A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA ARCHAEOLOG1CA 22, 1998
Elżbieta D ziubek
CERAM IKA NACZYNIO W A Z ZAM KU RYCERSKIEGO W SADŁO W IE, GM. RYPIN, W O J. W ŁOCŁAW SKIE
INFO RM ACJE W STĘPNE
Celem artykułu jest w stępna ch arakterystyka technologii w yrobu i a so rty m en tu naczyń używ anych n a zam ku w Sadłowie. P odstaw ę d o ro z -w ażań stano-w i zbiór ułam kó-w naczyń ceram icznych (6580 fragm entó-w ) pozyskany podczas pierw szego sezonu b adań archeologiczno-architekto- nicznych na wyżej wym ienionym stanow isku. Prace rozpoczęto w 1994 r. i kieruje nimi prof. L. K a jz er z K a te d ry A rcheologii U niw ersytetu Ł ó d z -kiego. Z am ek wzniesiony w końcu X IV w. przez przedstaw iciela ro d u Św inków , funkcjonow ał do połow y X V II w., stale pozo stając w rękach p ry w a tn y ch 1.
A nalizow any m ateriał pochodzi z X I w ykopów badaw czych zarów no z w arstw o nie naruszonej strukturze, ja k też poziom ów zdew astow anych
1 Badania na zamku w Sadłowie zostały zakończone w 1997 r. W świetle analiz dendro- -chronologicznych materiałów z pomostu prowadzącego do zamku, wykonanych przez M. Krąpca, i prac badawczych w sezonach 1995-1997 oraz studiów J. Bieniaka, fundację zamku należy łączyć z osobą kasztelana rypińskiego Piotra Świnki i latami siedemdziesiątymi XIV w. Por.: L. K a j z e r , A. H o r o n z i a k , Budownictwo obronne Ziemi Dobrzyńskiej, Włocławek 1995, s. 185-192; J. B i e n i a k , Elita Ziemi Dobrzyńskiej w późnym średniowieczu i je j majątki, [w:]
Stolica i region. Włocławek i jego dzieje na tle przemian Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej. Materiały z sesji naukowej (9-10 maja 1994), red. D. Krut-Horonziak, L. Kajzer, Włocławek 1995,
s. 23-59, a szczególnie 44-46; J. T ę g o w s k i , Małżeństwo Tomka z Węgleszyna z Anną
Świnkówną, [w:] Polska, Prusy, Ruś. Rozprawy ofiarowane prof. zw. dr. hab. Janowi Powierskiemu
w trzydziestolecie pracy naukowej, red. B. Śliwiński, Gdańsk 1995, s. 202-212; L. K a j z e r ,
Zamek w Sadłowie na ziemi dobrzyńskiej - wstęp do problematyki badawczej, „Zapiski
Kujawsko-Dobrzyńskie” 1997, t. 11, s. 41-45; E. D z i u b e k , L. K a j z e r , J. P i e t r z a k ,
Zamek w Sadłowie, woj. włocławskie, w świetle badań 1994 r., „Sprawozdania Archeologiczne”
1998, t. 3 (w druku); por. coroczne sprawozdania składane do PSOZ-u we Włocławku, a także dwa (z lat 1994 i 1995) złożone do „Informatora Archeologicznego”.
w spółczesnym i działaniam i2. Sytuacja stratygraficzna po pierw szym sezonie b a d a ń przedstaw ia się następująco: 1) w arstw y zw iązane z b u d o w ą m u ró w zam kow ych - koniec X IV w., 2) poziom y użytkow ania o biektu - od ko ń ca X IV w. p o połow ę X V II w ., 3) n ak ład gruzu o znacznej m iąższości zw iązany zw łaszcza ze w spółczesną destrukcją o b iek tu 3.
Z b ió r ułam ków p o d d an o obserwacji m akroskopow ej i ocenie w edług kw estionariusza zastosow anego do analizy m ateriału pochodzącego z zam ku w Brześciu K ujaw skim , woj. włocław skie4. Poniew aż fragm enty naczyń znacznie różn ią się m iędzy sobą sposobem w ykonania, m ateria ł podzielono n a grupy technologiczne, w zorując się na propozycji L. K a jz e ra 5. P rze-p ro w ad zo n o także ocenę w edług kategoryzacji wielkościowej A. B uko6. Przy opisie zbioru korzystano z term inologii stosow anej przez J. K ru p p ć g o , a przy w ykonyw aniu ilustracji - z zaproponow anego przez niego ko d u rysunkow ego7.
2 Informacja o wybieraniu kamienia w 1958 r. na budowę pobliskiej drogi znajduje się w Archiwum WKZ we Włocławku, teczka Sadłowo.
3 Tamże.
4 E. K a p u s t a , Ceramika naczyniowa z zamku w Brześciu Kujawskim na tle specyfiki
późnośredniowiecznej i nowożytnej ceramiki kujawskiej, „Acta Universitatis Lodziensis”, Folia
archaeologica (dalej AUL, FA), 1997, nr 21, tab. 1.
5 L. K a j z e r , Opracowanie zbioru ceramiki naczyniowej z ,,wieży Karnkowskiego" zamku
w Raciążku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 1984, R. 34, z. 2, s. 202-203; t e n ż e , W sprawie waloryzacji miejscowych zbiorów ceramiki późnośredniowiecznej i nowożytnej, „Kwartalnik
Historii Kultury Materialnej” 1991, R. 39, z. 4, s. 467-484. Zbiór podzielono na grupy technologiczne, oznaczając je kolejnymi wielkimi literami alfabetu. Grupa A - ułamki naczyń wypalonych w słabej atmosferze utleniającej; glina schudzona grubą domieszką (tłuczeń). Prezentuje ona cechy typowe dla późnych faz użytkowania ceramiki tradycyjnej, tzw. wczes-nośredniowiecznej. Grupa В - ułamki naczyń stalowoszarych, wypalonych w atmosferze redukcyjnej. Domieszkę schudzającą stanowi średnio- i drobnoziarnisty piasek; tzw. ceramika kuchenna. Grupa С - fragmenty naczyń wypalonych w atmosferze redukcyjnej. Traktowana jako „stołowa” z uwagi na staranność wykonania. Grupa D - naczynia wypalone w zaawan-sowanej atmosferze utleniającej. Grupa E - naczynia szkliwione. Grupa F - naczynia wypalone w zaawansowanej atmosferze utleniającej i angobowane lub z tzw. białej czy kremowej glinki, kamionka.
6 A. B u k o , Ceramika wczesnopolska. Wprowadzenie do badań, Wrocław 1990, s. 235-244. Bazując na morfologicznym podziale naczyń, zaproponowano cztery kategorie wielkościowe: I - ułamki zawierające trzy elementy morfologiczne naczynia, II - ułamki zawierające dwa elementy morfologiczne naczynia, III - ułamki jednoelementowe oraz fragmenty brzuśców równe i większe od kwadratu o boku 5 cm, IV - ułamki niecharakterystyczne, fragmenty brzuśców mniejszych od kwadratu o boku 5 cm.
