"O Roma felix. Geneza, specyfika i przeobrażenia instytucji politycznych Państwa Miasta Watykańskiego", Wojciech Jakubowski, Warszawa 2005 : [recenzja]

Wojciech Góralski

"O Roma felix. Geneza, specyfika i

przeobrażenia instytucji politycznych

Państwa Miasta Watykańskiego",

Wojciech Jakubowski, Warszawa

2005 : [recenzja]

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 50/1-2, 299-308

R

E

C

E

N

Z

J

E

P ra w o K a n o n ic z n e 5 0 (2 0 0 7 ) n r 1-2

Wojciech Jakubow ski, O Romafelix. G eneza, specyfika i przeobrażenia instytu­

cji politycznych Państw a M iasta W atykańskiego, O ficyna W ydaw nicza ASPRA-JR, W arszawa 2005, ss. 494.

S ta ra n n ie w y d a n a p rz e z O fic y n ę W ydaw niczą A S P R A -J R , a d o fin a n s o w a n a p rz e z W ydział D z ie n n ik a rs tw a i N a u k Politycznych U n iw e rs y te tu W arszaw skiego p ra c a W o jc iech a Ja k u b o w s k ie g o , a d iu n k ta w In sty tu cie N a u k P o litycznych n a w y­ m ien io n y m W y d ziale, p o św ię c o n a in sty tu cjo m p o lity c zn y m n a jm n iejsz eg o n a św iecie p a ń stw a - P a ń stw a M ia sta W aty k ań sk ie g o , sta n o w i p ierw sze te g o typu o p ra c o w a n ie m o n o g ra fic z n e , u z u p e łn ia ją c istn ie jąc ą d o tą d w p iśm ie n n ic tw ie lukę.

Z a d a n ie m b ad aw cz y m , k tó re p o sta w ił so b ie A u to r m o n o g ra fii, je s t an aliz a i w y ja śn ien ie specyfiki p o lity c z n o -u stro jo w e j je d n e g o z m in ia tu ro w y c h p a ń stw E u ­ ropy. N ie sp o ty k an y n ig d zie w tej m ie rze fe n o m e n p ań stw o w o ści w a ty k ań sk iej z o ­ s ta ł ujęty z a ró w n o n a p łaszczy źn ie ro z strzy g n ięć teo re ty c z n y ch , ja k i w nikliw ej an alizy sy stem u sp ra w o w a n ia rząd ó w .

W ty tu le o p ra c o w a n ia w s k a z a n o n a b e z p o ś re d n i p rz e d m io t d o c ie k a ń A u to ra - je s t nim g e n e z a , sp ec y fik a i p rz e o b ra ż e n ia (e w o lu c ja) insty tu cji polity czn y ch P a ń ­ stw a M ia sta W aty k ań sk ieg o , a tym sam ym sy ste m u je g o o rg a n ó w w ład zy p u b licz­ nej. Je s t to z a te m s tu d iu m p o lito lo g ic z n o -h is to ry c zn e .

P o d sta w o w e p ro b le m y , w o k ó ł k tó ry ch toczy się p o s tę p o w a n ie b a d aw c z e, d o ty ­ czą trz e c h p y tań : czy W aty k an je s t p a ń stw e m ; ja k a je s t n a tu r a re la cji W atykanu w sto s u n k u d o S tolicy A p o s to lsk ie j; ja k p rz e d sta w ia się s tr u k tu r a sy ste m u p olitycz­ n e g o o ra z fo rm a P a ń stw a M ia sta W a ty k ań sk ie g o . O z n a c z a to , że a n a liz a A u to ra d o k o n u je się n a trz e c h p o z io m a c h , ujm ujących a s p e k t g en ety cz n y i te o rio p o z n a w - czy (d w a p ierw sze p ro b le m y ) o ra z in sty tu c jo n aln o -p o lity cz n y , p o strz e g a n y z aró w ­ n o w w y m iarze stru k tu ra ln y m , ja k i fu n k c jo n a ln y m (p ro b le m trz e ci).

