"Z refleksji nad człowiekiem. Człowiek - społeczność - wartość", Stanisław Kowalczyk, Lublin 1995 : [recenzja]

RECENZJE

c e p c ja d aje p o d sta w y do c ią g łe g o d o sk o n a le n ia się praw a. G a rd n e r w sz c z e g ó ln y sp o só b o d n o si się do m iło ści, g d y ż w z a je m n a m iło ść z a p o b ie g a ro z p o w sz e c h n ia n iu fo rm n ie sp ra w ie d liw o śc i. M iło ść i sp ra w ie d liw o ść , w b re w n ie k tó ry m te o rio m , m o g ą iść ze sobą w parze.

Z d a rz a się często , że p o p rz e c z y ta n iu k sią żk i na d an y te m a t o d c z u w a się, że te m at ten nie z o stał d o k o ń c a w y czerp an y . T akie o d cz u cie je d n a k nie p o ja w ia się po p rz e c z y ta n iu k sią żk i G ard n e ra , g d y ż au to r m o b iliz u je c z y te ln ik a w y ja śn ia ją c s k o m ­ p lik o w a n e p ro b le m y w o p arc iu o k o n k retn e , n ajcz ęśc iej h isto ry c z n e p rzy k ła d y . P o ­ zy c ja ta za w ie ra d o sk o n a le z o rg a n iz o w a n y m a teria ł, w y c z e rp u ją c ą b ib lio g ra fię oraz o b sz e rn y ind ek s. Z p e w n o śc ią o k a ż e się p rz y d a tn a , z a ró w n o w y k ła d o w c o m , ja k i stu d e n to m . W arto p rze czy tać .

Anna Abram

Stanisław K ow alczyk, Z refleksji nad człowiekiem, Człowiek - sp o ­

łeczność - w artość, Towarzystwo N aukowe KUL, Lublin 1995,

ss. 309.

„Czyni jest człowiek, że o nim pamiętasz,

i czym - syn człowieczy, że się nim zajmujesz?”

S ło w a p salm isty , p y ta n ie sk ie ro w a n e do B oga o n atu rę i sens o so b y lu d z k iej ja k ec h o d aje się sły szeć w ciąg u całej h isto rii lu d zk o ści. O d k ąd b o w iem c z ło w ie k u ś w ia ­ d o m ił so b ie sw o ją w y ją tk o w ą p o zy c ję w śró d by tó w w o ta c z a ją c y m go św ie cie , z a c z ą ł sta w iać o w e fu n d a m e n ta ln e p y ta n ia: kim je s te m ? d la c z e g o istn ie ję ? po co istn ie ję ? Z b ie g ie m cz asu o b o k z a jm o w a n ia się o w ym i k w e stia m i w sp o só b n ie u p o rz ą d k o w a n y , n ie u sy ste m a ty z o w a n y , za cz ęto b ad a ć je też w sp o só b n aukow y. Tak ro d z iła się a n tro ­ p o lo g ia - n au k a filo z o fic z n a o cz ło w ie k u . O d p o w ie d z i na p y ta n ia p o w y ż sz e p ad a ły ró żn e , ale nie o d k ry ły one całej isto ty c z ło w ie c z e ń stw a i cią g le c z ło w ie k p o z o s ta je w z n a cz n ej m ie rze ta jem n icą . T oteż p ro b le m a ty k a a n tro p o lo g ic z n a je s t a k tu a ln a ró w ­ nież o b ec n ie , a n aw e t m o ż n a za u w aż y ć, iż p ro b lem c z ło w ie k a sta w ia n y je s t c z ę s to w c e n tru m za in te re so w a n ia . S ły szy się p o w sz e c h n ie ta k ie sło w a ja k : h u m a n iz m , p e rs o ­ n alizm , cz ę sto je d n a k o p ac zn ie czy w rę c z c e lo w o fa łsz y w ie p o jm o w a n ie (c h o c ia ż b y b a rd z o m o d n y dzisiaj tzw. h u m a n iz m b ez B oga). P o w sta je w iele prac p o ru sz a ją c y c h p ro b le m a ty k ę cz ło w ie k a. W śró d nich zn a jd u je się w y d a n a p rzez W y d a w n ic tw o N a ­ uk o w e K U L k sią ż k a S tan isław a K o w a lc z y k a za ty tu ło w a n a: Z

refleksji nad człowie­

kiem. Człowiek - społeczność - wartość.

