R O C ZN IK I G LEB O ZN A W C ZE T. X LIV NR 1/2 W A R SZA W A 1993: 93-106
JÓZEF CHOJNICKI
GLEBY BRUNATNE W YTW ORZONE Z UTW ORÓW POK RY W O W Y CH RÓW NINY BŁO Ń SK O -SO CH A CZEW SK IEJ
Katedra Gleboznawstwa SGGW w Warszawie
WSTĘP
Gleby zlodowacenia środkowopolskiego charakteryzują się dużą zmienno ścią typologiczną. Jest to głównie związane - poza innymi czynnikami - z rodzajem skały, z jakiej się one tworzyły oraz z często występującą niejedno rodnością substratu, zwłaszcza eolicznego. Na badanym obszarze występują gliny zwałowe [5, 8, 19] najczęściej przekształcone peryglacjalnie [4, 11], piaski różnej genezy [15, 16] oraz utwory pyłowe i pylaste, tzw. utwory pokrywowe, pochodzenia eolicznego i wodnego [9,10].
Celem przedstawionej pracy było poszukiwanie zespołu wskaźników diag nostycznych, zwłaszcza mineralogicznych i mikromorfologicznych, dla okre ślenia nasilenia procesu ługowania w glebach brunatnych właściw ych wytworzonych z utworów pyłowych. Mimo że są to gleby użytkowane rolni czo, to zachowały do dziś w profilu naturalny układ poziomów genetycznych związanych z procesem glebotwórczym.
OBIEKT I M ETODYKA B A D A N
Badania prowadzono na Równinie Błońsko-Sochaczewskiej położonej w południowej części Kotliny Warszawskiej. Obszar ten, wyniesiony najczęściej do wysokości 85-90 m n.p.m., wykazuje skomplikowaną budowę geologiczną [12], choć na powierzchni pokryty jest pyłami eolicznymi o miąższości do 150 cm. Wiek pyłów oznaczony metodą termoluminescencji (TL) wynosi 15-17 tys. lat. Pyły zalegają na piaskach eolicznych, iłach zastoiskowych (wiek metodą TL ustalono na 51-53 tys. lat) lub glinach zlodowacenia środkowopol skiego z warstwą bruku w stropie [11].
94 J. Chojnicki
1... 4 PROFILE - PROFILES
R y s . l . R o z m ie s z c z e n ie o d k r y w e k w te r e n ie F i g . l . L o c a tio n s o f s o il p r o f ile s o n th e te rra in
Badania terenowe na Równinie objęły 35 profilów glebowych, z których 4 przedstawiono w niniejszej pracy (rys. 1). W wytypowanych profilach sporzą dzono opis morfologiczny, a z wyróżnionych poziomów genetycznych pobra no próbki glebowe do analiz fizykochemicznych, mikromorfologicznych i rentgenograficznych. Badania laboratoryjne obejmowały następujące analizy: skład granulometryczny metodą Bouyoucosa w modyfikacji Casagrande‘a i Prószyńskiego, pH-potencjometrycznie, kwasowość hydrolityczną - metodą Kappena, kationy wymienne w i n octanie amonu lub 1 n NH4CI (jeśli próbki zawierały СаСОз), węgiel ogółem - metodą Tiurina, żelazo wolne metodą Aquillera i Jacksona, wolny glin w wyciągu 0,5 n NaOH według Fostera, СаСОз - metodą Scheiblera, zawartość składników ogółem - metodą stapiania z Na2CÛ3. W uzyskanych roztworach poszczególne pierwiastki oznaczano techniką ASA i fotometrii płomieniowej. Właściwości mikromorfologiczne (płytki cienkie) oznaczono metodą Kowalińskiego i Bogdy [13], natomiast przy opisie plazmy glebowej wykorzystano klasyfikację Brewera [1].