1 J. K r u p p ć , Studia nad ceramiką X IV wieku ze Starego Miasta w Warszawie, Wrocław 1961, końcowa wkładka graficzna; t e n ż e , Garncarstwo warszawskie w wiekach X IV i XV, Wrocław 1967, s. 241. W podpisach pod ilustracjami na zamieszczonych w artykule tablicach stosowano następującą kolejność informacji: nr rys., nr wykopu i warstwy.
TECHNOLOGIA I ASORTYMENT
Grupa technologiczna A
Stanow i ją 1,7% ogólnej liczby fragm entów zbioru. G linę, z której w yrabiano naczynia schudzano dużą ilością dom ieszki składającej się ze śred n io ziarn isteg o p iasku i niew ielkich ilości grubego tłu czn ia. W ypał odbyw ał się w słabej atm osferze utleniającej, w w yniku czego naczynia z gliny żelazistej uzyskały barw ę b ru n a tn ą lub beżową. W szystkie fragm enty m a ją w ielobarw ny przełom , co m oże zarów no świadczyć o jak o ści w ypału, ja k i o specyfice użytego surow ca8. N aczynia zostały w ykonane w technice taśm ow o-ślizgow ej i całkow icie obtoczone. Części przydenne fo rm ow ano w edług 3 (rzadko 4) sposobu opisanego przez J. K ru p p ć g o 9. D n a są płaskie i w yodrębnione. Blisko 87% z nich nosi ślady od cin an ia od k o ła g a rn c a r-skiego, przy czym często najpierw podw ażano je, a następnie odcinano. P ozostałe fragm enty den m ają podsypkę.
W tej grupie technologicznej w ystąpiły tylko garnki i ułam ek m ałej m iseczki (tabl. I 9).
G arnki. U łam ki garnków stanow ią około 11% w obrębie wszystkich tego typu naczyń (I i II kategorii wielkościowej według A. B u k o )10.
T y p I. Są to fragm enty naczyń z zaznaczoną, w ciętą szyją i najw iększą w ydętością brzuśca p rz y p ad ając ą na 2/3 w ysokości. Z g eom etryzow any wylew z wrębem jest wychylony na zew nątrz. Średnice kraw ędzi wylewów w ynoszą 14-16 cm (tabl. I 1, 2).
T y p II. U łam ek g arn k a o wylewie bez wrębu i o kapu, oddzielonym od baniastego brzuśca wcięciem - k ró tk ą szyją. Średnica kraw ędzi wylewu w ynosi 14 cm (tabl. I 6).
T yp III. F ragm enty naczyń o łagodnej linii profilu. W ychylony, pogrubiony wylew z okapem przechodzi w zaznaczoną szyjkę. Średnice krawędzi wylewów w ynoszą 15 i 18 cm (tabl. I 3, 4).
T yp IV. F rag m en t charakteryzujący się wylewem z w rębem i okapem , w ychylony n a zew nątrz. N aczynie odznacza się łag o d n ą linią profilu. Średnica kraw ędzi wylewu wynosi 18 cm (tabl. I 5). Z bliżony ty p naczyń w ystąpił w Proboszczew icach (datow any od II połow y X IV w. d o II połow y X V w .11).
8 B u k o , Ceramika..., s. 152-156. 9 K r u p p é , Studia..., s. 120-121. 10 B u k o , Ceramika..., s. 235-237.
11 A. M a r c i n i a k - K a j z e r , Dwór obronny w Proboszczewicach koło Płocka, A UL, FA, 1994, nr 18, s. 45-46, rys. 6.
W śród górnych części garnków zdecydowaną większość stanowiły rozwinię-te wylewy z wrębem i okapem lub z wrębem. Średnice ich kraw ędzi wahały się w granicach 13-20 cm. Najwięcej było garnków średniej wielkości o średnicach kraw ędzi wylewów 13-16 cm. Przew ażająca liczba den m iała średnice od 9 do 11 cm. N a naczyniach z tej grupy technologicznej obserw ow ano jedynie głębokie, do o k o ln e żłobki w ykonane grzebykiem lub trzcin ą - patyczkiem .
Grupa technologiczna В
U łam ki naczyń stalowoszarych „kuchennych” stanow ią 84,85% wszystkich zgrom adzonych fragm entów . N aczynia z tej grupy w ykonane zostały z gliny żelazistej schudzonej średnią i m ałą ilością domieszki drobnoziarnistego piasku lub piasku o ziarnach d robnych i średnich. W yroby w ykonyw ano techniką taśmowo-ślizgową i silnie obtaczano. Około 13% ułam ków naczyń cienkościen-nych nie m a śladów charakterystyczcienkościen-nych dla tej techniki. P o ch o d zą one z w yrobów toczonych n a kole. Części przydenne z reguły k o n stru o w an o według 4 sposobu opisanego przez J. K ruppćgo12. Praw ie wszystkie d n a (94% ) m a ją ślady p o odcinaniu (w tym około 4 % najpierw podw ażo n o ), pozostałe - podsypkę ze średnioziarnistego piasku (rzadko średnio- i drobnoziarnistego). N aczynia wypalono w atm osferze redukcyjnej, w wyniku której uzyskały barwę szaro g ran ato w ą, szarą, stalow ą13. O koło 36% fragm entów m a w ielobarw ne przełom y14. Ich liczba w zrasta w w arstw ach zw iązanych z funkcjonow aniem zam k u , a zniszczonych m iędzy innym i w w yniku X X -w iecznych d ziała ń 15.
A sortym ent „kuchennych” siw aków jest różnorodny.
Garnki. U łam k i garnków z Sadłow a to około 65% całego zb io ru tych naczyń (I i II kategorii wielkościowej).
T y p I. N aczynia o mniej lub bardziej smukłej linii profilu (tabl. IV 1-5). W ylew bez w rębu, ale z okapem , jest wychylony i łagodnie przechodzi w brzusiec. Są to naczynia duże, o średnicy kraw ędzi wylewu 18-21 cm. Z d o b io n o g ó rn ą część brzuśca dookolnym i żłobkam i, n ad któ ry m i um iesz-czano pojedynczy o rn am en t w ykonany radełkiem . W ystępują też naczynia chropow acone (zasięg chropow acenia - od połow y brzuśca po dno). Zbliżone
12 K r u p p é , Studia..., s. 120-121.
13 W. H o ł u b o w i c z , Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi, Toruń 1950, s. 226-227; A. G a r d a w s k i , J. K r u p p é , Późnośredniowieczne naczynia kuchenne i stołowe, [w:] Szkice staromiejskie, Warszawa 1955, s. 129; E. F r y ś - P i e t r a s z k o w a , Rozkwit
i zmierzch ceramiki siwej, [w:] Garncarstwo i kafiarstwo na ziemiach polskich od późnego średniowiecza do czasów współczesnych. Materiały z Konferencji - Rzeszów, 21-23 IX 1993,
Rzeszów 1994, s. 15. 14 Por. przyp. 8. 15 Por. przyp. 2.
do tego typu garnki wystąpiły w Ciechocinie (datow ane: X V -X V I1 w.) i Brześciu K ujaw skim (XV1-1 połow a X V II w .)16.
