Prawo właściwe dla roszczenia poszkodowanego w wypadku samochodowym do ubezpieczyciela OC sprawcy szkody

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

Katarzyna Ludwichowska,

Prawo włas´ciwe dla roszczenia poszkodowanego w wypadku samochodowym

do ubezpieczyciela OC sprawcy szkody

Intensywny rozwo´j transgranicznego ruchu samochodowego w Europie powo- duje wzrost liczby wypadko´w komunikacyjnych o charakterze mie˛dzynarodowym, to jest takich, kto´re wykazuja˛ powia˛zanie z wie˛cej niz˙ jednym obszarem prawnym i kto´re rodza˛ stosunki prawne wykraczaja˛ce poza obszar jednego pan´stwa (stosunki z elementem obcym)¹. Jes´li element obcy jest na tyle istotny, z˙e powoduje

„cia˛z˙enie” danego stosunku do innego systemu prawnego, powstaje koniecznos´c´

wskazania prawa włas´ciwego dla oceny tego stosunku, co naste˛puje przez za- stosowanie odpowiednich norm prawa kolizyjnego².

Poniz˙szy artykuł dotyczy zaledwie wycinka rozległej problematyki włas´ciwos´ci prawa do roszczen´ poszkodowanego w wypadku samochodowym o charakterze transgranicznym³. Ofierze wypadku przysługuja˛ co do zasady dwa roszczenia: do sprawcy szkody⁴oraz do ubezpieczyciela odpowiedzialnos´ci cywilnej sprawcy (a w razie spowodowania szkody przez sprawce˛ nieznanego lub nieubezpieczonego od odpowiedzialnos´ci cywilnej – do tzw. funduszu gwarancyjnego). Zajs´cie wypadku o charakterze mie˛dzynarodowym powoduje ponadto moz˙liwos´c´ powstania dodat- kowych powia˛zan´ prawnych. Dzie˛ki rozwia˛zaniom wprowadzonym przez tzw.

czwarta˛ dyrektywe˛ komunikacyjna˛⁵ poszkodowany, kto´ry uległ wypadkowi poza

1 M. Pazdan, Prawo prywatne mie˛dzynarodowe, wyd. 10, Wyd. Prawnicze Lexis Nexis, Warszawa 2007, s. 21.

2 Zob. m.in. T. Kadner Graziano, Europäisches Internationales Deliktsrecht, Tübingen 2003, s. 1.

3 Szczego´łowo na temat tej problematyki zob. K. Ludwichowska, Problematyka kolizyjna roszczen´ poszkodowanego w wypadku samochodowym, Problemy Prawa Prywatnego Mie˛dzy- narodowego, t. 3, Katowice 2008, s. 123 i n., stanowia˛cy podstawe˛ do opracowania niniejszego artykułu.

4 Okres´lenie „sprawca” jest w niniejszym artykule rozumiane szeroko i oznacza osobe˛

ponosza˛ca˛ odpowiedzialnos´c´ cywilna˛ za wypadek samochodowy.

5 Directive 2000兾26兾EC of the European Parliament and of the Council of 16 May 2000 on the approximation of the laws of the Member States relating to insurance against civil liability in respect of the use of motor vehicles and amending Council Directives 73兾239兾EEC and 88兾357兾EEC (Fourth motor insurance Directive), OJ L 181, 20兾07兾2000 P. 0065-0074.

pan´stwem swojego zamieszkania, moz˙e wysta˛pic´ we własnym kraju z roszczeniem do tzw. reprezentanta do spraw roszczen´ ubezpieczyciela OC sprawcy szkody (claims representative), a w ostatecznos´ci do tzw. organu odszkodowawczego (compensation body). Ponadto ofierze wypadku spowodowanego przez pojazd, kto´ry ma miejsce zwykłego postoju poza pan´stwem, w kto´rym nasta˛pił wypadek, przysługuje roszczenie do Biura Narodowego Zielonej Karty.

