R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X X V II I, N R 2, W A R S Z A W A 1977
W ŁADYSŁAW BUNIAK
WPŁYW POZIOMU NAWOŻENIA POTASOWEGO NA FORMY POTASU W GLEBIE
In s ty tu t Chem ii Rolniczej, G leboznaw stw a i M ikrobiologii A kadem ii Rolniczej w e W rocław iu
Zawartość potasu w glebach polskich waha się od 0,2 do 4,0°/o, śred nio wynosi około 2°/o. Biorąc jednak pod uwagę, że w naszej strefie kli matycznej niewielka tylko część z tej ilości występuje w postaci przy swajalnej dla roślin, nawożenie tym składnikiem staje się niezbędne do uzyskania w ysokich, jak również wartościowych pod względem jakoś ciowym plonów roślin uprawnych.
Potas w glebie w ystępuje w różnych formach, które determinowane są różnymi czynnikami. Zachodzące zm iany uzależnione są w dużej m ie rze od stopnia zwietrzenia gleby, składu mechanicznego i mineralnego, odczynu, sposobiu uprawy, wilgotności gleby i nawożenia.
Na ogół przyjm uje się, że w ramach całkowitej zawartości potasu glebowego 90— 99°/o w ystępuje w formie nieprzyswajalnej dla roślin, 1—10% trudno dostępnej i 1—2°/o łatwo dostępnej. Biorąc pod uwagę zdolność przechodzenia do roztworu poszczególnych form, najczęściej stosowany jest następujący um owny podział:
— potas w ystępujący w roztworze glebowym , przechodzący do w y ciągu wodnego:
— potas w ym ienny wypierany z kompleksu sorbcyjnego gleby za po mocą roztworów soli obojętnych, rozcieńczonych kw asów mineralnych lub zbuforowanych soli kw asów organicznych,
— potas rezerwow y wbudowany w siatki przestrzenne m inerałów g le bowych i niewym iennie związany (utrwalony) w przestrzeniach m ;ędzy- pakietowych m inerałów ilastych. Każdy podział jest um owny, między bowiem poszczególnymi formami panuje stan dynamicznej równowagi, powodując przechodzenie tego pierwiastka z jednej formy w drugą [18,
23].
Potas wprowadzony do gleby w postaci nawozów m ineralnych jako łatwo dostępny dla roślin podlega również tym przemianom, Tym też
8 8 W. B uniak
należy tłumaczyć niekiedy brak dodatniego działania nawożenia potaso wego.
W niniejszej pracy postanowiono zbadać w pływ wzrastających dawek nawozów potasowych w doświadczeniach polowych na zawartość potasu całkowitego i różnych jego form w glebach o zróżnicowanym składzie mechanicznym.
CH A RA K TERY STY K A M A TERIAŁU GLEBOW EGO
Materiał glebowy -użyty do badań pochodził z w ieloletnich doświad czeń polowych ze zróżnicowanym poziomem nawożenia potasowego, pro wadzonych przez Centralny Ośrodek M etodyczno-Naukowy d.s. Stacji Chemiczno-Rolniczych IUNG we Wrocławiu 1 w różnych rejonach Polski. Do badań wybrano 4 obiekty doświadczalne, z których pobrano w pią tym roku doświadczenia próbki glebowe. Dobór i następstwo roślin w zmianowaniu różniły się w poszczególnych obiektach (tab. 1).
2 a b e 1 a 1 Z m ianow anie r o ś l i n na b ad a n y ch o b ie k t a c h Crop r o t a t i o n on a r e a s / t r e a t m e n t s / t e s t e d O b ie k t M ie js c o w o ś ć T rea tm e n t L o c a l i t y P o w ia t В: о к Y e a r County 1 962 1963 19 6 4 1 965 1966 19 6 7 I B l i c h Ł o w icz k o n ic z y n a czerw o n a p s z e n ic a ozim a b u r a k i p a ste w n e t ï с zm ień j a r y k o n ic z y n a c z erw o n a p sz e n ic p . o zim a re d с lo v e r w in t e r w heat fo d d e r b e e t s summer b a r le y r e d c l o v e r w in t Cl' w heat I I D obr^B2yce Radomsko o w ie s o a t s ż y t o r y e m ie sz a n k a s tr ą c z k o w a le g u m in o u s m ix tu r e kuku ryd za ma i za z ie m n ia k i p o t a t o e s ż y t o ry e I I I Komorno K o ź le j ę c z m ie ń Jary summe г b a r le y k o n ic z y n a czerw o n a r e d c l o v e r m ie sz a n k a o trą cz k o w a l e gu ninouB m ix tu r e rz e p a k ozim y w in t e r rap e p s z e n ic a o zim a w in te r w heat b u r a k i cukrow e s u g a r b e e t s IV M ię d z y ś w ie ć C ie s z y n m ie sz a n k a str ą c z k o w a j a r a summer le g u m in o u s m ix tu r e 1 p s z e n ic a o zim a w in te r w heat 1 z i e m n ia k i p o t a t се в j ę c z m ie ń j a r y summer b a r le y k o n ic z y n a czerw o n a r e d c l o v e r p s z e n ic a ozim a w in te i w heat
Nawożenie mineralne na w szystkich doświadczeniach było ujednoli cone, a -mianowicie:
— azotowe w ilości 60 kg/ha pod rośliny zbożowe i 100 kg/ha pod rośliny okopowe stosowane corocznie w postaci saletry amonowej. Pod m otylkowe nawożenia azotowego nie stosowano;
— nawożenie fosforowe w postaci superfosfatu pojedynczego było
1 P ra g n ę tą drogą złożyć O środkow i podziękow ania za w szelką pomoc oraz um ożliw ienie sko rzy stan ia z m a te ria łu glebowego do niniejszej pracy.
W pływ poziom u naw o żen ia К na jego fo rm y w .glebie 89'
utrzymane na tym samym poziomie pod wszystkie rośliny i wynosiło 16 kg/ha rocznie;
— nawożenie potasowe na wszystkich obiektach doświadczalnych sto sowano w różnych dawkach corocznie w postaci 40-procentowej soli po tasowej.
Pobrane do badań próbki gleb pochodziły z warstw 0—20 i 20— 40 cm z trzech powtórzeń następujących kombinacji nawozowych: O, NP, N P+ 6 6 kg K/ha, NP + 132 kg K/ha i NP + 264 kg K/ha. Gleby po w ysu szeniu na powietrzu przesiano przez sito o średnicy oczek 1 mm.
W zebranych 120 próbkach oznaczono skład mechaniczny części zie m istych metodą Bouyoucosa w modyfikacji Cassagrane’a i Prószyńskie go [5]> potencjom etrycznie w ln roztworze KC1 [5], zawartość węgla
orgapicznego metodą Tiurina [5].
Zawartość części spławialnych (< 0 ,0 2 mm) w glebach badanych obiektów była różna, przy czym między poziomami pobrania w ramach tego samego doświadczenia nie stwierdzono średnio większych różnic w zawartości tej frakcji mechanicznej (tab. 2).
