De tektoniek van de intercontinentale energiemarkten

10

OPINIE

van alles uit de kast worden ge-haald om bedrijven te dwingen te investeren in infrastructuur die kan voldoen aan de nieuwe sys-teemeisen en aan die van voorzie-nings- en leveringszekerheid. Nu willen de zichtbare handen steeds weer aan de knoppen draaien om te zorgen dat de onzichtbare hand het juiste publieke resultaat heeft. Met 27 handen aan even zo vele knoppen gaat het niet lukken en in de sfeer van vandaag kan zo maar een dominant stel handen een zwengel aan het beleid gaan geven.

Parodie?

Voor relatief kleine open landen als Nederland bestaat een voor-keur voor het sturen vanuit Brus-sel in plaats van door een Duits-Franse tandem, omdat Nederland daar een institutionele stem heeft. Nederland heeft altijd zijn positie tussen de grote drie goed kunnen uitbaten. Ook op energiegebied speelde het Verenigd Koninkrijk in Nederland een belangrijke rol in de oriëntatie van het beleid en vormde het vaak een brug tussen de mark-topvattingen elders op het conti-nent. In de politieke verhoudingen anno 2012 wankelt die oude orde. In de parodie op Dinner for One zat Cameron als denkbeeldige gast aan tafel met reeds gecedeerde Europese leiders. Nederland zal de borst nat moeten maken om zijn rol te kunnen blijven spelen. Gelukkig Nieuwjaar!

Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Pro-gramme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuni-versiteit Groningen. n

De verschuivende continenten op wereldkaarten uit een heel erg ver verleden zijn een bron van inspira-tie als je nadenkt over het reilen en zeilen in een toekomstige wereld, waar de Middellandse Zee verdwe-nen is, waar Afrika tegen India aan drijft en waarbij je vanuit San Fran-cisco de Chinezen aan de overkant van het water kunt toezwaaien.

Een even fascinerend beeld wordt gevormd door de reeksen van kaarten waarop energiestromen tussen de producerende en consu-merende landen op de continenten worden weergegeven. In plaats van verschuivende tektonische platen zien we dan dat de continenten zich in de loop der tijd in meer of mindere mate met elkaar verbin-den en dan weer afstand nemen. Na de industriële revolutie zien we Groot-Brittannië en Europa naar el-kaar toegroeien door de handel in steenkool. En in de eerste helft van de 20ste eeuw verschuift Latijns Amerika richting de VS, terwijl Ne-derlands Indië de banden met Azië en Europa aanhaalt via de handel in petroleum. Nog later, na de Tweede Wereldoorlog, komt het Midden-Oosten vrij snel in het centrum van de wereld te liggen via dikke stro-men ruwe olie. Na de jaren ’70 drij-ven de continenten weer wat uit el-kaar, als iedereen zijn eigen olie uit de grond (of de zee) weet te halen. Nog spannender wordt het als we naar de tektoniek van de con-tinentale energiemarkten in de toekomst kijken. En naar de veran-deringen in de voorspellingen! Nog niet eens zo lang geleden, vlak na het begin van deze eeuw, lieten de kaarten zien dat het Midden-Oosten haar centrale positie weer terug zou krijgen, als belangrijkste olieleverancier aan alle continen-ten. Elders zouden de reserves uit-geput raken en veel nieuws zou er niet gevonden worden. Het meeste was immers al ontdekt.

Wat deze kaarten ook lieten zien, was een vergelijkbaar patroon voor de opkomende handel in vloeibaar gemaakt aardgas (LNG). Tot dan toe was de rol van LNG beperkt geweest in de wereldhandel, want aardgas werd meestal via pijplei-dingen door producenten aan con-sumenten op hetzelfde continent geleverd. Maar technische voort-gang en kostenreducties in de LNG-keten, en de verwachte uitputting van de bestaande gasvelden, voor-spelden een grote toekomst als nieuwe gasleverancier voor verre landen die grote hoeveelheden gas in de grond hadden zitten, of waar het afgefakkeld werd bij de win-ning van ruwe olie. Daarbij werd ook verwacht dat zich een

