Raport końcowy i rekomendacje.
Ochrona Zabytków 37/4 (147), 310-311
wanie w spólnych poglądów na piśmie, zaakceptowanie w szystkich tez przez gremium. Poza bardzo trafnymi ocenami i zaleceniami, których lektura ważna jest dla każdego konserwatora zabytków, nie tylko dla specjali stów szkolących konserwatorów, jest kilka szczególnie ważnych sformułowań.
U czestnicy przypominają starą jak konserwacja zabyt ków prawdę, że jest ona działalnością humanistyczną, a problem y techniczne w inny być podporządkowane pryncypiom. Drugim ważnym stw ierdzeniem jest przy pom nienie interdyscyplinarnego charakteru procesu kon serw acji zabytków architektury. Widocznie dyskusja zwróciła uwagę, że występują jeszcze tendencje n iedo uczonych techników , którym w ydaje się, że realizując
prace budowlane przy zabytku działają w sferze kon serwacji. Trzecim, nie mniej ważnym elem entem uchwa ły rzymskiej, jest przypom nienie, że konserwacja zabyt ków w istocie swojej służy przede w szystkim prawidło wem u użytkowaniu zabytków architektury i zapobiega niu ich niszczenia. Wobec tego zabiegi konserwatorskie w inny przede w szystkim polegać na prostych czynnoś ciach zapobiegawczych lub drobnych reperacjach, pozo stawiając kosztowne działanie restauratorskie tylko dla niedużej grupy budowli. To ostatnie stw ierdzenie adre suję do w szystkich pracowników konserwacji zabytków w Polsce, siebie nie wyłączając.
L e c h K r z y ż a n o w s k i
RAPORT KOŃCOWY I REKOMENDACJE
1. K o o r d y n a to r z y k u r s ó w <s z k o le n io w y c h k o n s e r w a c ji a r c h it e k tu r y , p o c h o d z ą c y z 'ró żn ych części ś w ia ta i z e b r a n i w R z y m ie w d n ia c h 2— 4 g r u d n ia 1982 ?. p o d a u s p ic ja m i U N E S C O , IC C R O M i IC O M O S p o p r z e p r o w a d z e n iu s z e r o k i e j w y m i a n y p o g lą d ó w o rro z w o ju , k t ó r y n a stą p ił w te j d z ie d z in ie o d s p o tk a n ia w P is to i w 1968 r., o b s e r w u ją , ż e m ię d z y n a r o d o w e d o k u m e n t y w s p r a w ie k o n s e r w a c ji i r e s ta u r a c ji d ó b r k u l t u r y p o d k r e ś la ją s z c z e g ó ln e z n a c z e n ie s z k o le n ia , ta k n a tu r y o g ó ln e j, j a k i s p e c ja lis ty c z n e g o . Z a u w a ż a ją z s a ty s fa k c ją , ż e n a u k a k o n s e r w a c ji a r c h i te k t u r y w y k a z u je z n a c z n y r o z w ó j w p e w n y c h k r a ja c h , le c z je d n o c z e ś n ie — że o g ó ln y r o z w ó j lu d z k o ś c i d o p r o w a d z a d o ta k zn a czą ceg o r o z sze rz e n ia k o n c e p c ji s p u ś c iz n y h is to r y c z n e j o ra z ta k ie g o p r z y s p ie sz e n ia p r o c e s u j e j r e w ita liz a c ji, ż e p ra ca k o n s e r w a to r s k a je s t c zę s to p o w ie r z a n a ź le w y s z k o l o n y m te c h n ik o m lu b n a w e t te c h n i k o m b e z sp e c ja lis ty c z n e g o p r z y g o to w a nia. W o b e c p o w y ż s z e g o p r o b le m s z k o le n ia s ta je się co ra z b a r d z ie j p a lą c y i m o ż e b y ć r o z w ią z a n y t y l k o W w y n i k u a k c ji r e a liz o w a n y c h n a ró ż n y c h p o zio m a c h . Z je d n e j s tr o n y lu d z k o ś ć w in n a b y ć u św ia d a m ia n a o w a r to ś c i a r c h ite k to n ic z n e j i u r b a n is ty c z n e j s p u ś c iz n y p r z e z p o s tę p u ją c y i k o n ty n u o w a n y p ro g r a m e d u k a c ji, z a r ó w n o w s z k o ła c h , j a k i p o z a n im i. Z d r u g ie j je d n a k s tr o n y je s t n a d e r w a ż n e , a b y o g ó ln e p r o g r a m y n a u k i w s z k o ła ch a r c h i te k tu r y z o s ta ły p o n o w n ie p r z e a n a liz o w a n e po d k ą te m le p s ze g o z r o z u m ie n ia in te r w e n c ji a r c h ite k to n ic z n e j.