Przed wydzieleniem iłu koloidalnego do badań rentgenograficznych z pró bek glebowych usuwano wolne żelazo, węglany i substancję organiczną. Próbki iłu po wysyceniu Mg, Mg+gliceryna i К poddawano promieniowaniu Cu-K przepuszczanemu przez filtr niklowy. Oprócz tego próbki wysycone
Tabela 1 I I/iarnienie i niektóre właściwości fizykochemiczne gleb
Сiranulometric composition and some physio-cheniical soil properties Profil Profile Głębokość Depth |cm] Poziom 1 Iorizon Procent frakcji о ф w mm Percent of fraction of dia. ф in mm pH KCI mcij 100 g gleby of soil Vs °/( CaO >< г N C: N 1-0.1 0.1-0.02 <0.02 <0.002 Hh s T '? 4 - 20 Ap 30 40 21
Gleby brunatne wyługowane
7 4.6 1.65
I .eached brown soils
2.04 4.50 64.05 0.0 0.87 0.08 10.0 3(1 - 50 Bbr (t. fe) 19 53 28 14 4 u 0.77 0.40 10.17 02.43 0.0 0.21 no no i 55 - 75 Bbr (t. fe) С 22 58 20 8 5.7 0.30 6.52 6.54 95.41 o.o 11.07 no no 75 - 90 Cca 2Q 55 16 5 7.1 0.00 5.1 1 5.11 100,0 4.6 0.06 no no 120- 140 IKa 68 27 5 3 7.4 (1.00 1.36 1.36 100.0 -» ■> 0.03 no no 0 - 20 Ap 43 41 16 4 5.4 1.31 3.43 4.74 72.36 0.0 0.05 0.10 0.5 27-37 Bbr (t. fe) 44 42 14 •> 5.7 0.45 2.14 2.59 82.62 0.0 (1.21 no no 2 45 - 55 Bbr (t. fe) С 48 43 Q 3 5.0 0.30 1.60 1.00 84.21 o.o 0.07 no no 70 - go IIC 65 31 4 3 6.0 0.19 1.43 1.62 88.27 0.0 0.02 no no 130 - 140 IIC 70 18 3 3 6.2 0.15 1.26 1.41 80,36 o.o 0.03 no no 0 - 25 Лр 16 56 28 u 6.3 0.41 S.93 0.34 05.61 0.0 0.60 0.10 6.9 40 - 50 Bbr (t. fe) 12 50 38 11 5.7 0.41 13.29 13.70 07.(К) 0.0 0.20 no no 3 60 - 70 С 13 56 31 9 6.0 0.26 8.78 0.04 07.12 0.0 0.14 no no 70 - 85 IIC 58 34 8 5 6.1 0.19 4.25 4.44 05.72 0.0 0.00 no no 110- 130 IHCcag 34 18 48 22 7.0 0.00 17.65 17.65 100.0 16.S 0.00 no no 0 - 25 Ap 23 51 26
Gleba brunatna bardzo
6 6.8
słabo wyługowana
0.10 11.05
Brown 11.24
very weak leached soil
08.31 0.6 0.06 0.12 s.o 30-40 Ap 18 56 26 5 6.9 0.1 1 10.78 10.80 08. OU 0.3 0.75 0.08 0.4 4 46 - 60 Bbr 21 40 30 9 6.9 0.11 12.63 12.74 00.14 o.: 0.15 no no 90 - 100 Cca 16 62 ■> •> 0 7.4 0.001 12.40 12.40 100.0 10.0 0.07 no no 140 - 150 С'ca 18 65 17 6 7.4 0.00 11.50 11.50 100.0 0.4 0.02 IH) no ni'» - nic o z n a c z o n o
96 J. Chojnicki
potasem poddawano prażeniu w temperaturze +300 °C i +550 °C i traktowano promieniowaniem.
