STANISŁAW ZASOŃSKI
ROLA PR Z E M Y W A N IA W K SZ T A Ł T O W A N IU CECH MIKROM ORFOLOGICZNYCH M A TERIAŁU PYŁOW EGO Instytut Gleboznawstwa, Chemii Rolnej i Mikrobiologii AR w Krakowie
M imo p ośw ięcenia w ielu prac zagadnieniom p łow ien ia, w ty m rów nież dośw iadczeń m od elow ych [3, 6, 9], ciąg le jeszcze n iek tóre m om en ty są n iezu p ełn ie w y jaśn ion e i w ym agają dalszego opracow ania. N ależą do nich przede w szystk im : dynam ika su bstan cji k oloid aln ej, w p ły w zw iązków p róch n iczych oraz w arunki sp rzyjające p rzem ieszczan iu , a w szczególn ości zespół zjaw isk tow arzyszący d ek alcytacji. Często w ła śn ie podkreśla się ten m om en t jako zasadniczy w arun ek , k tóry sp rzyja znacz nem u p rzem ieszczan iu koloidu [1, 2, 5].
D ek alcytacja sp ełnia bow iem jed n ocześn ie kilka w arun k ów sp rzy jających m ech anicznem u p rzem ieszczan iu iłu, do k tórych należą:
— stab ilizacja odczynu na poziom ie w aru n k u jącym p ep tyzację ko loidu,
— u w aln ian ie ze stru k tu r crystic su b stan cji k oloid alnej podatnej na p rzem ieszczan ie,
— tw orzen ie n ow ych dróg do p rzem ieszczania zaw iesin przez zw ięk szanie p orow atości sk u tk iem zaniku ziarn k alcytu .
Z drugiej zaś stron y z pracy D o b r o w o l s k i e g o [5], jak rów nież z w cześn iejszy ch prac autora [11] w yn ik a, że m o żliw e je st także znaczne przem ieszczan ie k oloidu nie zw iązane z d ek alcytacją m ateriału.
D o prześledzen ia n iek tórych z w ym ien io n y ch zagadnień nadają się szczególn ie odpow iednio p om yślane dośw iadczenia m od elow e, które pod jęto w n in iejszej pracy.
Do dośw iadczeń u żyto le ssu ,w ę g la n o w e g o i b ezw ęglan ow ego. M ate riał pochodził z poziom ów sk ały m acierzystej g leb p ło w ych w y tw o rzo nych z typ o w y ch lessó w W yżyn y K rak ow sk iej. Frakcja koloidalna lessu u żytego do dośw iadczenia zaw ierała w p rzew ażającej części m in era ły ila ste, około 20-25% kw arcu i kilka procent sk aleni. Część ilastą sta n o w iły zbliżone ilości m on tm orylon itu , jego nieup orządk ow an e
przero-4 S. Zasoński
sty z illite m oraz ch lo ry t p rzejściow y. W n ied u żych ilościach w y stę p o w ał k aolin it i illit.
L ess u ż y ty do dośw iadczenia zaw ierał zatem m in era ły podatne na p rzem ieszczan ie [2, 3, 9], czego bezpośrednim d ow odem b yła obecność dobrze w y k szta łco n y ch gleb p łow ych na ty m podłożu [11].
M ateriał le sso w y został roztarty i przesiany; sporządzono z n iego kontrolne p rep araty proszkow e. S tw ierd zon o, że n ie zaw ierał on m ik ro- agregatów o p ew n ej w yjścio w ej organizacji fa zy m in eraln ej, a w szcze gólności fragm en tów anizotropow ej su b stan cji ilastej. W ęglan w apnia w lessie w ęg la n o w y m w y stęp o w a ł w n astęp u ją cych form ach: okruchów k a lcytow ych , d rob n ok rystaliczn ych sk up ień oraz w y sy c e ń su bstan cji ilastej.
Tak p rzygotow an ym m ateriałem w yp ełn ion o k olu m n y szk lane za gęszczając go do ciężaru ob jęto ściow ego około 1,40 g /cm 3, tj. układu, jak i w yk azu je on w stan ie n atu ra ln ym w obrębie sk a ły m acierzy stej [10].