A u to r je s t z n a n y m i ce n io n y m filo z o fe m , p ra c o w n ik ie m n a u k o w y m K U L -u . to te ż p rac a ta za jm u je się w y łąc zn ie filo z o fic z n y ­ mi k o n c e p c ja m i cz ło w ie k a.

Ja k w sk a z u je tytuł d zieła, p o d sta w o w y m i p ro b le m a m i, k tó re p o ru sz a a u to r są: c z ło w ie k , sp o łe c z n o ść o raz w arto ść. P ro b le m y te ro z w a ż a S ta n isła w K o w a lc z y k z p u n k tu w id z e n ia an tro p o lo g ii filo z o fic z n e j, filo z o fii sp o łe cz n ej i ak s jo lo g ii c h rz e ś c i­ ja ń sk ie j. Jak s tw ie rd z a autor, w iele fra g m e n tó w p rac y b y ło w c z e śn ie j p u b lik o w a n y c h

na ła m ac h cz aso p ism m .in.

Ateneum Kapłańskiego. Ładu,

czy też

Roczników Nauk

RECENZJE

Społecznych.

R e c e n z o w a n a p rac a sk ła d a się z za sa d n ic z y c h trze ch części. W pie rw sz ej z nich, noszącej tytuł Człowiek, o m ó w io n e są w io d ące w sp ó łc z e sn e k o n ce p cje o so b y lu d z ­ kiej o raz n u rty p erso n a liz m u , w ty m p o lsk ie g o . O to tytu łu k o le jn y c h ro z d z ia łó w tej cz ęści, ty tu ły w iele nam m ó w ią c e o całej treści: W spółczesne koncepcje w iodące człowieka (str. 7-23). Polski personalizm współczesny (str. 23-45), P ersonalizm dia- logicz.ny M. B ubera (str. 4 5 -5 9 ). E w olucyjna - kosm iczna koncepcja człow ieka P. Teilharda de Chardin (str. 5 9 -8 5 ). R ozum ienie śmierci w głównych kierunkach filo zo ­ ficzn ych (n eo to m izm ie, fe n o m e n o lo g ii, eg z y ste n c ja liz m ie , m a rk siz m ie ) (str. 8 5 -1 0 1 ),

Wolność i je j deform acje (str. 101-115), Koncepcja wolności odpow iedzialnej ./. M a ­ ritaina (str. 115-127). A u to r w sp o só b b ard z iej o b sz e rn y a n a liz u je k o n c e p c je M . B u b e ra i T. de C h a rd in o raz z a g a d n ie n ia s'm ierei i w o ln o ści. M nie o so b iśc ie z a in te re ­ so w ał ro zd z iał d o ty c zą cy p o g lą d ó w T. de C h a rd in . P rz ed sta w io n e zo stały w sp o só b k la ro w n y jego za ło ż en ia m e to d o lo g ic z n o -e p isle in o lo g ic z n e , p o d sta w y sy ste m o w o - an tro p o lo g ic z n e a n tro p o lo g ii fra n c u sk ie g o Jezuity, g e n e z a c z ło w ie k a i jego stru k tu ra b y to w a , proces tzw. to ta liz ac ji, ja k o k res ro zw o ju lu d z k o ści i w re szc ie k ró tk ie p o d s u ­ m o w an ie z a w arte w u w ag a ch k o ń co w y c h . Jak stw ie rd z a autor, T. de C h a rd in ja k o jedyny filo z o f o d w o łu ją c y się do n auk sz c z e g ó ło w y c h , w tym do b io lo g ii, p a le o n to ­ lo g ii, a sz c z e g ó ln ie u w z g lę d n ia ją c y teorię ew o lu c ji, nie p o p a d l w a n tro p o lo g ic z n y re d u k c jo n iz m i p o trafił p o łą c z y ć e m p iry c z n ą m e to d ę z p e rso n a listy c z n ą o n to lo g ią . z a p o ż y c z o n ą z k la sy cz n ej m yśli ch rz eśc ija ń sk ie j.