T a b e l a 2 C h a r a k te r y s ty k a n i e k t ó r y c h w ł a ś c i w o ś c i m a t e r i a łu g le b o w e g o C h a r a c t e r i s t i c s o f some p r o p e r t i e s o f s o i l m a t e r i a l O b ie k t L ic z b a prób G łę b o k o ść p o b r a n ia P r o c e n t c z ę ś c i s p ł a w ia ln y c h pH С o r g a n ic z n y Grupa m e ch a n ic z n a T re a tm e n t Number o f sa m p le s S a m p lin g d ep th cm % o f c l a y e y p a r t i c l e s < r 0 , 0 2 mm 1 n KC1 O r g a n ic С % M e c h a n ic a l grou p T 15 0 - 2 0 12 1 0 - 1 4 6 , 1 5 , 6 - 6 , 3 0 , 7 2 0 , 6 5 - 0 , 7 8 p ia s e k g l i n i a s t y l e k k i X 20 - 40 10 1 0 - 1 3 6 , 2 5 , 9 - 6 , 6 0 , 3 3 0 , 2 5 - 0 , 4 0 l i g h t loam y sand T T 15 0 - 2 0 16 1 2 - 2 0 5 , 2 4 , 8 - 6 , 0 0 , 3 3 0 , 5 5 - 0 , 7 1 p ia s e k g l i n i a s t y mocny 20 - 40 19 1 3 - 3 3 4 , 7 4 , 4 - 4 ,9 0 , 2 9 0 , 2 3 - 0 , 3 9 h e a v y loam y sand T T T 15 0 - 2 0 30 2 7 - 3 4 6 , 4 6 , 0 - 6 ,8 0 , 9 9 0 #7 3 - 1 , 9 p y ł zw y k ły л и 20 - 40 31 2 6 - 3 4 6 , 2 5 , 9 - 6 #4 0 , 5 2 0 , 3 8 - 0 , 6 5 common e i l t IV 0 - 2 0 48 4 6 - 5 2 6 , 0 5 , 7 - 6 , 2 1 ,3 0 0 , 9 3 - 1 , 4 1 g l i n a p y l a s t a ś r e d n ia АЭ 50 4 6 - 5 3 6 , 1 5 , 9 - 6 , 3 0 , 9 5 0 , 7 1 - 1 ,1 6 eed iu m s i l t y loam
Odczyn badanych gleb był średni zbliżony, z w yjątkiem doświadcze nia II, w którym stwierdzono większy stopień zakwaszenia. Zawartość węgla organicznego była wyższa w glebach cięższych (doświadczenie III i IV) niż w glebach lżejszych (doświadczenie I i II).
W. B uniak
O M ÓW IENIE W YNIKÓW
W zebranym m ateriale glebowym oznaczono następujące form y po tasu: rozpuszczalny w wodzie, w ym ienny i rezerwow y oraz zawartość potasu całkowitego i zdolność badanych gleb do niewym iennego wiązania tego pierwiastka. Z wyjątkiem potasu rozpuszczalnego w wodzie i cał kowitego pozostałe oznaczenia wykonano kilkoma metodami opisanymi w literaturze. •
Oznaczenia ilościowe potasu w wyciągach wykonano na fotometrze płom ieniowym firm y Zeiss, model III, przy użyciu filtru K 77J, stosu jąc jako źródło wzbudzania płomień acetylenowo-powietrzny. Wyniki analityczne podano w postaci elementarnej.
P o t a s r o z p u s z c z a l n y w w o d z i e . Oznaczono go metodą S c h i l l i n g a [26] z tą różnicą, że wirowanie zawiesiny glebowej w wodzie zastąpiono sączeniem. Jak bowiem w ykazały badania własne (tab. 3) w w ielu przypadkach stosując wirowanie zawiesiny przy 4000 obr/min nie uzyskiwano klarownych wyciągów. Dopiero zw iększenie obrotów do 10 000/min w ciągu 15 min, co bardzo przedłużało czas w y konania oznaczeń, pozwoliło uzyskać ich klarowność.
Zawartość tej formy potasu oznaczono w kilku powtórzeniach w sześ ciu próbkach glebowych przy zastosowaniu wirowania i sączenia przez sączki nr 390 firm y VFB Spezialpapierfabrik, Niederschlag.
Zawartość tej formy potasu w glebach badanych obiektów ('tab. 4) była wyższa w warstwie ornej niż podornej. W poszczególnych war stwach więcej potasu stwierdzono w glebach lżejszych (I i II), mniejsze jego ilości w ystępow ały w glebach cięższych (III i IV).
Pod w pływ em nawożenia wzrastającymi dawkami nawozów potaso w ych zaobserwowano system atyczny wzrost zawartości potasu w w ycią-T a b e l a 3
•Vpływ s ą c z e n i a i w iro w a n ia na z a w a r t o ś ć p o t a s u w wodnych w y c ią g a c h g le b o w y ch /m g/1 0 0 g / F i l t r a t i o n and c e n t r i f u g a t i o n e f f e c t on th e p o ta s s iu m c o n t e n t i n w a te r e x t r a c t s o f s o i l /mg o f К p e r 1 00 g / Nr p r ó b k i Sam ple N o . S ą c z e n ie F i l t r a t i o n W irow anie C e n t r i f u g a t i o n 10 t y s * o b r /m in 10 t h o u s . r . p . m . 4 t y B .o b r /m in 4 t h o u s . r . p . m . 1 1 , 0 0 , 7 0 , 8 2 1 , 5 1 , 7 1 , 8 3 2 , 9 2 , 8 3 , 1 4 3 , 5 3 , 2 4 , 1 5 5 , 7 5 ,6 6 , 1 6 7 , 2 7 , 5 8 , 0 X 3 .6 3 , 6 4 , 0
W pływ poziom u naw ożenia К na jego form y w glebie 91
T a o « 1 в 4 ~ o ...a r to ść p o t a s u r o z p u s z c z a ln e g o w w o d z ie w badan ych g le b a c h /m g /1 0 0 g /
ï ï a t e r - s o l u b l e p o ta s s iu m c o n t e n t i n s o i l s t e s t e d /mg o f К p er 10 0 g / N a w o żen ie F e r t i l i s a t i o n I I I I I I IV 0 - 2 0 cm 2 0 - 4 0 cm 0 - 2 0 cm 2 0 -4 0 cm 0 - 2 0 cm 2 0 -4 0 cm • 0 - 2 0 cm 2 0 -4 0 cm 0 NP NPK66 NPK13 2 ИРК264 1 ,6 1 ,6 2 , 1 3 , 7 5 , 0 1 , 1 1 . 3 1 . 2 1 , 6 3 , 9 2 . 7 1 , 0 2 , 2 2 . 7 5 ,1 2 . 4 1 . 9 2 , 1 2 . 4 2 . 4 1 . 2 1 , 4 1 ,8 1 , 7 2 , 1 0 , 9 1 , 2 1 . 1 0 , 9 1 . 1 1 . 7 1 . 4 1 . 9 2 , 1 2 , 1 1 . 2 1 . 2 1 . 2 1 . 3 1 , 5 P r z e d z i a ł u f n o ś c i : C o n fid e n c e i n t e r v a l : - d la n a w o ż e n ia f o r f e r t i l i z a t i o n C,t ■■ С)»8 - d la w a rstw f o r l a y e r s 1► 4 С>.9 P 0 , 9 5
-gach wodnych w warstwie powierzchniowej. Jednak statystycznie udo wodnione różnice stwierdzono tylko w glebach lżejszych z doświadczeń I i II. W warstwie podornej bez względu na poziom nawożenia potaso wego zawartość potasu rozpuszczalnego w wodzie była podobna bądź zbliżona. W yjątek pod tym względem stanowi obiekt I, gdzie najwyższa dawka К spowodowała istotny wzrost zawartości formy rozpuszczalnej w wodzie tego pierwiastka.
P o t a s w y m i e n n y . W badanych glebach oznaczono go trzema metodami: Egnera-Riehma [29], B ailly’ego []1] i Paauwa [23]. Metody te wT oryginalnym wykonaniu różnią się między sobą rodzajem i stęże niem roztworu ekstrakcyjnego, stosunkiem gleby do roztworu i czasem reakcji. Przeprowadzone na 30 próbkach glebowych o różnej zawartości potasu wym iennego badania porównawcze w ykazały, że średnio więcej potasu ekstrahowały metody B ailly’ego i Koltermana-Truoga [11], a nie co mniej metoda Schachtscha'bela [24], co w wartościach względnych wynosiło odpowiednio 100, 98 i 90.
Wartości analityczne uzyskane stosowanym i metodami dla poszcze gólnych obiektów podano w kolejnych tabelach, po uprzednim odjęciu potasu rozpuszczalnego w wodzie.