T yp II. F rag m en ty o w yraźnie baniastym brzuścu (tabl. IV 6-8). W ylew z wrębem i okapem przechodzi w w yodrębnioną szyję. Są to garnki m ałe, średnie i duże. Średnice kraw ędzi wylewów m ieszczą się w gran icach 13-20 cm. O rn am en t stanow iły wyłącznie dookolne zw ielokrotnione żłobki um ieszczone na brzuścu.
T y p III. U łam ki naczyń o łagodnej linii profilu (tabl. V). P o g ru b io n e wylewy są lekko wychylone lub ustaw ione prosto, z a o p atrzo n e we w rąb, lecz bez okapu. N aczynia m ają k ró tk ą, ale w yraźnie zaznaczoną szyję. Są zdobione dookolnym i żłobkam i, nad którym i często w ystępuje o rn am en t w ykonany radełkiem (zdobienie tylko na brzuścu). Średnice krawędzi wylewów w ynoszą od 11 do 19 cm. T en typ garnków jest licznie reprezentow any na różnych stanow iskach: Świecie, C hełm no, P oznań, R aciążek, C iechocin17, gdzie d atow any jest od X IV do XV w., ja k też od XV do ko ń ca X V II w.
T y p IV. C harakteryzuje się w ałeczkow ato zakończonym wylewem lekko wychylonym n a zew nątrz, bez w rębu i o kapu. Szyja łagodnie przechodzi w brzusiec. D oo k o ln e żłobki, czasem pas zdobienia w ykonany radełkiem , w ystąpiły n a górnych p a rtia c h brzuśców . Średnice kraw ędzi wylew ów wynoszą od 11 do 17 cm (tabl. VI 5-8).
T yp V. Zbliżony do poprzedniego (tabl. VI 1-3). W ylew jest w ychylony, 0 kraw ędzi pogrubionej, bez w rębu (poza jednym fragm entem ) z okapem . Szyja łagodnie przechodzi w brzusiec. N a czynia z d o b io n o d o o k o ln y m i żłobkam i. Średnice kraw ędzi wylewów w ynoszą 14-16 cm.
T yp VI. Nieliczne fragm enty o wychylonym wylewie bez w rębu, lecz z okapem . K raw ędź wylewu jest zgeom etryzow ana. D łu g a szyja łagodnie przechodzi w brzusiec. N aczynia zdobiono pasem w ykonanym radełkiem 1 p raw d o p o d o b n ie niżej um ieszczano d ookolne żłobki. Średnice kraw ędzi wylewów w ynoszą 18-20 cm (tabl. VI 4).
Wszystkie garnki m ają zaakcentow aną szyję i najpraw dopodobniej najwięk-szą w ydętość brzuśca p rzypadającą na 2/3 wysokości naczynia. N ajbardziej po p u larn e są naczynia typu III (47% w śród garnków siw aków ) i typu IV (około 23% ), następnie typu I (17% ) i II. W śród wylewów dom inują z wrębem bez okapu - charakterystyczne dla typu III (67%), bez w rębu z okapem (19% ) oraz bez w rębu i o k ap u (14% ). Średnice den wynosiły od 7 d o 13 cm.
16 T. G r a b a r c z y k , L. K a j z e r , Średniowieczny dwór murowany biskupów włocławskich w Ciechocinie nad Drwęcą, AUL, FA, 1987, nr 8, s. 111-134, tabl. I 3, 5; K a p u s t a ,
Ceramika..., s. 137-138, tabl. II 1-4.
17 J. K r u p p é , Garncarstwo późnośredniowieczne w Polsce, Wrocław 1981, cz. 2, s. 3, rys. 22; s. 8, rys. 1; s. 9, rys. 16, 17; s. 10, rys. 11, 22, 23; L. K a j z e r , Zamek w Raciążku, Budownictwo obronno-rezydencjonalne Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej, cz. 1, Łódź 1990, s. 227, 234-235, tabl. 80; G r a b a r c z y k , K a j z e r , Średniowieczny..., tabl. I 6.
Pokrywki. F rag m en ty pokryw ek stanow ią 85,7% ogó łu pokryw ek (I i II kateg o rii wielkościowej). O dnaleziono wyłącznie ułam ki pokryw ek sto żk o -w atych (niższe i -wyższe) o spłaszczonym , guzo-w atym uch-wycie; z reguły odcinane od koła. Ich kraw ędzie zakończone są od w ew nątrz występem . Jeden fragm ent cechow ała d o d atk o w a „o stro g a ” po zew nętrznej stronie kraw ędzi (tabl. V II 7-10). P okryw ki stożkow ate pow szechnie w ystępują n a stan o w isk ac h późnośredniow iecznych: T o ru ń , P łock, Świecie (d a to w an e X IV -X V w.) oraz R aciążek (XV -XVI1 w .)ls. Średnice kraw ędzi sadłow skich pokryw ek wynosiły od 14 do 17 cm (około 80% m iało średnice 14-15 cm).
Dzbany. O koło 23% dzbanów należy do tej grupy technologicznej. Z identyfikow ane fragm enty d zbanów to tylko pozostałości górnych p artii tych naczyń (tabl. V II 1-6). W iększość wylewów m a „g łęb o k i” w rąb i m ały w ystęp - żeberko im itujące o k ap (74% ); pozostałe są bez w rębu i o k ap u , a kilka fragm entów m iało wylew zao p atrzo n y jedynie w o k ap . Średnice kraw ędzi wylewów w ynoszą od 10 d o 16 cm. A nalogiczne zw łaszcza do tych pierwszych, górne części dzbanów wystąpiły w Inow rocław iu, Brześciu K ujaw skim , P łocku, Świeciu i datow ane są od X IV po X V i koniec XVI - I połow ę X V III w.19 D o grupy dzbanów zaliczono też fragm ent w yrobu, k tó ry m oże być górną częścią kielicha flaszow atego (tabl. VII 5).
Z n ik o m ą liczebnie grupę stanow ią fragm enty uch, k tó re są płaskie, asym etryczne i niezdobione (tabl. IX 4).
M isy. 48% ułam ków m is należy do grupy technologicznej B.
T y p I. N aczynia o pogrubionym wylewie wychylonym n a zew nątrz, bez w rębu lecz z okapem , pod którym w ystępuje potró jn y m otyw poziom ego, szerokiego żłobka. Brzusiec jest lekko ścięty. Są to m isy średniej wielkości (średnice kraw ędzi wylewów w ynoszą 25-28 cm, den 20-24 cm). Je d n a z m is m iała dziobek (tabl. V III 1, 2).