wereld-markt voor LNG zou gaan ontwik-kelen, analoog aan die voor olie. Grote stromen vloeibaar gas zou-den het Midzou-den-Oosten, maar ook Rusland, Latijns Amerika en zelfs Australië midden op de wereld-kaart positioneren. Noord-Amerika, Europa en Azië, met China en India als snel groeiende consumenten, zouden zich rond de producenten scharen als grootafnemers. Sinds korte tijd moeten er ech-ter weer nieuwe kaarten van de energiemarkttektoniek getekend worden. Nu is het de snelle ontwik-keling in de productie van oncon-ventioneel gas en olie in de VS, die mogelijke nieuwe patronen sug-gereert. Hoe zou dat patroon er uit kunnen gaan zien? De verdeling van potentiële voorkomens van dit soort gas laat zien dat het vaak voorkomt als er ook kolen in de grond zitten. Dat levert een beeld op waarbij de VS zich weer op enige afstand van de wereld zou kunnen plaatsen waar het de gasstromen betreft. Maar ook op het gebied van de olievoorziening van de VS lijkt deze mogelijkheid te bestaan. Dat zou betekenen, dat de VS zich vanuit het oogpunt van voorzieningszekerheid minder hoeft aan te trekken van wat er in wereld gebeurt. Te meer omdat landen in West-Afrika en Brazilië, na de vondsten van aanzienlijke nieu-we olievoorkomens, zich ook naar het middelpunt van de kaart lijken te begeven.

Landen die mogelijk wat naar de randen van de kaart zouden kun-nen verschuiven, zijn China en In-dia, waar grote kolenvoorraden een aanzienlijk potentieel aan gas voor-spellen. ze zouden dan een minder groot beroep doen op de LNG-markt dan verwacht. Dat zal onvermijdelijk tot gevolg hebben dat er minder ge-investeerd wordt in LNG-capaciteit. Het valt dan nog maar te bezien of de wereldwijde spotmarkt voor LNG, met veel alternatieve leveranciers en afnemers en gas-to-gas concur-rentie, wel zal ontstaan.

En dat heeft dan weer consequen-ties voor Europa en haar traditi-onele gasleveranciers. Want bij ontstentenis aan een ‘echte’ we-reldgasmarkt, blijven de Europese, de Russische en de Noord-Afrikaan-se tektonische platen wel erg dicht bij elkaar liggen. De gedwongen continuering van de wederzijdse afhankelijkheid op het gebied van vraag, aanbod en investeringen in de nabije toekomst geeft te den-ken. Daar passen misschien toch andere omgangsvormen dan het huidige, op economische rivaliteit gebaseerde, model. Maar hopelijk geeft juist de veelbelovende exploi-tatie van schaliegas in Centraal-Eu-ropa de ruimte tussen de Russische en de Europese plaat, die nodig is om daarmee te kunnen leven. Aad Correljé is universitair hoofddo-cent Economie van Infrastructuren aan de TU Delft en verbonden aan het Clingendael International Energy

Programme.n

De tektoniek van

de intercontinentale

energiemarkten

Miss Sophie

een bewerking van Dinner for

One uit 1963, met in de hoofdrol-len Angela Merkel als Miss Sop-hie en Nicolas Sarkozy als de but-ler die alle denkbeeldige gasten speelt om Miss Angela in de waan te laten dat haar oude Europese vrienden nog steeds politiek in le-ven zijn. Het filmpje had de nieu-we titel ‘De 90ste _{Eurotop of Euro’s} voor niemand’ gekregen. Hoewel humor louterend kan werken in een periode van hoogspanning, is het maar de vraag of het lachen ons niet snel vergaat. In rap tem-po is het illustere koor van 27 een Duet aan het worden, met slechts ondersteunende vocalen, zo lijkt het, voor de rest. Met verkiezin-gen in Frankrijk in het verschiet, komt ‘the Single Voice’, waar de EU al zo lang naar verlangd heeft, aardig dichtbij.

Inmiddels heeft alweer het zo-veelste bilateraaltje plaatsgevon-den tussen de twee in de aanloop naar, alweer, een moeder van alle toppen. Griekenland vertoont we-derom tekenen van acute stress en de moed moet de trojka, die binnenkort weer polshoogte moet gaan nemen in Athene, zo langza-merhand in de schoenen zakken. De begrotingsunie die de EU naar

Duits voorbeeld uit de as moet doen herrijzen is nog in de maak, maar doet vermoeden dat goed-schiks of kwaadgoed-schiks een ieder nu in de Duitse mal zal worden geperst. In die zin is de rol van Frankrijk opmerkelijk, omdat het moeilijk voor te stellen is dat ook zij zich gemakkelijk in de nieuwe mores zal schikken. Maar het zijn uitzonderlijke tijden.

Mal

De perikelen van de monetaire unie kunnen worden beschouwd als bij-zondere omstandigheden die een even bijzondere aanpak en maat-regelen vergen. Maar denken we verder, aan energie bijvoorbeeld, dan bekruipt me de gedachte of de Duitse ‘Energiewende’ niet de op-maat is naar ook daar een andere mal. Met enige jaloezie wordt in sommige kringen naar de nieuwe politieke consensus op energiege-bied in Duitsland gekeken. Even opmerkelijk was het Duits-Franse voorstel voor meer overleg, afge-lopen september, over de elektri-citeitssector waar coördinatiepro-blemen op tafel moeten komen. Maar daar houdt de parallel voor-lopig nog op. Vooralsnog moet de mal van de interne markt het ge-lijke speelveld bewaken.