Z estaw kolu m n dośw iadczalnych b ył następujący: — k o lu m n y z lessem b ezw ęg lan o w ym ,
— k olu m n y z lessem b ezw ęg la n o w y m z nadkładem próchnicznym g leb y płow ej o p H = 4 ,8 ,
— k olu m n y z lessem w ę g la n o w y m (0,78% C a C 0 3), — k o lu m n y z lessem w ę g la n o w y m (8,63% C a C 0 3).
K olu m n y te b y ły p rzygotow an e w dwu pow tórzeniach; w każdej gru p ie kolum n prow adzono p rzem yw an ie ciągłe (przy sta ły m n a sy ce n iu m ateriału wodą) i period yczn e (dozując w odę porcjam i w p ołącze niu z p rzesu szan iem m ateriału co kilka dni). Do p rzem yw an ia u żyw an o w od y d estylow an ej zakw aszonej k w asem soln ym do pH 5,5-6,0. D oda tk ow o jedną b ezw ęglan ow ą k olu m n ę p rzem yw an o wodą siln ie zak w a szoną do pH 3,0-3,5. D ośw iad czen ie prow adzono przez okres roku. Cał k ow ita ilość w od y u żyta do dośw iadczenia b yła u zależn ion a od przepusz czalności k olu m n i w ahała się od około 1800 m m słup a w od y w p rzy padku m ateriału b ezw ęglan ow ego i p rzem yw an ia ciągłego do około 2500-3000 mm, w przypadku m ateriału w ęglan o w ego i p rzem yw an ia p eriod yczn ego.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
P rzesącz w e w szy stk ich przypadkach był opalizujący; opalizacja ta dość w yraźn a na początku przem yw an ia stop n iow o m alała z u p ły w em czasu. T h o r p i w spółpr. [9] w śród m in erałów ila sty ch przechodzą cych w podobnych w arun k ach do przesączu stw ierd zają obecność ru ch li w y c h m in erałów typ u m on tm orylon itu , illitu i w erm ik u litu . P rzep u sz czalność k olum n, początkow o w zględ n ie w yrów n an a i dość znaczna, z b iegiem trw ania dośw iadczenia u legała stop n iow em u zm n iejszen iu , co
b yło szczególn ie w yraźn e w przypadku przem yw an ia ciągłego. M ateriał kolum n w czasie p rzem yw an ia u leg ł n iezn aczn ym ty lk o m akroskopow o dostrzegaln ym zm ianom m orfologiczn ym , je d y n ie w przypadku nad kładu próchnicznego w y stą p iło w yraźn e ca łk o w ite o g lejen ie (zabarw ie nie szaropopielate), a w kolum nach o p rzem yw an iu p eriod yczn ym po ja w iły się dodatkow o niedu że -i n ieregu larn e rd zaw obrun atn e strzępki żelazistych skupień.
Po zakończeniu dośw iadczenia z m ateriału kolu m n w yk on ano prze strzen n ie zorien tow an e p rep araty m ikroskopow e.
PRZEMYWANIE OKRESOWE
K o l u m n y z l e s s e m b e z w ę g l a n o w y m . P rep araty górnej części k olu m n y m iały rozjaśnioną barw ę w stosu nk u do m ateriału w y jś ciow ego, przy czym cecha ta m iała w yraźn ie m ozaik ow y charakter; fra g m en ty jaśn iejsze zajm ow ały znaczną część preparatu (40-60% ). R oz jaśn ien ie to w w yra źn y sposób w iąże się z u b y tk iem żółtobrunatnej sub stan cji k oloid aln ej, która w tej części k o lu m n y ma słabo zaznaczoną anizotropow ość.
Część o ciem n iejszym zabarw ieniu (siln iejsze n a tężen ie żółtoh ru n at- nej barw y) w yk azu je jed n ocześn ie w y ższą zaw artość su b stan cji k olo idalnej, rów n ież słabo an izotrop ow ej, jak k olw iek dają się zau w ażyć niedu że łu sk ow ate, w yraźn ie anizotropow e skupienia koloidu, p rzy le gające zw y k le do ziarn kw arcu, zbliżone form ą do stru k tu ry typ u sk el- sepic.