T y p II. Najliczniej w ystępujący n a stanow isku. Są to naczynia o „list- w o w aty m ” wylewie (z w rębem ) w ychylonym n a zew nątrz, zaznaczonej krótkiej szyi i m ocno ściętym brzuścu. Średnice kraw ędzi wylewów w ynoszą 36-24 cm, średnice den 24-18 cm. N aczynia zdobiono n a brzuścu nieregular-nym i, rytym i liniam i poziom ym i lub dookolnieregular-nym i żłobkam i, pojaw ia się tak że zw ielokrotniona linia falista, a niekiedy ow alne nak łu cia n a kraw ędzi wylewu. Z bliżone form y w ystąpiły w R aciążku i datow ane są od II połow y X V I do ko ń ca X V II w.20 (tabl. V III 6; IX 1, 2).
18 K r u p p é , Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 64, rys. 18; K a j z e r , Zamek..., s. 225, tabl. 78.
19 J. B e d n a r c z y k , Ceramika naczyniowa, [w:] Zaplecze gospodarcze konwntu OO.
Franciszkanów w Inowrocławiu od połowy XIII w. do połowy X V w., red. A. Cofta-Broniewska,
Poznań 1979, s. 85, ryc. 33, oraz s. 82-90, 114-115; K r u p p é , Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 41, rys. 19; s. 45, rys. 12; K a p u s t a , Ceramika..., s. 142, 152, tabl. III 4,5.
T y p III. R zad k a fo rm a w tej grupie technologicznej: fragm ent naczynia 0 wylewie z okapem i waleczkowatej, wywiniętej kraw ędzi. Brzusiec zdobiony m otyw em żłobków jest ścięty. Średnica kraw ędzi wylewu wynosi 28 cm (tabl. IX 3). P odobne misy znaleziono w Świeciu (datow ane na X IV -X V w.21).
D o grupy m is zakw alifikow ano rów nież naczynie o średnicy kraw ędzi wylewu równej 19 cm. W ylew bez w rębu i o k a p u jest w ychylony, szyja wcięta, k ró tk a. Brzusiec ozdobiono żłobkam i, n a k tórych (przynajm niej w górnej części brzuśca) um ieszczono przeryw aną linię falistą. N aczynie to m oże być fragm entem małej m isy, ja k i większego g arn k a (tabl. V III 5).
M ałe m isy reprezentują płytkie m iski i czarki o średnicach kraw ędzi wylewów 13-22 cm. Są one pozbaw ione wrębu i okapu n a ustaw ionym p ro sto lub lekko wychylonym wylewie. D n a są płaskie, aczkolwiek kilka fragm entów m a w yodrębnioną stopkę (tabl. V III 3, 4). A nalogiczny w yrób d o jednej z czarek sadłow skich w ystąpił w Inow rocław iu (datow any n a X V w .)22.
Grupa technologiczna С
F ragm enty siwaków „stołowych” stanow ią 6,99% ogółu ułam ków ceramiki naczyniow ej pozyskanej n a stanow isku. N aczynia z tej grupy technologicznej zostały w ykonane staranniej niż siwaki „k u ch en n e” . D om ieszką schudzającą był drobnoziarnisty piasek dodaw any w m ałych ilościach, sporadycznie w ystąpiła dom ieszka średnioziarnistego piasku. N a jp raw d o p o d o b n iej około
37% fragm entów pochodzi z naczyń toczonych n a kole, m im o to odznaczają się one bardzo zindyw idualizow anym ornam entem . Pozostałe to ułam ki w yrobów w ykonanych techniką taśm ow o-ślizgow ą i silnie obtoczonych. D n a noszą ślady po odcinaniu (podsypka w ystąpiła n a około 1% den), zostały u fo rm o w an e w edług 3 lub 4 spo so b u opisanego przez J. K ru p p é g o 23. Z decydow ana większość naczyń m a przełom y jedno b arw n e, przy ciem nych lub jasnych stalowych ściankach zew nętrznych. W śród ułam ków tej grupy technologicznej 2,6% m iało szaropom arańczow ą barw ę i tak iż przełom . W ynika to zapew ne z niedokończenia procesu siwienia.
D o asortym entu siw aków „stołow ych” należą: dzbany, naczynia „ in n e” 1 misy.
Dzbany. U łam ki tych naczyń I i II kategorii wielkościowej stanow ią 77% ogółu dzbanów sadłow skich.
Typ I. Jest licznie reprezentow any (około 60% ). Są to dzbany o średnicach kraw ędzi wylewów od 4 do 10 cm . M ają one w rąb i m niej lub bardziej
21 K r u p p é , Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 54 rys. 1, 2. 22 B e d n a r c z y k , Ceramika..., s. 105, tabl. XIV, rys. 13, s. 114-115. 23 Por. przyp. 9.
profilow aną zewnętrzną część z zaznaczonym żeberkiem okapu. D obrze zazna-czona szyja przechodzi łagodnie w brzusiec (tabl. X 1, 3, 8, 9). Jeden rek o n stru o w an y egzem plarz (tabl. X 3) jest w yraźnie gruszkow aty. D o wyle-wów doklejano taśm owate, głównie asymetryczne ucha, które poza zygzakowa-tą, wyświecaną linią nie m ają innych zdobień (tabl. X II 6). O rnam ent umiesz-czony n a dzbanach jest różnorodny: wyświecany, ryty, w ykonany radełkiem . Najczęściej zdobiono szyje i brzuśce, rzadko wylewy. Analogiczne do tego typu d zb an ó w odnaleziono w Inow rocław iu (datow ane XIV--XV w.), T o ru n iu , R aciążku (datow ane od 2 ćwierci XV po koniec X V II w .)24.
T y p II. D zb an y o wylewie najczęściej nieornam entow anym , bez w rębu i o k ap u , z w ciętą szyją przechodzącą łagodnie w brzusiec. Średnice kraw ędzi wylewów w ynoszą 8-10 cm. W kilku p rzypadkach brzusiec ozdobiono poziom ym i żeberkam i (tabl. X 5, 6). A nalogie znaleziono w grupie kufli pochodzących z R aciążka i datow anych na II połow ę X V I w. po koniec X V II w.25 D o tego typu zaliczono także fragm ent d z b a n a o wylewie bez w rębu i o k ap u , ale ornam entow anym trzem a liniam i żłobków . Średnica kraw ędzi wylewu wynosi 9 cm (tabl. X 7).