W pan´stwach Unii Europejskiej poszkodowany w wypadku samochodowym moz˙e wysta˛pic´ z roszczeniem o naprawienie szkody wynikłej z tego wypadku bezpos´rednio do ubezpieczyciela odpowiedzialnos´ci cywilnej jej sprawcy⁶. W Pol- sce actio directa przyznaje osobie uprawnionej do odszkodowania w zwia˛zku ze zdarzeniem obje˛tym kaz˙da˛ umowa˛ ubezpieczenia odpowiedzialnos´ci cywilnej art. 822 § 4 kodeksu cywilnego. Ponadto – choc´ w s´wietle art. 822 § 4 k.c.

unormowanie to stanowi w zasadzie superfluum ustawowe – art. 19 ust. 1 Ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowia˛zkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (dalej: ustawa o ubezpieczeniach obowia˛zkowych) stanowi, z˙e poszkodowany w zwia˛zku ze zdarzeniem obje˛tym umowa˛ obowia˛zkowego ubezpieczenia OC moz˙e dochodzic´ roszczen´ bezpos´rednio od zakładu ubezpieczen´⁷. W sytuacji gdy wypadek ma charakter transgraniczny, likwidacja szkody przez ubezpieczyciela musi zostac´ poprzedzona ustaleniem prawa włas´ciwego dla roszczenia poszkodowa- nego. Rozstrzygnie˛cia wymagaja˛ w omawianym przypadku dwie kwestie kolizyj- noprawne:

1) włas´ciwos´c´ prawa dla odpowiedzialnos´ci ubezpieczyciela wobec poszkodowa- nego, a zatem dla roszczenia bezpos´redniego poszkodowanego do zakładu ubezpieczen´ (actio directa);

2) włas´ciwos´c´ prawa dla odpowiedzialnos´ci cywilnej sprawcy szkody, be˛da˛cej warunkiem sine qua non odpowiedzialnos´ci ubezpieczyciela i stanowia˛cej w stosunku do niej kwestie˛ wste˛pna˛⁸.

6 Obowia˛zek zapewnienia poszkodowanemu w wypadku samochodowym przez pan´stwa członkowskie roszczenia bezpos´redniego do ubezpieczyciela OC sprawcy wypadku wynika z art. 3 Dyrektywy 2000兾26兾WE (zob. przypis 5) oraz z art. 4 V dyrektywy komunikacyjnej (Directive 2005兾14兾EC of the European Parliament and of the Council of 11 May 2005 amending Council Directives 72兾166兾EEC, 84兾5兾EEC, 88兾357兾EEC and 90兾232兾EEC and Directive 2000兾26兾EC of the European Parliament and of the Council relating to insurance against civil liability in respect of the use of motor vehicles, OJ L 149, 11兾06兾2005 P. 0014-0021); zob. K. Ludwichowska, Odpowiedzialnos´c´ cywilna i ubezpieczeniowa za wypadki samochodowe, Wydawnictwo TNOiK, Torun´ 2008, s. 233, 239; taz˙, Dostosowanie polskiego prawa do europejskich standardo´w w zakresie ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdo´w mechanicznych, „Zeszyty Prawnicze UKSW”

2004, nr 4.2, s. 127 i n.

7 Dz.U. nr 124, poz. 1152 ze zm.

8 Kwestia wste˛pna to odre˛bny wzgle˛dem sprawy gło´wnej (tj. w omawianym przypadku odpowiedzialnos´ci ubezpieczyciela OC sprawcy szkody wobec poszkodowanego) samoistny

Z uwagi na ograniczone ramy niniejszego opracowania poniz˙sze rozwaz˙ania pos´wie˛cone sa˛ wyła˛cznie kwestii włas´ciwos´ci prawa dla actio directa⁹.

W celu wskazania prawa, kto´re byłoby najwłas´ciwsze w roli statutu actio directa¹⁰, nalez˙y zbadac´ charakter prawny roszczenia bezpos´redniego pod rza˛dami systemu prawnego fori¹¹, a zatem dokonac´ kwalifikacji actio directa. Przed przedstawieniem przyje˛tych rozwia˛zan´ kolizyjnoprawnych zostanie poczyniona pro´ba takiej kwalifikacji.