M ateriał dolnej części k olu m n y b ył bardziej jednorodny; w iązało się to g łó w n ie z rów n om iern ym rozm ieszczen iem su b stan cji koloid alnej. Część k oloid u w yraźn ie anizotropow a w y stę p u je w form ie łu sek (po dobnie jak w części górnej) oraz dodatkow o w form ie n aciek ów w y p e ł niających w różnym stopniu w oln e p rzestrzen ie o stru k tu rze zbliżonej do typ u vosep ic. Ta ostatn ia form a je s t ciem nożółta, n ieregu larn ego k ształtu , o bardzo słabo zaznaczonej (lub n iew idoczn ej) w arstw ow o ści (rys. 1). O becność n aciek ow ej su b stan cji k oloid alnej św ia d czy o jej llu w ia ln y m pochodzeniu, a brak regu larn ie w y k szta łco n y ch porów w na sy p o w y m m ateriale lesso w y m d ecyd u je o nieco innej m orfologii na ciek ów niż w n atu raln ych w arunkach g leb ow ych [10]. N atom iast brak w yraźn ie zaznaczonego w arstw ow an ia w ich obrębie w yn ik a praw do podobnie ze stałych w arun k ów ek sp ery m en tu w czasie.
O becność n aciek ow ych form sp otyk a się ju ż na g łęb ok ości 1,5-2 cm od p ow ierzch ni, przy czym ich ilość w zrasta wraz z głęb okością, ale bez w yraźn ej dom inacji w jak iejk o lw iek części k olu m n y. Taki rozkład n a ciek ów m oże św iad czyć o m ożliw ości n ied u żych lok a ln y ch p rzem iesz czeń su b stan cji k oloid alnej bez tw orzen ia w yra źn ego elu w iu m , szcze góln ie w początkow ej fazie ilu w iacji, k ied y to w arun k i fizyk och em iczn e
Rys. 1. Materiał bezw ęglanow y, przem ywanie periodyczne — akum ulacja nacie kowego iłu o słabo zaznaczonej w arstw ow ości
a — nikole rów noległe, b — nikole .skrzyżowane
Carbonate-less material, periodically percolated — accum ulation of illuvial clay w ith w eakly visible layering
a — p a ra lle l nicols, b — crossed nicols S. Zasoński
w całej k olu m n ie są podobne (m ożliw ość p ep tyzacji i w yp ad ania z za w iesin zależą w ięc g łów n ie od w ilgotn ości m ateriału).
O becność anizotropow ej su bstan cji ilastej typ u łu sk ow ego (sk el- sepic) n ależy w iązać z porządkującym działaniem ciśn ien ia zaznaczają cego się w czasie naw ilżania połączonego ze zn acznym p ęczn ien iem m a teriału. Ten porządkujący efek t u jaw n ia się szczególn ie w ted y , gd y su b stancja koloidalna w zn aczn iejszych ilościach p rzylega bezpośrednio do pow ierzch ni w ięk szy ch ziarn m in eraln ych .
W przypadku p rzem yw an ia k olu m n y siln ie zakw aszoną wodą efek t m ik rom orfologiczn y je st zbliżony. Różnica polega na w y ra źn iejszy m r o z jaśn ien iu górnej części k olu m n y, naciek i są m ocniej zabarw ione na b ru - n atn ord zaw y kolor i w y stęp u ją w m n iejszej ilości (zajm ują też m n iejszą p ow ierzch nię preparatu) niż w poprzednim przypadku (rys. 2). Z m n iej szon y efek t ilu w ia ln y w yn ik a najpraw dopodobniej z k oagulu jącego od działyw ania k w aśnego odczynu. G o r b u n o w [7] podaje, że przy pH = 3 -4 ma m iejsce koagulacja w od n ych zaw iesin ila sty ch . N a jw ięk sze w ięc n asilen ie ilu w ia cji m usiało m ieć m iejsce g łów n ie na początku prze m yw an ia, k ied y to m ateriał le sso w y b ył w stan ie w zn acznym stop n iu n eu tralizo w a ć k w aśn y odczyn (kontrola odczynu przesączu w y k a zy w a ła w ów czas pH = 5,5-6). W m iarę zakw aszania m ateriału lesso w eg o efek t ilu w ia ln y m u siał m aleć w sk u tek u trudnionej pep tyzacji. S iln iejsz e w y - sycen ie naciek ow ego iłu przez żelazo było sp ow odow ane jego zn aczniej szym u ru ch om ien iem w k w aśn ym od czyn ie, co zaobserw ow ano rów nież w gleb ach p łow ych b ielicow a n ych w ytw o rzo n y ch z lessó w [10].