R o z u m ie się p r z e z to p o g łę b ia n ie k u lt u r a l n e j i h i s t o r y c z n e j ś w ia d o m o ś c i i le p s z ą o c e n ę ty c h w s z y s tk ic h w a r to ś c i z w ią z a n y c h z a r c h ite k to n ic z n y m d o r o b k ie m (por. k o n fe r e n c je w P is to i, w r z e s ie ń 1968 r. i W N e a p o lu , w l u t y m 1981 (r.), j a k r ó w n ie ż — p e łn ie js z e z r o z u m ie n ie p o d s ta w o w y c h k o n c e p c ji k o n s e r w a to r s k ic h . 2. U c z e s tn ic y s p o tk a n ia u w a ż a ją , że p r o g r a m y s tu d ió w o r g a n iz o w a n y c h o b e c n ie w r ó ż n y c h k r a ja c h i u z n a w a n e n a s z c z e b lu m ię d z y n a r o d o w y m w in n y re a lizo w a ć w y m ó g w ie d z y o k o n s e r w a c ji w tr a k c ie s tu d ió w w y ż s z y c h a r c h i te k t u r y i s p e c ja liz a c ji p o d y p lo m o w e j. 2.1. D zia ła n ia k o n s e r w a to r s k ie w in n y b y ć p o w ie r z a n e w y łą c z n ie s p e c ja lis to m z w y ż s z y m i s tu d ia m i lu b z w y k s z ta łc e n ie m p o d y p lo m o w y m , p o s ia d a ją c y m p r a k ty c z n ą w ie d z ę w te j d z ie d z in ie . 2.2. S p e c ja liz a c ja w k o n s e r w a c ji a r c h ite k tu r y w y m a g a w s z c z e g ó ln o ś c i h a r m o n ijn e j in te g r a c ji c z y n n i k ó w h is to r y c z n y c h , h u m a n is ty c z n y c h (d e fin io w a n ie p o d s ta w i c e ló w k o n s e r w a c ji) , n a u k o w y c h , te c h n ic z n y c h i e k o n o m ic z n y c h . T e o s ta tn ie d o s ta rc za ją śr o d k ó w d o p r a k ty c z n y c h ro z w ią za ń . 2.3. K o m p le k s o w o ś ć k o n s e r w a c ji a r c h ite k to n ic z n e j c z y n i ją d zia ła ln o śc ią in te r d y s c y p lin a r n ą . W je j p r a k ty c e , s to
s o w n ie do k a ż d e j in d y w id u a ln e j p o tr z e b y , a r c h ite k t, in ż y n ie r a rch eo lo g , h is to r y k s z tu k i, e k o n o m is ta , so cjolog, u r b a n is ta itp . m u s z ą ze sobą w sp ó łp ra c o w a ć . J e s t p o żą d a n e , a b y s p e c ja liśc i r ó ż n y c h d y s c y p lin b y li za c h ę c a n i do w y m i a n y p o g lą d ó w , a p e w n e fo r m y sz k o le n ia w d z ie d z in ie k o n s e r w a c ji p o w in n y b yć im p r z e k a z a n e , a b y u ła tw ić m ię d z y d y s c y p lin a r n ą w sp ó łp ra c ę o p a rtą na
w s p ó ln e j m e to d o lo g ii. 2.4. G w a r a n c ja k o m p e te n c ji m o ż e b yć u z y s k a n a je d y n ie p r z e z p r o g r a m y s z k o le n ia u zn a ją c e p r a w n ie w a ż n e d y p lo m y . T a k a g w a r a n c ja m o że e fe k ty w n ie b y ć z a p e w