W doktrynie podkres´la sie˛, z˙e actio directa jest specyficzna˛ figura˛ prawna˛

o podwo´jnym, deliktowo-kontraktowym charakterze¹², i w zwia˛zku z tym nie da sie˛

go zakwalifikowac´ ani jako roszczenia z tytułu czynu niedozwolonego, ani jako roszczenia kontraktowego. Do miana prawa włas´ciwego dla roszczenia bezpos´red- niego pretenduja˛ zatem dwa systemy prawne: prawo rza˛dza˛ce umowa˛ ubezpieczenia (statut ubezpieczeniowy) oraz prawo włas´ciwe dla oceny odpowiedzialnos´ci cywil- nej sprawcy szkody (statut deliktowy). Powstaje pytanie, czy nalez˙y poddac´ actio directa w całos´ci jednemu z nich, czy tez˙ powinno sie˛ wskazac´ prawo włas´ciwe osobno dla poszczego´lnych elemento´w tego roszczenia (np. inny statut dla dopuszczalnos´ci actio directa, a inny dla jego przedawnienia). Wydaje sie˛, z˙e słuszne jest pierwsze ze wskazanych rozwia˛zan´, kto´re zapewnia „funkcjonalna˛

jednos´c´” actio directa. Rozszczepiania jednolitego stosunku prawnego powinno sie˛

w miare˛ moz˙liwos´ci unikac´, bo prowadzi ono do niepotrzebnych komplikacji.

„Baze˛” dla roszczenia bezpos´redniego poszkodowanego do ubezpieczyciela OC sprawcy wypadku samochodowego stanowia˛ dwa stosunki prawne: wynikaja˛cy z czynu niedozwolonego stosunek pomie˛dzy poszkodowanym a sprawca˛ oraz ła˛cza˛cy ubezpieczaja˛cego i ubezpieczyciela stosunek ubezpieczenia. Stopien´ za- lez˙nos´ci actio directa od kaz˙dego z tych stosunko´w jest ro´z˙ny. Zawisłos´c´

roszczenia bezpos´redniego od stosunku ubezpieczenia jest znikoma i polega przede wszystkim na tym, z˙e roszczenie to przysługuje poszkodowanemu tylko wo´wczas, gdy została zawarta umowa ubezpieczenia. W pan´stwach UE, w zwia˛zku z wysunie˛ciem na pierwszy plan idei ochrony ofiar wypadko´w, zasada˛ jest, z˙e zakład ubezpieczen´ nie moz˙e podnosic´ wobec poszkodowanego zarzuto´w wynikaja˛cych z tej umowy. Oznacza to, z˙e mimo całkowitego lub cze˛s´ciowego zwolnienia z obowia˛zku s´wiadczenia wobec ubezpieczaja˛cego (ubezpieczonego)

stosunek, kto´rego ocena wywiera wpływ na rozstrzygnie˛cie sprawy gło´wnej. Kwestia ta ujawnia sie˛ po ustaleniu prawa włas´ciwego dla sprawy gło´wnej; szczego´łowo na ten temat zob. M. Pazdan, Prawo..., s. 61 i n.

9 Na temat innych roszczen´ przysługuja˛cych poszkodowanemu w wypadku samochodowym zob. K. Ludwichowska, Problematyka kolizyjna..., s. 125–127, 134 i n.

10 Tj. prawa włas´ciwego dla actio directa.

11 F. Seatzu, Insurance in Private international Law, Portland 2003, s. 121.

12 H. Möller, De la double nature de laction directe, w: Etudes offertes à Monsieur le Professeur A. Besson, Paris 1976; E. Kowalewski, Ubezpieczenie odpowiedzialnos´ci cywilnej.