W k olu m n ie z n adkładem p róchnicznym rozm iary ilu w ia cji m ierzo ne ilością n aciek ow ego iłu są zb liżon e tio ilu w ia cji w k olu m n ie bez tego nadkładu. W ynika stąd, że w yraźn e ogle jen ie i obecność su bstan cji organicznej nie w p ły n ę ły w tym przypadku na zw ięk szen ie rozm iarów ilu w iacji przez ułatw ioną p ep tyzację koloidu [4, 8]. In ten sy w n e o g lejen ie w całej k olu m n ie zaznacza się w y stą p ien iem p opielatoszarej b arw y, rów n ież i n aciek i iłu ilu w ia ln eg o p rzyjm u ją szarożółty odcień. Zaznacza się także w p ły w zjaw isk g lejo w y ch na zm ianę w rozm ieszczen iu w oln y ch zw iązków żelaza, tw orzą się rozm yte bru natno-rd zaw e sk up ien ia o pod w yższonej zaw artości żelaza (rys. 3).
K o l u m n y z l e s s e m w ę g l a n o w y m . W preparatach m ikro sk opow ych pochodzących z p rzem yw an ia m ateriału o m ałej zaw artości w ęglan u w apnia stw ierd zon o, podobnie jak w poprzednich przypadkach, p ew ien u b y tek su bstan cji k oloid alnej w górnej części i jej ak um ulację w dolnej. Ponadto dolna część zaw ierała jeszcze p ojed yn cze okruchow e ziarna nierozłożonego k a lcytu .
W yraźnie anizotropow a substancja ilasta w y stę p u je w form ie łu sek oraz n aciek ów (rys. 4). Te ostatn ie są jasn ożółte i w yd ają się w y stę p o w ać w nieco m n iejszych ilościach n iż w poprzednich przypadkach, gd y
8 S. Zasonski
Rys. 2. M ateriał bezw ęglanow y, przem ywanie periodyczne silnie zakwaszoną wodą — akum ulacja naciekowego iłu o znacznym wzbogaceniu w związki żelaza
a — nikole rów noległe, b — nikole skrzyżow ane
Carbonate-less m aterial, periodically percolated w ith strongly acidified water — accum ulation of illuvial clay considerably enriçhed in iron compounds
Rys. 3. Materiał bezw ęglanow y z nadkładem próchnicznym gleby płowej, prze m yw anie periodyczne — nieregularne, rdzawobrunatne skupienia żelaziste
a — nikole rów noległe, b — nikole skrzyżow ane
Carbonate-less m aterial covered w ith humus horizon sample from a lessivé soil, periodically percolated — irregular, rusty-brow n ferruginous accum ulations
10 S. Zasoński
Z jaw isko to m oże w yn ik ać z fak tu , że w ę g la n y w m ateriale u ży ty m do dośw iadczenia w y stę p o w a ły w form ie okruchow ej i tylk o w bardzo m a ły ch ilościach w y sy c a ły su b stan cję ilastą. Jak w y n ik a z n iek tórych prac, w p ierw szej kolejn ości łu gow an iu u legają w ęg la n y w y sy ca ją ce koloid ze struk tu r crystic, k tóry po u w oln ien iu łatw o przechodzi w stan za w iesin i m oże ulec przem ieszczen iu [6]. Bardzo mała zaw artość tej form y w ęglan ów w u ży ty m m ateriale oraz obecność k alcy tu ok ru ch ow ego (w o l no p odlegającego ługow aniu ) pow od ow ała h am ow an ie ilu w iacji. Ilu - w iacja rozw inęła się zatem dopiero po zaniku k alcytu okruchow ego — trw ała w ięc odpow iednio krócej n iż w p ozostałych obiektach, a ogra niczon y czas trw ania ek sp erym en tu i nieznaczna zaw artość k a lcytu nie m ogła w p łyn ąć na zw ięk szen ie rozm iarów ilu w iacji przez zw ięk szen ie p orow atości. A czk olw iek sam efek t ilu w ia ln y (m ierzony ilością iłu ilu - w ialn ego w całej kolum nie) jest nieco m n iejszy n iż w m ateriale b ez- w ęglan ow ym w tych sam ych w arunkach, to d yferen cjacja k olu m n y na część elu w ia ln o -ilu w ia ln ą jest w yraźn iejsza i m oże w yn ik a ć z istn ien ia zn aczniejszych różnic fizy k och em iczn ych w części w ęgla n ow ej i bez- w ęglan ow ej.