T yp III. F rag m en t dużego d zb a n a - капу o płaskiej kraw ędzi wylewu, k tóry m a jedynie okap. K ró tk a szyja przechodzi łagodnie w brzusiec. Naczynie m a dziobek. Jest zdobione poziom ym i żeberkam i um ieszczonym i n a całej
górnej jego części. Ś rednica kraw ędzi wylewu w ynosi 18 cm (tabl. X 4). U m ieszczono tu rów nież duży dzban, którego kraw ędź wylewu m a m ałe „listw ow ate” zgrubienie. N aczynie m a także dziobek. K ró tk a szyja łagodnie przechodzi w brzusiec. C ały brzusiec jest ozdobiony nieregularnym i liniam i rytym i, a pod kraw ędzią wylewu w ykonano szeroki żłobek. Średnica krawędzi wylewu w ynosi 14 cm (tabl. X 2). Z obacz też d zb a n z grupy technologicznej В (tabl. V IIb).
D o dzbanów zaliczono także fragm enty naczynia m ogącego być garnkiem . Jest to okaz o średnicy kraw ędzi wylewu równej 14 cm. W ylew bez w rębu i o k a p u jest wychylony. N aczynie w przekroju m a esow aty profil. Szyja jest k ró tk a, a brzusiec baniasty. N a nim też znajduje się o rn am en t w postaci wyświecanych linii poziom ych i umieszczonego nad nimi „p ło tk a” (tabl. X 10). D o tej grupy naczyń dołączono rów nież d o ln ą część bard zo staran n ie w ykonanego naczynia, którego średnica d n a w ynosi 13 cm (tabl. X I 3).
Naczynia „inne” . Zaliczono tu fragm enty górnych części m ałych g arn usz-ków - kubusz-ków o średnicach krawędzi wylewów od 5 do 10 cm (tabl. X I 4, 5). M a ją one wylewy ustaw ione p ro sto lub lekko w ychylone, szyje k ró tk ie (raczej jest to wcięcie) i brzusiec zdobiony kilkom a rzędam i poziom ych
24 B e d n a r c z y k , Ceramika..., s. 82-90 i s. 114-115; K r u p p é , Garncarstwo
późnośred-niowieczne..., s. 48, rys. 7, 19; K a j z e r , Zamek..., s. 231-234, tabl. 82-84.
żłobków . Z nalazły się tu rów nież części przydenne, m ogące pochodzić tak z dzbanów , jak też innych m ałych czy średnich naczyń (średnice den: 8 -1 0 cm). Części przydenne m ają stopkę, k tó ra często jest zdobiona m otyw em plastycz-nych dołków lub frędzlą - wywinięciem. Ten rodzaj zdobienia jest powszechnie spotykany tak w późnośredniowiecznej, ja k i XVI-wiecznej ceram ice naczynio-w ej20 (tabl. XI 8-10). D o „in n y ch ” w yrobów zaliczono fragm enty dolnych części pucharka i kufla (tabl. XI 6, 7), do których zbliżone są form alnie okazy z R aciążka27. Średnice den obu egzemplarzy w ynoszą po 9 cm. Z nalazła się tu także sto żk o w ata p o kryw ka o guzow atym uchwycie o ra z dw a fragm enty ciekawych w yrobów , m ających form ę m is zaopatrzonych w tulejow aty wylew - dziobek, przypom inający uchw yt (tabl. X I 1, 2, 11). W ym iary pierw szego naczynia są następujące: średnice krawędzi wylewu 21 cm, d n a 14 cm, średnica krawędzi wylewu - dziobka 4,8 cm, wysokość naczynia 11 cm; drugiego znana jest tylko średnica krawędzi wylewu - 24 cm. T ru d n o jest ustalić funkcję tych naczyń, bowiem pozbaw ione są śladów użytkow ania charakterystycznych np. dla trójnóżków ; m oże służyły do przechowywania i podgrzew ania płynów 2“. Te d w a naczynia datow ane są w Sadłowie n a koniec X V I lub I połow ę X V II w.
M isy. F ra g m e n ty m is stanow ią 38% ogółu m is z S adłow a (I i II kategorii wielkościowej). Są to w yroby analogiczne do tych, jak ie pom iesz-czono w ra m ach typu II siw aków „kuchennych” , przy czym tu „listw ow aty” wylew m a w yraźny w rąb i okap. D o form XV-wiecznych zaliczyć m o żn a m isę o zgeom etryzow anej kraw ędzi wylewu i dnie, w ykonanym 1 sposobem opisanym przez J. K ru p p é g o29 (tabl. X II 3). Średnice kraw ędzi wylewów d la m is „stołow ych” wynosiły 33—30 cm, a średnice den 19-24 cm. Z d o b io n o je p oziom ą linią ry tą lub w yświecaną, rzad k o pojaw ia się pas w ykonany radełkiem , a czasem w ystępują plastyczne dołki na stopce (tabl. X II 1-5).
Grupa technologiczna D
Jest to niecałe 5% ułam ków ceram iki naczyniowej pozyskanej w Sadłowie. Technologicznie i form alnie naczynia z grupy D są analogiczne d o „k u c h en
-2 6 K r u p p é , Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 74 rys. 5; K a p u s t a , Ceramika..., s. 11-15; tabl. IX, rys. 6-8.
27 K a j z e r , Zamek..., s. 233, tabl. 84.
28 K. S u l k o w s k a - T u s z y ń s k a , Późnośredniowieczne i nowożytne naczynia ceramiczne
na trzech nóżkach ze Strzelna, „Acta Universitatis Nicolae Copernici” 1992, Archeologia XX,
Archeologia architektury, Nauki Humanistyczno-Społeczne, nr 244, s. 76-77. Zbliżone do opisanych naczyń z dziobkiem-wylewem są okazy ze Strasburga, datowane na XV i XVI w.: J. B u r n o u f , Ch. S a l c h , La ceramiąue culinaire en Alsace, au moyen-âge, „Connaissance des ceramiques construction - equipment - décoration dans les marches de L’est” 1975, no
12, s. 37 II; Pl. II, no 17, 18, s. 39 IV, Pl. III, no 19, 25. 29 K r u p p é , Studia..., s. 120-121.
nych” siwaków, jed n ak częściej niż w grupie technologicznej B, do schudzania gliny stosow ano dom ieszkę d robnoziarnistego piasku (obserw ow any w około 94% ułam ków ). W yrób naczyń odbyw ał się w technice taśm ow o-ślizgow ej. S tosow ano silne obtaczanie. T ylko około 5% fragm entów pochodzi z naczyń toczonych. D n a były odcinane od koła, a części przydenne fo rm o w an o 2, 3 i 4 sposobem opisanym przez J. K ru p p ć g o30 (przew ażał sposób 4). W ypał w zaaw ansow anej atm osferze utleniającej nad ał naczyniom w ykonanym z glin żelazistych barw ę pom arańczow ą. Często je d n a k (około 2 9 % ) ich przełom y były w ielobarw ne.