Tabela 2 Barwa poziomów genetycznych
Colour genetic horizons Profil Profile Głębokość Depth [cm] Poziom genetyczny Genetic horizon Barwa - Colour
stan suchy - dry state stan wilgotny - moist state Gleby brunatne wyługowane - Leached brown soils
1 0 - 30 Лр 1 OYR 6/3 10YR 3/3 Kopyto w 30 - 50 Bbr (t, fe) 7.5 YR 5/8 5 YR 4/4 50 - 80 Bbr (t, fe) С 7,5 YR 6/6 5 YR 5/6 80 - 110 Cca 7.5 YR 6/4 10 YR 5/4 > HO 11 Cca 7,5 YR 6/4 10 YR 5/4 2 0 - 25 Л 10 YR 5/2 10 YR 3/2 Ol tarze w 2 5-40 Bbr (t. fe) 10 YR 6/4 7,5 YR 5/4 40 - 60 Bbr ( t, fe) С 10 YR 7/4 10 YR 5/6 > 60 IIC 10 YR 7/4 10 YR 5/6 3 0 - 30 A 5 YR 5/1 10 YR 3/2 Ożarów 30 - 55 55 - 70 Bbr (t. fe) С 7.5 YR 6/6 7.5 YR 6/6 7.5 YR 5/6 7.5 YR 5/6 70 - 95 IIC 7,5 YR 6/6 7,5 Y R 5/6 >95 IHCcag 7,5 Y 7/1 5 Y 5/2
Gleba brunatna bardzo słabo wyługowana - Brown very weak leached soil
4 0 - 40 Ap 10 YR 6/2 10 YR 3/3
Laźniew 40 - 70 Bbr 7,5 YR 5/8 7,5 YR 5/6
>70 Cca 10 YR 7/4 10 YR 6/4
OMÓWIENIE WYNIKÓW
Badane gleby użytkowane ogrodniczo, wykazują (tab. 1 i 2) uziarnienie odpowiadające utworowi pyłowemu o miąższości do 150 cm. Większość gleb (profile 1-3) jest niejednorodna; jako skały podścielające występują piaski
T a b e la 3
Zawartość w częściach ziemistych całkowitego żelaza, glinu i krzemionki oraz wolnego zelaza i glinu Content in particlas < 1 mm of total iron. aluminium, silica and free iron and aluminium
Prof U Profile Głębokość Depth cm Poziom I lorizon
SiO: A N h Fe:0} Stosunki molarne - Molar ratios
Żelazo wolne w ogólnym Free iron in total
Л1:Оз wolne - free Glin wolny w ogólnym Free aluminium in total % Si(b A K h SiO: Fe:0? SiO: R_4h Fe:( h wolny - free
Gleby brunatne wyługowane - I .cached brown soils
1 4 -2 0 Ap 88.77 6.43 1.54 24.76 162.33 21.48 0.434 28.18 0.386 6.00 Ko pyto w 30 - 50 Bbr (t. fe) 83.20 8.30 2.86 18.01 74.17 14.68 0.665 23.25 0.622 7.49 55-75 Bbr (t. fe) С 86.90 7.55 2.03 20.63 1 18.66 17.58 0.436 21.47 0.342 4.53 75 - 40 Cca 82.30 5.86 1.61 25.15 135.80 21.22 0.252 15.-65 0.227 3.87 120 - 140 II Ca 41.14 4.00 0.46 40.73 251.16 35.04 0.322 33.54 0.181 4.52 2 0 - 20 Ap S9.74 5.47 1.44 24.72 165.1 1 25.18 0.331 22.48 0.316 5.77 ( )ł tarze w 27-37 Bbr (t. fe) 91.47 5.17 0.80 31.60 303.40 28.62 0.250 31.25 0.338 6.54 45 - 55 Bbr (t, fe) С 42.57 4.33 0.64 38.35 383.50 38,86 0.240 37.50 0.338 7.80 70 - 90 IK' 43.48 5.64 0.80 30.01 312.20 27.38 0.230 28.75 0.248 4.36 130- 140 IK' 44.44 4.00 0.48 42.67 526.33 34.47 0.170 35.41 0.242 7.30 3 0-25 Ap 87.04 7.70 1.78 20.44 130.04 17.66 0.253 14.21 0.318 4.13 Ożarów 40 - 50 Bbr (t, fe) 80,45 10.23 3.42 14.13 62.57 11.52 0.560 16.37 0.618 6.04 60 - 70 С 85,36 8.10 2.42 14.02 43.86 15.82 0.424 17.52 0.454 5.60 70 - 85 lie 89.85 5.37 1.61 30.36 148.80 25.22 0.261 16.21 (1.316 5.88 110 - 130 IlICcag 61.26 4.84 3.24 11.16 50.25 4.13 0.212 6.54 0.342 3.47