S tosu nk ow o w oln e tem po d ek alcytacji oraz podobną k olejn ość łu g o wania p oszczególnych form w ęglan ów stw ierd zają rów nież w dośw iad czalnej pryzm ie lessow ej G a g a r i n a i C y p l e n k ó w [6]. W czasie d ziesięcioletn iego dośw iadczenia (tylk o w pow ierzch niow ej w a rstw ie 1-3,5 cm) stw ierd zili zanik lab iln ych form w ęg lan ó w przy zachow aniu r^alcytu okruchow ego.
Ilu w iacji nie stw ierd zon o w przypadku w yższej zaw artości w ęglan ów ; czas ek sp erym en tu i stop ień zak w aszenia w od y ok azały się n ie w y sta r
czające na od w ap nien ie n aw et górnej części k olu m n y i uru ch om ien ie koloidu. N ie stw ierd zon o też obecności łu sk ow atej anizotropow ej su b stan cji ilastej; w y n ik a ło b y stąd, że koloid n a syco n y w ęg lan em wapnia trudniej podlega u kierun k ow an iu pod w p ły w em porządkującego dzia łania ciśn ien ia.
W przypadku p rzem yw an ia ciągłego m ikroform ologiczn e zm ian y w k olu m n ie są słabiej zaznaczone. D oty czy to w szczególn ości zm ian w e w tórnej k oncen tracji i rozdziale su b stan cji k oloid alnej. S zczególn ie zw raca u w agę brak w yraźn ie an izotrop ow ych sk up ień typ u łu sk o w eg o (sk elsep ic), jak rów n ież form n aciek ow ych . P rzem y w a n ie ciągłe p ow o duje w p raw d zie p ew n e p rzem ieszczen ie koloidu, jednak jego m orfolo g iczn y efek t z u w agi na słabe uporządkow anie p rzem ieszczon ego m a te riału jest trud n y do ob serw acji i ilościow ej w y cen y .
B rak form w yraźn ie an izotrop ow ych w yn ik a z braku porządkującego działania napięcia p ow ierzch niow ego w od y podczas w y sych an ia za w iesin .
W ynika stąd, że w ielo k ro tn y i p rzem ien n y proces ilu w iacji i w y s y chania zaw iesin w przypadku ok resow ego p rzem yw an ia stw arza w arun
-Rys. 4. M ateriał w ęglanow y, przem ywanie periodyczne — naciekow a substancja ilasta o nieznacznym wzbogaceniu w związki żelaza
a — nik o le rów noległe, b — nikole skrzyżow ane
Carbonate bearing material, periodically percolated — illuvial clay slightly enriched in iron compounds
12 S. Zasoński
ki do zn aczn iejszego p rzem ieszczania iłu, co p ołączone je st z tw orze n iem ch a rak terystyczn ych form ilu w ia ln y ch . D odatkow o m ateriał k o lum n po każdorazow ym w y su szen iu w sk u tek kurczenia tw orzy zw y k le sieć n ow ych spękań i zw iększając przepuszczalność stw arza dalsze m oż liw o ści transportu zaw iesin . Stąd k oń cow y efek t ilu w ia ln y , a szc zeg ó l n ie m ik rom orfologiczn y w gleb ach n iekon ieczn ie m usi być sk orelow an y
z ilością opadów i podatnością frak cji k oloidalnej na p ep tyza cję, ale rów nież z d ynam iką i często tliw o ścią p rzesuszania gleb y .
