T.A. Zajkowski
”Atlas de l’anitquité chretienne”, F.
van de Meer, Paris-Bruxelle 1960 :
[recenzja]
Studia Theologica Varsaviensia 4/2, 413-414
1 3 5 ] R E C E N Z J E I S P K A W O Z D A N I A 4 1 3
U rzęd o w i K ościoła. Szk od a, że au tor n ie o p ra co w a ł tu ta j osob n o życia co d zien n eg o z w y k ły c h ch rześcija n w o p arciu o a n a lizę d zieł K lem en sa A lek sa n d r y jsk ie g o , zw ła szcza Paiclagogosa, i lis tó w św . C ypriana: d zieła te u k azu ją p o trzeb y i b o lą czk i ó w czesn eg o la ik a tu i d u c h o w ie ń stw a a n g a żu ją ceg o się do sp ra w n ie z w ią z a n y c h z jego p o w o ła n iem oraz p o stę p u ją c e w c ią ż z w y c ię stw o p ie r w ia s tk a B ożego w ż y c iu cod zien n ym .
D zieło K. B a u sa p od ając szero k i m a teria ł w sk a z u je na p o trzeb ę op ra c o w a n ia ta k ich zagad n ień : jak o d b y w a ła się p raca e w a n g e liz a c y jn a św . P a w ła ? jak się od b y ła p ierw sza ek sp a n sja ch rześcija ń stw a ? jak się u sto su n k o w a li c h r ześcija n ie w A n tio c h ii lu b w L io n ie do ży c ia pogan, w śró d k tó ry ch ż y li, p r a c o w a li i z k tó ry m i b y li w ielo ra k o p o w ią za n i? ja k ie u p ra w ia li on i zaw od y? Jak a b y ła p ozy cja i ży cie ch rześcijan s łu żą cy ch w w ojsk u ?
K sią żce b rak je s t ta b lic ch ro n o lo g iczn y ch , m ap oraz ilu str a c y j p om a g a ją cy ch w zro zu m ien iu w ie lu p o w ią za ń a d m in istr a c y jn o -p o lity c z n y c h .
ks. T. A. Z a j k o w s k i
F .v a n der M EER — C h ristin e M ohrm anna: A tla s d e l ’a n tiq u ité ch ré tie n n e (tłu m a czen ie z h o le n d e r sk ie g o d o k o n a n e przez D e n ise v a n W e e ld e r e n -B a k e la n ts i P ierre G o lliet, ze w stęp em H en ri Irè n è e M arrou),
P a r is -B r u x e lle 1960.
H isto ria op iera się n a d atach i na g eo g ra fii jak b y n a d w óch nogach. P o stu la t te n d o sk o n a le je s t sp e łn io n y p rzez w y ż e j c y to w a n e dzieło. W p ie r w sz e j cz ę śc i za w iera ono 42 d o k ła d n ie op ra co w a n y ch m ap , ilu stru ją cy ch sto p n io w e ro zszerza n ie s ię K ościoła, p o w sta w a n ie .stolic b is k u p ich i p a tria rch a tó w , o środ k ów ż y c ia zak on n ego, oraz w sk a zu ją cy ch g d zie i k ie d y ż y li p isarze ch rześcija ń scy . K o n ieczn o ść p o sia d a n ia dobre g o a tla su m o ż e u d ow od nić n a stę p u ją c y fa k t. Z n am y m n iej w ię c e j p r z e b ieg ż y c ia św ię te g o A ta n a zeg o i n iera z o b ija ły n am się o u szy ta k ie n a z w y jak A lek sa n d ria , N iceja , T rew ir czy S yrm iu m . B y ły one w sza k że często p u sty m ty lk o d źw ięk iem . M ając dopiero przed sobą m ap ę u św ia d am iam y so b ie ogrom tra g iczn ej tu ła czk i św . A ta n a zeg o od gorącej A le k sa n d r ii — b ęd ą cej od d aw n a i d łu go jeszcze p o tem cen tru m życia k u ltu r a ln e g o i u m y sło w eg o — aż po p ó łn o cn y k ra n iec ó w czesn eg o św ia ta w śró d b a rb a rzy ń sk ich n arodów .
N a część drugą A tla su sk ła d a ją się trzy rozd ziały: K o śció ł m ę c z e n n ik ó w w la ta c h 30— 313 (str. 33— 57), K o śció ł c e sa r stw a w la ta ch 313— 600 (str. 58·—172) i O jco w ie K o ścio ła i lite r a tu r y sta ro ży tn o ści ch rześcija ń sk iej (str. 173·— 182). Te trzy ro zd zia ły ob ejm u ją 614 fo to g r a fii rzeźb, ob razów , b u d o w li, m ed a lio n ó w i rycin , o b ja śn io n y ch c z ę sto k ro ć c y ta ta m i za czerp n ięty m i ze zn a n y ch d zieł sta ro ży tn y ch i s ła w n y m i in sk ry p cja m i. W zb ogacają one n a szą w ie d z ę — o c z y w iśc ie ty lk o częścio w o , g d y ż n ie u k azu ją ca ło śc i — o w a ru n k a ch k u ltu r a ln y c h św ia ta sta ro ży tn eg o , w k tó r y m p o w sta w a ło i ro zw ija ło się c h
rzęści-4 1 rzęści-4 R E C E N Z J E I S P R A W O Z D A N I A [ 3 6 ]
ja ń stw o , a k tó re to w a ru n k i o grom n ie rzu tu ją n a n aszą r z e c z y w i stość.