W najlżejszej spośród badanych gleb (tab. 5) stwierdzono pod w p ły wem wzrastającego poziomu nawożenia potasowego niezależnie od za stosowanej metody oznaczenia system atyczny wzrost średnich zawartości
potasu w warstwie od 0 do 20 cm.
Różnice te w przypadku metod Egnera-Riehma i Paauwa były istotne przy dawce 132 kg K/ha, a w przypadku m etody B ailly’ego już począw szy od dawki 66 kg/ha.
W warstwie podornej (20— 40 cm) stwierdzono tendencje wzrostu za wartości badanej formy potasu w porównaniu z obiektami nie
nawożo-9 2 W. B uniak
T a b e l a ?
Z a w a rto ść p o t a s u r/vm isnneco w p rób kach g le b z o b ie k t u I w mg K /1 0 0 g / p i a s e k g l i n i a s t y лекк1 /
E x c h a n g e a b le poterrsiuxu c o n t e n t i n s o i l s a m p le s from t h e tr e a t m o n t I i n m3 o f II p er 100 g / l i g h t loam y s a n d /
N a w o ż en ie F e r t i l i z a t i o n
E gn er-R iehm BnjL ily P
0-20 cm 2 0 - 4 0 cm C -20 cm 20-40cm 0-20cm 2 0 - 4 0cm 0 3 , 1 1 . 7 5 , 0 2,8 5 ,6 3 , 1 HP 3 , 9 2 , 1 4 ,8 3 , 3 5 , 7 3 , 7 HPK66 6 , 5 2 , 1 7 , 5 4 , 3 C ,5 3 , 9 m K 26 4 12 ,0 9 , 4 1 1 . 4 1 1 ,4 1 5 ,5 1 1 , 6 P r z e d z i a ł u f n o ś c i : C o n fid e n c e i n t e r v a l : - d la n a w o ż e n ia f o r f e r t i l i z a t i o n 3,»3 2 ,,2 3 , 6 - d la w a r stw f o r l a y e r s 1 ,,7 1 ,,7 1 . 9 P - 0 ,9 5
nym i N i P, jednakże różnicę udowodnioną statystycznie stwierdzono do piero przy dawce 264 kg K/ha, stosowanej corocznie przez 5 lat z rzędu. W większości przypadków stwierdzono udowodnioną statystycznie w y ż szą zawartość potasu w warstwie ornej w porównaniu z podorną, nie
zależnie od poziomu nawożenia.
W doświadczeniu na piasku gliniastym mocnym (obiekt II) wpływ na wożenia na istotny wzrost zawartości potasu wym iennego w warstwie ornej, oznaczonej metodami Egnera-Riehma i PaauKva, stwierdzono je dynie na dawkach 132 i 264 kg K/ha (tab. 6). Nie stwierdzono udowod-T a b e l a 6
Z a w a rto ść p o t a s u w ycieranego w p rób kach £ le b z o b ie k t u I I w mg K /100 g / p i a s e k g l i n i a s t y m o cn y /
E x c h a n g e a b le p o ta s s iu m c o n t e n t i n s o i l s a m p le s from t h e t r e a t m e n t I I i n mg o f К p e r 1 00 g /h e a v y loam y s a n d /
N a w o żen ie F e r t i l i z a t i o n
E gn er-R iehm B a i l l y Paauw 0-20 cm 2 0 - 4 0 cm 0-20cm 2 0 -4 0cm 0-20cm 2 0 - 4 0cm 0 N? OTK66 НГК13 2 BPK2 64 7 . 0 6 ,2 6.0 3 , 0 1 3 ,3 6 , 6 5 . 3 5 , 6 7 , 0 6 . 4 8 , 9 7 , 5 6 ,2 10 ,0 1 3 , 4 6,8 6 , 4 6,8 7 , 7 7 ,6 1 0 , 4 8 . 4 9 . 4 1 2 ,6 1 7 , 7 8 ,8 7 , 2 8 ,0 9 , 0 8 ,6 P r z e d z i a ł u f n o ś c i : C o n fid e n c e i n t e r v a l - d la n a w o ż e n ia f o r f e r t i l i z a t i o n >,2 - 2 ,J - ć l a w a r stw f o r l a y e r s 3■»9 - 2 ,»7 P - 0 . 9 5
W pływ poziom u naw ożenia К na jego fo rm y w glebie 9 3 ï a b e 1 a 7 Z a w a r to ść p o t a s u w ym iennego w p ró a k a ch g le b z o b ie k t u I I I w mg K/IOO g / p y ł z w y k ły / E x c h a n g e a b le p o ta s s iu m c o n t e n t i n s o i l s a m p le s from th e t r e a t m e n t I I I i n ms o f К p er 100 g /common s i l t / N aw o żen ie F e r t i l i z a 4; ic r .
E gr.er-R iehm B a i l l y Psauw 0 - 2 0 cm 2 0 - 4 0 0 - 2 0 СЛ 2 ? -4 0 C is 0 - 2 0 cm 2 0 -4 0 cm 0 4 , 1 2 , 5 6 , 1 4 , 2 7 , 0 4 , 6 NP 4 , 1 2 , 6 5 ,6 3 , 9 7 , 0 4 , 5 KPK66 5 ,5 3 , 1 7 , 0 5 , 0 8 , 3 5 , 4 HPK1 3 , 6 , 1 2 , 7 7 , 8 4 , 3 9 , 1 4 , 7 ЯРК2 64 7 , 0 2 , 7 8 , 4 4 , 2 1 0 ,3 4 ,6 P r z e d z i a ł u f n o ś c i : C o n fid e n c e i n t e r v a l - d l a n a w o ż e n ia f o r f e r t i l i z a t i o n 1. -- d la w arstw f o r l a y e r s 1,,8 - -P - 0 ,9 5
nionych różnic w zawartości potasu w warstwie ornej oznaczonej 'metodą B ailly’ego. Oznaczone poszczególnymi metodami ilości potasu w warstwie podornej były zbliżone, a w istotny sposób różniły s ę jedynie od zawar tości tego składnika w w arstw ie ornej przy zastosowaniu dwóch najw yż szych dawek nawozu potasowego (z -wyjątkiem m etody B ailly’ego).
Na obiekcie III (pył zwykły) udowodniony w pływ nawożenia począw szy od dawki 132 kg K/ha na wzrost zawartości potasu wym iennego w warstwie ornej badanych gleb uzyskano jedynie metodą Egnera-R:.ehma (tab. 7). Metoda ta dała istotne róimice zawartości w obu badanych war stwach w przypadku w szystkich dawek nawozów potasowych.
Jak wykazały obliczenia statystyczne, zróżnicowanie zawartości po tasu w obu warstwach pod w pływ em nawożenia tym składnikiem, ozna czonego metodami Bailly ego i Paauwa, było nieistotne.
W glebie najcięższej spośród badanych (glina pylasta średnia) stw ier dzono również dodatni w pływ nawożenia na wzrost zawartości potasu w warstwie ornej oznaczonego metodami Engera-Riehma i B ailly’ego na dawkach 132 i 264 kg K/ha (tab. 8). Stwierdzono również istotne różnice w zawartości tej form y potasu w obu badanych warstwach. Warstwa wierzchnia zawierała więcej potasu wym iennego zarówno na kombi nacjach nawożonych, jak i nie nawożonych tym składnikiem.
Uzyskane natomiast metodą Paauwa różnice w zawartości były nie istotne dla poziomów nawożen;a i wnrs+nv.