D ru g a cz ęść k siążk i z a ty tu ło w a n a Społeczność s k u p ia u w ag ę na z a sa d a c h ży c ia s p o łe c z n e g o , na m o d e lu d e m o k ra c ji p e rso n a listy c z n e j, re la c ji m ię d z y je d n o s tk ą a sp o łe c z e ń stw e m oraz na idei rozw o ju . A by n ieco p rzy b liży ć treść tej cz ęści p o d a ję , iż k o le jn e ro zd z ia ły n o sz ą ty tu ły : Personalizm i solidaryzm ja k o zasady życia społeczne­ go (str. 127-145). D em okracja personalistyczna w ujęciu J. M aritaina (str. 145-153),

Jednostka a społeczeństw o w interpretacji m arksizm u (str. 153-165). M arksizm w roz­ waża/dach encykliki C entesim us annus Jana Pawła II (str. 165-177), Jednostka a społeczeństw o w interpretacji egzystencjalizniu (str. 177-187), W spółczesny neolibe­ rali zm (str. 187-199) i Personalistyczna koncepcja rozwoju Jana Pawła (str. 199- 218). A u to r w tej części n ajw ięc ej m ie jsc a p o św ię ca o m ó w ie n iu p o g lą d ó w m a rk s i­ sto w sk ic h o raz n au c e p ap ież a Ja n a P aw ia II d o ty c zą ce j kw estii sp o łe c z n y c h (jeg o p o g lą d o m filo z o fic z n y m , p erso n a listy c z n y m ). W y m ien io n e p o w y że j z a g a d n ie n ia są a n a liz o w a n e w trzech p ersp e k ty w ac h : m a rk sisto w sk ie j, lib e raln e j, p e rso n a listy c z n e j. D aje to b ard z o c ie k a w y o b ra z k w e stii sp o łe c z n y c h w u jęciu filo z o fic z n y m , o b ra z m o im zd a n ie m , o biektyw ny.

O sta tn ia część pracy za ty tu ło w a n a W m o.sćfkoncentruje się na w arto ściach : p ra w ­ dy. p rac y p o k o ju i m iło ści. K ażd y ch y b a m usi z a u w a ż y ć , iż są to k w e stie b a rd z o w aż n e. K o lejn e ro zd z ia ły tej części są z a ty tu ło w a n e: Teocentryzm hierarchii w artości

tr nauce ,vvr. A ugustyna (str. 213-225), Etos pracy, a etos człowieka (str. 2 2 5 -2 3 5 ),

Liberalizm , a kategoria praw dy (str. 235-241 ), M arksistow ska koncepcja praw dy (str. 2 4 1 -2 5 3 ), Filozofia pokoju ,ίνκ Augustyna (str. 2 5 3 -2 7 5 ), Filozofia pokoju ivi·. Toma­ sza z. A kw inu (str. 2 7 5 -2 9 5 ) oraz Filozofie odrzucające m iłość i m iłosierdzie (str. 295- 3 0 9 ). W tej cz ęści m o ją u w a g ę p rz y k u ły ro z d z ia ły d o ty c z ą c e k o n c e p c ji p o k o ju u d w ó c h w ie lk ic h św ięty ch : A u g u sty n a i T o m a sza z A k w in u . P o ró w n an ie ob u k o n c e p ­ cji u b o g a c iio m nie za ró w n o in te le k tu a ln ie ja k i d u ch o w o . U tk w iła m i w p am ięc i na