Tak u jęty p rz e d m io t p ra cy wytyczył jej k o n stru k c ję , n a k tó r ą s k ła d a ją się dw ie części: p ierw sza - U źr ó d eł p a ń stw o w o ści W atykanu (s. 35-198) o ra z d ru g a - Specy­

fik a i przeobrażenia instytucji p o litycznych (s. 199-381). C zęść p ierw sza o b e jm u je

trzy ro zd ziały , p o św ię c o n e k o lejn o : d zied zictw u P ań stw a K o ś c ie ln e g o (pierw szy); „kw estii rzy m sk iej” i T ra k ta to m L a te ra ń s k im (d ru g i); P a ń stw u W a ty k ań sk iem u w p e rsp ek ty w ie te o rio p o lity c z n e j (trze ci). W części d ru g iej n a to m ia s t zn alazły się cztery ro zd ziały , w k tó ry c h A u to r k o n c e n tru je sw oją u w ag ę n a n a stę p u ją c y c h kw e­ stiach : m o d el sy ste m u p o lity c z n e g o (czw arty ); po zy cja u s tro jo w a s u w e re n a o ra z

ew o lu cja in sty tu cji k o n k law e (p iąty ); ew o lu cja w ładzy d e le g o w a n e j K urii R z y m ­ skiej (szósty); ew o lu cja innych in sty tu cji w ładzy p u b lic z n ej (sió d m y ). T ego ro d z a ju sc h e m a t jaw i się ja k o w p e łn i u z a s a d n io n y , k o n su m u ją c y to , c o z o s ta ło z ap o w ie ­ d z ia n e w ty tu le k siążki (w e w szystkich je g o e le m e n ta c h ).

Z ło ż o n o ś ć o ra z sp ecy fik a p rz e d m io tu b a d aw c z eg o n a k az ały p o słu ż e n ie się a d e ­ k w atn y m i d o tej rzeczyw istości m e to d a m i: w części p ierw szej k o m p ara ty s ty c z n o - -h isto ry cz n ą, w d ru g iej z aś sy stem o w ą. D e fa c to - w w ielu o b s z a ra c h o p ra c o w a n ia - A u to ro w i n ie o b c a je s t ta k ż e m e to d a h isto ry cz n o -p raw n a.

S łu szn ie W. J a k u b o w s k i z a s trz e g a się, że sk u p ie n ie uw agi n a P ań stw ie M ieście W aty k ań sk im , u w id o c z n io n e w ty tu le książk i, sp raw ia, że p rz e d m io te m a n aliz p o li­ to lo g iczn y ch n ie je s t S to lic a A p o s to lsk a , a w k o n se k w e n cji ta k ż e fu n k c jo n o w an ie K urii R zy m sk iej (ja k o o rg a n u a d m in istra c ji k o śc ieln ej), c h y b a że c o in n e g o w ynika - a w o k re ślo n y ch p rz e s trz e n ia c h ta k w ła śn ie je s t - z n a tu ry rzeczy. A n a liz y te nie o b e jm u ją p o z a tym kw estii s ta tu s u m ię d z y n a ro d o w e g o K o ścio ła k a to lick ieg o , d z ia łaln o śc i d y p lo m a ty cz n ej S tolicy A p o s to lsk ie j, k tó r a w y k ra cz a p o z a z ak re s fu n k c jo n o w a n ia P a ń stw a M ia s ta W aty k ań sk ie g o , a tym b a rd z ie j n ie d o ty cz ą roli teg o ż K o ścio ła w e w sp ó łc zesn y m św iecie, czy te ż a sp e k tó w teo lo g iczn y ch .

R a m y czaso w e p rz y ję te w b a d a n ia c h (1929-2005) są c ałk o w icie u z a s a d n io n e : c e z u rą a q u o je s t p o d p is a n ie T ra k ta tó w L a te ra ń s k ic h i p o w s ta n ie P a ń stw a M ia sta W aty k ań sk ieg o , te rm in z aś a d q u e m to w y b ó r a k tu a ln e g o S u w e re n a te g o p ań stw a.

P o d e jm u ją c an alizę insty tu cji p o lity czn y c h W aty k an u , A u to r o p a r ł się n a sz e ro ­ kiej b a zie źró d ło w ej. S ta n o w ią ją ak ty p ra w n e (k o n w e n c je i um ow y m ię d z y n a ro d o ­ w e, w sz czeg ó ln o ści tr a k ta t i k o n k o rd a t la te ra ń s k i), a k ta so b o ró w : W aty k ań sk ieg o I i W aty k ań sk ieg o II, ak ty p a p ie s k ie i ak ty K urii R zy m sk iej o ra z in n e w ydaw nictw a ź ró d ło w e , a ta k ż e ź ró d ła in te rn e to w e . W ykaz ź ró d e ł z am iesz c zo n y w b ib lio g ra fii (s. 420-428) w sk azu je n a sz e ro k o z a k ro jo n ą k w e re n d ę w tym z ak re sie. N aw iąz a n o p o z a tym w o p ra c o w a n iu ró w n ie sz e ro k o (zo b . 415 pozycji w w ykazie) d o o p ra c o ­ w a ń z z a k re s u ró żn y ch dyscyplin n au k o w y ch (m o n o g ra fie i a rty k u ły ).