Porównując średnie w yniki analityczne uzyskane stosowanym i m e todami stwierdzono (tab. 9), że stosunkowo najw ęcej potasu w ym ien nego ekstrahowała metoda Paauwa, n;eco mniejsze ilości B ailly’ego, naj m niejsze natomiast metoda Egnera-Riehma. Jak wykazały obliczenia
94
ï a o e l a 3 Z a w a rto ść p o t a s u w ym iennego w p rób kach g le b z o b ie k t u IV w mg K /100 g
/ g l i n a p y l a s t a ś r e d n i a /
E x c h a n g e a b le p o ta e e iu m c o n t e n t i n s o i l s a m p le s from th e tr e a t m e n t IV i n mg o f К p e r 100 g /m edium s i l t y lo a m /
N a w o ż en ie F e r t i l i z a t i o n
E gn er-R iehm B a i l l y Paauw 0 - 2 0 cm 2 0 - 4 0 cm 0 - 2 0 cm 2 0 -4 0cm 0 - 2 0cm 2 0 -4 0 cm 0 6 , 8 4 , 7 9 , 4 7 , 4 1 0 ,0 7 ,8 NP 6 , 3 4 , 6 9 , 0 7 , 1 9 ,8 7 , 4 ЫИС66 6 , 1 4 ,6 8 , 5 6 , 9 9 ,4 6 , 9 NPKi32 8 , 6 4 ,8 1 1 ,0 7 , 4 1 0 ,0 9 ,6 ÏÏPK264 9 , 3 5 , 5 1 1 , 7 7 , 9 1 2 ,8 8 , 1 P r z e d z i a ł u f n o ś c i : C o n fid e n c e i n t e r v a l - d la n a w o ż en ia f o r f e r t i l i z a t i o n 1 , 2 1 , 2 - d la w a r stw f o r l a y e r s o , 8 o , 9 P - 0 ,9 5
statystyczne, oznaczone w ym ienionym i metodami średnie ilości potasu różniły się w istotny sposób między sobą bez względu na poziom na wożenia tym składnikiem. Jedynie metodami B ailly’ego i Paauwa w pias
ku gliniastym uzyskano średnio zgodne w yniki analityczne.
i! а Ъ e 1 a 9 ś r e d n ie z a w a r t o ś c i p o t a s u w ym iennego o z n a c z o n e ró żn y m i n e to d a m i /m g /1 0 0 g / Mean c o n t e n t o f a v a i l a b l e p o t a s s iu n d e te r m in e d by d i f f a r e n t m ethcr.3 /mg o f К p er 1 00 g / O b ie k t T rea tm e n t M etoda - M ethod P r z e d z i a ł u f n o ś c i C o n fid e n c e i n t e r v a l E gn er-R iehm B a i l l y Paauw
I 5 ,3 6 , 6 7 , 5 1*1
I I 7 , 2 8 , 3 1 0 ,0 0 , 8
I I I 4 , 0 5 ,6 6 , 6 0 , 5
IV 6 , 1 8 , 6 9 , 2 0 , 5
I 5 ,6 7 , 3 8 , 3
P o t a s r e z e r w o w y . Potas rezerwow y w próbkach glebowych oznaczono trzema metodami: B a i l l y ’ e g o [2], W a ż e n i n a [32] i K o l -
t e r m a n a-T r u o g a [11].
Ponieważ w oryginalnej metodzie Koltermana-Tiruoga tę formę po tasu oznacza się w glebie po uprzednim w ydzieleniu z niej potasu w y miennego za pomocą roztworu octanu amonowego, dlatego podobnie postępowano w przypadku obu pozostałych metod.
W pływ poziom u n aw o żen ia К na jego fo rm y w glebie 95
Tak więc wyniki analityczne zamieszczne w tab. 10 podane zostały po odjęciu К wym iennego. W pływ nawożenia wzrastającymi dawkami nawozów potasowych uwidocznił się w warstwie wierzchniej gleb lżej szych jedynie pewną tendencją wzrostu potasu rezerwowego. Tendencje te uwidoczniły się szczególnie w oznaczeniach metodą Ważenina i Bail- ly ’ego począwszy od dawki 132 kg K/ha, czego nie stwierdzono w orzy- padku m etody Koltermana-Truoga.
Podobnie jak w warstwach wierzchnich, tak i w głębiej położonych daje się zaobserwować w pływ nawożenia na pewne nie udowodnione statystycznie tendencje wzrostu zawartości tej formy potasu w glebie najlżejszej (obiekt I) na dawce 264 kg K/ha, a na nieco cięższej (obiekt II) na dawkach 132 i 264 kg K/ha.
W glebach o większej zawartości części spławialnych tendencji po w yższych nie zaobserwowano, uzyskane bowiem zawartości układały się
niezależnie od warstw i poziomu nawożenia.
Niezależnie od składu m echanicznego badanych gleb (tab. 11) średnio najwięcej potasu rezerwowego ekstrahowała metoda Ważenina, m
niej-T a b e l a 10 Z a w a rto ść p o t a s u re zerw o w eg o w p ró b k a c h g le b /m g /1 0 0 g /
R e s e r v e p o ta ss iu m c o n t e n t i n s o i l s a m p le s i n mg o f К p e r 1 0 0 g N aw ożen ie
F e r t i l i z a t i o n
W ażenln B a i l l y K o lt e rm an-T ruog 0 - 2 0 2 0 - 4 0 cm 0 - 2 0 2 0 -4 0 cm 0 - 2 0 2 0 - 4 0 cm O b ie k t I , p ia s e k g l i n i a s t y l e k k i T rea tm e n t I , l i g h t loam y sand
0 4 0 ,8 3 1 ,4 1 4 ,8 1 1 ,0 1 4 ,5 1 1 ,4
N? 4 1 ,5 3 4 ,0 1 4 ,5 1 1 ,7 1 5 ,0 f n , o
NPK66 3 8 ,9 3 1 ,6 1 2 ,0 8 , 3 1 3 ,8 1 1 ,0
NPK132 4 5 ,6 3 1 ,9 1 6 ,3 1 1 ,2 1 4 ,4 1 0 ,9 NPK264 4 8 ,1 3 9 ,2 1 8 , 1 1 3 ,5 1 6 ,8 1 5 .7 O b ie k t I I , p ia s e k g l i n i a s t y mocny T rea tm en t I I , h ea v y loamy sand
0 4 5 , 1 3 7 ,3 1 8 , 3 1 7 ,7 1 5 ,2 1 4 ,5
NP 4 3 ,1 4 9 ,0 1 8 ,5 2 2 ,9 1 2 ,9 1 3 , 7
NPK66 4 3 ,5 4 4 ,2 1 9 , 7 1 9 ,0 1 3 , 3 1 2 ,1 * PK132 4 7 ,6 5 6 ,2 2 1 ,7 2 3 ,6 1 3 ,9 1 7 , 3 “ « 2 6 4 5 2 ,5 2 5 ,2 2 1 ,7 2 2 ,2 1 5 ,3 1 7 , 3
O b ie k t I I I , p y ł zw y k ły T retm ent I I I , common s i l t
0 6 1 , 2 6 4 , 0 2 7 ,4 2 3 ,6 2 2 ,7 2 2 ,6
NP 5 9 ,3 5 7 ,8 2 7 ,6 2 4 ,9 2 1 ,5 2 1 ,7
NPK66 6 3 , 3 7 3 ,2 2 7 ,0 3 0 ,7 2 2 ,7 2 5 ,7 NPK1 32 6 6 , 2 6 5 , 2 2 9 , 3 2 5 ,7 2 3 ,6 2 2 ,2 NPK264 6 3 ,6 6 0 ,8 2 8 ,9 2 4 ,6 2 3 ,0 2 2 ,4 O b ie k t IV , g l i n a p y l a s t a ś r e d n ia T reatm ent; IV , jiedium s i l t y loam
0 8 4 , 3 8 3 , 0 3 4 ,6 3 5 ,7 2 7 ,7 2 6 ,6
NP 8 3 , 6 3 6 , 8 3 5 ,2 3 4 ,7 2 7 ,0 2 6 ,1
NPK66 8 1 , 8 8 7 , 1 3 2 ,1 3 3 ,0 2 3 ,3 2 5 ,2 NPK13 2 8 5 , 7 8 2 , 3 3 5 ,6 3 3 ,8 2 5 ,1 2 5 ,2 NPK2 64 8 6 , 1 8 6 , 8 3 5 ,9 3 5 ,4 2 6 ,3 2 4 ,6
W. B uniak
T a b e l a 11 Z a w a rto ść p o ta s u re zerw o w eg o o z n a c z o n a różnym i m etod am i
/m g /1 0 0 g / R e s e r v e p o ta ss iu m c o n t e n t d e te r m in e d by d i f f e r e n t m eth o d s /mg o f К p er 1 00 g / O b ie k t T re a tm en t M etody - Me t h o d s P r z e d z i a ł u f n o ś c i C o n fid e n c e i n t e r v a l W ażenin B a i l l y K o lterm a n -T ro u g I 3 6 ,7 1 3 , 9 1 3 ,5 1 , 4 I I 5 0 ,2 2 1 , 3 1 4 ,5 2 , 2 I I I 6 3 ,5 2 7 ,0 2 2 ,0 2 , 3 IV 8 4 , 7 2 5 ,7 3 4 ,6 1 . 7
sze średnio zbliżone — dwie pozostałe metody: B ailly’ego i Koltermana- -Truoga.