4 ( ileba brunatna bardzo słabo wyługowana - Brown very weak leached soil
Łaź nic w 0 -25 Ap 83,70 7.73 1.77 14.44 125.81 16.88 0.221 12.48 0.226 2.42 30 - 40 AP 84.40 7.73 1.77 14.74 127.72 17.13 0.141 10.74 0.244 3.80 46-60 Bbr 82.14 4.04 3.77 16.34 70.52 13.26 0.367 11.80 0.551 6.06 90- 100 Cen 71.67 4.15 1.44 14.77 102.16 12,40 0.182 4.38 0.273 2.43 140- 150 Cca 74.57 7.04 1.43 14.00 102.41 16.04 0.301 15.54 0.203 2.88 G le by b ru n a tn e z utw or ow p o k ry w o w y c h
Wskaźniki typologiczne gleb Typological indices of investigated soils
'Г а b ela 4
Wskaźnik przemieszczenia: stosunek składników poziomów
, r , . r . B b r B b r ( t . f e )
i>r0fiI Indices ot translocation: ratio ol component ot horizons - : ---— — P r o f i l e
---w y m ie n n e - e x c h a n g e a b le w o ln e - free S i ( b S i ( b S i ( b
R:(h T b (h A H h
il - с la v
Га M ц Fe:<h А1:Оз SiO:
Gleby brunatne wyługowane • Leached brown soils
1 2.0 2.0 0.1 3.2 1.5 1.6 0.0 1.4ft 2.04 1.37
3 1.2 1.4 3.2 1.5 2.2 l.o 1.0 1.53 2.0S 1.44
Gleba brunatna bardzo słabo wyługowana - Brown very weak leached soil
4 1.6 1.2 1.4 1.1 1.7 2.1 1.2 1.27 1.7S 1.10 J. C ho jn ic ki
Gleby brunatne z utworow pokrywowych 09
luźne (profile 1, 2) i piaski słabogliniaste py laste podścielone gliną średnią (profil 3).
Profilowe rozmieszczenie iłu koloidalnego (tab. 1) i wszystkie inne badane właściwości wskazują (tab. 3 i 4), że są to gleby brunatne wyługowane (profile
1-3) lub w początkowej fazie ługowania (profil 4). Nieco większe zawartości frakcji ilastej w poziomach Bbr i Bbr(t,fe) należy wiązać z niewielkim jej przemieszczaniem z poziomów Ap. Wskaźnik przemieszczenia iłu koloidal nego (tab. 4) z poziomów powierzchniowych do Bbr(t, fe) lub Bbr wynosi: dla gleb brunatnych wyługowanych 1,2-2, a dla gleby brunatnej bardzo słabo wyługowanej - 1,6.
Gleba brunatna określona jako bardzo słabo wyługowana (tab. 1) wykazuje odczyn obojętny, stopień wysycenia zasadami około 100% oraz nieznaczną kwasowość hydrolityczną, co odróżnia ją od gleb brunatnych wyługowanych. W tych ostatnich stwierdziono w poziomach powierzchniowych odczyn kwaś ny i słabokwaśny, znacznie większą kwasowość hydrolityczną oraz stopień wysycenia zasadami od 65 do 95%. Zmiany wymienionych właściwości wraz z głębokością profilów związane są ze stopniem i głębokością wyługowania СаСОз.