-310
n io n a ty l k o w te d y , g d y s z k o le n ie k o n s e r w a to r s k ie je s t p r o w a d z o n e n a w y ż s z e j u c ze ln i.K o n s e r w a c ja j e s t o p a rta n a m e to d o lo g ii i filo z o fii w s p ó l n e j d la całego św ia ta . J e d n a k o d rę b n o ś ć h is to r ii i k u l t u r y d a n eg o k r a j u , p o d o b n ie j a k r e la ty w n a w a g a o d m ie n n y c h te c h n ic z n y c h i so c jo lo g ic zn y c h p r o b le m ó w , d e te r m in u je o d r ę b n e lo k a ln e s y tu a c je , w o b e c czeg o s z k o le n ie w in n o b ra ć p o d u w a g ę p r a k ty c z n e a s p e k t y w y n i k a ją c e z ty c h c z y n n ik ó w . 3. B io rą c po d u w a g ę w s p ó łc z e s n y a s p e k t, w s k a li ś w ia to w e j, p r o b le m a ty k i z w ią z a n e j z e s z k o le n ie m a r c h ite k tó w i k o n s e r w a to r ó w , u c z e s tn ic y s p o tk a n ia r e k o m e n d u ją , a b y IC C R O M w s p ó ln ie z IC O M O S -e m p o d ją ł stu d ia n o w y c h ty p ó w p r o g r a m ó w s z k o le n io w y c h , a w s z c z e gólności: 3.1. O rg a n iz a c ja s ta ły c h k u r s ó w w o b sz a ra c h o d le g ły c h od d u ż y c h c e n tr ó w s z k o le n io w y c h . P ie r w s z y e ta p s z k o le n ia s p e c ja lis tó w p o w in ie n m ie ć m ie js c e w m ia r ę m o ż liw o ś c i w ic h k r a j u lu b re g io n ie , a b y b y li w w y s ta r c z a ją c y m s to p n iu ś w ia d o m i s p e c y fic z n y c h p r o b le m ó w ich k r a j u , z a n im zo s ta n ą w y s ła n i za g ra n icę na d a ls ze s z k o le n ie . IC C R O M w in ie n p r z e s tu d io w a ć m o ż liw o ś ć u tw o r z e n ia n o w y c h p r o g r a m ó w s z k o le n ia re g io n a ln e g o , d o s to s o w a n e g o do s ta n u o r g a n iz a c ji w t y c h re g io n a c h . P u n k te m w y jś c ia w in n y b y ć ta k i e lo k a ln e in s ty t u c je , k tó r e z a p e w n ią m in im u m ś r o d k ó w i r ę k o jm ię w s p ó łp r a c y . U k s z ta łto w a n ie ta k ic h p r o g r a m ó w w in n o z a w ie r a ć p o d sta w o w e b a d a n ie m n i e j u p r z y w ile j o w a n y c h te r e n ó w , m ię d z y in n y m i A f r y k a z a s łu g u je n a sz c ze g ó ln ą u w a g ę . 3.2. O rg a n iz a c ja k r ó tk o te r m in o w y c h k u r s ó w o te m a ta c h s p e c ja ln y c h . P ro g ra m ta k ic h k u r s ó w w in ie n b y ć ta k o p ra c o w a n y , a b y r e a lizo w a ć s p e c y fic z n e p o tr z e b y k o n k r e t n y c h t e r y to r ió w , le c z ta k z a p la n o w a n y a b y n a d a w a ł się do p o w tó r z e n ia w in n y c h k ra ja c h .
3.3. P o d n o sze n ie k w a li fi k a c ji p e r s o n e lu szko lą ceg o . W o b e c teg o , że lic zb a k o m p e te n t n y c h s p e c ja lis tó w n ie je s t w y s ta r c z a ją c a , a b y z a p e w n ić z u n i fi k o w a n ą po d w z g lę d e m m e to d o lo g ic z n y m in te g r a c ję r ó ż n y c h p r z e d m io tó w w y k ła d o w y c h w p ro g r a m ie s tu d ió w , za le c a się, a b y IC C R O M r o z w in ą ł fo r m u łę d y d a k ty c z n e j k o n s u l ta c ji d la p r z y s z ły c h n a u c z y c ie li.
Z a d a n ie ta k ie w in n o b y ć o p a rte n a z g r o m a d z o n y m o d p o w ie d n im m a te r ia le d y d a k ty c z n y m , a w s z c z e g ó ln o ści — n a p o lity c e tłu m a c z e ń p o d s ta w o w y c h k s ią ż e k
i a r ty k u łó w n a w ię k s z ą lic z b ę ję z y k ó w . 3.4. Z a le c a się ta k ż e , a b y IC C R O M ro z w in ą ł sw o ją rolę ja k o m ie js c e s p o tk a ń d la w y m i a n y d o ś w ia d c z e ń w d z i e d z in ie n a u k i k o n s e r w a c ji z a b y tk ó w . P o w in n a o n a u ła t w ia ć re g u la r n e p o r ó w n y w a n ie i p r z e k s z ta łc a n ie p r o g r a m ó w n a u c za n ia , co je s t is to t n y m e le m e n te m p o s tę pu. 3.5. Z a le c a się ta k ż e , a b y re a liz u ją c i u z u p e łn ia ją c p r o g ra m IC C R O M i IC O M O S p o z o s ta w a ły w k o n ta k c ie z r ó ż n y m i m ię d z y n a r o d o w y m i i r e g io n a ln y m i c e n tr a m i i o śr o d k a m i, s to w a r z y s z o n y m i w IC C R O M -ie . 4. K o o r d y n a c ja in ic ja ty w . U c z e s tn ic y s p o tk a n ia p o d k r e ś lili, ż e w w y n i k u b r a k u w s tę p n e j k o o r d y n a c ji c zę s to in ic jo w a n e są r ó ż n o ro d n e p r z e d s ię w z ię c ia a d m in is tr a c y jn e — t a k k r a jo w e , ja k i r e g io n a ln e — k tó r e m a ją p o d o b n y c h a r a k te r lu b w r ę c z
się w y k lu c z a ją . W o b e c p o w y ż s z e g o z a le c a się , a b y u c z y n ić w s z y s tk o co m o ż liw e w k ie r u n k u z a p e w n ie n ia s k u te c z n e j k o o r d y n a c ji z a r ó w n o p r o g r a m ó w , ja k i ś r o d k ó w fin a n s o w y c h p r z e z n a c z o n y c h n a tę d zia ła ln o ść.