Wyniki uzyskane stosowanymi metodami dla poszczególnych obiek tów różniły się istotnie między sobą z wyjątkiem metod B ailly’ego i K ol- termana-Truoga w odniesieniu do gleby najlżejszej z obiektu I.
P o t a s c a ł k o w i t y . Jego zawartość oznaczona -metodą Smitha [32] była wyższa w glebach cięższych w porównaniu z lżejszym i (tab. 1?\ Uzyskane zawartości zarówno w warstwie 0— 20 cm, jak i 20—40 cm
* a u o ± a X tZ
Z a w a rto ść p o t a s u c a ł k o w it e g o w b ad a n y ch p rób kach g le b o w y c h /w % К /
T o t a l p o ta s s iu m c o n t e n t i n s o i l sa m p le s t e s t e d / i n % o f К /
N aw o żen ie O b ie k t T reatm ent F e r t i l i z a t i o n T I I I I I IV 0 - 2 0 cm 2 0 -4 0 cm С -20 cm 2 0 -4 0CLI 0 - 2 0 cm 2 0 - 4 0 cm 0 - 2 0 cn 2 0 - 4 0 cm 0 0 ,9 3 0 , 9 9 0 , 9 5 1 ,1 0 1 ,5 5 1 ,5 3 1 ,5 6 1 ,5 0 NP 0 , 9 9 1 ,0 5 0 , 9 7 1 ,0 2 1 ,5 0 1 , 5 3 1 ,5 4 1 ,5 0 m K 66 1 ,0 0 1 ,0 0 1 , 0 0 0 ,9 6 1 ,5 1 :.s 65 1 ,5 5 1 ,5 0 m K 1 32 1 ,0 1 1 ,0 1 0 ,9 3 1 ,0 5 1 ,5 5 1 ,5 0 1 ,5 5 1 ,5 0 MPÏ2 6 4 1 ,0 0 1 ,0 1 1 , 0 2 1 ,0 4 1 ,4 9 1 ,5 0 1 ,5 8 1 , 5 0
były niezależne od poziomu nawożenia tym składnikiem. Średnie uzy skane zawartości w obu warstwach były zbliżone.
P o t a s u t r w a l o n y . Zdolność badanych gleb do niewym iennego wiązania potasu oznaczono metodą S c h a c h t s c h a b e l a [24] zarówno sposobem suchym, jak i mokrym.
Większe ilości potasu zostały m ew ym iennie związane w drodze su chej, mniejsze sposobem na mokro (tab. 13).
W pływ poziom u naw o żen ia К na jego form y w glebie 97
t a b e l a 1 3 ć l c ś c u tr w a lo n e g o p o t a s u w p ró b k a c h g le b /m g /1 0 0 g /
Amount o f f i x e d p c ta s 3 iiu i: i i i s e i l bam pleß /mg o f К p er 100 g / H aw ożenie
F er w i l i z a t i o n
Niewym iernie w ią z a n ie na su c h o N o n -e x c h a n g e a b le dry f i x i n g
N iew ym ien n e w ią z a n ie na mokro N o n -e x c h a n g e a b l e w et f i x i n g 0 - 2 0 cm 2 0 -4 0 cm 0 - 2 0 cm 2 0 - 4 0 cm O b ie k t I fr e a t m e n t 1 0 lo,*> 1 6 ,0 5 ,8 5 , 1 NP 1 6 ,1 1 7 ,7 4 • 4 ,2 NPK66 i.5 ,2 1 6 ,5 3 ,3 >,4 :ÎPK132 Л 3,9 U , 8 4 , 1 4 , 1 K?K264 1 3 ,5 .16,2 3 ,6 5 , 0 O b ie k t f i T re a tm en t I I 0 8 , 7 1 8 ,3 -, 7 3 ,o N? 9 ,5 9 ,1 2 ,5 3 ,6 ЭТК66 8 , 3 1 0 ,8 2 , 7 2 , 0 i;PK132 6 , 6 1 1 .7 2 , 1 4 , 0 ::?K264 5 ,7 1 4 ,2 2 , 2 3 ,8 O b ie k t I I I T reatm ent I I I 0 2 7 ,0 3 7 , 3 ii 7 , 7 1 1 , 3 ;ÏP 2 5 ,9 3 1 ,9 7 , 7 1 0 ,7 i;pK66 2 5 ,9 3 8 ,6 7 , 0 1 2 , 4 NPK132 2 4 ,2 3 7 ,3 o, 3 1 0 ,6 :J?K26J 2 2 ,3 3 6 ,6 6 , 2 1 0 ,2 O b ie k t IV T reatm ent £V 0 4 4 ,1 5 0 ,0 Й, j. 1 0 ,4 NP 4 6 ,0 5 3 ,6 * ,0 1 3 ,6 NPK66 5 0 , 1 5 3 ,9 1 0 ,1 1 4 ,2 NPK13 2 4 1 ,1 4 9 ,4 5 ,6 1 0 ,4 RPK26 4 3 8 ,0 5 0 ,0 7 ,0 1 0 ,9
W wyniku wzrastającego poziomu nawożenia potasowego na w szyst kich badanych obiektach w warstwie ornej stwierdzono sposobem na sucho i na mokro tendencję zmniejszania się zdolności gleb do nie- wym iennego wiązania potasu. W żadnym jednak przypadku w ujęciu statystycznym wykazane różnice nie były istotne. Tendencji tych nie zaobserwowano w warstwie głę'biej położonej, tj. 20—40 cm, która w ią zała w zasadzie bez względu na sposób utrwalania większe ilości bada nego pierwiastka w stosunku do warstwy ornej.
Gleby o większej zawartości części spławialnych (obiekt III i IV) wiązały niew ym iennie więcej potasu w porównaniu do gleb, w których
98 w . B uniak
ilość części sp ła w ia n y ch była mniejsza (obiekt I i II). Ilości związanego potasu na mokro były 3— 4-krotnie mniejsze n iż przy wiązaniu na su cho, stwierdzone zaś różnice między sposobami bez względu na badany obiekt b yły istotne, sta ty styczn e udowodn'one (tab. 14).