Całkowita analiza substratu gleby (tab. 3) wykazała dużą zawartość SiÜ2 w poziomach Ap, przy równocześnie małej zawartości Fe2Û3 i AI2O3, natomiast w poziomach Bbr(t, fe) i Bbr znacznie wyższe zawartości wodorotlenków żelaza i glinu, nieco mniejsze zaś zawartości SiÜ2 w porównaniu z Ap. Najwyższą zawartość (tab. 3) wolnego żelaza i glinu stwierdzono w poziomie Bbr(t, fe) i Bbr.
Analiza rentgenograficzna frakcji iłu koloidalnego (rys. 4, 5) wykazała obecność montmorylonitu, wermikulitu, illitu, kaolinitu oraz śladowe ilości chlorytu w Ap gleby brunatnej bardzo słabo wyługowanej i w poziomie IICca gleby brunatnej wyługowanej (profil 1). Interpretując ilościowe występowanie minerałów ilastych na podstawie wysokości pików od największej ilości do najmniejszej w glebie brunatnej bardzo słabo wyługowanej, stwierdzono obe cność: montmorylonitu, wermikulitu, illitu, kaolinitu, natomiast w glebie bru natnej silniej wyługowanej - z wyjątkiem poziomu Bbr(t, fe) - obecność: illitu, montmorylonitu, wermikulitu, kaolinitu. Na tej podstawie można wnoskować, że proces ługowania (rys. 4) powoduje transformację montmorylonitu w m i nerały mieszanowarstwowe: montmorylonit/illit, a w dalszej kolejności w illit. Może to również świadczyć o małej stabilności montmorylonitu szczególnie w powierzchniowych poziomach gleb.
Badania mikromorfologiczne przeprowadzono we wszystkich profilach. Ze względu na podobieństwo ich właaściwości mikromorfologicznych opisy po ziomów genetycznych wykonano wspólnie dla czterech profilów.
Substancja organiczna w poziomie Ap występuje w postaci mullicolu, a głównym typem plazmy jest struktura silasepic i w mniejszej ilości skelsepic barwy ciemnobrunatnej. W profilu nr 4 w tym poziomie (rys. 2) występują konkrecje żelazisto-próchniczne najczęściej kształtu owalnego o regularnych brzegach, wysycone związkami żelaza i substancji organicznej. Obecność
100 J. Chojnicki
R y s .2 . G le b a b r u n a tn a b a r d z o s ła b o w y łu g o w a n a ( p r o f il 4 ), p o z io m A p . K o n k r e c ja ż e la z i s t o - p r ó c h n ic z n a o r a z p la z m a ty p u s ila s e p ic . P o w ię k s z e n ie 4 7 x : a - n ik o le r ó w n o le g łe , b - n ik o le s k r z y ż o w a n e
F ig .2 . B r o w n v e r y w e a k le a c h e d s o il ( p r o f .4 ) , h o r iz o n A p . I r o n - h u m u s c o n c r e tio n a n d s ila s e p ic p la s m a ty p e s E n l a r g e m e n t 4 7 x : a - p a r a lle l n ic o ls , b - c r o s s e d n ic o ls
Gleby brunatne z utworow pokrywowych 101
R y s .3 . G le b a b r u n a tn a w y łu g o w a n a ( p r o f il 1), p o z io m B b r ( t,f e ). P la z m a ty p u s k e ls e p i c i s ła b ie j r o z w in ię ta v o s e p ic . P o w i ę k s z e n i e 9 3 x : a - n ik o le r ó w n o le g łe , b - n ik o le s k r z y ż o w a n e
F ig .3 . L e a c h e d b r o w n s o il ( p r o f ile 1). h o r iz o n B b r(t, fe). S k e ls e p ic a n d w e a k e r d e v e lo p e d v o s e p ic p la s m a . E n l a r g e m e n t 9 3 x : a - p a r a lle l n ic o ls , b- c r o s s e d n ic o ls
102 J. Chojnicki
a ) b)
1.02
R y s .4 . D y f r a k to g r a m y fr a k c ji < 2 [im w g le b ie b r u n a tn e j w y łu g o w a n e j ( p ro fil 1): a- p o w y s y c e n iu M g - g lic e r y n ą , b - po w y s y c e n iu К i p r a ż e n iu w te m p . 5 5 0 С