WNIOSKI
1. Z stęp u jący prąd w ody, działając g łów n ie jako czynn ik fizy czn y , pow odow ał dające się stw ierd zić za pom ocą m ikroskopu przem ieszcza nie su bstan cji koloidalnej w dośw iadczalnej k olum nie. N atężen ie tego głów n ego procesu oraz charakter i m orfologia odłożonej su bstan cji ila stej zależą w w yraźn y sposób od w arun k ów ek sp erym en tu.
2. D ecyd u jącym czyn n ik iem w p ły w a ją cy m na tw orzen ie w yra źn ych an izotrop ow ych form su bstan cji ilastej jest p rzesuszanie m ateriału k o lum n, które działa przez porządkujące działanie:
— napięcia p ow ierzch n iow ego w od y na b laszkow ato zbudow ane m i n erały ilaste podczas w y sych a n ia zaw iesin ,
— ciśn ien ia zw iązanego z k urczeniem się i p ęczn ien iem m ateriału w czasie jego n aw ilżania i w ysych an ia.
3. W p rzeprow adzonym ek sp erym en cie n ie stw ierd zon o w p ły w u su b sta n cji organicznej, jak rów nież m ałej ilości w ęgla n ów na rozm iary ilu w iacji; w p ły w ten ograniczał się do zm ian jak ościow ych i d o ty czył zm iennej barw y n acieków .
4. Z u w agi na stosu n k ow o małą dynam ik ę ługow ania w ęg lan ó w , a w szczególn ości n iek tórych jego form (k alcyt okruchow y), roczny okres trw ania d ośw iadczen ia okazał się za krótki do prześledzen ia w pełni ich w p ły w u na p rzem ieszczan ie koloidu.
5. Zm iana przepuszczalności kolu m n w czasie (szczególnie b ezw ęgla- n ow ych ) i sk orelow an a z nią in ten sy w n o ść opalizacji zaw iesin pozw a lają zakładać znaczne n asilen ie ilu w iacji, szczególn ie w początkow ej fa zie trw ania ek sp erym en tu .
LITERATURA
[1] A 11 e m ü 11 e r H. J.: Beitrag zur m ikrom orfologischen Differenzierung von durchschläm mter Parabraunerde, Podsol-Braunerde und Hum us-Podsol. Zeitschr. Pflanzenernähr. Düng. Bodenk. 98, 1962, 3, 247-258.
[2] B l u m e H. P.: Zum M echanismus der Tonverlagerung. VIII Internationaler Bodenkundlicher Kongress, Bucharest 1964, 672-673.
[3] B r e w e r R., H a l d a n e A. D.: Prelim inary experim ents in the developm ent of clay orientation in soil. Soil Sei. 84, 1957, 4, 301-309.
i[4p B u r n h a m C. F.: The occurence of eluviated clay of central England. VIII Internationaler Bodenkundlicher Kongress, Bucharest 1964.
[ 5 ] D o b r o w o l s k i j G. W., N i k i t i n E. D., F i о d o r o w K. N.: Ekspieri- m ientalnoje izuczenije obrazowanija orientirow annych glin w poczwach. Pocz- wow. 1976, 4, 140-143.
[6] G a g a r i n a E. J.: C y p l e n k o w W. P.: Ispolzowanije m ikrom orfołogi- czeskogo m ietoda pri m odelirowanii sow riem iennogo poczwoobrazowatielnogo
procesa. Poczw ow. 1974, 4, 20-27.