Wegenkaart

Een mogelijk vehikel van een dergelijke ontwikkeling zou de wegenkaart 2050 moeten zijn. Deze pas geleden gepresenteerde communicatie van de Europese Commissie munt vooralsnog uit in vaagheid en voorzichtigheid. Immers, de brandstofmix van lan-den is een nationale bevoegdheid.

Toch zal door het aanscherpen van de CO2-uitstootplafonds of even-tuele voorschriften voor aandelen van duurzamere energiebronnen wel degelijk de nationale keuze van de nationale brandstofmix worden beïnvloed. Met de leidende rol van Duitsland in gedachten op het vlak van de eurocrisis, is het niet zo moeilijk voor te stellen dat de we-genkaartdiscussie ook in Duitse richting wordt getrokken. Het perspectief van een versnelde ener-gieomwenteling zoals in Duitsland gepropageerd, lijkt aantrekkelijk, maar houdt tegelijkertijd weinig rekening met de specifieke ken-merken van de energie-economie van de andere EU-lidstaten. Het is niet één maat voor allen. De we-genkaart moest juist verschillende routes schetsen, waar een ieder een eigen weg kon uitstippelen naar het beoogde (zelfde) doel, passend bij de energie-economie van het land in kwestie.

Subsidiariteit

De beoogde benadering van de wegenkaart rust op het doelmatig inzetten van subsidiariteit om te komen tot een verduurzaming van de energie-economie. Subsidiari-teit was vooral een belangrijk punt in de Europese Raad van voor de Eurocrisis. Het komt, vele Euro-toppen verder, over als een bena-dering die nog moeizaam past in de meer dwingende wijze van be-sturen anno nu. Het kan zijn dat de energiesector juist met rust gelaten zal worden om de soevereine zenu-wen niet verder te tarten, maar een subsidierace ligt op de loer en er is al sprake van soms vervelende beleidsconcurrentie. Ook moet er

Door Coby van der Linde

Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de Energiezaak i.s.m. de vereniging Energie-Nederland en Netbeheer Nederland Vereniging van Energienetbeheerders in Nederland. Energie Actueel verschaft nieuws,

achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken.

Redactieadres Energie Actueel Postbus 834 6800 AV Arnhem Tel. 026-3569 417 e-mail persinfo@energiezaak.nl Hoofdredactie

Anne Sypkens Smit

Bladmanagement & eindredactie

PACT Mediaproducties BV, Den Haag

Redactie

Martijn Boelhouwer, Noud Köper, Sjoerd Marbus, Sander Schilders

Correspondenten

Henk van den Boom (Barcelona), Elro van den Burg (Warschau), Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt),

Frank Kools (New york), Jan Schils (Brussel), Arjan Schippers (Londen), Wim Verseput (Kopenhagen)

Lay-out & opmaak

Do Company, Rotterdam

Druk & Distributie

Senefelder Misset Grafisch bedrijf bv, Doetinchem

Abonnementen

Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland of Netbeheer Nederland, in dienst van de overheid of hoger

onderwijs-instelling en aan openbare bibliotheken. Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren.

Een jaarabonnement kost € 99,- Losse nummers € 6,50 Alle bedragen zijn inclusief BTW. Abonnementsgelden worden namens de uitgevers

geïnd door Abonnementenland, Heemskerk. Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee

maan-den vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem

Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven aan: icentrum@energiezaak.nl

Advertentie-exploitatie

André van Beveren, Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam

Prins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam t 020 3308998, f 020 4204005

andre@recent.nl Overname van artikelen uitsluitend

toegestaan na toestemming van de hoofdredactie.

ISSN 2211-6230

Abonnement op

Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem

Ik abonneer mij op Energie Actueel Een abonnement kost €99,- incl. 6% btw

Ik verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij: een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland

een bedrijf dat lid is van Netbeheer Nederland de overheid

een hoger onderwijsinstelling

Titel(s) Voorletters en naam M / V Functie Telefoonnummer E-mail Naam organisatie/bedrijf Afdeling Postadres* Locatiecode Postcode/woonplaats

Aard van het bedrijf

* Tevens factuuradres.

Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres** Adres

Postcode/woonplaats

** Bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen.

Datum Ordernr. btw-nr. Handtekening

ENERGIE

Actueel

Energie

ENERGIE

Actueel