5. D o d a tk o w e p r a k ty c z n e re k o m e n d a c je . 5. 1. U zn a ją c ja k o ś ć p ra c u z y s k a n y c h p r z e z in s ty tu c je a r c h ite k to n ic z n e sto p n ia p r z e d d y p lo m o w e g o i w z r a s ta ją c e z a in te r e s o w a n ie s tu d ia m i h is to r y c z n y m i, za le c a się o rg a n izo w a ć w s tę p n e k u r s y k o n s e r w a c ji a r c h i te k t u r y i w ie d z y o p r z y c z y n a c h z n is z c z e ń b u d y n k ó w . K u r s y ta k ie w in n y to w a r z y s z y ć k u r s o m p r o je k to w a n ia . 5.2. P o d k r e ś lo n o k o n ie c z n o ś ć p o sia d a n ia d o b r e j b ib lio t e k i i p o tr z e b ę z b io r ó w tr a d y c y jn y c h m a te r ia łó w b u d o w la n y c h ja k o p r z y k ła d ó w d o b re g o r z e m io s ła tr a d y c y jn e g o — w in s ty tu c ja c h sp e c ja liz u ją c y c h się w s tu d ia c h p o d y p lo m o w y c h . P o d k re ślo n o w a r to ś ć p isa n ia p ra c, b a d a ń la b o r a to r y jn y c h , k o n ta k tó w z k o n s e r w a to r a m i d z ie ł s z tu k i i n a u k o w c a m i. 5.3. W o b e c te g o , ż e z a d a n ie m k o n s e r w a c ji są d zia ła n ia m a ją c e n a c e lu m a k s y m a ln e z a p o b ie ż e n ie z n is z c z e n iu s p u ś c iz n y h is to r y c z n e j, p o d k re ś lo n o , że p ie r w s z e ń s tw o w in n o b yć p r z y z n a n e p r o s ty m m e to d o m u tr z y m a n ia b u d y n k ó w h is to r y c z n y c h . N a d r u g im m ie js c u w in n a z n a j d o w a ć się k o s z to w n a re s ta u r a c ja n ie k t ó r y c h b u d y n k ó w . P r z e d s ię b ra n e ś r o d k i w in n y o b e jm o w a ć in s p e k c ję b u d y n k ó w , p is e m n e r a p o r ty o s ta n ie o b ie k tó w . A r c h ite k c i, in s p e k to r z y b u d o w la n i i te c h n ic y p o w in n i u z y s k a ć m in im u m w ie d z y o k o n s e r w a c ji a r c h ite k tu r y w tr a k c ie k r ó tk ic h k u r s ó w p o d y p lo m o w y c h .
Gisela Haase, D re sd e n e r M ö b el d es 18 J a h r h u n d e r ts [M eble drezdeńskie z XVIII w.] VEB E. A. Seem ann Buch und K unstverlag, Leipzig Ш83, 390 ss.; w części tekstow ej 192 zdjęcia na kredowym papierze, z których większość jest barwna, 32 reprodukcje z osiem nastow iecznych podręczników; w katalogu 260 zdjęć czarnobiałych; całość oprawio na w płótno.
Książka podzielona została na rozdziały: 1. W prowadzenie
2. M iejsce mebla w ramach sztuk zdobniczych w Dreź n ie
3. Drezdeński cech stolarzy 4. Surowiec i jego obróbka
5. Meble późnobarofeowe czasów Fryderyka — Augusta I 1694!—»1733.
6. Rokoko; m eble czasów Fryderyka Augusta II 1733— 1763
7. Późne rokoko, m eble czasów Fryderyka A ugusta III 1763—1768, 1806— 1807
8 . Katalog m ebli (przedstawiono tu osiem stem pli spot kanych na m eblach oraz 251 egzem plarzy mebli, m.in. niektóre polonica i varsaviana; pod każdym zdjęciem umieszczono dane o pochodzeniu m ebla, jego wym iary, rodzaj użytego drewna, numer inwentarzowy, pod któ rym znajduje się w danym muzeum; spis literatury od noszący się do danego egzemplarza).
9. Załączniki (biografie m istrzów stolarskich pracują cych w XVIII w.' w Dreźnie; w ykaz źródeł; słownik itp).
W pracy omówiono m eble zachow ane do chw ili obec nej w muzeach NRD i świata w stanie „nienaruszo n ym ” i te zniszczone lub uszkodzone w czaslie wojny, o których dane czerpano z dokumentacji.
Pierw szą poważną pracą poświęconą meblom saksoń skim była w ydana w 1939 r. książka Rudolfa v. Arpsa- -Auberta pt. S a k s o ń s k i m e b e l b a r o k o w y 1700—1770. Przyczyniła się ona do tego, że m eble saksońskie uzna n e zostały za jeden z istotnych elem entów w niem iec kiej historii mebla. W ejście do europejskiej historii m e blarstw a meble te zawdzięczają wydanej w 1972 r. książ ce Georga H im m elhebera pt. S ty le s -m e u b le s , decors,
d u M o y e n A g e a nos jo u r s.