T a b e l a 14
•"■ości u tr w e lo n i-.zo p o ta su w z a l e ż n o ś c i od sp o so b u w ią z a n ia /m g /1 0 0 g / A m o u n t of -t x c d p o ta s s iu m d e p e n d in g on th e f i x a t i o n way /mg o f К p er 100 g / M ie js c o w o s c L o c a l i t y . iejvy:nienne w ią z a n ie n - e ..c h a n g e a b le f i x a t i o n P r z e d z ia ł u f n o ś c i P - 0 , 9 5 C o n fid e n c e i n t e r v a l P - 0 , 9 5 ла поЧг-> - w et пч яucho - dry B l i c h 1 5 ,6 4 ,5 1 ,5 D o b r y sz y c e 1 0 ,3 2 .3 1 . 3 Komorno 3 0 ,7 9 , 0 1 , 0 M ię d z y św ie ć 4 7 ,6 1 0 ,0 1 , 8 X 2 6 ,0 6 , 6 -D Y SK U SJA W YNIKÓW
Powszechnie uważa s'ę, że najważniejszą rolę w żywieniu roślin od grywa forma potasu wymiennego. Jak wynika z badań niektórych auto rów [8, 9, 17, 18, 23, 30, 31, 34, 36], wyciąganie wniosków o zasobności gleb w potas przyswajalny dla roślin na podstawie zawartości potasu wym iennego nie zawsze prowadzi do pozytywnego efektu nawożenia tym składnikiem. Wielu autorćw donos:, że w określonych warunkach rośliny mogą korzystać nie tylko z potasu wym iennego [15, 16, 18, 19, 25, 27], lecz ze w szystkich jego form [30].
Potas wniesiony do gleby w postaci nawozów oprócz ubytku w .kutek zabierania go z plonem roślin i wym ycia wodami opadowymi, ulega również sorpcji niew ym iennej, której wielkość, zdaniem P i e t e r b u r g- s k i e g o [19] wynosić mcże ckoło 30°/o w stosunku do ilości wprowa dzonej.
W badaniach własnych w wyniku nawożenia potasem stwierdzono istotny wzrost zawartości formy rozpuszczalnej w wodzie tego p'erw iast- ka w warstwie ornej gleb lekkich, natomiast w glebach ciężkich zaobser wowano jedynie tendencję wzrostu. Podobne rezultaty uzyskali P i e- t i e r s b u r g s к i j [19] i Kuzin (cyt. za [18]. Wydaje się, że nawożenie potasem w pływ a w m niejszym stopniu na zawartość tej formy w gle bach cięższych dlatego, że jest on w nich bardziej sorbowany w drodze wym iennej i niewym iennej dzięki większej zawartości w tych glebach częjci spławialnych. Wskazują na to uzyskane w badaniach własnych
W pływ poziom u naw ożenia К na jego form y w glebie 99
ujemne współczynniki korelacji; i tak r między potasem rozpuszczalnym w wodzie i iłem koloidalnym wynosi —0,28 oraz częściami spławialnym i — 0,36. We w szystkich badanych obiektach stwierdza się brak wpływ u nawożenia potasowego na zawartość form y rozpuszczalnej w wodzie potasu w warstwie 20— 40 cm, co świadczyłoby o słabym jego prze m ieszczaniu z wyjątkiem gleby najlżejszej (obiekt I). Stwierdzają to również inni autorzy [13, 20, 30, 33], podkreślając równocześnie, że za leży iprzede wszystkim od takich czynników, jak zawartość części spła- wialnych, wielkości dawki nawozu potasowego oraz ilości opadów.
Zawartość potasu rozpuszczalnego w wodzie była istotnie skorelowa na z potasem wym iennym , obliczone zaś r dla m etody Egnera-Riehma wynosiło 0,86, dla mejtody B ailly’ego 0,74 i Paauwa 0,83.
Należy róWnież zaznaczyć, że w glebach cięższych ilości К rozpusz czalnego w wodzie korelow ały dodatnio z zawartością węgla organiczne go (obiekt III r = 0,67 i obiekt IV r = 0,62).
Ilość potasu wym iennego niezależnie od zastosowanej metody ozna czania w e w szystkich badanych obiektach wzrastała pod w pływ em na wożenia. W większości przypadków wypływ ten zaznaczył się przy dawce 132 kg K/ha, jednak wykazane różnice zawartości w ujęciu statystycz nym nie zawsze ckazały się istotne (tab. 6, 7 i 8). N iekiedy dawka 66 kg K/ha (tab. 6 i 8) była niewystarczająca dla utrzymania zawartości po tasu wym iennego na poziomie obiektu nie nawożonego. Podobne w yniki uzyskali w swych badaniach P - c z e ł k i n [18], F r i d r i k s s o n [6] i K o t e r [12].
Zawartość potasu wym iennego w glebach badanych obiektów (z w y jątkiem I) korelowała istotnie z zawartością w ęgla organicznego. Współ czynniki korelacji zależnie od m etody i obiektu w ahały się od 0,46 do 0,78. Podobne obserwacje poczynili również inni autorzy [23, 28, 35].
W w arstwie podornej istotny w pływ nawożenia potasowego na za wartość formy wym iennej zaznaczył się jedynie w obiekcie I dopiero przy dawce 264 kg K/ha, gdy w pozostałych obiektach zawartość potasu wym iennego w warstwie 20— 40 cm utrzym ywała się na zbliżonym po ziomie. Świadczy to o magazynowaniu tego pierwiastka w glebach o w yż szej zawartości węgla organicznego i części spławialnych, co potwier dzają inni autorzy [4, 21, 33].
Przeprowadzona próba znalezienia zależności występowania potasu wym iennego od pH i całkowitej zawartości potasu nie dała pozytyw ne go rezultatu.
Porównane metody oznaczania potasu wym iennego były istotnie m ię dzy sobą skorelowane, obliczone zaś współczyniki korelacji kształtowały się następująco:
Egner-Riehm : Bailly r^ 0 ,9 3
Egner-Riehm : Paauw r = 0,95
100 W. B uniak
Zawartość potasu rezerwow ego pod włpływem nawożenia tym skład nikiem w ykazyw ała tendencje wzrostowe jedynie w glebach lżejszych (obiekt I i II), przy czym różnice te nie zostały udowodnione statystycz nie. Tendencje powyższe nie zaznaczyły się w glebach cięższych (obiekt III i IV). Badania własne nie potwierdziły obserwacji innych autorów [8, 18], którzy dowodzą istotnego w pływ u nawożenia potasem na wzrost zawartości jego formy nie wym iennej w glebach.
W warstwie 20— 40 cm zawartość potasu rezerwowego w glebach ba danych obiektów była średnio niższa w porównaniu do w arstw y ornej i nie zależała od poziomu nawożenia tym pierwiastkiem. W yjątek sta nowiła gleba z obiektu II, gdzie więcej potasu rezerwowego stwierdzono w w arstw ie głębiej położonej. Uzyskane w badaniach własnych w spół czynniki korelacji m iędzy ilością potasu rezerwowego z niektórym i w ła ściwościami gleby dla porównania metod oznaczenia wynosiły:
Metoda Części spławialne С org. К calk. Ważenina 0,88 0,65 0,81 B ailly’ego 0,93 0,45 0,91 Koltermana-Truoga 0,61 0,74 0,52
Porównywane m etody oznaczania potasu rezerwowego istotnie ko relow ały między sobą, uzyskane zaś współczynniki korelacji wynosiły:
Kolterman-Truog : Ważenin r = 0,93
Bailly : Ważenin r = 0,84
Bailly : Kolterman-Truog r = 0,69
Zawartość potasu całkowitego w badanych glebach wahała się od 1,19 do 1,90%. Uboższe w ten składnik b y ły glëby lżejsze (obiekt I i II), bogatsze — gleby cięższe (obiekt III i IV). Na zawartość potasu całko w itego nie miał w pływ u poziom nawożenia tym pierwiastkiem, co po twierdzają również inni autorzy [15, 18]. Ilości potasu całkowitego ko relowały z zawartością części spławialnyeh, obliczony bowiem w spół czynnik r wynosił 0,87 i był istotny.