F ig .4 . D if f r a c t o g r a n is o f f r a c tio n s < 2 [im in le a c h e d b r o w n so il ( p r o f ile 1): a - a f t e r s a tu r a te d in M g - g ly c e r o l, b- a f t e r s a tu r a tio n in К a n d c a lc in a tio n at 5 5 0 UC
Gleby brunatne z utworow pokrywowych 103 a) b ) 1.87 R y s .5 . D y f r a k to g r a m y f r a k c ji < 2 firn w g le b ie b r u n a tn e j ty p o w e j ( p r o f il 4 ): a - p o w y s y c e n iu M g - g lic e r y n ą , b - po w y s y c e n iu К i p r a ż e n iu w te m p . 5 5 0 °C F ig .5 . D if f r a c t o g r a m s o f f r a c tio n s < 2 ц т in ty p ic a l b r o w n s o il ( p r o f ile 4 ): a - a f t e r s a tu r a te d in M g - g ly c e r o l, b - a f t e r s a tu r a tio n in К a n d c a lc in a tio n a t 5 5 0 "C
104 J. Chojnicki
konkrecji świadczy o okresowym występowaniu procesu odgórnego ogle jenia, który nakłada się na proces brunatnienia.
Obydwa poziomy iluwialne: Bbr(t, fe) i Bbr, pomimo iż reprezentują dwa różne podtypy gleb brunatnych, wykazują podobne właściwości mikromorfo- logiczne. Dominującymi typami plazmy (rys. 3) są struktury skelsepic i skel- lattisepic, a w glebach brunatnych wyługowanych - słabiej rozwinięty vosepic. Struktury vosepic są nieco liczniejsze w poziomach Bbr(t, fe).
W poziomach С dominuje słabiej wykształcona barwy rdzawożółtej stru ktura plazmy typu skelsepic i silasepic. W profilu 4 w dużej ilości występuje drobnoziarnisty węglan wapnia, który inkrustuje pory glebowe, a miejscami wypełnia całą masę glebową.
DYSK USJA
Przedstawione wyniki badań fizykochemicznych, mineralogicznych i mikromorfologicznych wykazały, że gleby brunatne właściwe Równiny Błoń sko-Sochaczewskiej ulegają procesowi ługowania. Zróżnicowane nasilenie tego procesu (najwyższe w profilu 1, najniższe w profilu 4) jest uwarunkowane uziarnieniem skał macierzystych i podścielających, zawartością węglanów oraz rzeźbą terenu. Podobieństwo właściwości fizykochemicznych i wartości wskaźników typologicznych przedstawionych w tej pracy (tab. 1, 3, 4) i uzyskanych w badaniach wcześniejszych [7, 17, 18] potwierdza tezę, że gleby brunatne wyługowane są dalszym stadium rozwojowym gleb brunatnych ty powych.
Nasilający się proces ługowania prowadzi do zmniejszania się zawartości montmorylonitu w poziomie Ap (rys. 4), co świadczy o jego przemianach w inne minerały lub o małej stabilności. Podobne zjawiska stwierdzono również w innych badaniach gleb brunatnych wyługowanych [3] oraz w wierzchnich poziomach vertisoli [6]. Częściowe różnice jakościowo-ilościowe w minera łach ilastych w porównaniu z glebami brunatnymi wytworzonymi z utworów pyłowych innej genezy [2, 21] należy przypisywać m. in. nieco innym właści wościom skał macierzystych tych gleb.
Badania mikromorfologiczne poziomów cambic, podobnie jak w badaniach innych autorów [3, 14, 20], wskazują, że w miarę nasilenia procesu ługowania następuje przemieszczenie iłu koloidalnego z poziomów wierzchnich oraz że istnieje przewaga struktur skel-lattisepic, skelsepic i vosepic. Nieznaczny wzrost ilościowy plazmy typu vosepic może być spowodowany inną teksturą utworu pyłowego w porównaniu z glinami lodowcowymi.