RECENZJE

przykład jedna z myśli św. Tomasza zamieszczona w tej pracy: Cisza wewnętrznego

pokoju polega na uspokojeniu w człowieku wszystkich zbędnych dążeń. Owa cisza

pokoju jako wewnętrzne zintegrowanie się człowieka, nakierowanego na rozpozna­

ne, prawdziwe dobro - oto moim zdaniem panaceum na wszelkie nerwice i stresy

współczesnego człowieka! Ten, który był świętym najlepiej wiedział, jak znaleźć

pokój wewnętrzny. Oczywiście jest to tylko jeden z rodzajów pokoju jakimi zajmuje

się Stanisław Kowalczyk w swej pracy.

Książka, którą starałem się zrecenzować, napisana jest ładnym, przystępnym

językiem. Także układ treści jest przejrzysty i logiczny, ułatwiający czytanie. Auto­

rowi należy się, moim zdaniem, za całość dzieła głębokie i szczere uznanie. Sądzę, że

książka ta będzie pożyteczną pomocą dla studentów filozofii, jak również zaciekawi

wszystkich interesujących się problematyką antropologiczną.

Grzegorz Baczewski

Zdzisław I. Czarnecki (red.),

Studia nad ideą wolności, Lublin

1995, ss. 224

Studia nad ideą wolności są pracą zbiorową pod redakcją Zdzisława J. Czarnec­

kiego w Zakładzie Historii Filozofii Nowożytnej Wydziału Filozofii i Socjologii

Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Zagadnienie to zajmuje istotne miejsce w

pracach badawczych na powyższym wydziale.

Prace badawcze nad ideą wolności zostały przeprowadzone w wymiarze wielo­

aspektowego rozumienia tejże idei. Teksty, które zostały zamieszczone w tej pozycji

są tylko naszkicowaniem pewnej całościowej konstrukcji tematyczno-problemowej,

w której znajduje się idea wolności. Niniejszy tom, jako szkic, jest ważnym materia­

łem do refleksji nad tymże zagadnieniem, z uwzględnieniem różnorodności zapatry­

wań. Studia te składają się z dwunastu prac, które podejmują dylematy związane z

zagadnieniem wolności, patrząc nań od strony pojmowania jej przez twórców zajmu­

jących się tym dylematem. Każdy artykuł jest ukazaniem idei wolności w wymiarze

problematycznym.

Praca rozpoczynająca niniejszą pozycją zajmuje się granicami wolności, które

ukazał Józef Lipiec. Autor w wartościowy i wszechstronny sposób podaje jak jest

pojmowana w pojęciu ogólnym, kiedy się zaczyna, a kiedy kończy czy w ogóle

ludzie posiadają świadomość występowania wolności. Natomiast praca kończąca ni­

niejsze studia (podobnie jak rozpoczynająca) stawia sobie za zadanie przedstawienie

powiązań między wolnością, a racjonalnością ludzkiego działania. Jej autorem jest

Andrzej L. Zachariasz. Autorzy w sposób klarowny ukazują jak ważną rolę odgrywa

samoświadomość bytu ludzkiego. Ona to świadczy o naszym człowieczeństwie.

Upodmiotowiając nas do tego, że jako byt posiadamy władze do wykonania czegoś.

Coś może lub coś jest od nas zależne. Badania powyżej przedstawione są istotne w

prowadzeniu rozważań nad ideą wolności. Istotne one są, ponieważ dla dużej grupy

ludzi w sensie znaczeniowym termin ten jest tak oczywisty i jasny, że nie podlega

żadnym dywagacjom, refleksjom. Naturalnie, że w pewnym stopniu można z tym