Badając zdolność gleb do niewym iennego wiązania potasu stw ier dzono, że warstwa orna wykazała tendencje malejące w miarę wzrostu dawek nawozów potasowych w przypadku w szystkich badanych obiek tów. Zależność tę obserwowali również inni autorzy [3, 6, 10, 14, 15, 18, 23]. Należy jednak zaznaczyć, że w badaniach własnych wykazane róż nice w żadnym przypadku nie zostały udowodnione statystycznie. Ilości wiązanego potasu przez warstwę podorną były zw ykle większe w po równaniu z warstwą wierzchnią i nie zależały od wielkości dawki na wozu potasowego. Gleby o niższej zawartości części spławialnyeh (obiekt I i II) w iązały niewym iennie mniej potasu w porównaniu z glebami cięższymi, które w tej frakcji zawierały go więcej (obiekt III i IV).
W pływ poziom u ‘naw ożenia К na jego form y w glebie 101
Obliczone współczynniki korelacji między ilością części spławialnych a zdolnością gleb do niewym iennego wiązania wynoszą: na sucho r = 0,92, na mokro r = 0,70. Wielu autorów w sw ych pracach potwierdza te obser wacje [9, 15, 18, 23, 24, 25, 35, 50], podkreślając jednocześnie istotną w tym względzie rolę próchnicy, pH i składu mineralnego [18, 23, 25].
W badaniach własnych ilość niewym iennie wiązanego potasu zale żała od zawartości w ęgla organicznego i wielkości pH, przy czym otrzy mane w spółczynniki korelacji w ynosiły dla С organicznego przy w ią zaniu na mokro r —0,59, natomiast na sucho r = 0,83, a dla pH odpo wiednio 0,53 i 0,59.
Większą zdolność niewym iennego wiązania potasu sposobem na su cho niż na mokro S c h a c h t s c h a b e l [24] i inni autorzy [18, 22] tłu maczą tym, że przy wiązaniu na sucho biorą udział takie m inerały, jak monmorylonit, illit i werm ikulit, natomiast na mokro tylko te dwa ostat nie.
W N IO SK I
1. Pod w pływ em 54etniego nawożenia wzrastającymi dawkami na wozów potasowych:
— zawartość potasu rozpuszczalnego w wodzie wzrastała w warstwie crnej gleb pochodzących z obiektu I i II, a na dawce 264 kg K/ha rów nież w w arstwie podornej z obiektu I (najlżejsza z badanych glëb). W po zostałych glebach o wyższej zawartości części spławialnych nie stw ier dzono wzrostu zawartości tej form y potasu;
— zawartość potasu wym iennego wzrastała wraz z nawożeniem tym składnikiem w warstwie ornej wszystkich badanych gleb oraz w war stw ie podornej gleby z obiektu. I. Warstwa od 20 do 40 cm była rów nież uboższa w potas w ym ienny, przy czym jego zawartość kształtowała się niezależnie od dawek nawozu potasowego;
— chociaż szczególnie w glebach lżejszych stwierdzono pewne ten dencje wzrostu zawartości potasu rezerwowego pod wpływ em nawoże
nia, nie b yły to jednak różnice'udowodnione statystycznie;
— całkowita zawartość potasu kształtowała się w e wszystkich gle bach niezależnie od wysokości dawki nawozu potasowego;
— zdolność do utrwalania potasu w warstwie ornej badanych gleib układała się w szeregu malejącym w miarę wzrostu dawek nawozu po tasowego. Zależność ta nie została udowodniona statystycznie.
2. Stosowanie różnych metod oznaczania potasu wym iennego i zerwowego oraz zdolności gleb do niewym iennego wiązania tego pier wiastka prowadziły do uzyskiwania różnych wyników analitycznych, sko relowanych jednak w ramach poszczególnych form w istotny sposób między sobą.
102
LITER A TU R A
11] B a i l l y F.: M ethodische U n tersu ch u n g en zur K a liu m -freisetz u n g aus Böden. Ztf. f. Pfl. Ern. D üng. Bdkd. 104, 1964, 132.
[2] B a i l l y F.: M ethodische U n tersu c h u n g en zur K -freise tz u n g aus M ineralen. Ztf. f. P fl. E rn. D üng. Bdkd., 102, 1963, 17.
[3j B a r s h a r d I.: C ation ex change 'in m iceons m in erals. I. R eplacem en t of
in terlo g er cations of v erm icu lite w ith am m onium and p otassium . Soil Sei. 77, 1954, 463.
14] B u r m s A. F., B a r b e r S. A.: The effect of te m p e ra tu re and m o istu re on exchangeable p otassium . Soil Sei. Soc. of Am. Free. 25, 1961, 349.
15] C z u b a R., S k o w r o ń s k i S., A n d r u s z c z a k E., K a r d a s z T., K a
m i ń s k a W., S t r a h l A.: M etody b ad a ń la b o ra to ry jn y c h w stacjach cheficz- no-rolniczych. Część I. B adanie gleb. W rocław 1969, 98.
[6] F r e d r i к s s o n L.: Die chem ische A nalyse als U nterlag e f ü r B eu rteilu n g des K a liu m d ü n g erb ed a rfs. K ungl. S kogs-och L a n d d ru k sa k ad em ien s T rid sk rift 1967, 5, 16.
[7] G o r b u n o w N. I.: G lebow e m in e rały w ysokodyspresyjne i m etody ich ozna czania. PW RiL, W arszaw a 1969, 338.
[8] G u l i a k i n I. W., C z u p r i k o w a O. A.: F orm y k a lija w poczwie p ri ra ź nych sistiem ach u dobrienia kuk u ru zy . Izw ie stija TSCHA 1971, 1, 90.
[9] H o o d J. T., B r a d e N. C., L a t h w e l l D. J.: The re la tio n sh ip of w ate r soluble and exchan g eab le potassium to yield an d potassium u p ta k e Ladino
cliver. Proc. Soil Sei. Soc. Am. 1956, 20, 228.
[10] K ę p k a M.: B adania nad w ystępow aniem w glebach p o ta su w ym iennego i sil niej związanego. Zesz. nauk. SGGW , W arszaw a 1972, 22.
[11] K o l t e r m a n D . W., T r u o g E.: D eterm in atio n of fix ed soil potassium . Proc. Soil Sei. Soc. Am. 1953, 17, 347.
[12] K o t e r M.: C hem ia rolna. PWN, W arszaw a 1972, s. 594.
[13] M a c i a k F., L i w s k i S.: P rzem ieszczanie fosforu i po tasu w p ro filu to r fow ym naw ożonego torfow iska. Zesz. probl. P ost. N auk roi. 1987, 76, 455. [14] M a r e i M. W.: P o tassiu m fix a tio n in D utch soils: m in eralo g ical analysis.
Soil Sei. 78, 1954, 163.
115] M e r c i k S.: S tu d ia nad zależnością m iędzy zasobnością gleby w potas a e fe k tyw nością naw ożenia tym składnikiem . Zesz. nauk. SGGW , W arszaw a 1971, z. 13.
[16] Mi ł с z e w а М.: W yniki b ad a ń m etod o k reśla n ia zasobów p o ta su w glebach. M iędzynar. Czasop. Roln. 1965, 2, 93.
[17] N o w o s i e l s k i O.: M etody oznaczania po trzeb naw ożenia. PW RiL, W a r szaw a 1968.
[18] P o c z e ł k i n P.: Poczw iennyj kalij i k a lijn y je udobrienija. Izdatielstw o „K o- ło s'\ M oskw a 1Э66, s. 334.
[19] P i e t i e r b u r g s k i j A. W.: P otassium in the acid sod-podsol soil connection w ith peculorities of crops cultivated. T ra n sa ctio n s 7th Ite m . Congr. of Soil Sei. W isconsin 1960, t. 3/4—13, s. 92.
[20] P i e t i e r b u r g s k i j A. W., J a n i s z e w s k i j E. W.: O w ym yw ani k a lija iz pachotnogo gorizonta. Izw. Tim . Sielchoz. Ak. 1960, 4, 82.
[21] P o n d e l H.: Z aw artość różnych form potasu i sodu w glebach m ineralnych. P am . puł. 1972, 53, 5.