Garnki. U łam ki garnków I i II kategorii wielkościowej tych naczyń stanow ią około 11%. R eprezentują je fragmenty naczyń, k tóre m ożna przydzie-lić d o I, II i III typu garnków wyróżnionych w grupie technologicznej В (tabl. II 1-6). M ają one tak sam o ukształtow ane wylewy i linię profilu. Średnice kraw ędzi wylewów w ahają się m iędzy 20-24 cm (typ I), 14-16 cm (typ II) i 10-16 cm (typ III). O koło 80% fragm entów pochodzi z naczyń typu III, czyli garnków m ałej i średniej wielkości. O rnam ent w postaci poziom ych żłobków n anoszono na brzusiec. Najczęściej występuje on w jego górnej partii. K ilk a ułam ków garnków ozdobiono pasem wykonanym radelkiem. N aczynia zbliżone form alnie do typu III wystąpiły w W arszawie i Raciążku (datow ane od XV w. po X V I w. i od II połow y X V I po koniec X V II w .31).
O dnaleziono też kilka ułam ków pokryw ek, których fragm entaryczność nie pozw ala n a bliższe scharakteryzow anie.
M isy. F rag m en ty m is I i II kategorii wielkościowej to 9,5% w zbiorze m is sadłow skich. F orm alnie m ieszczą się one w ram ach typu II i III m is „ku ch en n y ch ” siw aków oraz typu II mis „stołow ych” siw aków (tabl. II 10, 11). N aczynia zdobiono kilkom a poziom ym i żłobkam i, um ieszczanym i n a górnej części brzuśca. Średnice kraw ędzi wylewów w ynoszą 2 4-26 cm.
W śród ułam ków grupy technologicznej D wystąpiły rów nież fragm enty trójnóżka (tabl. II 12). G ó rn a część tego naczynia form alnie naw iązuje do m is typu II grupy technologicznej D oraz do mis typu III z grupy technologicznej B (tabl. II 11; IX 3). W ylew o wałeczkow atej kraw ędzi je st w ychylony n a zew nątrz i pozbaw iony o kapu. Średnica jego kraw ędzi ró w n a się 25 cm. N aczynie za o p atrzo n o w doklejone, tulejow ate nóżki i p ra w d o p o d o b n ie uchw yt. W edług klasyfikacji K . Sulkowskiej- -Tuszyńskiej trójnóżek z Sadłowa jest zbliżony do ty p u V, wylew - IV a, nóżki - Ib. T yp ten w ystępuje w Strzelnie w w arstw ach d atow anych o d I połow y X V I w. do X V II w.32
N aczynia „inne” to dolne fragm enty p ra w dopodobnie takich w yrobów ja k kufle i p ucharki - ku b k i (tabl. II 7-9). Średnice den w ynoszą 4 -1 2 cm.
30 Tamże.
31 K a j z e r , Opracowanie..., s. 223-224, tabl. VI 2; VII 2, 4; K r u p p é , Garncarstwo
późnośredniowieczne..., s. 17, rys. 4.
Grupa technologiczna E
Jest to 0,87% wszystkich fragm entów naczyń ceram icznych. P o ch o d zą one z w yrobów cienkościennych, toczonych n a kole. D n a są odcięte od kola. Ż elazista glina była schudzana d ro b n o z ia rn istą dom ieszką piasku dodaw aną w m ałych ilościach. W ypał w zaawansowanej atmosferze utleniającej nadaw ał w yrobom barwę pom arańczow ą. Przełom y są jednobarw ne. Stosow a-no szkliwo bezbarw ne (38,6% ułam ków ), jasa-nozielone (34,8% ułam ków ) i brązow e. Pełne powleczenie szkliwem w ystąpiło w yłącznie po w ew nętrznej stronie w yrobów (około 24% ułam ków ).
Garnki. O koło 6% w śród naczyń tego typu z Sadłow a.
T y p I. Jeden fragm ent m ałego garnuszka z dziobkiem i uchem (tabl. III 1, 2), o średnicy kraw ędzi wylewu wynoszącej 11 cm i średnicy d n a 7 cm. P rofil łag o d n ie esow aty, w y o d rę b n io n a szyja, wylew bez w rębu i okapu, wychylony, ucho taśm ow ate, asymetryczne. D rugi fragm ent pochodzi z większego naczynia o średnicy kraw ędzi wylewu rów nej 14 cm. W ylew podobnie jak wyżej, ale od wewnątrz zaopatrzony w rowek. G arnki ozdobiono poziom ym i dookolnym i żłobkam i. W ystępują one n a brzuścach naczyń, niekiedy także n a części przydennej, a czasam i od w ew nątrz naczynia. G a rn k i tego typu wystąpiły w W arszaw ie (datow ane X V -X V I w .)33.
T yp II. P rzypom ina typ IV garnków z grupy technologicznej B. R e -prezentuje go m ały fragm ent górnej części naczynia o w ychylonym wylewie z p o g ru b io n ą k raw ęd zią bez w rębu i o k ap u . K ró tk a szyja p rzechodzi w brzusiec zdobiony dw iem a poziom ym i liniam i rytym i. Średnica kraw ędzi wylewu ró w n a jest 12 cm (tabl. III 3).
Naczynia „inne” . D o tej grupy zaliczono fragm enty tró jn ó żk a i p ra w -d o p o -d o b n ie kufla. W e-dług typologii K . Sulkow skiej-Tuszyńskiej trójnóżek z Sadłow a zbliżony jest do typu I, wylew - typu V, nóżki - Ib. W Strzelnie ten typ trójnóżków w ystąpił w w arstw ach datow anych od I połow y X V I d o X V II w.34 O k az sadłow ski zd obiony jest poziom ym i żło b k am i (na zew nątrz). O w alne nóżki, ja k i uchw yt były dolepione. Średnica kraw ędzi wylew u wynosi 19 cm, długość nóżek 3,6 cm, głębokość naczynia 6,8 cm (tabl. III 4). K ufel (tabl. III 5) - fragm ent części przydennej o w yodrębnionej, profilow anej stopce. Średnica d n a rów na jest 11 cm.
Grupa technologiczna F
U łam ki naczyń tej grupy stanow ią 0,8% ogółu fragm entów naczyń. Są to w yroby z tzw. białej glinki (6 8% ułam ków ) i żelazistej, zdobione angobą.
33 K r u p p é , Garncarstwo późnośredniowieczne..., s. 17, rys. 6.
A nalizow ane fragm enty należały do naczyń cienkościennych, toczonych n a kole. G lina, z której w ykonyw ano w yroby zdaje się nie zaw ierać dom ieszki schudzającej, jeśli za ta k ą nie uznam y bardzo m ałych ilości drobnoziarnistego piasku. Przełom y naczyń są jednobarw ne. W ypał odbyw ał się w za aw a n -sowanej atm osferze utleniającej. D n a m ają ślady od cin an ia od koła. D o zd o b ien ia sto so w an o brązo w ą m a la tu rę (48% w szystkich frag m en tó w ) i krem ow ą (13% ułam ków ). Jeden fragm ent (tabl. III 9) pochodzi z naczynia zdobionego m otyw em roślinnym . Z astosow ano b rązow ą i krem ow ą angobę o ra z bezbarw ne, zielone i niebieskie szkliwo (ułam ek pochodzi z naczynia d atow anego na koniec X VI w. lub I połow ę X V II w.).