Dyskusyjna jest przynależność do gleb brunatnych wyługowanych profilu 4 - nazywanego w pracy glebą brunatną bardzo słabo wyługowaną. Zawartość śladowych ilości СаСОз i odczyn zbliżony do zasadowego, niskie wskaźniki przemieszczenia wymiennego Ca i Mg, sumy zasad, Si02/Al2 0 3 oraz właści wości mineralogiczne potwierdzałyby jej przynależność do gleb brunatnych typowych. Jednak znaczne przemieszczenie wolnego żelaza i glinu, wysoka
Gleby brunatne z utworow pokrywowych 105
wartość wskaźnika przemieszczenia Si0 2/Fe2 0 3 oraz widoczna iluwiacja pla zmy glebowej do poziomu cambic świadczą o przebiegającym procesie ługo wania.
WNIOSKI
1. Wskaźnikami diagnostycznymi dla określenia procesu ługowania jest struktura plazmy od skel-lattisepic do vosepic.
2. Transformacja minerałów ilastych montmory lonit - illit zachodzi w miarę nasilania procesu ługowania i powstawania dobrze wykształconego poziomu Bbr(t, fe).
3. Ważnym wskaźnikiem nasilenia procesu ługowania gleb brunatnych właściwych jest przemieszczenie iłu koloidalnego, wapnia, magnezu i żelaza do warstw głębszych profilu.
LITERATURA
[1] Brewer S. W., 1961: Cutans: their definition, recognition and interpretation. J. Soil Sei. 11; 280-292.
[2] Brogowski Z., M azurek A., 1986: Skład mineralny frakcji mniejszych od 0,02 mm gleby aluwialnej. Rocz. Glebozn. t. 37, z. 3: 9-22.
[3] C hodak T., Kowaliński S., 1972: Micromorphological and mineralogical properties of some soil types developed from loess. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 123: 219-231.
[4] D obrzański В., Borek S., Brogowski Z., Czarnowska K., Czerwiński Z., Керка M., Konecka-Betley K., Kuźniarowa A., Łakomieć I., Święcicki Cz., 1973: Typologia i w łaści wości gleb wytworzonych z gliny zwałowej zlodowacenia środkowopolskiego. Rocz. Nauk Roi. 151-D: 1-75.
[5] Dobrzański B., Konecka-Betley K., Czępińska-Kamińska D., 1977: Procesy kształtowania się gleb wytworzonych z gliny zwałowej Wysoczyzny Siedleckiej. Zesz. Nauk. SGGW-AR, Rol nictwo 16: 9-24.
[6] Grahm R. C., Southord A. R., 1983: Genesis of a vertisol and an associated mollisol in Northern Utah. Soil Sei. Soc. Am. J. 47: 552-559.
[7] Konecka-Betley K., 1960: Wstępne kryteria rozpoznawania gleb lessives i niektórych gleb brunatnych. Rocz. Glebozn. t. 9, z. 1: 131-138.
[8] Konecka-Betley K., Borek S., Czarnowska K., Kępka M., Królowa H., Łakom ieć I., Kobylińska J., 1970: Wpływ odgórnego oglejenia na kształtowanie się gleb wytworzonych z gliny zwałowej. Rocz. Glebozn. t. 21, z. 1: 21-50.
[9] K onecka-Betley K., M ajsterkiewicz T., 1973: Geneza gleb wytworzonych z pokrywowych utworów pyłowych Polski Środkowej. Rocz. Glebozn. t. 30, z. 2: 133-157.
[10] Konecka-Betley K., Czępińska-Kamińska D., 1979: Ty po logi a gleb wy tworzonych z płytkich utworów pyłowych Wysoczyzny Skierniewickiej. Rocz. Glebozn. t. 30, z. 2: 95-110.
[11] K onecka-Betley K., 1979: Reliktowe procesy glebotwórcze w glebach współczesnych wytwo rzonych z gliny zwałowej. Zesz. Nauk. SGGW-AR, Rolnictwo nr 18: 77-97.
[12] K onecka-Betley K., Czępińska-Kamińska D., Chojnicki J., 1988: Gleby Kotliny Warsza wskiej. Przewodnik Konferencji Terenowej Jubileuszowego Zjazdu 50-lecia PTG 1937-1987. PTG, Warszawa 1-17.
[13] Kowaliński S., Bogda A., 1966: Przydatność polskich żywic syntetycznych do sporza£dzania mikroskopowych szlifów gleb. Rocz. Glebozn. t. 16, z. 2: 327-355.
106 J. Chojnicki
[14] Kowaliński S., Licznar S. E., 1981: Charakterystyka mikromorfologiczna uprawnych gleb brunatnych. Rocz. Glebozn. t. 32, z. 3: 172-182.
[15] Kuźnicki F., Skłodowski P., 1970: Wolne Fe, AJ i SiC>2 jako kryterium typologiczne gleb. Rocz. Glebozn. t. 21, z. 1: 3-9.
[16] M usierowicz A., Olszewski Z., Kuźnicki F., Święcicki Cz., Konecka-Betley K., Leszczyń ska E., 1956: Gleby województwa warszawskiego. Rocz. Nauk Roi., 75-D: 6-234.
[17] M usierowicz A., 1963: Zagadnienie typologii gleb wytworzonych z lessów. Zesz. Probl. Post. Nauk Roi. 39: 9-28.
[18] M usierowicz A., Konecka-Betley K., Kuźnicki F., 1963: Zagadnienie typologii gleb wytwo rzonych z lessów. Rocz. Nauk Roi. 104 D.
[19] M usierowicz A. i in., 1967: Gleby wytworzone z glin zwałowych. Rocz. Glebozn. 1.17:29-129. [20] Rozsavölgyi J., Stefaniovits P., 1960: Barna erdötalajak vékonycsinolatainak vizsgalata.
Agrokém Talajt. 9: 365-380.
[21] Zasoński S., 1974: Studia mikromorfologiczne i chemiczne nad procesem płowienia gleb pyłowych. Rocz. Glebozn. t. 28, z. 3:55-83.
J. CHOJNICKI
BROWN SOILS DEVELOPED FROM SUPERFICIAL FORMATIONS OF THE BLONIE-SOCHACZEW PLAIN
Department of Soil Science, Warsaw Agricultural University
Summary
The obtained results of physico-chemical, mineralogical and micromorphological properties indicated that brown soils of the Błonie-Sochaczew Plain undergo leaching process. Diversified intensity of this process is conditioned by granulometric composition of the parent rock and underlying materials, content of the carbonates and relief.
The important index of the intensity of leaching process is tra as location of the clay fraction, exchangeable calcium, magnesium and free iron, aluminum from humus to illuvial horizons.
The micromorphological properties treated as diagnostic index of occurrence of the skel-lattisepic, skelsepic and vosepic plasmic fabrics in the cambic horizon. Quantity of these fabrics increases with the intensity of leaching process, but the participation of the vosepic type plasma slightly increases in relation to remaining fabrics of plasma.
The X-ray diffraction analysis (XRD) of the clay fraction indicated in quantitative order (based on XRD intensities) the presence of the montmorillonite, vermiculite, illite, kaoli- nite and in trace quantities chlorite in some horizons was found. The intensity of leaching reduces the montmorillonite content and increases the quantity of illite. It allows to conclude that leaching process causes the transformation of the montmorillonite into interstratifaing minerals and later into illite. Also it can prove a low stability of montmo rillonite, particularly in the upper horizons of soils.
Pracę złożono w redakcji w maju 1992 r. Dr Józef Chojnicki
Katedra Głeboznastwa
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie 02 - 528 Warszawa, Rakowiecka 26/2S