[22] R e i n b a c h H., S c h r o d e r D.: Ein V ergleich v ersc h ied e n er M ethoden zur B estim m ung des K alium festlegungsverm ögens an einigen S chlesfig-H olsteini- schen Böden. Ztf. f. P flan. Düng. Boden 90, 1960, 116.
W pływ poziom u naw ożenia К na jego form y w glebie 1 0 3
[23] R i c h t e r D.: K aliu m in Böden und P flanzen. Teil I. F o rts c h ritsb e ric h te fü r die L a n d w irtsc h a ft, 1965.
[24] S c h a c h t s c h a b e l P.: F ix ieru n g und N ach lieferu n g von K aliu m und
A m m onium jonen, B e u rteilu n g un d B estim m ung des K aliu m -V e rso rg u n g sg ra des von Böden. L andw . F orsch. 1961, S o n d erh eft 15, s. 29.
[25] S c h e f f e r P., S c h a c h t s c h a b e 1 P.: L eh rb u ch der A g ricu ltu rch em ie und B odenkunde. Teil I. B odenkunde, S tu tg a rt 1%0.
[26] S c h i l l i n g G.: Ü ber d en B indun g szu stan d von M agnesium , C alcium und K aliu m in m itteld eu tsc h en Böden. Chem ie der E rde 1957, 19, 170.
[27] S e n A. T., D e b В. C., B o s e S. K.: P o tassiu m sta tu s on av a ila b ility to crops of n o n ex c h an g e ab le p o tassiu m dn some In d ia n red an d la te r ite soils. Soil Sei. 68, 1949, 291.
[28] S i u t a J., A d a m c z y k Z., W i e r o m i e j c z y k J.: B ad an ia w spółzależnoś ci pom iędzy składem m echanicznym , p H i próchnicznością gleby a zaw artością w n ie j P 20 5 i K 20 w edług m et. E n g era-R ieh m a . P am . puł. 1967, 30, 5.
[29] T h u n R., H e r m a n n R., K n i c k m a n n E.: M’e t h o d e n b u c h . I. Die U n tersu c h u n g von Böden. N eum ann V erlag, R adebeul a. B erlin 1955.
[30] W a ż e n i n I. G., K r a s j e w a G. U.: O fo rm a ch k a lija w poezw ie i kalin o m p ita n iji w ra stie n iji. Poczw ow iedenije 1959, 3, 11.
[31] W a ż e n i n I. G., K a r a s i j e w a G. J.: Ob agrochim iczeskich m ietodach
op ried ielen ija podw iżnych fo rm k alia w poczwach. Poczw ow ied. 1959, 8, 87. [32] W a ż e n i n I. G.: M ietcdy o p ried iele n ija k alia w poezwie. A grochim iczeskije
m ietody issled o w an ija poczw. Izdatielstw o „N auka”, 1965, s. 436.
[33] W e l l s K. L., P a r k s W. L.: V ertical d istrib u tio n о fsoil p hosphorus an d
p otassium on sev eral established a lfa lfa stands th a t received v arious of
an n u a l fe rtiliza tio n . Soil Sei. Soc. of A m erica P roc. 25, 1961, 117.
[34] W о j k i n М., M a d i e n o w W.: F o rm y k a lija w n ie k ato ry ch poczw ach K a- lininskoj obłasti. T ru d y gorkow sko sielskochozjajstw iennow o in s titu ta 1968, 29, 168.
[35] W o n d r a u s c h A.: Rola zaadsorbow anych k ationów w żyw ieniu roślin. Ann. UMCS Sec. E, 5, 1950, 105.
[36] Ż u k o w a Ł. M.: Izw ien ien ije p roizw odstw obm ienow o k alia w rozlicznych poczw ach i dostupnost jew o d la ra stie n iji p ri sistiem aticzeskom p riw ien ien iji udobreniji. A g rochim ija 1967, 8, 59.
В . Б У Н Я К ВЛ И Я Н И Е У РО В Н Я КА ЛИЙНОГО У Д О БРЕН И Я НА Ф О РМ Ы К А Л И Я В П О ЧВЕ И нститут агрохимии, почвоведения и м икробиологии С ельскохозяй ствен н ая ак адем и я во В роцлаве Р е з ю м е В почвенны х образцах из 4-х удобряем ы х объектов с р азли ч н ы м м ехан и ческим составом, отобранны х в вари ан тах без удобрения, удобряем ы х азотом и ф осф ором , а т а к ж е с прим енением возрастаю щ их доз к ал и я 66, 132 и 264 кг К на га на ф оне одинакового удобрения N P, при учете пахотного и подпахот ного слоя, определены бы ли ф орм ы к ал и я по следую щ им методам: водораство- оим ы й к ал и й по Ш иллингу; обменный кал и й по Э гнеру-Р им у, Б ей л л и и П ааув; необменного к а л и я по В аж енину, Б ей л л и и К олтарм ап у-Т руогу; валоряй кали й
104 W. B uniak по Смиту и способность почв к закреплению к а л и я по Ш ахтш аблю . В итоге проведенны х исследований установлено, что повы ш ение доз к ал и я способство вало увеличению сод ерж ания единственно водорастворимой и обменной ф о р мы этого элем ента в пахотном слое почв. С одерж ание валового к ал и я, а та к ж е резервов к ал и я не оказало зависим ости от уровня удобрения н азванны м эл е ментом. Способность почв к закреплению к а л и я с ростом удоб рительны х доз об н аруж и в ала тенденцию к пониж ению . Не установлено, чтобы удобрения с к а зы валось на содерж ание испы туем ы х ф орм к а л и я в подпахотном слое. А налитические данные, полученны е по прим ененны м в исп ы тан и ях методам определения ф орм обменного к а л и я и резервов к а л и я , о б н аруж и в али сущ е ственную полож ительную взаимную коррелированность. W . B U N IA K
EFFECT OF THE PO TA SSIU M F E R T IL IZ A T IO N LEVEL ON PO TA SSIU M FORM S IN SOIL
D ep a rtm en t of A g ric u ltu ra l C hem istry, Soil S cience and M ickrobiology, College of A g ricu ltu re in W rocław
S u m m a r y
In soil sam p les collected fro m 4 fertiliz e d soils (tre atm en ts) w ith d iffe re n t m echanical com position, ta k en fro m the zero tre a tm e n t, fertilize d w ith nitro g en and phosphorus, as w ell as ag a in st the sam e NP level w ith in creasin g po-tassium ra te s of 66, 132 and 264 kg К p er hectare, at consideration to the ara b le and su b a ra b le lay er, p a r tic u la r p o ta ssiu m form s w ere determ in ed by the follow ing m ethods: w a te r-so lu b le К acc to Schilling, exchan g eab le К acc to E nger-R iehm , B ailly and P aau w , rese rv e К of V ashenin, B ailly and K o lte rm an -T ru o g , total p otassium by the S m ith ’s m ethod as w ell as soil ab ility of fix in g potassium by the m ethod of S chachtschabel. On the basis of th e investigations it has been proved th a t increassing p otassium ra te s led to an increasse only of its w ate r-so lu b le fo rm an d exchangeable form in the arab le layer. The to ta l and rese rv e potassium content w as in d ep en d en t on the К fe rtiliza tio n level. The soil ab ility of fix in g potassium along w ith an increase of fe rtiliza tio n rate s p ro v ed a decreasing tendency. The fertiliza tio n ex e rted no effect on the content of th e К form s te ste d in the su b a ra b le layer.
A n aly tical resu lts o btained by using th e m ethods assum ed in th e in v estigations for d eterm in in g ex ch an g eab le a n d re se rv e p o ta ssiu m form s show ed a significant
positive m u ta i correlation.
D r W ł a d y s ł a w B u n i a k I n s t y t u t C h e m i i R o l n i c z e j ,
G l e b o z n a w s t w a i M i k r o b i o l o g i i A R W r o c ł a w , ul. G r u n w a l d z k a 53