Najpoważniejszą i najobszerniejszą pracą poświęconą m eblowi saksońskiemu jest jednak książka Giselii Haa se, oparta na jej pracy doktorskiej. Przedstawione m eble pochodzą z różnych m iast Saksonii, ale przede w szystkim z Drezna, ponieważ zaprezentowane ekspo naty w w iększości pochodzą ze zbiorów dawnej saksoń skiej dynastii. Świadczą o tym akta Zarządu Dóbr Elek- torskich i Drezdeńskiego Cechu Stolarzy.
W rezydencji królewskiej w Dreźnie znajdowały się m e ble o najm odniejszych kształtach i dekoracji. B yły to prototypy mebli saksońskich. Na nich w zorowali się sto larze pozostałych m iast królestwa. Tylko w nielicznych w ypadkach zidentyfikow ano i omówiono meble, których zleceniodawcam i byli m ieszczanie lub sżlachta. Nie róż
nią się one jakością wykonania i w yglądem od m ebli dworskich. W Saksonii! modny w danym okresie kształt m ebla i jego ozdoby m iały m niejsze znaczenie niż w e Francji czy Prusach. Kam ienie szlachetne, kość słonio wa, macica perłowa i metale, mające szczególne znacze n ie w epoce rokoka, nie odgrywały tu w iększej roli. L i czyła się przede w szystkim funkcja użytkowa mebla. W przeciw ieństw ie do innych stolic europejskich, w Sak sonii większą uwagę zwracano na zastawy stołow e lub w yroby porcelanowe (które można było przewozić z Drez na do Warszawy i z powrotem) niż na sam e meble. Skromność w ozdabianiu mebli nie doprowadziła jed nak do zaniku ówczesnej tradycji. W Dreźnie również toczono spory między cechami o przywilej w ykon yw a nia okuć do mebli.
Na przykładzie drezdeńskiego cechu stolarzy omówiono w książce stosunki produkcyjne panujące w Dreźnie. Przeanalizowano też przepisy cechowe, sposób zostaw a nia m istrzem itd.
Autorka omawia w książce meble wykonane z drewna lub m ające konstrukcję drewnianą, nawet jeżeli zostały pokryte innymi materiałami, jak laka czy złoto. W Dreźnie do produkcji mebli używano na ogół drewna iglastego. Czasami tylko, idąc w ślad za Francuzami, A nglikam i czy Holendrami, stosowano jeszcze forniro w ane drewno dębowe. Przy fornirowaniu stosowano prze ważnie okleiny orzechowe, które dopiero pod koniec XVIII w. zastąpiono mahoniem. Krzesła w ykonyw ano na ogół z drewna bukowego, czasami tylko spotyka się krzesła dębowe. Zapotrzebowanie na drewno orzechowe było tak duże, że jak pisze Autorka — „ m ię d zy H a n a u
a F r a n k fu r te m ... n ie w o ln o b yło ż a d n e m u m ło d e m u r o l n ik o w i że n ić s ię y je ż e li n ie u d o w o d n ił, ż e z a s a d z ił i h o d o w a ł o k r e ś lo n ą lic zb ę d r z e w o r z e c h o w y c h”.
Autorka n ie omawia mebli ludowych ów czesnego okre su, nie charakteryzuje też ani jednego przykładu łóżka, gdyż nie zachował się żaden egzemplarz.
Książka zastała starannie opracowana pod względem re dakcyjnym i graficznym. Jedno- lub dwustronicowe, p ięk ne zdjęcia autorstwa Jurgena Karpińskiego przedstaw ia ją ńie tylko meble, ale również ich szczegóły. Część ilustracyjną uzupełniają św ietne rysunki Inga Brüx. Praca, aczkolwiek pomija problem y konserw atorskie, za sługuje na uwagę konserwatorów.
K a ta r z y n a W r ó b le w s k a