O sta tn ia część posiad a in d ek sy : n azw g eo g ra ficzn y ch w y stęp u ją cy ch na m ap ach i w te k ś c ie (185— 205), im ion (206—212), a u to ró w sta r o ż y t n y c h (213), fo to g ra fij (216) oraz k o m en ta rz do m ap (213—216). C ałe d zieło je s t sta ra n n ie w y d a n e , m ap y są b a rw n e na k red o w y m p a p ie rze, ilu str a c je w y ra źn e, p r z e jr z y sty druk, w ie lo b a r w n a o b w o lu ta i p łó cien n a opraw a. D obór zd jęć z o sta ł p o d y k to w a n y n ie zm y słem e ste ty czn y m , lecz k o n ieczn o ścią z ilu str o w a n ia p o stęp u k u ltu r y i c y w ili zacji św ia ta ch rześcija ń sk ieg o z p o d k reślen iem k a żd orazow ym n o w y ch sp e c y fic z n y c h cech w y stę p u ją c y c h n a p r z ed sta w ia n y m i k o m e n to w a n y m zd jęciu.
O boje a u to ro w ie A tla su są p ro feso ra m i U n iw e r sy te tu K a to lick ieg o w N im ègu e: C h ristin e M o h r m a n n je s t sp e c ja listk ą w filo lo g ii ła c iń sk ie j, n a to m ia st O. F. v a n der M e e r je s t arch eo lo g iem i h is to ry k iem sztu k i. H. I. M arrou p o d k reśla w p rzed m o w ie, że ob o je a u to r o w ie są n ie ty lk o k o m p e te n tn y m i u czo n y m i w s w y c h d ziedzinach: są h u m a n ista m i, a u te n ty c z n y m i sp a d k o b ierca m i i k o n ty n u a to ra m i tra d y cji h u m an izm u ch rześcija ń sk ieg o , o d zied ziczon ego po O jcach K o ścioła.
A tla s, k tó ry zo sta ł w y d a n y w języ k u h o len d ersk im , fra n cu sk im , a n g ie lsk im i n iem ieck im , jest k o n ieczn ą i n ieo d zo w n ą p om ocą dla h is to r y k ó w sta ro ży tn o ści ch rześcija ń sk iej i dla p a trologów .
ks. T. A. Z a j k o w s k i
R ELIG IO ZN A W STW O
Z c z te r o -i d w u le tn im o p ó źn ien iem d o ta rły do p o lsk ich ośrod k ów n a u k o w y ch d w ie p o z y c je b ib lio g r a fic z n e z zak resu isla m isty k i, k tó re za słu g u ją n a k ró tk ą w zm ia n k ę recen zy jn ą .
Y (ouakim ) M O U B A R A C , L ’Isla m , C asterm an 1962, 213 s. A u tor, k a to lic k i is la m o lo g p o ch o d zen ia arab sk iego, m a ją cy w sw y m dorobku lic z n e i cen n e p ra ce z zak resu zw ła szcza eg zeg ezy te k s tó w k o ra n iczn y ch , sz czeg ó ln ie w u jęciu p o ró w n a w czy m z te m a ty k ą b ib lijn ą, w sw e j m o n o g ra fii sy n te ty c z n e j ,Is l a m ’ p o d ejm u je się ch a ra k tery sty k i p o d sta w o w y c h za g a d n ień zw ią za n y ch z g en ezą r e lig ii M ah om eta (15—■ — 51), jej d ok tryn ą (52— 66), jej p ra k ty k a m i k u lty c z n y m i (67— 96), n a s tę p n ie z h isto ry czn ą ek sp a n sją d o k try n y m a h o m eta ń sk iej w ok resie śr ed n io w ieczn y m (97— 103; 104·— 126) i w r e sz c ie z ak tu a ln ą sy tu a cją św ia ta isla m u , p er sp e k ty w a m i tej r e lig ii i sto su n k ie m do ch ry stia n izm u (127— 206). Z a łą czn ik i za w iera ją k o lejn o : ta b licę d em o g ra ficzn ą św iata m u zu łm a ń sk ieg o , s ta ty s ty k i d o ty czą ce isla m u w L ib a n ie, w y k a z g łó w