Garnki. R eprezentow ane są przez dw a fragm enty (około 3% ogółu sadłow skich garnków ) o pogrubionych wylewach z w rębem i do b rze za-znaczonej, krótkiej szyi, przechodzącej w baniasty, silnie ścięty brzusiec (tabl. III 6, 7). Średnice kraw ędzi wylewów w ynoszą 16 i 13 cm. Z uwagi n a ich cienkościenność i bogate zdobienie m ogły pełnić funkcję w azonów (?).
Miseczki (czarki) - m ałe naczynia (tabl. III 8, 9). Są to dw a fragm enty: d n o o średnicy 2,5 cm i g ó rn a część naczynia o średnicy kraw ędzi wylewu rów nej 10 cm. O pisane ułam ki zdobione były an gobą w kolorze brązow ym .
UWAGI O CHRONOLOGII ZBIORU
M ateria ł pochodzący z najstarszych w arstw kulturow ych, zw iązanych z b u d o w ą m u ró w zam kow ych, jest w dużym stopniu zaaw ansow any, tak p od względem technologicznym , ja k i form alnym . N aczynia z tych poziom ów należy datow ać n a koniec X IV lub I połow ę X V w. Zdecydow anie przew ażają tu ułam ki naczyń stalow oszarych (około 81-100% ) n ad m ateriałem z grupy technologicznej A. W śród siw aków przew ażają naczynia typu I i II (garnki). D z b an y reprezentow ane są przez w yroby typu I z grupy technologicznej В o ra z tak ie, k tó ry c h wylew nie m a w rębu ani o k a p u . W ystąpił też fragm ent wylewu całkowicie zdobionego dookolnym i żłobkam i (może naczynie flaszow ate). Z grupy technologicznej С w ystąpiły dzbany typu II (tabl. IV 4, 6; V II 2, 3, 5; X 5; X I 9, 10).
W w arstw ach zw iązanych z użytkow aniem zam ku ceram ikę naczyniow ą charakteryzuje w ystępow anie stałego, niskiego p rocentu u łam k ó w naczyń z grupy technologicznej A (do 6% ) oraz zdecydow ana przew aga fragm entów pochodzących z w yrobów w ypalonych w atm osferze redukcyjnej (do około 8 3-98% ). P ojaw iają się rów nież ułam ki naczyń z grupy technologicznej D i E (odpow iednio do 7,9% i ok o ło 2% ). W śród naczyń z grupy technologicznej A w ystępują garnki typu I, III i IV, siw aków „k u c h en n y ch ” - III, IV i V, a z grupy technologicznej D - typu V i naw iązujące form alnie
d o II typu siw aków i IV typu w yrobów tradycyjnych (tabl. I 1, 4, 5; II 2, 3, 5; V 1, 2, 4 -6 ; VI 2, 5, 8). D zbany są reprezentow ane przez okazy typu I z grupy technologicznej В o raz I i III z grupy technologicznej С (VII 1, 4; X 1-3). Interesujące form alnie są także m isy, k tó re należą d o II typu w śród siw aków „stołow ych” i takich też form z grupy te-chnologicznej D (tabl. II 10; VIII 3, 6; IX 1, 2; X II 1, 4). P o n a d to zb ió r d o p ełn iają k u b k i, płytkie m iski i sto żk o w ate p o k ry w k i (tab l. II
8; VII 7-10: X I 4, 5). M ateriał ten mieści się w granicach koniec X IV - początek XV w. po koniec I połow y XVI w.
N a II połow ę XVI w. i I połow ę X V II w. d ato w a n o naczynia p o -ch o dzące z górny-ch, najm łodszy-ch poziom ów . Są to u łam k i g a rn k ó w należących d o grupy technologicznej D , które form alnie naw iązują do III ty p u g arnków siw aków o ra z garnki z grupy technologicznej E. M isy reprezentow ane są przez ty p I siw aków „kuchennych” i typ II siw aków „stołow ych” (egzem plarz o cechach w yrobów XV-wiecznych p o r. tabl. II 5; III 1; IV 1; V III 1; X II 3). Z b ió r ten uzupełniono o ułam ki naczyń zaaw ansow anych technologicznie, a pochodzących z w arstw zaw ierających m ateria ł przem ieszany, k tó ry najogólniej w yznacza g ó rn ą granicę c h ro n o -lo g iczn ą an a liz o w an eg o zb io ru n a po ło w ę X V II stu lecia. R ó w n ież i w tych poziom ach przew ażają ułam ki naczyń w ypalonych w atm osferze redukcyjnej przy niewielkich ilościach m ateriału technologicznie no w o ży t-nego. Z atem dołączono d o naczyń używ anych pod koniec fu n k cjo n o w a-n ia zam k u , a om ów ioa-nych wyżej, gara-nki siw aki ty p u I, II, III i V, a z grupy technologicznej D - typu I i zbliżone do III ty p u siw aków . W ystępują dzbany w ypalone w atm osferze redukcyjnej „stołow e” typu II i III oraz płytkie m iski. Są także interesujące m isy z wylewem d zio b -kiem , fragm enty kufli, p u charków i trójnóżków oraz b aniaste naczynie z białej glinki i m ałe w yroby „krem ow e” (tabl. II 1, 5, 7, 9, 11, 12; III 2, 4, 6-10; IV 2, 3, 8; V 7, 8-10; VI 1, 3; V III 2, 5; IX 1, 2, 6, 7).
R easum ując, cały analizow any zbiór d atow ać należy od k o ń ca X IV i początków X V w. po połow ę X V II stulecia. D o k ład n e ustalenie górnej g ranicy chronologicznej jest znacznie u tru d n io n e z uw agi z a ró w n o n a dew astację najm łodszych poziom ów kulturow ych, ja k i uniw ersalność form naczyń now ożytnych, k tó ry ch ułam ki odnaleziono w tych w arstw ach. R ów nież d o ln a granica chronologiczna m oże ulec zm ianie. D latego też przedstaw ione powyżej ustalenia dotyczące datow ania m ają ch arak ter w stępny i ram ow y. T akże wnioski odnoszące się do typologii form naczyń (z uwagi n a „długie przeżyw anie się” niektórych typów naczyń) trzeb a tra k to w a ć z dużą ostrożnością. Sądzę, że kwestie te zostaną w yjaśnione p o zakończeniu badań n a stanowisku. N atom iast pewne jest, że zbiór z Sadłowa charakteryzuje się skąpym (1,7% ) udziałem ceramiki „tradycyjnej” (A) rów nież w poziom ach wstępnie wiązanych z użytkowaniem zamku w X IV w. oraz 91,84% obecnością
o b u gru p siw aków , a także m ałą liczbą fragm entów z grupy technologicznej D - 4,79% , szkliwionych i tzw. krem ow ych - 1,67% łącznie. Pod względem form alnym i technologicznym jest on znacznie zaaw ansow any (około 13,7% u łam ków pochodzi z w yrobów toczonych).
P rzedstaw iony m ateriał prezentuje cechy właściwe dla II i III etapu rozw oju g arncarstw a późnośredniow iecznego według J. K ru p p ć g o 35, z tą różnicą, że naw iązuje bezpośrednio do rytm u przem ian garncarstw a północnej strefy K u jaw B rzeskich36.
Katedra Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego
Elżbieta Dziubek
POTTERY FROM THE EXCAVATION AT THE CASTLE OF SADŁOWO RYPIN DISTRICT, WŁOCŁAWEK PROVINCE
PRELIMINARY INFORMATION
The paper contributes to a preliminary characterization o f production technology and assortment o f vessels used in Sadłowo castle in Dobrzyń land. The study bases on assemblage o f pottery (6580 fragments) gathered during the first season o f excavation in 1994.
Low frequency of ’’traditional” postsherds (1.7%) and high fraction o f fragments from reduced vessels (91.84%; groups B, and C) are features of the material. Low quota of postsherds fired in developed oxidizing atmosphere (4.79%; group D) glazed and the so-called cream ones (1.67% together) supplement a picture of the collection. It is a quite developed assemblage as far as its technology and formal features are concerned. Some of 13.7% of fragments come from wheel-thrown vessels. The most interesting vessels represent forms as folows: a pear-like jug (Tab. X 3), a flask-like vessel (Tab. VII 5), bowls (Tabs. VII, IX, XII), modern bowl with a spout (Tab. XI 1).
The materials are preliminary dated from the beginning o f the 15th to the half of the 17th century and placed in the second and third stages o f the chronology of development of the late medieval pottery according to J. Kruppé. The materials directly harmonizes with the rythm o f changes in the northern zone of Brześć Kujawski.
35 K r u p p é , Garncarstwo późnośredniowieczne..., cz. 1, s. 49-50; t e n ż e , Garncarstwo
późnośredniowieczne w Polsce. Stan badań archeologicznych, „Prace i Materiały Muzeum
Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi” 1989-1990, ser. archeologiczna, t. 36, s. 151-169; L. K a j z e r , ,,Główne momenty" raz jeszcze. Uwagi o przemianach garncarstwa
późnośred-niowiecznego i nowożytnego iv Polsce, [w:] Garncarstwo..., s. 9-14.
T a b l i c a I Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej A: 1, 5 - wykop IV, warstwa 5; 2, 8 - wykop I, warstwa 2; 3, 6 - wykop IX, warstwa 6; 4, 7 - wykop III, warstwa 4; 9 - wykop VI, warstwa 3
T a b l i c a II Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej D: 1, 5 - wykop VI, warstwa 3; 2, 3, 8, 10 - wykop IV, warstwa 5; 4, 7, 9 - wykop I, warstwa 2; 6 - wykop VI, warstwa 7, 11 - wykop IX, warstwa
8; 12 - wykop IX, warstwa 6
T a b l i c a III Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej E (1-5) i F (6-10); 1 - wykop II, warstwa 5; 2, 5, 7, 10 - wykop I, warstwa 2; 6 - wykop IX, warstwa 6
T a b l i c a IV Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej B: 1 - wykop VI, warstwa 7; 2, 3, 8 - wykop VI, warstwa 3; 4 - wykop I, warstwa 8; 5 - wykop V, warstwa 2; 6 - wykop III, warstwa 5; 7 - wykop
IX, warstwa 8
\
s
Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej B: 1, 2, 4-6 - wykop IV, warstwa 5, 3 - wykop VI, warstwa 5; 7 - wykop VI, warstwa 2; 8-10 - wykop I, warstwa 2
Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie Naczynia grupy technologicznej B: 1, 4, 6 - wykop I, warstwa 2; 2, 5, 8 -
5; 3 - wykop VI, warstwa 3; 7 - wykop IX, warstwa
T a b l i c a VI
wykop IV, warstwa 8
' s .
T a b l i c a VII Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej B: 1, 7, 8 - wykop IV, warstwa 5; 2, 3, 5 - wykop I, warstwa 8; 4, 10 - wykop IV, warstwa 4; 6 - wykop I, warstwa 2; 9 - wykop VI, warstwa 6
I
I
0 '7
^
T
7 Ю cmT a b l i c a VI Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej B: 1, 4, 6 - wykop I, warstwa 2; 2, 5, 8 - wykop IV, warstwa 5; 3 - wykop VI, warstwa 3; 7 - wykop IX, warstwa 8
' s
\
o
T a b l i c a VII Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej B: 1, 7, 8 - wykop IV, warstwa 5; 2, 3, 5 - wykop I, warstwa 8; 4, 10 - wykop IV, warstwa 4; 6 - wykop I, warstwa 2; 9 - wykop VI, warstwa 6
^
'
7.
i
0
7
7.
r a ‘ 7 10 cmЖ
10T a b l i c a VIII Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej B: 1 - wykop VI, warstwa 7; 2, 5 - wykop VI, warstwa 3; 3 - wykop IV, warstwa 5; 4 - wykop I, warstwa 2; 6 - wykop VI, warstwa 6
c ? — J 3
m
y j
___ С- Â
t ' ! / o 10 cmT a b l i c a IX Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej B: 1, 2 - wykop IV, warstwa 5; 3 - wykop IX, warstwa 6; 4 -6 - przykład materiału pozyskanego z różnych wykopów i warstw
~ 4
•
C ^ >
- J
T a b l i c a X Sadłowo, stan. zamek, gra. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej C: 1 - wykop IV, warstwa 2; 2, 3 - wykop IV, warstwy 5, 4; 4, 6 - wykop VI, warstwa 3; 5 - wykop I, warstwa 8; 7, 8 - wykop I, warstwa 2;
9 - wykop IX, warstwa 8; 10 - wykop III, warstwa 5
I
}
T a b l i c a XI Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej C: 1 - wykop IX, warstwy 2, 6; 2, 3, 6, 7 - wykop VI, warstwa 3; 4, 5, 8 - wykop IV, warstwa 5; 9, 10 - wykop I, warstwa 8; 11 - wykop IX,
T a b l i c a XII Sadłowo, stan. zamek, gm. Rypin, woj. włocławskie
Naczynia grupy technologicznej C: 1 - wykop IX, warstwa 10; 2, 5 - wykop 1, warstwa 2; 3 - wykop VI, warstwa 7; 4 - wykop IV, warstwa 5; 6 - przykład materiału pozyskanego
z różnych wykopów i warstw
10 cm C 2 Ü o