Funkcje i przemiany, Torun´ 1981, s. 184.

ma on obowia˛zek zaspokoic´ poszkodowanego; actio directa jest wie˛c w zasadzie niezalez˙ne od stosunku ubezpieczenia. Roszczenie bezpos´rednie, maja˛ce swoje uzasadnienie w prawie poszkodowanego do naprawienia szkody spowodowanej wypadkiem, za kto´ry odpowiedzialnos´c´ ponosi ubezpieczony sprawca, jest nato- miast w znacznym stopniu zalez˙ne od stosunku odszkodowawczego wynikaja˛cego z czynu niedozwolonego. Odpowiedzialnos´c´ ubezpieczyciela ma charakter ak- cesoryjny w stosunku do odpowiedzialnos´ci sprawcy; z punktu widzenia po- szkodowanego ubezpieczyciel traktowany jest tak, jakby to on popełnił czyn niedozwolony¹³. Fakt, iz˙ o powstaniu i zakresie odpowiedzialnos´ci ubezpieczyciela decyduje powstanie i zakres odpowiedzialnos´ci sprawcy wypadku, w poła˛czeniu z oderwaniem roszczenia bezpos´redniego od prawa przysługuja˛cego ubezpieczone- mu sprawcy w stosunku do jego ubezpieczyciela, przesa˛dza o w przewaz˙aja˛cej mierze deliktowym charakterze actio directa. Moz˙na obrazowo powiedziec´, z˙e w miare˛ uniezalez˙niania sie˛ roszczenia bezpos´redniego od umowy ubezpieczenia naste˛powała petryfikacja deliktowej natury actio directa; rozwia˛zaniem najwłas´- ciwszym wydaje sie˛ zatem poddanie go prawu, kto´remu podlega odpowiedzialnos´c´

cywilna za wypadek samochodowy¹⁴.

W Polsce prawo włas´ciwe dla roszczenia bezpos´redniego poszkodowanego w wypadku samochodowym okres´la Konwencja Haska z 1971 r. o prawie włas´- ciwym dla wypadko´w drogowych¹⁵. Konwencja ta wyła˛cza zastosowanie art. 31 Ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. Prawo prywatne mie˛dzynarodowe¹⁶, okres´- laja˛cego prawo włas´ciwe dla zobowia˛zan´ niewynikaja˛cych z czynnos´ci prawnych.

Konwencja Haska zawiera unormowanie odnosza˛ce sie˛ do actio directa w swoim art. 9, kto´ry posługuje sie˛ ła˛cznikiem złoz˙onym o charakterze subsydiar-

13 H. Möller, De la double..., s. 254. Akcesoryjny charakter odpowiedzialnos´ci ubez- pieczyciela doznaje pewnych ograniczen´. Po pierwsze, zakład ubezpieczen´ odpowiada tylko do wysokos´ci okres´lonych w umowie sum gwarancyjnych; minimalna˛ wysokos´c´ tych sum okres´la w Polsce art. 36 ust. 1 Ustawy o ubezpieczeniach obowia˛zkowych, stanowia˛cy implementacje˛

art. 2 V dyrektywy komunikacyjnej. Jez˙eli szkoda powstała wskutek wypadku samochodowego przewyz˙szy sume˛ gwarancyjna˛, to za owa˛ „nadwyz˙ke˛” ubezpieczyciel nie odpowiada, a po- szkodowany ma w tym zakresie roszczenie wyła˛cznie do sprawcy. Ponadto dopuszczalne sa˛

wyła˛czenia odpowiedzialnos´ci ubezpieczyciela. W prawie polskim odpowiedzialnos´c´ zakładu ubezpieczen´ jest wyła˛czona w przypadkach wskazanych w art. 38 ustawy o ubezpieczeniach obowia˛zkowych; zob. szczego´łowo K. Ludwichowska, Odpowiedzialnos´c´ cywilna..., s. 306 i n.

14 Tak tez˙ m.in. E. Kowalewski, Ubezpieczenie odpowiedzialnos´ci cywilnej..., s. 177;

M. Wandt, Die Anknpfung des Direktanspruchs nach dem Haager Straßenverkehrsbereinkommen:

Vorbild fr das deutsche IPR?, „Praxis des Internationalen Privat- und Verfahrensrechts” 1992, nr 4, s. 261.

15 Dz.U. z 2003 r. nr 63, poz. 585.

16 Dz.U. nr 46, poz. 290 ze zm. W mys´l art. 1 § 2 Ustawy – Prawo prywatne mie˛dzynarodowe, przepiso´w ustawy nie stosuje sie˛, jez˙eli umowa mie˛dzynarodowa, kto´rej Polska jest strona˛, postanawia inaczej.

nym (kaskadowym). Zgodnie z art. 9 zd. 1 konwencji, poszkodowany moz˙e wysta˛pic´ z roszczeniem bezpos´rednim do ubezpieczyciela sprawcy wypadku, jez˙eli takie uprawnienie przyznaje mu prawo włas´ciwe dla odpowiedzialnos´ci cywilnej za wypadek na podstawie art. 3, 4 lub 5 konwencji, a zatem prawo miejsca wypadku (lex loci delicti, art. 3) lub prawo pan´stwa rejestracji pojazdu (art. 4 i 5). Jes´li na podstawie art. 4 lub 5 konwencji włas´ciwe jest prawo pan´stwa rejestracji pojazdu i nie przewiduje ono roszczenia bezpos´redniego, to poszkodowany moz˙e z niego skorzystac´, jez˙eli przewiduje je prawo miejsca wypadku (art. 9 zd. 2). Jes´li z˙adne z tych praw nie przewiduje actio directa, to zgodnie z art. 9 zd. 3 konwencji poszkodowany moz˙e wysta˛pic´ z roszczeniem bezpos´rednim do ubezpieczyciela OC sprawcy, jez˙eli jest ono przewidziane przez prawo włas´ciwe dla umowy ubez- pieczenia¹⁷.

W konteks´cie art. 9 Konwencji Haskiej warto zwro´cic´ uwage˛ na problem wymagan´, kto´rych spełnienie powoduje przejs´cie z jednego szczebla „drabinki”

ła˛czniko´w, o kto´rych mowa w tym przepisie, na kolejny. Powstaje mianowicie pytanie, czy zwroty: „if (...) that law provides no right of direct action” oraz „if neither of these laws provides any such right”¹⁸nalez˙y rozumiec´ abstrakcyjnie czy tez˙ przez pryzmat okolicznos´ci konkretnego przypadku. Przyje˛cie wariantu „abs- trakcyjnego” oznaczałoby uznanie za decyduja˛ce tego, czy dane prawo w ogo´le zna instytucje˛ actio directa. Z kolei zgodnie z wariantem „konkretnym” nalez˙ałoby dodatkowo zbadac´, jakim rezultatem zakon´czyłoby sie˛ wysta˛pienie z roszczeniem bezpos´rednim przez danego poszkodowanego w danej konkretnej sprawie. W dokt- rynie przewaz˙a pierwszy z wymienionych pogla˛do´w. Z taka˛ interpretacja˛ nalez˙y sie˛

zgodzic´, jako z˙e wskazuje na nia˛ dosłowne brzmienie przepisu. Tytułem przykładu, jez˙eli na podstawie art. 3 konwencji włas´ciwe byłoby lex loci delicti, to pozostałoby ono włas´ciwe takz˙e wo´wczas, gdyby wprawdzie była mu znana instytucja actio directa, ale ubezpieczyciel mo´głby sie˛ zwolnic´ od odpowiedzialnos´ci, podnosza˛c przeciwko poszkodowanemu zarzuty z umowy ubezpieczenia, kto´rych nie miałby prawa podnies´c´ zgodnie z prawem włas´ciwym dla tej umowy¹⁹.

Artykuł 9 Konwencji Haskiej jest przedmiotem rozbiez˙nych interpretacji.

W doktrynie spotyka sie˛ zaro´wno pogla˛d, w mys´l kto´rego okres´la on prawo

17 Article 9: „Persons who have suffered injury or damage shall have a right of direct action against the insurer of the person liable if they have such a right, under the law applicable according to Articles 3, 4 or 5.

If the law of the State of registration is applicable under Articles 4 or 5 and that law provides no right of direct action, such a right shall nevertheless exist if it is provided by the internal law of the State where the accident occurred.

If neither of these laws provides any such right it shall exist if it is provided by the law governing the contract of insurance”.

18 Zob. przypis 17.

19 U. Hübner, Der Direktanspruch gegen den Kraftfahrzeughaftpflichtversicherer im Inter- nationalen Privatrecht, „Versicherungsrecht” 1977, s. 1075.

włas´ciwe jedynie dla dopuszczalnos´ci roszczenia bezpos´redniego, jak i zapat- rywanie, zgodnie z kto´rym prawu przezen´ wskazanemu podlega actio directa w całos´ci²⁰. Literalna wykładnia art. 9 Konwencji Haskiej zdaje sie˛ wskazywac´ na to, z˙e przepis ten okres´la jedynie prawo włas´ciwe dla oceny, czy actio directa poszkodowanemu przysługuje, a nie – jakiemu prawu ono podlega. Przyje˛cie takiej interpretacji powoduje, z˙e problem włas´ciwos´ci prawa dla actio directa pozostaje kwestia˛ otwarta˛. Konsekwencja˛ takiej wykładni art. 9 konwencji jest dopuszczenie do sytuacji, w kto´rej statut deliktowy be˛dzie włas´ciwy do oceny roszczenia bezpos´redniego nieznanego mu jako instytucja, a dopuszczalnego na podstawie art. 9 zd. 3 w mys´l prawa włas´ciwego dla umowy ubezpieczenia. Zaistnienie takiej sytuacji nie jest moz˙liwe w pan´stwach Unii Europejskiej, a to z uwagi na fakt, z˙e – jak wspomniano wyz˙ej – actio directa przyznaja˛ poszkodowanemu w wypadku samochodowym wszystkie pan´stwa członkowskie UE; zakładaja˛c jednak racjonal- nos´c´ two´rco´w Konwencji Haskiej nalez˙y przyja˛c´, z˙e ich intencja˛ było poddanie prawu wskazanemu w art. 9 konwencji actio directa w całos´ci, a nie tylko dopuszczalnos´ci tego roszczenia; taka interpretacja jest ponadto zgodna z idea˛

„funkcjonalnej jednos´ci” actio directa (zob. wyz˙ej). Podkres´lenia wymaga fakt, z˙e jes´li statutem deliktowym na podstawie Konwencji Haskiej be˛dzie prawo kto´regokolwiek z pan´stw członkowskich UE – w zwia˛zku z tym z˙e wszystkie te pan´stwa znaja˛ instytucje˛ actio directa – prawo to be˛dzie jednoczes´nie włas´ciwe dla oceny roszczenia bezpos´redniego²¹.

Odre˛bna˛ kwestia˛ jest okres´lenie go´rnej granicy odpowiedzialnos´ci ubezpieczy- ciela w stosunku do poszkodowanego. W mys´l art. 36 ust. 2 ustawy o ubez- pieczeniach obowia˛zkowych, za szkody spowodowane w pan´stwach, kto´rych biura narodowe sa˛ sygnatariuszami Jednolitego porozumienia mie˛dzy biurami narodowy- mi – regulaminu wewne˛trznego (a zatem m.in. we wszystkich krajach UE), zakład ubezpieczen´ odpowiada do wysokos´ci sumy gwarancyjnej okres´lonej przepisami tego pan´stwa, nie niz˙szej jednak niz˙ minimalne sumy gwarancyjne okres´lone w ustawie. Przepis art. 36 ust. 2 stanowi implementacje˛ art. 2 tzw.

trzeciej dyrektywy komunikacyjnej²², w mys´l kto´rego umowa obowia˛zkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdo´w ma zapewnic´ w kaz˙dym pan´stwie członkowskim pokrycie zgodne z prawem tego pan´stwa lub pokrycie wymagane

20 Zob. szczego´łowo R. Sieghörtner, Internationales Straßenverkehrsunfallrecht, Tübingen 2002, s. 109–110.

21 Jes´li natomiast byłoby nim takie pan´stwo spoza UE, kto´re nie zna instytucji roszczenia bezpos´redniego, to wo´wczas actio directa podlegałoby w pierwszej kolejnos´ci niebe˛da˛cemu statutem deliktowym prawu miejsca wypadku (wo´wczas gdy statutem deliktowym byłoby prawo pan´stwa rejestracji), a w naste˛pnej – prawu włas´ciwemu dla umowy ubezpieczenia (statutowi ubezpieczeniowemu).

22 Third Council Directive 90兾232兾EEC of 14 May 1990 on the approximation of the laws of the Member States relating to insurance against civil liability in respect of the use of motor vehicles, OJ L 129, 19兾05兾1990 P. 0033-0035.

przez prawo pan´stwa, w kto´rym pojazd zwykle stacjonuje, jes´li jest ono wyz˙sze²³. Przyje˛te rozwia˛zanie oznacza, z˙e okres´lenie minimalnej wysokos´ci sum gwarancyjnych naste˛puje niejako „w oderwaniu” od kwestii włas´ciwos´ci prawa dla roszczenia bezpos´redniego poszkodowanego do ubezpieczyciela OC sprawcy szkody.

W krajach Unii Europejskiej od dnia 11 stycznia 2009 r. stosowane jest rozporza˛dzenie (WE) nr 864

兾2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca

2007 r. dotycza˛ce prawa włas´ciwego dla zobowia˛zan´ pozaumownych (Rzym II)²⁴, kto´re wskazuje prawo włas´ciwe dla actio directa w swoim art. 18. W mys´l tego przepisu poszkodowany moz˙e wysta˛pic´ z roszczeniem bezpos´rednim do ubez- pieczyciela OC sprawcy szkody, jez˙eli przewiduje to prawo włas´ciwe dla danego zobowia˛zania pozaumownego lub tez˙ prawo, kto´remu podlega umowa ubez- pieczenia²⁵. Przepis ten posługuje sie˛ ła˛cznikiem złoz˙onym w postaci alternatywy ro´wnorze˛dnej²⁶. Celem tego rodzaju konstrukcji²⁷ jest z reguły faworyzowanie konkretnych skutko´w materialnoprawnych; mo´wi sie˛ tu w zwia˛zku z tym o tzw.

favor lub Günstigkeitsprinzip²⁸. Wydaje sie˛, z˙e u podstaw unormowania zawartego w art. 18 rozporza˛dzenia „Rzym II” lez˙y da˛z˙enie do zapewnienia jak najpełniejszej ochrony oso´b poszkodowanych i z˙e w zwia˛zku z tym nalez˙y je interpretowac´ w ten sposo´b, z˙e jes´li oba wchodza˛ce w gre˛ systemy prawne przyznaja˛ poszkodowanemu actio directa, to sa˛d zastosuje ten z nich, kto´ry be˛dzie korzystniejszy dla poszkodowanego²⁹.

Rozporza˛dzenie „Rzym II” nie wyła˛czy zastosowania do roszczenia bez- pos´redniego poszkodowanego w wypadku samochodowym Konwencji Haskiej o prawie włas´ciwym dla wypadko´w drogowych. Wynika to z art. 28 rozpo- rza˛dzenia, w mys´l kto´rego obowia˛zuja˛ce umowy mie˛dzynarodowe reguluja˛ce

23 Z art. 2 nie wynika w sposo´b jednoznaczny, co nalez˙y rozumiec´ pod poje˛ciem „pokrycie”

(cover). Wydaje sie˛ jednak, z˙e chodzi tu wyła˛cznie o minimalne sumy gwarancyjne, jako z˙e w przepisie mowa jest o wysokos´ci pokrycia, a nie o jego zakresie; inaczej F. Seatzu, Insurance..., s. 224.

