom pierwszego dnia /2 K/ przewodniozyli profesorowie z K atolickiego Uniwersytetu Sacro Cuore z Mediolanu: najpierw przed południem analizowano "Contra aocademioos* pod kierunkiem p ro f. 0. R eale, a następnie "De besta wita" pod okiem p ro f. L.P. P izzolato po południu zaś odbyła s i ę dyskusja 1 konferencja na temat: