• Nie Znaleziono Wyników

Reportaż kryminalny w Anglii XVI i XVII

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Reportaż kryminalny w Anglii XVI i XVII"

Copied!
20
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L Û D Z I E N S I S F U L I A L H T E R A R I A 29, 1 9 9 0 W i t o l d O s t r o w s k i R E P O R T AŻ K R Y M I N A L N Y W A N G L I I X V I I X V I I W I E K U W 1 5 8 7 r. W i l l i a m H a r r i s o n , a u t o r o p i s u A n g l i i " D e s c r i p t i o n of E n g l a n d " o c e n i a ł 1 i c z e b n o ś ć a n g i e l s k i e g o ś w i a t a p r z e s t ę p c z e -g o na 10 0 0 0 l u dz i i w y m i e n i a ł 14 m ę s k i c h i 9 k o b i e c y c h s p e c j a -l i z a c j i k r y m i n a -l n y c h . P a n o w a ł a w ó w c z a s o d n i e m a l 30 l a t k r ó l o -wa E l ż b i e t a I. W r o k u w y d a n i a k s i ą Z k i H a r r i s o n a p o z b y ł a s i ę k r ó l o w e j M a r i i S t u a r t . Ś c i ę t o ją w z a m k u F o r t h e r l n g a y . W r o k u n a s t ę p n y m c z e k a ł a E l ż b i e t ę r o z p r a w a z W i e l k ą A r m a d ę h i s z p a ń s k ą . W t y m c z a s i e S z e k s p i r n a j p r a w d o p o d o b n i e j p r z e b y w a ł w L o n d y n i e , p o z o s t a w i w s z y w S t r a t f o r d z i e Z o n ę z t r o j g i e m d z i e c i p o n i ż e j lat s z e ś c i u i z a p e w n e s a m j e s z c z e n i e w i e d z i a ł , ze b ę d z i e p i s a ł s z t u k i . Щ. H a r r i s o n p i s z e , że n a s y c a n i e p r z e s t ę p c z o ś c i ą ż y c i a a n -g i e l s k i e -g o z a c z ę ł o s i ę p r z e d s z e ś ć d z i e s i ę c i o m a la t y , a w i ę c m n i e j w i ę c e j w p o ł o w i e p a n o w a n i a H e n r y k a V I I I 1 . A l e w " U t o p i i " w y d a n e j w 15 16 r. w i d a ć , Ze s i r T o m a s z M o r e z a o b s e r w o w a ł j e i z a n a l i z o w a ł w c z e ś n i e j . P r z y p i s y w a ł j e w o j n o m , b a n k r u c t w o m s z l a -c h t y i p r a k t y k o m z i e m i a ń s k i -c h k a p i t a l i s t ó w . W o j n y t w o r z y ł y m a s ę i n w a l i d ó w 3 k a z a n y c h na Ż e b r a n i n ę l u b k r a d z i e ż ; b a n k r u c t w a p u -s z c z a ł y w ś w i a t be zr ob o tn y c h w ł ó c z ę g ó w - d a w n ą -s ł u ż b ę -s z l a c h e c k ą ; k a p i t a l i ś c i r ó w n a l i z z i e m i ą n i e r a z c a ł e w s i e , a b y p r z e j ś ć z u p r a w y r o l i n a h o d o w l ę o w i e c dl a ic h w e ł n y , k t ó r e j e k s p o r t od X I V w. b o g a c i ł m i e s z c z a ń s t w o i z i e m i a n , a l e t a k ż e t w o r z y ł w i e l u b e z r o b o t n y c h i b e z d o m n y c h b i e d a k ó w . P r ó c z t y c h c z y n n i k ó w a u t o r 1 P o r. J. 0 о V e r, W i l s o n , L i f e i n S h a k e s p e a r e ’s E n g l a n d , P e n g u i n B o o k s 1951 , s. 29 8.

(2)

“ litopii" w y m i e n i a ł j a k o j e s z c z e j e d e n p o w ó d w z r o s t u p r z e s t ą p -2 c z o ś c i z b yt s u r o w ą k a r ę za k r a d z i e ż - k a r ę ś m i e r c i . L i c z b a s t u r d y v a g a b o n d s - k r z e p k i c h w ł ó c z ę g ó w - z a c z ę ł a j a -s z c z e b a r d z i e j w z r a -s t a ć po 1 5 3 9 r., k i e d y H e n r y k V I I I z a m k n ą ł k l a s z t o r y i s k o n f i s k o w a ł ic h m a j ą t k i . B i e d o t a w i e j s k a i m i e j s k a z o s t a ł a w ó w c z a s p o z b a w i o n a c o d z i e n n e j j a ł m u ż n y i p o s i ł k ó w , o- p i e k i l e k a r s k i e j , s z p i t a l i i n o c l e g ó w w p o d r ó ż y , k t ó r y m i s ł u -ż y ł y za d a r m o w s z y s t k i e o p a c t w a i d o m y z a k o n n e . T e m u b r a k o w i o- p i e k l s p o ł e c z n e j s t a r a ł a s i ę z a r a d z i ć E l ż b i e t a I d o p i e r o o k o ł o 1 5 9 8 r., k i e d y s k o d y f i k o w a n o P o o r L a w - P r a w o U b o g i c h . D l a t e g o w i e k X V I, o k r e s h u m a n i z m u i r e n e s a n s u a n g i e l s k i e g o b y ł j e d n y m z n a j b a r d z i e j b o g a t y c h w p r z e s t ę p c z o ś ć o k r e s ó w h i s t o r i i A n g l i i , O d b i ł o s i ę to w l i t e r a t u r z e , ś w i a d c z y o tyin n i e t y l k o k r y m i n a l n a b a l l a d a i c o n a j m n i e j 20 k r y m i n a l n y c h t r a g e d i i , lecz t a k -że - w s p o s ó b b a r d z i e j b e z p o ś r e d n i - d o k u m e nt a rr i a p r o z a , k t ó r a d a ł a p o c z ą t e k d o k u m e n t a r n e j p r o z i e k r y m i n a l n e j p ó ź n i e j s z y c h stu-l e c i i u s t a stu-l i ł a w z o r y i f o r m y d l a k r y m i n a l n e j n o w e l i i p o w i e -śc i. L i t e r a t u r a o s t r z e g a w c z a P i e r w s z y taki d o k u m e n t a r n y u t w ó r n a p i s a ł T h o m a s H a r m a n pt. "A M a n i f e s t D e t e c t i o n of D i c e P l a y a n d O t h e r P r a c t i c e s " ( J a w n e w y k r y c i e g r y w k o ś c i i i n n y c h p r a k t y k , 1 5 5 2) . J e g o p ó ź n i e j s z a p u b l i k a c j a n o s i ł a t y t u ł "A C a v e a t of W a r n i n g f o r C o m m o n C u r - s e t o r s V u l g a r l y C a l l e d V a g a b o n d s " ( C a v e a t c z y l i o s t r z e ż e n i e d l a z w y k ł y c h w ł ó c z ę g ó w p o s p o l i c i e z w a n y c h wa ga bu n da r ai , 1 5 6 7 ) . t)w t y t u ł w y r a ż a i n t e n c j e a u t o r ó w te g o r o d z a j u k s i ą ż e k i b r o s z u r . B y ł y o n e l i t e r a t u r ą o s t r z e g a w c z ą i d e m a s k a t o r s k ą . O p i s y w a ł y p r a k t y k i p r z e s t ę p c z e , a b y u z b r o i ć n a i w n y c h i n i e ś w i a d o m y c h p r z e -c i w p r z e m y ś l n o ś -c i f a ł s z e r z y , s z u l e r ó w , o s z u s t ó w u d a j ą c y c h w a -r i a t ó w a l b o p o d a j ą c y c h s i ę za c h o r y c h , k a l e k i l u b zą o f i a r y p o ż a r ó w i i n n y c h k l ę s k , a t a k ż e p r z e c i w z a s a d z k o m k o b i e t n a b i e -r a j ą c y c h l e k k o m y ś l n y c h m ł o d z i e ń c ó w n a m i ł o ś ć , c o b y ł o w s t ę p e m ' Por. f. M o r e, U t o p i a , W a r s z a w a 1 9 5 4 , s. 8 6 - 9 6 .

(3)

d o o g o ł o c e n i a ich n i e t y l k o z p i e n i ę d z y , l e cz n a w e t z w s z e l -k i e g o o -k r y c i a . P o Harroanie u j a w n i ł i s t n i e n i e k r y m i n a l n e g o p o d z i e m i a J o h n A w d e l e y , p i s z ą c " T h e F r a t e r n i t y of V a g a b o n d s " ( B r a c t w o W ł ó c z ę -g ów , 1 56 1 ), k t ó r e -g o d r u -g i e w y d a n i e w y s z ł o w 1 5 65 r. r a z e m z n o -wą k s i ą ż k ą pt. " T w e n t y F i v e O r d e r s of K n a v e s " ( D w a d z i e ś c i a p i ę ć r o d z a j ó w ł o t r ó w ) . K r y m i n a l n e p o d z i e m i e el żb i et a rt s ki e s k ł a d a ł o ,się ze w s z y s t -k i c h n i e m a l -k l a s s p o ł e c z n y c h , od e l e g a n c k o u b r a n y c h w y r z u t k ó w s z l a c h e c k i c h a l b o l u d z i p o d a j ą c y c h s i ę za s z l a c h t ę , p o p r z e z b y -ł y c h ż o -ł n i e r z y z d e m o r a l i z o w a n y c h w w o j n a c h za g r a n i c ą , b e z r o -b o t n e j s ł u ż -b y pariskiej, aż do tzw. w i l d r o g u e s ( d z i k i c h ł o t r ó w ) u r o d z o n y c h z p i e r w s z e g o lub d r u g i e g o p o k o l e n i a p r z e s t ę p c z e j r o -d z i n y . P r z y w ó d c a m i i h e r s z t a m i b a n d , l i c z ą c y c h o d k i l k u d o k i l k u -d z i e s i ę c i u m ę ż c z y z n , b y l i u p r i g h t m e n p a n u j ą c y p o s t r a c h e m nad po -ś l e d n i e j s z y m r o d z a j e m ł o t r ów . W r a z z z a w a d i a k a m l z w a n y m i r u f f - l e r s , n a p a d a l i lub n a p a s t o w a l i p o d r ó ż n y c h na d r o g a c h p r o w a d z ą -c y -c h d o s t o l i -c y - na S h o o t e r s H i ll , B i a c k h e a t h i G a d s h i l l k o ł o R o c h e s t e r ( g d z i e z a s a d z k ę na k u p c ó w u r z ą d z i ł F a l s t a f f w " H e n -r y k u IV ") . Z a l e ż n i e od o k o l i c z n o ś c i i p r z e c i w n i k a , d z i a ł a l i si -łą lu b p o d s t ę p e m , m o r d u j ą c , r a b u j ą c , g w a ł c ą c i w y ł u d z a j ą c , n a -w e t u d ż e b r a k ó -w . P r a n c e r s ( h a r c o w n i c y ) k r a d l i k o n i e . H o o k e r s ( h a c zy k a r z e ) n a -z y w a n i te ż a n g l e r s ( w ę d k a r -z a m i ) d -z i a ł a l i w m i a s t a c h i o s i e d l a c h . Za d n i a p r z e p r o w a d z a l i j a k o ż e b r a c y r o z p o z n a w a n i e d o m ó w i m i e -s zk ań, a w n o c y w y ł a w i a l i u b r a n i a i c o s i ę d a ł o na w ę d k ę z a p u -s z c z o n ą z z a o k n a d o -s y p i a l n i . " Z w ę d z o n e " r z e c z y s p r z e d a w a l i . P o d o b n e r o z p o z n a n i e w s ą s i e d z t w i e p r z e p r o w a d z a l i z ł o d z i e j e u d a j ą c y n i e z n a n y c h k r e w n y c h z d a l e k a . G d y i ch w d o m p r z y j ę t o , o- k r a d a l i d o m w n o c y . C o u r t e s y m e n ( g r z e c z n i s i e ) u b i e r a l i s i ę c z y s t o i p o r z ą d n i e jak s z l a c h t a , al e c h o d z i l i b e z b r o n i . O t a c z a l i n i e z w y k l e u- i-rzejmą o p i e k ą m ł o d y c h p a n ó w p r z y j e z d n y c h o s z o ł o m i o n y c h g w a r e m i r u c h e m s t o l i c y , p r z e s t r z e g a l i i c h p r z e d n a b i e r a c z a m i , w y ł u -d z a l i o -d n i c h -d a t k i , w p r a s z a l i si ę na p o c z ę s t u n k i , a p r z y j ę c i na n o c w g o s p o d z i e lu b p r y w a t n i e , n i e w a h a l i s i ę u j ś ć r a n i u t k o

(4)

z p o ś c i e l ą , w k t ó r ą ic h p o ł o ż o n o i ze w s z y s t k i m , co si ę w z i ą ć dał o . W s p ó ł c z u c i e i m i ł o s i e r d z i e s t a r a l i s i ę w z b u d z i ć ż e b r a c y czy-ści w ł a t a n y c h p ł a s z c z a c h , z w an i p a i l l a r ds, f r e s h w a t er m a r i n -e rs - m a r y n a r z -e s ł o d k i c h w ó d , u d a j ą c y b e z r o b o t n y c h r o z b i t k ó w , d e m a n d e r s f o r g l i m m e r c z y l i r z e k o m i p o g o r z e l c y i d u m m e r e r s - u- d a j ą c y n i e m y c h . J e s z c z e i nn i w ł ó c z y l i si ę, na pół s p r z e d a j ą c , na p ół u d a j ą c s p r z e d a w c ó w i k r a d n ą c g d z i e s i ę d a ło . D o t a k i c h n a -l e ż e -l i p i j a n i k o t -l a r z e (d r u n k e n t i n k e r s ), s p r o ś n e k o s z y k a r k i (b a w d y b a s k e t s ), s p r z e d a j ą c e m. in. n i e p r z y z w o i t e b a l l a d y i a w a d d e r s - h a n d l a r z e d r o b i a z g a m i , w ś r ó d k t ó r y c h m o ż n a b y ł o z n a -l e ź ć s e n s a c y j n e b a l l a d y i b r o s z u r y . A u t o l y k u e z " O p o w i e ś c i z i -m o w e j " S z e k s p i r a j e s t w ł a ś n i e t a k i m p ó ł z ł o d z i e j a s z k i e m . S p e c j a l n e m i e j s c e w ś r ó d ł o t r o w s k i e g o ś w i a t a z a j m o w a l i j a r k- m e n ( p i e c z ę t a r z e ) . By li to w y k s z t a ł c e n i f a ł s z e r z e d o k u m e n t ó w , l i c e n c j i i ż e b r z ą c y c h l i st ó w . D z i a ł a l i j a k o u r z ę d n i c y s t a n u c y -w i l n e g o , ł ą c z ą c p a r y z ł o d z i e j s k i e i ż e b r a c z e w m a ł ż e ń s t w a . N i e -t k n i ę -t e j e s z c z e d z i e w c z ę -t a z p r z e s t ę p c z e j r z e s z y n a z y w a n o dells, k o c h a n k i z ł o d z i e j s k i e - m o l l s a l b o d o x i e s , k o b i e t y z a w i e r a j ą c e m a ł ż e ń s t w o p r z e d j a r k m a n e m a u t e m m o r t s . I ch c ó r k i z w a n o k i n c h -in m o r t s , a s y n ó w - k i n c h i n c o v e s . W y j ą t k o w e g o p o ś w i ę c e n i a w y m a g a ł y z a w o d y a b r a h a m m e n i c o un - t e r f e i t c r a n k s . P i e r w s i u d a w a l i w a r i a t ó w w y p u s z c z o n y c h ze schro-n i s k a B e d l a m . P ó ł n a d z y w b i j a l i s o b i e w c i a ł o s z p i l k i , g w o ź d z i e i d r z a z g i , r y c z e l i lu b ś p i e w a l i , 9 n i e s a m o w i t y m w y g l ą d e m i m o w ą z a s t r a s z a l i lu b w z b u d z a l i l i to ś ć, w y m u s z a j ą c w y g l ą d e m l ub w y -ł u d z a j ą c t r o c h ę b o c z k u , se r a , u b r a n i e itp. C o u n t e r f e i t c r a n k s c z y l i u d a w a c z e c h o r y c h n u r z a l i p r a w i e z u p e ł n i e n a g i e c i a ł a w b ł o c i e i k r w i , o k r ę c a l i g ł o w y p l u g a w y m i ł a c h m a n a m i , l e ż e l i w k a ł u ż a c h i o p o w i a d a l i o k r o p n o ś c i o s w o i c h c i e r p i e n i a c h 3 . Z ł o d z i e j s k o - w ł ó c z ę g o w s k a s p o ł e c z n o ś ć m i e ł ą w ł a s n ą g w a r ę z w a - ną t h i e v e s ' c a n t , z k t ó r e j p o c h o d z ą w y m i e n i o n e w y ż e j o k r e ś l e n i a . 3 B a r d z i e j d o k ł a d n e o p i s y H a r r i s o n a , A w d e l e y a i H a r m a n a ' m o ż -na z n a l e ź ć w L i f e in S h a k e s p e a r e ’s E n g l a n d w r o z d z i a l e R o g u e s an d V a g a b o n d s . I s t n i e j ą p r z y n a j m n i e j d w a s t u d i a k r y m i n a l n e g o p o d z i e m i a o w y c h c z a s ó w : F. A y e d e 1 o t t e, fc li z ąb e t ha n Ro-g u e s an d V a Ro-g a b o n d s , O x f o r d 1 9 1 3 i A. Y. J u d g e s , T h e E l i -z a b e t h a n O n d e r w o r l d , L o n d o n i93Ci, a l e n i e m i a ł e m do riich do

(5)

-C a n t p o m a g a ł u t r z y m a ć s e k r e t y z a w o d o w e i p o r o z u m i e w a ć s i ę n a w e t w o b e c n o ś c i o f i a r - c o z e n s i c o n e y s c z y l i " f r a j e r ó w " . S p o ł e c z n o ś ć ta r o s ł a z b i e g i e m c z a s u . P r z e p r o w a d z o n y w 1517 r. зр i s ż e b r a k ó w w y k a z a ł , że b y ł o ic h w L o n d y n i e p o n a d t y s i ą c . W y -d a n o im o z n a k i u p o w a ż n i a j ą c e do c h o d z e n i a p o p r o ś b i e i w y z n a - czorio c z t e r e c h n a d z o r c ó w ( s u r v e y o r s ) . k t ó r z y m i e l i c z u w a ć n a d n i m i , a l e o z n a k i ł a t w o b y ł o p o d r o b i ć , a p o s i e d e m d z i e s i ę c i u l a -t a c h l i c z b a w ł ó c z ę g ó w w z r o s ł a d z i e s i ę c i o k r o t n i e i n i k t o n i e n i e d b ał . W ł ó c z ę g ę s c h w y t a n e g o za p i e r w s z y m r a z e m s ą d z o n o na k wa r ta l-n y c h s e s j a c h s ą d o w y c h , c h ł o s t a n o i p r z e p a l a n o m u n a w y l o t p r a w e u c h o , c h y b a t e k t o ś z e c h c i a ł go p r z y j ą ć n a co n a j m n i e j r o c z n ą s ł u ż b ę . Za d r u g i m r a z e m c z e k a ł a go z n o w u c h ł o s t a , p r z e p a l a n o m u d r u g i e u c h o i o d d a w a n o do s ł u ż b y . J e ś l i z a ś u c i e k ł p r z e d u p ł y -w e m r o k u i z o s t a ł z ł a p a n y , c z e k a ł a go ś m i e r ć , o d k t ó r e j n i e m o -g ł o -g o u r a t o w a ć n a w e t p r a w o « z y l u , p r z y w i ą z a n e s t a r o d a w n y m z w y -c z a j e m d o k o ś -c i o ł ó w , a z n i e s i o n e w 1 5 4 0 r. W 1591 r. w ł a d z e m i e j s k i e L o n d y n u z a g n a ł y k r z e p k i c h w ł ó c z ę -g ó w d o o c z y s z c z a n i a l o n d y ń s k i c h r o w ó w , p ł a c ą c i m 4 p e n s y d z i e n -n ie . W o w y c h c z a s a c h e g z e m p l a r z b a l l a d y k o s z t o w a ł 1 p e n s a , w i ę c n i e m o g ł o to w p ł y n ą ć z a c h ę c a j ą c o d o p r a c y . Ó w c z e s n y L o n d y n b y ł l u d z k i m m r o w i s k i e m g n i e ż d ż ą c y m s i ę w z a w i ł o ś c i a c h u l i c z e k , z a u ł k ó w , p r z e j ś ć w ś r ó d s t ł o c z o n y c h d o m ó w i z a k a m a r k ó w . W t ł u m i e ł a t w o b y ł o s i ę u k r y ć a p r z e d l i c z n y m i w i ę z i e n i a m i - B r i d e w e l l , C h e a p s i d e , K i n g ’s B e n c h , L u d g a t e i r o z -s ł a w i o n y m p ó ź n i e j N e w g a t e - c h r o n i ł b r a k d o b r e j s t r a ż y i p o -r z ą d k u . W XV I w. n a j w i ę k s z y m s k u p i s k i e m p r z e s t ę p c z e g o ś w i a t a s t a ł a s i ę g ł ó w n a n a w a k a t e d r y św. P a w ł a z w a n a P a u l ’s W a l k . K a t e d r ą by-ła w t e d y o l b r z y m i ą g o t y c k ą ś w i ą t y n i ą , k t ó r e j i g l i c a l i c z ą c a p r a w i e 14 0 ro w z n o s i ł a s i ę w y s o k o p o n a d C i t y . W 15 61 r. s t r a w i ł ją p o ż a r i o d t ą d w i e ż a św. P a w ł a k o ń c z y ł a s i ę p ł a s k i m s z c z y t e m , j ak w i e ż e f r a n c u s k i c h k a t e d r . M i m o to p i ę t r z y ł a s i ę n a d m i a s t e m s w o i m o g r o m e m , p o d o b n i e j ak b a z y l i k a m a r i a c k a щ G d a ń s k u . s t ę p u , w i ę c k o r z y s t a m z a n t o l o g i i J. D o v e r W i l s o n a i z R. J. M i t c h e l l a i M. D. R. L e y s a , A H i s t o r y óf L o n d o n L i f e , P e n g u i n B o o k s 1 9 63 i z M. St . С 1 a r e B y r n e , Ż y c i a c o d z i e n n e g o w A n g l i i e l ż b i e t a ń s k i e j , W a r s z a w a 1971 .

(6)

J e j g ł ó w n a n a w a c i g g n ç l a s i ę 180 m. U p r o s z c z o n a l i t u r g i a a n -g l i k a ń s k a s k u p i ł a s i ę w p r e z b i t e r i u m o d d z i e l o n y m o d n a w y ś c i a n y s c r e e n - p r z e g r o d y c h a r a k t e r y s t y c z n e j d l a a n g i e l s k i c h ko śc i o ł ó w , z w ł a s z c z a k l a s z t o r n y c h . W te n s p o s ó b n a w a s t o p n i o w o s t a ł a s>ię d o s ł o w n i e d o m e m k u p i e c k i m i j a s k i n i ą z b ó j c ó w . Z a c z ę ł o s i ę od m i ł o s i e r n e g o w p r o w a d z e n i a p r z e z d z i e k a n a z a -w o d o -w y c h p i s a r z y , k t ó r z y za d a r m o p i s a l i l i s t y i p o d a n i a d l a b i e d o t y , z a s i a d a j ą c w n a w i e u z a c h o d n i e g o , g ł ó w n e g o wejścia. W i e -le d o k u m e n t ó w w y m a g a ł o w s k a z ó w e k p r a w n i k a , w i ę c d o n a w y w s u n ę l i s i ę a d w o k a c i . Za n i m i w s z e d ł w s z e l k i e g o r o d z a j u i n t e r e s . U p ó ł -n o c -n e g o w e j ś c i a s p r z e d a w a -n o s e -n s a c y j -n e b a l l a d y i b r o s z u r y , a w s ą s i e d z t w i e na c m e n t a r z u k a t e d r a l n y m m i e ś c i ł y s i ę k s i ę g a r n i e . N i e d a l e k o w k a p i t u l a r z u g r y w a l i s z t u k i c h ó r z y ś c i o d Św. P a w ł a , z w a n i P a u l ’s C h i l d r e n , k t ó r y c h s z k o ł a m i e ś c i ł a s i ę n i e c o n a p o -ł u d n i e o d k a t e d r y p r z y n i e i s t n i e j ą c y m j u ż k o ś c i ó ł k u Św. G r z e -g o r z a . P r z e z n a w ę św. P a w ł a p ł y n ą ł n i e p r z e r w a n i e tł um . S p o t y k a n o s i ę tu d l a i n t e r e s ó w i r o z r y w k i . Tu m o ż n a b y ł o w z i ą ć m i a r ę u k r a w c a , p o g r a ć w k a r t y , w p i ł k ę i w k r ę g l e , p o t a ń c z y ć , p o s ł u -c h a ć p l o t e k i p o p a t r z y ć na n a j o s o b l i w s z e o k a z y l u d z k i e . Ju z w 15 54 r. t r z e b a b y ł o z a b r o n i ć w p r o w a d z a n i a d o n a w y k o n i i m u ł ó w , a l e n i k t n i e m ó g ł w y g n a ć z t e g o d e p t a k u a w a n t u r n i c z y c h r z e z i -m i e s z k ó w i s p o k o j n y c h , a l e n i e m n i e j n i e b e z p i e c z n y c h o s z u s t ó w . D r u g i m s k u p i s k i e m k r y m i n a l i s t ó w b y ł a tzw. G ó r n a Alzacja,czyli o t o c z e n i e b y ł e g o k l a s z t o r u k a r m e l i t ó w - W h i t e f r i a r s - n i e d a l e k o w i ę z i e n i a B r i d e w e l l , tuż za m u r a m i . T r z e c i e z n a j d o w a ł o s i ę w D o l n e j A l z a c j i , c z y i i w S o u t h w a r k n a p o ł u d n i o w y m b r z e g u T a m i z y n a p r z e c i w C i t y . B y ł a to p o d m i e j s k a d z i e l n i c a g o s p ó d , t e a t r ó w , s z c z w a l n i n i e d ź w i e d z i , a r e n d o w a l k i k o g u t ó w i d o m ó w p u b l i c z -n y c h . L u d n o ś ć b y ł a p r z e p ł y w o w a , ł a t w o w i ę c b y ł o k r a ś ć i u k r y w a ć się. Al e n i e b r a k b y ł o te ż i w i ę z i e ń - K i n g ’s B e n c h , M a r s h a l s e a , 4 W h i t e L i on , B o r o u g h C o u n t e r i C l i n k . B r o s z u r y o s t r z e g a j ą c e p r z e d p o m y s ł o w o ś c i ą ó w c z e s n y c h ł o t r ó w b y ł y o p a r t e na r z e c z y w i s t e j z n a j o m o ś c i . I c h a u t o r z y p o s t ę p o w a l i jak n o w o c z e ś n i r e p o r t e r z y , r o b i ą c z p r z e s t ę p c a m i w y w i a d y , śl.e-. 4 S z c z e g ó ł y c z e r p i ę g ł ó w n i e z M i t c h e l l , L e y s , op. cil.

(7)

d z ą c i c h i o d k r y w a j ą c ich s e k r e t y z a w o d o w e , ab y w e j ś ć w p o s i a -d a n i e s e n s a c y j n e g o m a t e r i a ł u . Za p r z y k ł a d m o g ą s ł u ż y ć H a r m a n i j e g o d r u k a r z . B y ł o to r a n -k i e m w d z i e ń W s z y s t -k i c h Ś w i ę t y c h 1 5 6 6 r. H a r m a n z o b a c z y ł na d e -s z c z u c z ł o w i e k a . B ył n a g i o d p a s a w gó r ę , z t y m w y j ą t k i e m , Ze m i a ł s t a r y p o -ł a t a n y k a f t a n s k ó r z a n y , a t e n z w i s a ł z n i e g o ta k l u ź n o , iż c a ł e c i a ł o ś w i e c i ł o n a g o ś c i ą ; m i a ł p l u g a w y ł a c h m a n n a g ł o w i e , tak w y c i ę t y , i ż b y z o s t a w i ć w ą s k i o t w ó r na t w a r z z r o d z a j e m j a k o b y p r z y ł b i c y d l a s k r ę p o w a n i a b r o d y , ze s z n u r k i e m , k t ó r y p r z y w i ą z y -w a ł ją d o s z y i ; z e s t a r y m k a p e l u s z e m f i l c o w y m , k t ó r y s t a l e n o -sił p r z e d s o b ą w r ę k u w y c i ą g n i ę t y , by p r z e j m o w a ć mi łosierne d a t -ki p o b o ż n y c h l u d z i ; l i c a p o n i ż e j o c z u m i a ł c a ł e ś w i e ż ą k r w i ą us ro ar owane , j a k o b y d o p i e r o c o u p a d ł i d r ę c z o n y b y ł d o j m u j ą c y m b ó l e m . K a f t a n b y ł c a ł y z a c h l a s t a n y b r u d e m i b ł o t e m - w i d o k z p e w n o ś c i ą p o t w o r n y i p r z e r a ź l i w y . " P r z y w o ł a ł e m go k u s o b i e i s p y t a ł e m c o m u d o l e g a . - A c h, z a c n y p a n i e ! - p o w i a d a - Ż a ł o s n ą i b o l e s n ą c h o r o b ę m a m, z w a n ą p a d a c z k ą . - J a k ż e to - p o w i a d a m - d z i e j e s i ę , że k a f t a n t w ó j , p l u d r y i k a p e l u s z tak z a c h l a s t a n e , a t a k ż e i s k ó r a t w o j a ? - Ac h, г з с п у p a n i e , u p a d ł e m t u t a j n a w z n a k w p l u g a w e j ulicz-ce p r z y r z e c e i l e ż a ł e m c a ł ą n o c p r a w i e , 1 n i e m a l w y k r w a w i ł e m s i ę ze k r w i m o j e g o c i a ł a . T e g o r a n k a d e s z c z p a d a ł r z ę s i s t y i g d y m t a k z n i m r o z m a w i a ł , z a c n a b i e d n a n i e w i a s t a , k t ó r a n i e o p o d a l m i e s z k a ł a , p r z y n i o s ł a m u c z y s t e p ł ó t n o l n i a n e i p o w i e d z i a ł a , i ż b y t w a ^ z n i m w y t a r ł , a iż s t a ł a ta m k a d ź p e ł n a d e s z c z o w e j w o d y , c h c i a ł a m u d a ć m i s ę , ż eb y s i ę o b m y ł , a l e ten o d m ó w i ł . - D l a c z e g ó ż to ta k c z y n i s z ? - m ó w i ę . Na to p o w i a d a ; - Ac h , p a n i e , g d y b y m u m y ł s i ę, k r w a w i e n i e n a n o w o b y s i ę z a c z ę ł o , a w t e d y n i e m ó g ł b y m q o z a t r z y m a ć " . Ja o d p o w i e d ź s p r a w i ł a , że h a r m a n z a c z ą ł p o d e j r z e w a ć , i ż ż e -b r a k j e s t c o u n t e r f e i t c r a n k p o d r a b i a n y m c h o r y m . Z a c z ą ł g o w y -p y t y w a ć . N ę d z a r z o -p o w i e d z i a ł , że chqjruje o d 8 l a t na e p i l e p s j ę , ze s p ę d z i ł p ó ł t o r a r o k u w B e d l a m - s c h r o n i s k u d l a o b ł ą k a n y c h , że w y s z e d ł z n i e g o n i e c a ł e d w a t y g o d n i e te mu . P o d a ł s w o j e n a z w i s k o i n a z w i s k o n a d z o r c y s z p i t a l a . W s z y s t k o to p o s p r a w d z e n i u w B e d -la m o k a z a ł o s i ę z m y ś l e n i e m . W ó w c z a s p u b l i c y s t a p o s p o ł u z d r u k a r z e m z o r g a n i z o w a ł ś l e d z e -n i e ż e b r a k a p r z e z a w ó c h c h ł o p c ó w w C i t y . M ł o d z i d e t e k t y w i z a -o b s e r w -o w a l i , j a k p -o d b r a m ą m i e j s k ą o d n a w i a ł s t a r a n n i e k o s m e t y k ę b r u d u i k r w i , k t ó r ą n o s i ł p r z y s o b i e w p ę c h e r z u . G d y p o p r z e p ł y n i ę c i u ł o d z i ą n a p o ł u d n i o w y b r z e g T a m i z y z o

(8)

-stał pr ze * d r uk a rz a i k o ns ta b la z at rz ym an y, r oz e br a ny i o bs z u ka - ny, st wi e r dz o n o, Ze je st zdrowy, bez sk azy na c ie l e i p rz y s t u j - ny, i Ze w c i ąg u dnie wy ł u dz i ł pr z e s z ł o 13 s zy l ing ów , co by ło sum;} wt e dy nie ma łą . G r z e j ą c s ię przy k o m i n i e wy pi ł tr zy kw ar t y pi wa i k o r z y s t a j ą c z cz a s o w e j n i e o b e c n o ś c i m ężc z y z n, w y s z e d ł na c h w i l ę na dwór, po c z y m goły cz my c hn ą ł bez śladu. Jego pi e n i ą d z e r o z d z i e l o n o w ś ró d b i e d a k ó w g m i n y 5 .

W 1591 r. ja ko au tor o s t r ze g a w c z y c h p a m f l e t ó w rozbudził wi el-k ie z a i n t e r e s o w a n i e Ro b er t G ree ne (1 56 0? - 1592), c z ł o w i e k o s t a r a n n y m w y k s z ta ł c en i u, znany w Ca m b r i d g e i w O x f o r dz i e, autor n i e z ł y c h sztuk i ro man só w, znany j ed na k dz i s ia j pr ze d e w s z y s t -k im z a ta-ku na 5z e -k s p i r a - "t rz ę st s c en ę " - -k t ó r e g o n -ka r ż ał с pla-giat i s t r o je n i e się w c u d z e piórka.

G r e e n e był typem artystycznego cygana. I nt e l i g e n t n a i d o w c i p -na k o mp a ni a u tr a c ju s z ów , p r o w ad z ą ca ro z m o w y przy r e ń s k i m wi nie

2« n r y z a n y m K a c y n o w a n y m i ś l ed zia mi - to jego żywioł.

O Ze n ił się, aby p o r z u c i ć Zonę, gdy nie stało Jej p o s a gu i gdy u r o d z i ł a d zie cko. W Lo n d y n i e z na la zł ko ch a nk ę , której brat C u t

-ting Ball ( Ö a i l - O b c in a c z ) był zn an y m rz ez i mi es zk i em . Pi s zą c sztu ki, k t ó r e d w u k ro t n i e s pr ze da w a ł, w a d z ą c się z innymi dra ma - turgami , raz p ijąc p o n a d mi ar ę, raz p i sz ą c p e łn e sk r u ch y s p o w i e -dzi, p r ow ad z ił Zycie n ę d z n e f i zyc zn ie i mo ra l ni e . Z now ą t o w a r zy s z ką życia mi ał synka, k tó r e g o oc h r z c i ł f o r t un a t em , ale c h ł o -piec nie był ch yba s z cz ę śl iw y. Na p e wn o n ie był sz c z ę ś l i w y jego ojci ec. Ro z d a r t y w e w n ę tr z n ie , wracał, zdaje się, od c z as u do c z a s u de żony, aż w r es z ci e n a d w er ę ży ł zd r o wi e i u mar ł w o b e c n o -ści go sp o d yn i domu, w k t ó r ym m i es z k ał i ma tki f o r tu n a ta . B e z p o ś r e d n i ą p r z y c z y n ą ś m ie rci jak na pi sał , trz eb a pr zy z na ć , n i e -p r z y j az n y mu ko le g a - był na d m i a r w s -p o m n i a n y c h już śledzi i w i -n a 6 .

G r e e ne znał k r y m i n a l n y ś wiat L o n d yn u z p i e r w s z e j ręki i u- iniał swą wi ed z ę s p rz ed a ć w św i e t n i e n a p i s a n y c h b r o s z u r a c h , ale

w i ę k s zo ś ć ich w y sz ła po jego zgonie.

' Por. O o v e r W i l s o n , op. cit., s. 312-317.

6 Krótki, zwarty ży c i or y s R. G r e e n e ’a m o ż n a z n al e ź ć w F. E. H j l 1 i d a y, A S h a k e s p e a r e C o m p a n i o n 15 64-19 64, P en g u in Bo oks 1964- Je go t w ó r cz o ś ć l i te rac ką o m a w i a A L i t e r a r y H is t or y of E n gl a nd II, The R e n a i s s a n c e red. A. C. Ba ugh, L o n d o n 1967.

(9)

P i e r w s z g z n i c h z a t y t u ł o w a ł "A N o t a b l e D i s c o v e r y of C o z e n - agt2 N o w O a i l y P r a c t i s e d by S u n d r y l e w P e r s o n s C a l l e d Co n y- Ca tc h- e r s a n d C r o s s b i t e r s " ( Z n a m i e n i t e o d k r y c i e o s z u k a ń s t w a teraz c o -d z i e n n i e p r a k t y k o w a n e g o p r z e z r ó ż n e s p r o ś n e o s o b y z w a n e ł a p a -c z a m i z a j ą -c z k ó w i p r z e z n a g a n i a c z y , 1 5 91 ) . B r o s z u r a m i a ł a ó s t r z e g a ć " m ł o d y c h p a n ó w s z l a c h t ę , k u p c ó w , c z e l a d n i k ó w , g o s p o d a r z y i z w y k ł y c h p r o w i n c j u s z ó w " p r z e d p o d -s t ę p a m i k a r c i a r z y i o -s z u -s t ó w w -s p ó ł p r a c u j ą c y c h z k o b i e t a m i . B y ł a n a p i s a n a г r e a l i s t y c z n y m z a c i ę c i e m i e m o c j o n a l n y m t o n e m i t a k s i ę p o d o b a ł a , że s p r z e d a n o j ej tr zy w y d a n i a w c i ą g u r o k u , w i ę c a u t o r n a t y c h m i a s t n a p i s a ł " T he S e c o n d P a r t of C o n y - C a t c h i n g " ( D r u g ą c z ę ś ć ł a p a n i a z a j ą c z k ó w ) . P r z e d s t a w i a ł a p i ę ć i n n y c h s p o -s o b ó w z d z i e r a n i a -s k ó r e k z n a i w n y c h o f i a r , a w 15 92 r. w y s z ł a " T h e T h i r d P a r t of C o n y - C a t c h i n g " ( T r z e c i a c z ę ś ć ł a p a n i a z a -j ą c z k ó w ) , k t ó r a z a w i e r a ł a 10 o p o w i e ś c i o o s z u s t a c h , r z e k o m o o- p a r t y c h na n o t a t k a c h p r z e k a z a n y c h G r e e n e ’ow i p r z e z p e w n e g o s ę -d z i e g o p o k o j u . I te b r o s z u r y p u b l i c z n o ś ć n a t y c h m i a s t w y k u p i ł a , w i ę c e k s p e r t o d o s z u s t w a n a p i s a ł "A D i s p u t a t i o n b e t w e e n a Н е C o n y C a t c h -er a n d a S h e - C o n y - C a t c h e r " ( D y s p u t ę m i ę d z y ł a p a c z e m i ł a p a o ż - k ą z a j ą c z k ó w , 1 5 92 ) z d o d a t k i e m k r ó t k i e j n o v e l l i " T h e C o n v e r -s i o n of a n E n g l i -s h C o u r t e -s a n " ( N a w r ó c e n i e a n g i e l s k i e j k u r t y z a -n y ), s t a -n o w i ą c e j w y z -n a -n i a w p i e r w s z e j o s o b i e . O s t a t n i m , n i e d o k o ń c z o n y m w s k u t e k ś m i e r c i G r e e n e ’a u t w o r e m z te go c y k l u b y ł " T h e B l a c k B o o k ’s M e s s e n g e r ' 1 ( Z w i a s t u n C z a r -n e j K s i ę g i , 1 5 9 2 ) z a w i e r a j ą c y z b i ó r i n f o r m a c j i o ł o t r a c h i o p o -w i a d a ń o ż y c i u i ś m i e r c i N e d a B r o -w n e ’a, " j e d n e g o г n a j b a r d z i e j z n a n y c h r z e z i m i e s z k ó w , n a b i e r a c z y i ł a p a c z y z a j ą c z k ó w , k t ó r z y k i e d y k o l w i e k ży li w A n g l i i " 7 . W y m i e n i o n a tu c z ę ś ć t w ó r c z o ś c i l i t e r a c k i e j G r e e n e ’a w y r a ź n i e u k a z u j e j a k p o w s t a w a ł a l i t e r a t u r a k r y m i n a l n a . N a j p i e r w w p a m f l e - t a c h o s r z e g a w c ï y ç h w y s t ę p u j 8 o p i s ł o t r o w s k i c h m e t o d . W t r z e -c i e j b r o s z u r z e m a m y ju ż u t w o r y f a b u l a r n e - o p o w i e ś c i i l u s t r u j ą -c e m e t o d y ś w i a t a n a b i e r a -c z y . W r e s z c i e k r ó t k ą p o w i e ś ć ł o t r z y k o -7 ■ ■ P o d a j ę za a u t o r a m i A L i t e r a r y H i s t o r y of E n g l a n d . . . , s. 4 2 5 - 4 2 8 ; z p o w o d u b r a k u d o s t ę p u do p a m f l e t ó w R. G r e e n e ’a, p r z e -d r u k o w a n y c h w k s i ą ż c e Th e E l i z a b e t h a n U n d e r w o r l d ( 1 9 3 0 ) p r z e z A. V. J u d g e s a .

(10)

wską o ży ciu l a da cz ni cy n a pi sa n ą w f orm ie jej p a mi ę t n ik a . P o -do bn ie f a b u l ar n y m u t w o r e m jest "Z wia st un C z ar n ej Księgi ". B o h a -terami ł o t r zy k ow s k i ch hi s to ri i są oso by pr aw d z iw e , zn ane z n a -zwiska, ale forma li t er ac ka ul eg ła da l e ko id ą c e mu z b e l e t r y z o w a -niu .

Mi ęd zy "N a w r ó c e n i e m an g i el s k i ej k u r t y za n y " a "Moll F l an der s" (1721) Da ni ela De foe u p ły n ę ło do ść du żo czasu, ale is to tn ej różn icy g at u n ko w e j nie ma.

Był to b o wi e m czas, ki ed y m ogła p o ws t a ć i p o w s t a w a ł a a n -g i el s k a pica r es ca . W 1594 r. Thomas N a sh e wydał "The U n f o r t u n a t e T r av e ll e r or The Li fe of Jack W i l t o n * (N ie s z c z ę ś l i w y p o d r ó ż -nik czyli życie Jacka Wi lt ona).

Po śmierci R o be rt a G r e e n e ’a pi s a ni e p a m f l e t ów ostrzegawczych pod jął znany d r a m a t u r g Thomas Dekk er ( 167 2- 16 32 ). N a j p i e r w w y -dał "The B e l m a n of L o n d on Br i ng in g to light the most n o t o r i o u s v i l l an i e s that are now pr a c t i s e d in the Ki ngdom . Profitable for Gen t lem en , Lawyers, M er ch an s, C iti zens, F ar mers , M a s t e r s of H o us e ho ld s , and all So rts of servants , to mark, and d e l ig ht fu l for all men to Rea d" ( O bw o ty wâ c z Lo n dy ńs ki u j a w n i a j ą c y n a j p o -s p o l i t -s z e łotr o-stwa , k tó r e p r a k t y k o w a n e -są te raz w Kr ó l e-st w i e. P o ż y t e c z n y dla uwagi partów, jurystó w, ku pców, ob yw a te l i , r o l n i -ków, p an ów d o mo s t w i w s z e l k i e g o ro dz a ju sł uż by i p r z y j e m n y w c z y ta n i u dla ws zy st k i c h, 1608).

Na i lu s tr ac ji na st r on ie ty tuł ow ej p r z e d l o n d y ń s k i m d o m e m p r z e c h a d z a ł się z p s e m po ko ci ch łbach O b w o ł y w a c z w s t r o j u do d zi ś u ż y w a n y m pr z ez s t r a ż n i k ó w z Tower, z w ł ó c z n i ą na r a m i en i u p r z y t rz y m y w a n ą lewą ręką, w kt ór e j d z i er ży ł l ata rnię, z p o k a ź -ny m d z w o n k i e m w ręce prawej. Jesz cze w tym s am y m roku co " O b w o -ływacz" wy sz ł a "Lanttiorn and Ca nd le Li gh t" ( L a t ar n ia i ś w i a t -łość św iecy) - da l sz y ci ąg in fo rmacj i o ś w i e ci e pr z e s t ę p c zy m , kt ór y De kk e r w p ro w a d zi ł je sz c ze w 1606 r, do m o r a l i z u j ą c e j s a

-tyry o b y c za j o w e j "S ev en D e a d l y Si ns of Lo n d on " ( S ie d em g r z e -chó w śm i e r t e l n y c h L ondy nu).

(11)

L i t e r a t u r a s p r a w o z d a w c z a P o w a b n y i c i e k a w y m a t e r i a ł Jo badart k r y m i n a l n e j l i t e r a t u r y d o k i m e n t a r n e j o w y c h c z a s ó w w n i e ś l i 3. W. M a r s h b u r n i A, R. V e -û li e w k s i ą ż c e " B l o o d a n d K n a v e r y " . T w i e r d z ą on i, że p o 1580 r. b a l l a d ę o s n u t ą na z b r o d n i c o r a z c z ę ś c i e j z a s t ę p o w a ł p i s a n y p r o -zą p a m f l e t - b r o s z u r a l i c z ą c a o d k i l k u d o s e t k i s t r o n , z a s t ę p u -j ą c a u l o t n ą p r a s ę . O k o ł o 16 0 0 r. w y d a w c y p ł a c i l i za r ę k o p i s b r o s z u r y 40 s z y l i n g ó w , p o d c z a s g d y w y k w a l i f i k o w a n y r o b o t n i k 9 z a r a b i a ł s z y l i n g a d z i e n n i e . B r o s z u r y te m i a ł y d ł u g i e t y t u ł y - - s t r e s z c z e n i a , k t ó r y c h p o d a n i e d o s k o n a l e o r i e n t u j e o i c h k r y m i -n a l -n e j t r e ś c i i s e -n s a c y j -n e j f o r m i e . M a m y w i ę c : " P o j m a n i e i z e z n a n i a t r z e c h z n a n y c h c z a r o w n i c o s k a r ż o n y c h i p r z e z S ę d z i e g o s k a z a n y c h i s t r a c o n y c h w C h e l m s f o r d z i e w h r a b -s t w i e E -s -s e x d n i a 5 - g o l i p c a r o k u 13 89 . W r a z ze s p o s o b a m i i c h d i a b e l s k i c h p r a k t y k i t r z y m a n i e m i c h d u c h ó w , k t ó r y c h k s z t a ł t y są tu p r a w d z i w i e o d d a n e . D r u k o w a n o w L o n d y n i e d l a E d w a r d a A l i -d ę 1 5 B 9 " 1 0 . " R ó ż n e d z i w n e i n i e l u d z k i e M o r d y o s t a t n i o p o p e ł n i o n e . P i e r -w s z y p r z e z O j c a , k t ó r y n a j ą ł c z ł o w i e k a i ż b y z a b i ł t r o j e d z i e c i j e g o , b l i s k o A s h f o r d u w K e n t ; D r u g i n a p a n u P a g e z P l y m o u t h , z a m o r d o w a n y m za z g o d ą j e g o w ł a s n e j ż o n y : z o s o b l i w y m o d k r y c i e m r ó ż n y c h i n n y c h m o r d ó w . W k t ó r y m o p i s a n a j e s t o b r z y d l i w o ś ć m o r -d e r s t w a w r a z z p o m s t ą , k t ó r ą B ó g d o t y k a m o r d e r c ó w . D r u k o w a n o w L u n d y n i e p r z e z T h o m a s a S c a r l e t 15 91 " , W p i e r w s z y c h l a t a c h p a n o w a n i a k r ó l a J a k u b a I w y d a n o : " N a j b a r d z i e j O k r u t n y i K r w a w y M o r d p o p e ł n i o n y p r z e z Ż o n ę K a r c z m a r z a n a z w i s k i e m A n n l s D e l l i j e j S y n a G e o r g e ’a D el l a C z t e -ry l a t a t e m u n a c i e l e D z i e c i ę c i a z w a n e g o A n t h o n y J a m e s w B i -s h o p ’-s H a t f i e l d w H r a b s t w i e H a r t f o r d i t e r a z c u d o w n i e u j a w n i o -8 P e ł n y t y t u ł j e j b r z m i : B l o o d a n d K n a v e r y : A C o l l e c t i o n of E n g l i s h R e n a i s s a n c e P a m p h l e t s a n d B a l l a d s of C r i m e a n d S i n ( K r e w i ł o t r o s t w o : z b i ó r b r o s z u r i b a l l a d r e n e s a n s u a n gi e l s k i e -g o o z b r o d n i i -g r z e c h u ) , R u t h e r f o r d - M a d i s o n - T e a n e c k , F a i r l e i g h D i c k i n s o n U n i v e r s i t y P r e s s 1 9 73 . 9 * I b i d e m , s. 13.

(12)

ny p r z e z S i o s t r ę o w e g o A n t h o n y ’eg o, k t ó r a p o d c z a s m o r d u m i a ł a j ę z y k w y c i ę t y l c z t e r y l a t a p o z o s t a w a ł a n i e m a i b e z m o w y a t e -r a z m ó w i d o s k o n a l e , o d s ł a n i a j ą c M o -r d a n i e m a j ą c j ę z y k a , k t ó r y -b y dał s i ę w i d z i e ć . W r a z z k i l k o r g i e m c z a r ó w i n a j b a r d z i e j g o -d n y m i p o t ę p i e n i a p r a k t y k a m i j e d n e j J o h a n y H a r r i s o n i j e j C ó r k i na k i l k u o s o b a c h , m ę ż a c h l n i e w i a s t a c h w K o y s t n n ; k t ó r e z o s t a -ły s t r a c o n e w H a r t f o r d 4 - g o A u g u s t a r o k u 1606 ". K a r c z m a r z e , o k t ó r y c h m o w a , n a p a d l i na d o m w i e j s k i e g o g o s -p o d a r z a w c e l u r a b u n k u . J e g o z w i ą z a l i i z a k ł u l i , z a ś j e g o to-* n i e s p o d z i e w a j ą c e j s i ę d z i e c k a k a r c z m a r k a r o z p r u ł a b r z u c h , p r ó c z t e g o z a b i l i c h ł o p c z y k a , a d z i e w c z y n c e w y c i ę l i j ę z y k . O k a l e c z e -n i e m u s i a ł o b y ć c z ę ś c i o w e i p r a w d o p o d o b n i e t o w a r z y s z y ł m u s z o k b l o k u j ą c y m o w ę . P o k i l k u l a t a c h d z i e c k o w y r o s ł o z t e g o i w s z y -s t k o o p o w i e d z i a ł o 1 1 . Z i m n e o k r u c i e ń s t w o w i d o c z n e w tej p o n u r e j h i s t o r i i j e s t c h a r a k t e r y s t y c z n e d l a o w y c h k r w a w y c h c z a s ó w , k t ó r e p r z e r a ż a ł y w s p ó ł c z e s n y c h . W a r t o p a m i ę t a ć , że w ł a ś n i e k o ł o r o k u 1 6 0 6 p o -w s t a -w a ł y t a k i e t r a g e d i e S z e k s p i r a , ja k " M a k b e t " i " K r ó l L e a r " , w k t ó r y c h p a n u j e a t m o s f e r a k r w a w e g o e g o i z m u . J e s z c z e b a r d z i e j b e s t i a l s k i e c z y n y , p r z y p o m i n a j ą c e S z e k s p i -r o w s k i e g o " T y t u s a A n d -r o n i k a " z o s t a ł y o p i s a n e w b r o s z u r z e " K r z y -c z ą -c e M o r d e r s t w o z a w i e r a j ą c e n a j b a r d z i e j o k r u t n e i o k r o p n e z a ~ s z l a c h t o w a n i e Mr Tr at a, w i k a r e g o z O l d C l e a v e , k t ó r y n a j p i e r w z o s t a ł z a m o r d o w a n y j a k p o d r ó ż o w a ł g o ś c i ń c e m , p o t e m z o s t a ł p r z y -w i e z i o n y d o s a m e g o d o m u i t a m p o ć w i a r t o w a n y i w y p a t r o s z o n y , a j e g o ć w i e r c i i w n ę t r z n o ś c i b y ł y p ó ź n i e j p o d s m a ż o n e i p o s o l o n e w p r z e d z i w n y i s t r a s z l i w y s p o s ó b . Za t e n c z y n s ą d e m j e g o m i ł o ś c i G ł ó w n e g o S ę d z i e g q B a r o n a T a n f i e l d a m ł o d y P e t e r S m e t h w i c k e , A n -d r e w B a k e r , C y r i l A u s t e n i A l i c e W a l l e r ż o s t a l i s t r a c e n i n a u- b i e g ł o l e t n i c h fiokach S ą d o w y c h 2 4 - g o l i p c a p r z y K a m i e n n e j S z u -b i e n i c y b l i s k o T a u n t o n w S o m e r s e t . W L o n d y n i e d r u k o w a n o p r z e z E d w i A l l d e d l a N a t h a n i e l l a B u t l e r a 1624 ". S p r a w a j e d n a k n i e b y ł a j a s n 3 . S k a z a n i t w i e r d z i l i , że p o -ć w i a r t o w a n e c i a ł o b y ł o c i a ł e m c z ł o w i e ^ ą , k t ó r e g o z a b i ł Ti'at. N i e k t ó r z y ś w i a d k o w i e t w i e r d z i l i , że w i d z i e l i g o p o z a b ó j s t w i e .

(13)

J e d e n z n i c h m ó w i ł , że T r a t u c i e k ł p o z a s z t y l e t o w a n i u k o g o ś . W s z y s t k o b y ł o ty m c i e m n i e j s z e , że ż o n a p a s t o r a z a b i ł a s i ę , al -1 2 b o s p a d a j ą c ze s k a ł y , a l b o z n i e j z e p c h n i ę t a . W r o k p o tej c i e m n e j a f e r z e u m a r ł k r ó l J a k u b I , Z a c z ę ł y s i ę n i e s p o k o j n e c z a s y K a r o l a I, Z a m o r d o w a n o k s i ę c i a B u c k i n g h a m w 1 6 2 8 r., s t r a c o n o j a k b k o z ł a o f i a r n e g o za k r ó l e w s k i e g r z e c h y p o -l i t y c z n e h r a b i e g o S t r a f f o r d a w 1641 r., a w r o k p ó ź n i e j w y b u c h -ła w o j n a d o m o w a , ś c i ę t o w ó w c z a s l a u d a , a r c y b i s k u p a C a n t e r b u r y . W 1 6 4 9 r. o g ł o s z o n o r e p u b l i k ę i s a m k r ó l w y s z e d ł w c z e r n i p r z e z o k n o p a ł a c u W h i t e h a l l na s z a f o t i z g o d n o ś c i ą z ł o ż y ł g ł o w ę p o d t o p ó r k a ta . O o p i e r o w 1 6 51 r. z a c z y n a w y c h o d z i ć s e r i a p a r m f l e t ó w k r y m i -n a l -n y c h p o ś w i ę c o -n y c h o s o b i e p r y w a t -n e j - b a r w -n e j p o s t a c i J a m e s a H i n d a . By ł to h i g h w a y m a n - b a n d y t a d r o g o w y o k a w a l e r s k i e j f a n -t a z j i i d o w c i p i e , ś w i e -t n y j e ź d z i e c , z w a n y k a p i t a n e m d r u ż y n y z a -w a l i d r o g ó -w , -w z o r o -w a ł s i ę na R o b i n H o o d z i e . N a p a d a ł lu b o s z w a - b i a ł b o g a t y c h i d z i e l i ł s i ę z b i e d a k a m i . W c z a s i e w o j n y w a l c z y ł p o s t r o n i e k r ó l a . W y o b r a ź n i a l u d o w a o s n u w a ł a g o l e g e n d ę . M ó w i o -n o i p i s a -n o o -n i m , że z a c z a r o w a n y z o s t a ł n a t r z y lata p r z e z c z a -r o w n i c ę , k t ó -r a b i a ł ą -r ó ż d ż k ą z a m i e n i ł a m u k o n i a i p o d a -r o w a ł a c o ś w r o d z a j u k o m p a s u , k t ó r e g o ig ł a w s k a z y w a ł a w k t ó r ą s t r o n ę m a u-c i e k a ć g d y j e s t ś u-c i g a n y . J e d e n z p a m f l e c i s t ó w n a z w a ł g o " a n - 13 g i e l s k i m G u z m a n e m " , n a w i ą z u j ą c d o h i s z p a ń s k i e j n o v e l l i ł o t r z y - k o w s k i e j " G u z m a n de A l f a r a c h e " M a t e o A l e m a n a ( 1 5 4 7 - 1 6 1 4 ) , k t ó -r e j b o h a t e -r t y t u ł o w y b y ł k u c h c i k i e m , z ł o d z i e j e m , p a n e m , ż e b r a -k i e m , ż o ł n i e r z e m i p a z i e m k a r d y n a ł a , a t a k ż e f r a n c u s k i e g o a m -b a s a d o r a * * . W y s z ł o 17 b r o s z u r n a t e m a t k a p i t a n a J a m e s a H i n d a . D o n a j - w c z e ś n i e j s z y c h i n a j b a r d z i e j r z e c z o w y c h n a l e ż ą : " P r a w d z i w a i d o s k o n a ł a R E L A C J A o u j ę c i u k a p i t a n a J A M E S A HIN-D A w u b i e g ł y HIN-Dziert O d p o c z y n k u W i e c z o r e m w d o m u p e w n e g o B a l w i e -r z a na S t -r a n d z i e b l i s k o K O Ś C I O Ł A św. K l e m e n s a W -r a z ze s p o s o b e m j ak go w y k r y t o i p o j m a n o ; J e g o E g z a m i n a c j a p r z e d R a d ą P a ń s t w a ^ I b i d e m , s. 40. 13 I b i d e m , s . 137. 14 N o v e l l a ta w y s z ł a w p r z e k ł a d z i e a n g i e l s k i m pt. Th e R o g u e ( Ł o t r ) w 1 6 2 2 z p o p r z e d z a j ą c y m ję w i e r s z e m B e n J o n s o n a .

(14)

i j e g o W y z n a n i e d o t y c z ą c e K r ó l a S z k o t ö w . O r a z N a k a z od R a d y Pań-s t w a t y c z ą c y Pań-s i ę w s p o m n i a n e g o K a p i t a n a H i n d a ; S p r o w a d z e n i e go d o w i ę z i e n i a N e w g a t e ( w c z o r a j ) w P o w o z i e i j e g o D e k l a r a c j a i M o -wa w y g ł o s z o n e w w i ę z i e n i u . L o n d y n , D r u k o w a n o d l a G. H o r t o n a N o w e m b r a 14, 1651 r , " ^ R z ą d 0. C r o m w e l l a p o t r a k t o w a ł H i n d a n i e j a k o z w y k ł e g o p r z e -s t ę p c ę , le cz j a k o w i ę ź n i a p o l i t y c z n e g o . P o u p a d k u C o l c h e s t e r u , j e d n e g o z o s t a t n i c h d w ó c h o g n i s k o p o r u r o j a i i s t ó w w w o j n i e d o -m o w e j , uc i e k ł p r z e b r a n y za k o b i e t ę . W y z n a n i e d o t y c z ą c e " K r ó l a S z k o t ó w " o d n o s i ł o 8 i ę do K a r o l a II, k t ó r e g o , p o ś m i e r c i oj c a , S z k o c j a p r z y j ę ł a za k r ó l a w r o k u u j ę c i a H i n d a . S ą d s k a z a ł go na ś m i e r ć z d w ó c h o s k a r ż e ń o z a b ó j s t w o i z d r a d ę . P o d s ą d n y t w i e r -d z i ł , że n i e z a b i ł n i k o g o . P o n i e w a ż p o d c z a s p r o c e s u P a r l a m e n t u c h w a l i ł u s t a w ę * o z a p o m n i e n i u p r z e s t ę p s t w , s ą d d a r o w a ł m u p o -s p o l i t e p r z e -s t ę p -s t w a . N i e d a r o w a ł mu j e d n a k r z e k o m e j z d r a d y i k a z a ł go s t r a c i ć 1 6 . I n n a b r o s z u r a , ja k w i d a ć z t y t u ł u , p o d k r e ś l a ł a te c e c h y w a -t a ż k i, k -t ó r e u c z y n i ł y go p o p u l a r n y m w ś r ó d ludu . M ó w i o t y m je j t y t u ł : " P R O C E S k a p i t a n a J a m e s a H i n d a w o s t a t n i P i ą t e k p r z e d C z c i g o d n y m S ą d e m na R o k a c h w O l d B a y l e y . Z j e g o B a d a n i e m i W y -z n a n i e m ; J e g o M o w a d o t y c z ą c a K r ó l a S z k o t ó w , J e g o w e s o ł e kp n - c o p t y i d o w c i p n e f i g l e p r z e d s t a w i o n e S ę d z i o m ; m a n i e r a j e g o dziel^ n a g o z a c h o w a n i a ; n a k a z d a l s z e g o j e g o P r o c e s u w Q x f o r d z i e ; R a -c j e d e m o n s t r o w a n e i Z a r z u t Z d r a d y G ł ó w n e j p r z e c i w n i e m u u k a z a -ny. Z jego o p o w i a d a n i e m i d e k l a r a c j ą t y c z ą c ą s i ę w s z y s t k i c h j e -go F i g l ó w i P o s t ę p k ó w . O g ł o s z o n o d l a p o w s z e c h n e j s a t y s f a k c j i p r z e z k o g o ś , k t o p o d p i s u j e s i ę J A M E S H I N 0 " ł 7 . Z u p e ł n i e f a c e c y j n y c h a r a k t e r m i a ł a b r o s z u r a " P i g u ł k a na p r z e c z y s z c z e n i e M e l a n c h o l i i : A l b o W e s o ł a N o w i n a z N e w g a t e : w k t ó r e j w y ł o ż o n o m i ł e Ż a r t y , d o w c i p n e K o n c e p t y i c e l u j ą c e O s z u - k a ń s t w a K a p i t a n a J a m e s a H i n d a i j e g o T o w a r z y s z ó w . [..,] Z r o z -m a i t o ś c i ą i n n y c h u c i e s z n y c h Z a j ś ć , n i g d y dot<id n i e o g ł o s z o n y c h 15 B l o o d a n d K n a v e r y . . . , s. 127. lo I b i d e m , s. 104. I b i d e m , s. 132. I n t e r e s u j ą c a j e s t w t y m t y t u l e n i e z g r a b -na i n s y n u a c j a , że p i s a ł ją s a m Hi n d . W X V I I I w. n a w i ą z y w a ł du. tej p r a k t y k i w s p c ś ó b z n a c z n i e d o s k o n a l s z y D a n i e l De f oe .

(15)

p r z e z ż a d n e P i ó r o . ( N i e c h ten, k t ó r e g o d u c h z a k ł o p o t a n y jest n a -p a d a m i m e l a n c h o l i i , 26 J a n u a r a , k u p i i p r z e c z y t a t ę K s i ą ż e c z k ę a ta z a c h o w a j e g o z m y s ł y ) L o n d y n , D r u k o w a n o p r z e z R o b e r t a Wo od a, 1 65 2 r . ” 18 N a k r y m i n a l n y c h b r o s z u r a c h z c y k l u J a m e s a H i n d a m o ż n a b e z t r u d u d o s t r z e c , j a k ł a t w o ic h c e l e i c e c h y d o k u m e n t a r n e j i n f o r -m a c j i -m o g ł y u s t ą p i ć c e l o -m i c e c h o m l i t e r a t u r y r o z r y w k o w e j . O l a p i s a r z y i c z y t e l n i k ó w f a k t , że p r z e d m i o t e m u c i e c h y b y ł czło wi e k, k t ó r y n i e d a w n o s t r a c i ł ż y c i e , n i e m i a ł z n a c z e n i a . A u t o r z y " B l o o d a n d K n a v e r y " n o t u j ą j a k o j e d n ą z p ó ź n y c h bal-l a d k r y m i n a bal-l n y c h o c h a r a k t e r z e d o k u m e n t a r n y m " M u r d e r u p o n M u r -d e r " ( M o r -d za m o r -d e m ) w r o k u 1635 . J e s t t o h i s t o r i a t r z e c h z a -b ó j s t w d o k o n a n y c h p r z e z -b a n d y c k ą p a r ę - T h o m a s a S h e r w o o d a z w a -19 n e g o C o u n t r y T o m i E l i z a b e t h E v a n s z n a n e j j a k o C a n b e r y B e s s P r z e d s t a w i o n y tu c i ą g c h r o n o l o g i c z n y r e p o r t a ż u k r y m i n a l n e g o t r u d n o n a z w a ć c i ą g i e m r o z w o j o w y m , c h o c i a ż n a j s t a r s z y m g a t u n k i e m b y ł a tu r e p o r t a ż o w a k r y m i n a l n a b a l l a d a z w a n a b r o a d s i d e b a l l a d , a n a j m ł o d s z y m r e p o r t a ż w f o r m i e p a m f l e t u o r o z m a i t e j t o n a c j i . N i e m a l j e d n o c z e ś n i e p o w s t a w a ł a l i t e r a t u r a o s t r z e g a w c z a , a j e ś l i c h c e m y m i e ć p e ł n y o b r a z b o g a c t w a o d m i a n r e p o r t a ż u , p o w i n n i ś m y p a m i ę t a ć o b o c z n y c h o d n o g a c h w s z y s t k i c h t y c h g a t u n k ó w w f o r m i e u t w o r ó w f a b u l a r n y c h ( u G r e e n e ’a), s a t y r (u D e k k e r a ) , a n a w e t u- t w o r ó w s c e n i c z n y c h . L i t e r a t u r ę i d r a m a t a n g i e l s k i XVI i X V I I w. c e c h o w a ł a z n a c z -n a p ł y -n -n o ś ć f o r m y g a t u -n k o w e j . T e m a t p r z e c h o d z i ł z g a t u n k u do g a t u n k u z n i e z w y k ł ą ł a t w o ś c i ą , a w y n i k a ł o to w d u ż e j m i e r z e z w i e l o s t r o n n o ś c i p i s a r z y , g o t o w y c h p i s a ć w s z y s t k o , n a c o b y ł p o -p yt . Z j a w i s k o to p o g ł ę b i a ł j e s z c z e b r a k p r a w a a u t o r s k i e g o w n o -w o c z e s n y m r o z u m i e n i u . " R y c z ą c a d z i e w c z y n a " i m u r d e r p l a y N i e n a l e ż y s i ę w i ę c d z i w i ć , że w ł ą c z ę d o r e p o r t a ż u k r y m i n a l -n e g o o w y c h c z a s ó w u t w o r y s c e n i c z n e . N a l e ż y d o n i c h , j a k o u b o -18 Po r . B l o o d B n d Knavery..., s. 113. 19 i b i d e m , s. 58.

(16)

c z n y p r o d u k t z n a j o m o ś c i l o n d y ń s k i e g o p o d z i e m i a p r z e s t ę p c z e g o , s z t u k a O a k k e r a " T h e R o a r i n g G i r i or M o l l C u t p u r s o " ( R y c z ą c a d z i e w c z y n a a l b o M o l l R z e z i m i e s z e k ) n a p i s a n a d o s p ó ł k i z T. Midd- l e t o n e m i w y s t a w i o n a w 1611 r. S a m j e j t y t u ł p r z y c i ą g a ł p u b l i -c z n o ś ć t e a t r a l n ą , p o n i e w a ż M o l l C u t p u r s e , k t ó r a n a p r a w d ę n a z y -w a ł a s i ę M a r y F r i t h , b y ł a o g ó l n i e z n a n a . U r o d z i w s z y s i ę j a k o c ó r k a s z e w c a , n i e c h c i a ł a by ć d z i e w c z y n k ą l e c z c h ł o p c e m . U b i e -r a ł a s i ę p o m ę s k u , n o s i ł a szpad«}, b y ł a p o d o b n o p i e r w s z ą A n g i e l -ką , k t ó r a p a l i ł a t y t o ń . Ż y ł a z k r a d z i e ż y , f a ł s z e r s t w a i w r ó ż e -ni a. A u t o r z y " R y c z ą c e j d z i e w c z y n y " ś w i a d o m i e w y i d e a l i z o w a l i jej c h a r a k t e r , c z y n i ą c ją r u b a s z n ą , a l e c n o t l i w ą e m a n c y p a n t k ą X V I I w. N i e p o p r a w i ł o to d w u d z i e s t o o ś m i o l e t n i e j . p a n n y , k t ó r a w r o k p ó ź -n i e j z o s t a ł a s k a z a -n a na p u b l i c z n ą p o k u t ę u k r z y ż a św. P a w ł a . W y -g l ą d a ł a t a m n a b a r d z o s k r u s z o n ą i z a r u m i e n i o n ą ze w s t y d u , a l e p r a w d z i w y m te g o p o w o d e m b y ł o to, że p r z e d p o k u t ą p o k r z e p i ł a s i ę t r z e m a k w a r t a m i b i a ł e g o w i n a z W y s p K a n a r y j s k i c h . U m a r ł a m a j ą c 75 l a t 2 0 . " T h e R o a r i n g G i r l " j e s t s a t y r y c z n ą k o m e d i ą o b y c z a j o w ą z ż y -c ia L o n d y n u z u d z i a ł e m s z l a c h t y , m i e s z c z a n i ł o t r z y k ó w . Z u p e ł -n i e iri-ną a t m o s f e r ę w p r o w a d z a m u r d e r p l a y - s z t u k a o s -n u t a -na praw-d z i w y m m o r praw-d e r s t w i e . W p r z e c i w i e ń s t w i e do t r a g e d i i r o z g r y w a j ą -c y -c h s i ę na k r ó l e w s k i -c h d w o r a -c h , n a j c z ę ś c i e j w i n n y c h c z a s a c h l u b w o d l e g ł y c h k r a j a c h , m u r d e r p l a y p r z e d s t a w i a ł a z b r o d n i e dor- k o n y w a n e w d o m a c h a n g i e l s k i e j s z l a c h t y l u b m i e s z c z a ń s t w a o m a -w i a n e g o o k r e s u . N a j w c z e ś n i e j s z ą z n i c h b y ł a " T h e L a m n t a b l e a n d T r u e T r a g e d y of M a s t e r A r d e n of F e v e r s h a m " , k t ó r e j p e ł n y p o l s k i ty t u ł w t ł u -m a c z e n i u M. S ł o -m c z y ń s k i e g o D r z -m i : " Z a ł o s t w i p r a w d z i w a t r a g e d i a p a n a A r d e n a z F e v e r s h a m w h r a b s t w i e K e n t . J n i k c z e m n i e j z a m o r d o w a n e g o z p r z y c z y n y n i e w i e r n e j i p r ó ż n e j > . i t żo n ki , k t ó r a u m i ł o -w a -w s z y s o b i e p e w n e g o M o s b i e g o , n a j ę ł a n i k c z e m n y c h w i e l c e ł o t r ó w , C z a r n e g o W i l l a i T r z ę s i w o r a , a b y ' z a b i l i . A u k a z a n a j e s t tu w i e l k a z ł o ś ć i n i e p r a w o ś ć m a r n e j .u w i a s t y o w e j , n i e -0 ( 1 I n f o r m a c j e c z e r p i ę g ł ó w n i e z k ry ' . m y c h u w a g o The R o a r i n g G i r l K. J. H o l z k n e c h t a w k s i ą ż c e O u t l i n e s of T u d o r a n d S t u a r t P l a y s 1 4 9 7 - 1 6 4 2 , .-Mm f-»u8n» L o n d o n 1 9 4 7 , s. 260-281

,

(17)

u g a s z a n e p r a g n i e n i e z a d o w o l e n i a p l u g a w e j c h u c i i h a n i e b n y k r e s 2 1 c z e k a j ą c y k a ż d e g o m o r d e r c ę " T e k s t s z t u k i j e s t d z i ś n a j d o s t ę p n i e j s z y m s p r a w o z d a n i e m z p r z e b i e g u t e g o g ł o ś n e g o w s w o i m c z a s i e m o r d e r s t w a . Z o s t a ł o o n o d o k o n a n e 15 II 1 5 5 0 r. p r z e z s p i s k o w c ó w z o r g a n i z o w a n y c h p r z e z ż o n ę Arderia A l i c e i j e j k o c h a n k a . W s p i s k u o p r ó c z d o m o w n i k ó w , p o p c h n i ę t y c h d o z b r o d n i p r z e z r ó ż n o r o d n e o s o b i s t e p r z y c z y n y , b r a -li u d z i a ł z a w o d o w i b a n d y c i w y n a j ę c i w L o n d y n i e i w y m i e n i e n i w t y t u l e - s t r e s z c z e n i u . P a n i A l i c e i M o s b i e n a j p i e r w p r ó b o w a l i o- t r u ć A r d e n a z u p ą , p ó ź n i e j z a t r u t y m k r u c y f i k s e m . G d y n i c z t y c h p r ó b n i e w y s z ł o , p o s t a n o w i l i , że z g ł a d z ą g o p o d c z a s w i z y t y w Lon-d y n i e p ł a t n i m o r d e r c y . A l e ani z a s a d z k a u ‘iw. P a w ł a , an i p o d -c z a s s n u w g o s p o d z i e n i e u d a ł y si ę. N a s t ę p n a s z a n s a z d a r z y ł a si ę , g d y A r d e n w r a c a ł ze s t o l i c y i d o j e ż d ż a ł do w z g ó r k a w Rein- h a m m i ę d z y C h a t h a m i M i l t o n R e g i s . J e g o s z c z ę ś c i e m b y ł o s p o t -k a n i e l o r d a C h e i n y , -k t ó r y z a p r o s i ł g o d o s i e b i e . B a n d y c i z a s a -d z i l i s i ę w t e -d y n a n i e g o p o r a z d r u g i , k i e d y z m i e r z a ł z F e v e r s - h a m n a w y s p ę S h e p p e y . A l e i t y m r a z e m z a s a d z k a n i e u d a ł a s i ę. A l i c e i M o s b i e , p r z e k o n a n i o n i e d o ł ę s t w i e z a w o d o w y c h m o r -d e r c ó w , p o s t a n o w i l i -d o k o n a ć o t w a r t e g o a t a k u w d o m u A r d e n a , a l e a w a n t u r a , w k t ó r e j w y c i ą g n i ę t o s z p a d y , n i e p r z e r a z i ł a go , an i n i e w y d a ł a m u s i ę c z y m ś n i e z w y k ł y m , g d y ż s t a r c i a z ż o n ą , p o d e j -r z a n ą o z d r a d ę i o s k a r ż a j ą c ą m ę ż a o n i e s p r a w i e d l i w o ś ć , p o w t a -r z a ł y s i ę j u ż k i l k a k -r o t n i e . S z l a c h c i c o k a z a ł s i ę d o b r y m s z e r -m i e r z e -m i z n o w u d o s z ł o d o r z e k o -m e g o p o j e d n a n i a . M i a ł o o n o b y ć u k o r o n o w a n e u r o c z y s t ą k o l a c j ą , p o d c z a3 k t ó r e j s p i s k u j ą c a p a r a p o s t a n o w i ł a p o w t ó r z y ć z a m a c h . Z a n i m z a c z ę ł a się k o l a c j a , A r d e n z a s i a d ł d o g r y w t r y k t r a k a z M o s b i e m . W ó w c z a s b a n d y t a C z a r n y W i l l u d u s i ł g o r ę c z n i k i e m , z a s z e d ł s z y z t y ł u , a i n n i m o d e r c y w r a z z p a n i ą A r d e n z a k ł u l i g o s z t y l e t a m i . C i a ł o u- k r y t o p r z e d g o ś ć m i w k a n t o r z e , a l e g d y r o z e s z ł a s i ę w i e ś ć , że n a d c h o d z i b u r m i s t r z ze s t r a ż ą , m o r d e r c z y n i w r a z z s i o s t r ą M o s - b i e g o w y w l e k ł y je na p o l e . ś n i e g u t r w a l i ł i c h ś l a d y , w d o m u z a ś w ł a d z e z n a l a z ł y n a r z ę d z i a z b r o d n i . E g z e k u c j a A l i c j i A r d e n o d b y -ła s i ę w C a n t e r b u r y , M o s b i e g o i j e g o s i o s t r y na S m i t h f i e l d p o d 21 W y d . K r a k ó w 19 7 7 .

(18)

L o n d y n e m . S c h w y t a n o t a k ż e i n n y c h s p i s k o w c ó w i p o k a r a n o i ch ś m i e r c i ą . S p r a w a A r d e n a z o s t a ł a z a p i s a n a n i e t y l k o w k s i ę d z e o s a d y Fe- v e r s h a m , le c z t a k ż e w z n a n y c h " K r o n i k a c h A n g l i i , S z k o c j i i I r -l a n d i i " ( 1 5 7 7 ) R a p h a e -l a H o -l i n s h e d a , g d z i e z a j m u j e p i ę ć s t r o n , na k t ó r y c h h i s t o r y k n a ś w i e t l a p o s t a ć z i e m i a n i n a j a k o c z ł o w i e k a t r u d n e g o w s t o s u n k a c h z l u d ź m i , c h c i w e g o i n i e m i ł e g o ; n a s t ę p n i e p o j a w i ł a s i ę w " K r o n i k a c h A n g l i i " ( 1 5 8 0 ) J o h n a S t o w , a z p i s m k r o n i k a r z y t r a f i ł a do o m a w i a n e j tu t a j m u r d er p l a y , k t ó r ą k i e d y ś p r z y p i s y w a n o S z e k s p i r o w i . Tę c i ę ż k ą , r e a l i s t y c z n ą t r a g e d i ę d o -m o w ą , o k t ó r e j J e r z y S t r z e t e l s k i p i s z e , że m o ż n a w n i e j z ła-22 t w o ś c i ą d o s t r z e c e l e m e n t y d z i s i e j s z e j p o w i e ś c i d e t e k t y w n e j w y -s t a w i o n o w 1 5 8 5 r. N i e m a l j e d n o c z e ś n i e u k a z a ł a s i ę w s p r z e d a ż y b a l l a d a "The C o m -p l a i n t a n d L a m e n t a t i o n of M i s t r e s s A r d e n of F e v e r s h a m " ( S k a r g a i l a m e n t p a n i A r d e n z F e v e r s h a m , 1 5 85 ) i l u s t r o w a n a d r z e w o r y t e m p r z e d s t a w i a j ą c y m m o m e n t r z u c e n i a s i ę na o f i a r ę p i ę c i o r g a m o r -d e r c ó w . G d y p o w o d z e n i e t r a g e d i i z a c z ę ł o s ł a b n ą ć , w y d a n o ją d r u k i e m d l a E d w a r d a W h i t e w o k r e s i e p a m f l e t ó w k r y m i n a l n y c h G r e e n e *6 w 15 92 r. D r u g i e w y d a n i e w y s z ł o w 1 599 , t r z e c i e ju ż za p a n o -w a n i a K a r o l a I - -w 1 6 3 3 r. W w i e k u X V I I I z a i n t e r e s o w a ł się t r a -g e d i ą A r d e n ó w d r a m a t u r g G e o r g e L i l i o ( 1 6 9 3 - 1 7 3 9 ) . N a p i s a n ą na n o w o , z n a l e z i o n o w j e g o p a p i e r a c h p o ś m i e r c i . C z a r n y W i l l i T r z g s i w ó r , z a w o d o w i p r z e s t ę p c y z S o u t h w a r k , n a j ę c i p r z e z p a n i ą A r d e n , n i e r ó ż n i ą s i ę c h a r a k t e r e m i ż y c i e m o d ł o t r ó w o p i s y w a n y c h w p a m f l e t a c h o s t r z e g a w c z y c h . W 1594 r. z a m o r d o w a n o w L o n d y n i e p e w n e g o k u p ć a i i n a t y c h -m i a s t p o w s t a ł a s z t u k a " T w o L a m e n t a b l e T r a g e d i e s " ( O w i e ż a ł o b n e t r a g e d i e ) , p o d o b n o n a p i s a n a p r z e z T h o m a s a Y a r r i n g t o n a l u b R o -b e r t a Y a r i n g t o n a i d r u k o w a n a w 16 01 r. Z a b ó j s t w o p r z y p o m i n a j ą c e ś m i e r ć A r d e n a z F e v e r s h a m , d o k o n a n e na i n n y m k u p c u l o n d y ń s k i m , G e o r g e ’u S a u n d e r s i e , w 1 5 7 3 r. s t a ł o s i ę t e m a t e m s z t u k i H A W a r n i n g for F a i r W o m e n " ( O s t r z e ż e n i e d l a p i ę k n y c h ni ew ia st) n i e -z n a n e g o a u t o r a , w y s t a w i o n e j w 1 5 99 r. p r z e z k o m p a n i ę a k t o r s k ą do k t ó r e j n a l e ż a ł S z e k s p i r . W p o s ł o w i u do p o l s k i e g o p r z e k ł a d u , 5. 114.

(19)

w ty m s a m y m r o k u K o m p a n i a L o r d a A d m i r a ł a w y s t a w i ł a z a g i n i o -n ą p ó ź -n i e j m u r d e r p l a y T h o m a s a D e k k e r a i B e n J o n a o n a - " P a g e of P l y m o u t h ( P a n P a g e z P l y m o u t h ) , k t ó r e j t r e ś c i ą h y ł o r ó w n i e ? m ę ~ ź o b d j s t w o . P a g e z g i n ą ł z r ęk i Z o n y z m u s z o n e j d o m a ł ż e ń s t w a i j e j k o c h a n k a , k t ó r z y u d u s i l i g o c h u s t k ą w s y p i a l n i i z ł a m a l i mu k a r k o b r z e g ł oża , d l a u p o z o r o w a n i a ś m i e r c i w e śn i e . S ą d s k a z a ł ich n a ś m i e r ć . P o n u r a ta h i s t o r i a z o s t a ł a n a j p i e r w z a p i s a n a we 23 w s p o m n i a n e j j u Z w y Z e j b r o s z u r z e Z n i e l i c z n y c h i p r z e w a ż n i e z a g i n i o n y c h m u r d e r p l a y s z a c h o -w a ł a s i ę r ó -w n i e ż "A Y o r k s h i r e l r a g e d y N o t Sa N e w As L a m e n t a b l e a n d T r u e “ ( T r a g e d i a J o r s k a , n i e tak n o w a , jak ż a ł o s n a i p r a w d z i w a ) n a p i s a n a p r z e z a n o n i m a w 16 06 lu b 1 60 7 r. i r ó w n i e ż p r z y -p i s y w a n a S z e k s -p i r o w i . J e st to r ó w n i e ż t r a g e d i a d o m o w a , w y n i k a -24 j ą ca z p r z y m u s z o n e g o m a ł ż e ń s t w a O s t a t n i ą m u r d e r p l a y z n a n ą t y l k o z t y t u ł u " T h e L a t e M u r d e r in W h i t e c h a p e l " ( N i e d a w n y m o r d w W h i t e c h a p e l ) n a p i s a l i w s p ó l n i e T. D ü k k e r , W. R o w l u y , J. F o r d i J. W e b s t e r w 1 6 2 4 r. W s z y s t k i e te s z t u k i t a k m a ł o r ó ż n i ł y s i ę t e m a t y k ą i p o z i o - * mafo a r t y s t y c z n y m od i n n y c h t r a g e d i i o m a w i a n e g o o k r e s u , że n i e r o z w i n ę ł y s i ę w o d r ę b n ą o d m i a n ę s z t u k i t e a t r a l n e j o wł a s n e j k o n -went; j i . I n s t y t u t F i l o l o g i i A n g i e l s k i e j U n i w e r s y t e t Ł ó d z k i W i t o l d O s t r o w s k i C R I M I N A L R E P O R T A G E IN E N G L A N D OF 1 6 1 H A N O 1 7 I H C E N T U R I E S Ihe p a p e r p r e s e n t s v a r i o u s s u c c e s s i v e f o r m s of c r i m i n a l r e -p o r t a g e -p r a c t i s e d in E n g l a n d of 1 6 t h a n d 1 7 t h c e n t u r i e s w i t h ^ B l o o d a n d K n a v e r y . . . , s. 5B. 24 P o s t ę p o w a n i e jej g ł ó w n e j p o s t a c i p a n a W a l t e r a C a l v e r l y , k t ó r y d ą ż y ł do z n i s z c z e n i a m a t e r i a l n e g o i f i z y c z n e g o ż o n y i d z i e c i w 16 0 5 r. s t a j e s i ę p s y c h o l o g i c z n i e z r o z u m i a ł e w ś w i e t l e i n n e j s z t u k i , n a p i s a n e j p r z e z G e o r g e ’a W i l k l n s a - T h e M i s e r i e s uf E n f o r c e d M a r r i a g e ( N ę d z e m a ł ż e ń s t w a z p r z y m u s u , 1605) i p r z e d

Cytaty

Powiązane dokumenty

Open Educational Practices (OEP) have played an important role in assisting educational institutions and governments worldwide to meet their current and future educational targets

Losy nasze od lat stu rozwijają się pasmem boleści, której psalm iści pol­ scy zaledwie cząstkę w ysnuli na sw e obrazy wstrząsającego m ęczeństwa i

Next to articles analyz- ing the situation of Polish theatre and drama today, we publish in the “Postscriptum” some articles to widen the image of contemporaneity by

Ponieważ ustalenie tego typu sytuacji wiąże się bezpośrednio z ilością niepoprawnych form użycia transferu substraktywne- go przez każdego z badanych NNS

Centralnym jednak pojęciem w tej teorii jest Necessitas; ona to sprawia, że człowiek staje się istotą ludzką w pełnym znaczeniu tego słowa – przyjmując bowiem postawę

The governance of transport systems “are enmeshed in territorial overarching policy networks (Van den Brande, 2005, 5)” including a wide range of stakeholders at different

While the city centre of Rotterdam offers many well-used, attractive public spaces, other areas are under-used or impart negative experiences. Upgrading public space quality by

1983.. W dotychczasowej literaturze prawa 'karnego zagadnienie odpowiedzialności lekarza omawiane było jedynie w nawiązaniu do czynności jednej osoby. Tymcza­ sem