[7] G o r b u n o w N. I.: G lebow e m inerały w ysokodyspresyjne i m etody ich ba dania. PWRiL, W arszawa 1967.
[8] S t o c h L.: M inerały ilaste. W ydawnictw a eologicGzne, W arszawa 1974. [9] T h о г p J., S t r o u g L., G a m b l e E.: Experim ent in soil genesis. The role
of leaching. Soil Sei. Soc. Amer. Proc. 1957, 21, 1, 99-102.
[10] Z a s o ń s k i S.: Studia m ikrom orfologiczne i chemiczne nad procesem pło w ienia gleb pyłow ych. Część I. G leby lessow e W yżyny K rakowskiej. Rocz. glebozn. 25, 1974, 3, 55-83.
[11] Z a s o ń s k i S.: W łaściw ości m ikrom orfologiczne p yłow o-ilastych gleb doi- ' nych teras akum ulacyjnych K otliny N owotarskiej. Rocz. glebozn. 29, 1978,
2, 113-134. С. ЗАСОНЬСКИ РОЛЬ ЭЛЮИРОВАНИЯ (ПРОМЫВКИ) В ФОРМИРОВАНИИ МИКРОМОРФОЛОГИЧЕСКИХ СВОЙСТВ ПЫЛЕВИДНОГО ПОЧВЕННОГО МАТЕРИАЛА Институт почвоведения, агрохимии и микробиологии, Сельскохозяйственная академия в Кракове Р е з ю м е Колонны, наполненные растертым карбонатным и безкарбонатным лёссом промывали в течении года дистиллированной водой (элюация непрерывная и п е риодическая) с разной степенью подкисления. Общее количество воды, исполь зованной для промывки, составляло от 1800 до 3000 мм водного столба. После окончания опыта из материала колонн были приготовлены пространственно ориентированные микроскопические препараты. Установлено присутствие следующ их явлений: дислокация коллоидного ве щества в колонне с образованием характерных анизотропных иллювиальных форм (voseipic), декальцинация материала в очередности, зависящей от формы карбонатов, повышение подвижности соединений ж елеза в присутствии органи ческого вещества и кислой реакции. Менее заметным было влияние упорядочи вающего давления, связанного с набуханием и сжатием почвенного материала на тип скоплений коллоидного вещества. Не отмечено, однако, влияния органи ческого вещества и небольшого содержания карбонатов на величину иллювиа- ции, влияние это ограничивалось до качественных изменений и касалось глав ным образом изменения окраски натёков.
14 S. Zasoński S. ZASOWSKI
THE PART PLAYED BY LESSIVAGE IN THE FORMATION OF MICROMORPHOLOGICAL FEATURES OF VERY FINE SAND MATERIAL
S u m m a r y Institute of Soil Science, A gricultural
Chemistry, and Microbiology, Agricultural U niversity of Cracow
Columns filled w ith crushed loess, carbonate-bearing or carbonate-less, w ere subm itted to percolation w ith distilled water acidified to various levels (during a year, continuously or periodically). The total amount of water used for per colation w as betw een 1800 and 3000 mm of water. After term inating the exp eri ment the soil m aterial in the colum ns was used to prepare oriented microscopic slides.
The presence of follow ing phenomena w as ascertained: translocation of col loidal substances in the column accompanied by the form ation of characteristic anisotropic illu vial forms (vosepic); decalcitation of the m aterial in a sequence depending on the form of carbonates present; increase in m obility of iron com pounds in the presence of organic . substance and of acid reaction. The influence of an order-bringing pressure connected w ith sw elling and shrinking of the m a terial on the type of colloid conglom erations is less distinctly visible. However, an effect of organic substance and of a sm all amount of carbonates on the m ag nitude of illuviation was not ascertained; this effect was restricted to gualitative changes and pertained chiefly to changes in the colour of iliuvial forms.
Dr S ta n isla w Z asoński I n s ty tu t G leboznaw stw a,
C hem ii R o ln ej i M ikrobiologii A R K ra k ó w , al. M ickiew icza 21