24 Regulation (EC) No 864兾2007 of the European Parliament and of the Council of 11 July 2007 on the law applicable to non-contractual obligations (Rome II), OJ L 199, 31兾07兾2007 P. 0040-0049.

25 Art. 18. Direct action against the insurer of the person liable.

The person having suffered damage may bring his or her claim directly against the insurer of the person liable to provide compensation if the law applicable to the non-contractual obligation or the law applicable to the insurance contract so provides.

26 Brak tu wskazania pierwszen´stwa kto´regokolwiek z człono´w alternatywy.

27 Analogiczne unormowanie zawiera art. 40 ust. 4 ustawy wprowadzaja˛cej niemiecki kodeks cywilny (EGBGB; BGBl. 1997 I, s. 1061.

28 Zob. J. Kropholler, Internationales Privatrecht, Hamburg 2004, s. 139.

29 Szerzej na ten temat K. Ludwichowska, Problematyka kolizyjna..., s. 131–132.

problematyke˛ zobowia˛zan´ pozaumownych maja˛ przed nim pierwszen´stwo³⁰. Wyja˛- tek stanowia˛ tu konwencje, kto´rych stronami sa˛ wyła˛cznie pan´stwa członkowskie UE, a Konwencja Haska o prawie włas´ciwym dla wypadko´w drogowych do nich nie nalez˙y³¹; jej stronami sa˛ przeciez˙ m.in. Szwajcaria, Serbia, Bos´nia i Hercegowina czy Białorus´.

W pan´stwach-stronach Konwencji Haskiej prawo włas´ciwe dla roszczenia bezpos´redniego osoby poszkodowanej w wypadku samochodowym do ubezpieczy- ciela OC sprawcy szkody okres´lane be˛dzie zatem nadal na podstawie jej przepiso´w, a nie o art. 18 rozporza˛dzenia „Rzym II”. Artykuł 9 konwencji i artykuł 18 rozporza˛dzenia posługuja˛ sie˛ odmiennymi konstrukcjami: pierwszy – ła˛cznikiem kaskadowym, a drugi – ła˛cznikiem w postaci alternatywnej. Konwencja i rozpo- rza˛dzenie w ro´z˙ny sposo´b normuja˛ tez˙ włas´ciwos´c´ prawa dla odpowiedzialnos´ci cywilnej sprawcy szkody³². Podje˛te w ramach UE działania unifikacyjne w zakresie prawa włas´ciwego dla zobowia˛zan´ pozaumownych nie doprowadziły wie˛c do stworzenia jednolitego rez˙imu kolizyjnoprawnego actio directa przysługuja˛cego poszkodowanemu w wypadku samochodowym.

The law applicable to the traffic accident victim’s direct right of action against the insurer of the person liable

Summary

The article begins with a short description of the legal situation of a victim of atransborder traffic accident. The author then proceeds to examine the problem of qualification of the victim’s direct right of action (actio directa) against the insurer of the person liable as well as to analyse art. 9 of the Hague Convention on the law applicable to traffic accidents and art. 36(2) of the Polish Compulsory Insurance Act. The article ends with abrief consideration of art. 18 of the Regulation (EC) No 864

兾2007 of the European

Parliament and of the Council of 11 July 2007 on the law applicable to non-contractual obligations (Rome II).

30 Na ten temat zob. m.in. J. von Hein, Die Kodifikation des europäischen IPR der außervertraglichen Schuldverhältisse vor dem Abschluss? Zum gegenwärtigen Stand der Arbeiten an der Rom-II-Verordnung, „Versicherungsrecht” 2007, nr 10, s. 451.

31 Na ten temat zob. tez˙ T. Thiede, M. Kellner, „Forum shopping” zwischen dem Haager Übereinkommen über das auf Verkehrsunfälle anzuwendende Recht und der Rom-II-Verordnung.

Eine Fallstudie, „Versicherungsrecht” 2007, nr 34, s. 1626.

32 Szczego´łowo na ten temat zob. K. Ludwichowska, Odpowiedzialnos´c´ cywilna..., s. 344 i n.