G d y m o w a o o p ra c o w a n ia c h , to n a le ży stw ie rd zić, że p o d c z a s gdy h is to ria in sty ­ tu cji polity czn y ch P a ń stw a K o ście ln e g o z n a jd u je w p iśm ie n n ictw ie sw ój szerszy r e ­ fleks, to k w estia p a ń stw o w o ści W aty k an u je s t tu ta j tr a k to w a n a w rę cz w ybiórczo i p o w ie rzc h o w n ie. S zczeg ó ln y w a lo r po zn aw czy m a d la A u to r a p ra c a W. M . Z a rę b - c zan a: P olacy w W atykanie. In stytu cje i urzędy oraz P olacy w n ich pracujący. H istoria

i w sp ó łczesn o ść (P e lp lin 2004).

N a m a rg in e s ie p re z e n ta c ji s ta n u p iśm ie n n ictw a , o k tó ry m m ow a, w y p ad n ie p o ­ czynić d ro b n ą k o re k tę w o d n ie s ie n iu d o stw ie rd ze n ia , że luki p o zn aw czej n ie w y­ p e łn ia tu ta j d o s ta te c z n ie m ięd z y innym i lite r a tu r a k a n o n ic z n o p ra w n a , w chodząca

w zakres n a u k teologicznych, gd yż w ynika z o d m ie n n yc h p o trze b p o zn a w czyc h oraz b a zu je n a in n ych za ło żen ia ch m eto d o lo g ic zn ych (s. 31). O tó ż p ra w o k a n o n ic z n e , n a ­

[3 ] RECENZJE 301

leżąc d o n a u k teo lo g iczn y ch , je s t je d n o c z e ś n ie d yscypliną m a ją c ą sw oje m iejsce ta k ż e w o b rę b ie n a u k p ra w n y ch , i w d u żej m ie rz e o p ie ra się n a z a ło ż e n ia c h m e to ­ d o lo g iczn y ch tam przy jęty ch .

W e w stę p ie A u to r sta w ia trzy p o d sta w o w e tezy: 1) P a ń stw o M ia sta W aty k ań ­ sk ieg o nosi n a so b ie z n a m io n a p a ń stw a i je g o a try b u ty p o d m io to w e (ro z u m o w a n ie in d u k cy jn e ); 2) zw iązek Stolicy A p o s to lsk ie j z P ań stw em W aty k ań sk im m a c h a ra k ­ te r h isto ry czn y i tele o lo g icz n y , p rz y jm u jąc p o s ta ć u n ii fu n k c jo n a ln e j, k tó r a m a c h a r a k te r u n ik aln y (ro z u m o w a n ie d e d u k cy jn e ); 3) s tr u k tu r a o rg a n ó w w ład zy p u ­ b licznej W aty k an u o ra z rz ą d z ą c a nim i logika je s t o d m ie n n a o d z n a n e j z teo rii i p ra k ty k i św ieckich sy stem ó w p o litycznych (ro z u m o w a n ie d e d u k c y jn e ). By o d p o ­ w ie d zieć n a p y tan ie , czy w p ra c y w y k azan o d o s ta te c z n ie z a s a d n o ść p o staw io n y ch tez, należy p rz eśle d zić bliżej sam to k d y sk u rsu A u to ra .

W części p ierw szej czy teln ik z a p o z n a je się n a jp ie rw - w ro z d z iale pierw szym (s. 37-83) - z d z ie d zic tw em P a ń stw a K o ście ln e g o . W y ch o d ząc o d d o n a cji P e p in a z 754 ro k u i u tw o rz e n ia P a ń stw a K o ścieln eg o , A u to r u k a z u je p o w s ta n ie i rozw ój św ieckiej w ładzy p a p ie ży d o 1870 ro k u . W iele uw agi p o św ięca tu ta j „k w estii rzym ­ s k ie j” , z ap o c z ą tk o w a n e j p rz e z W ie lk ą R ew o lu cję F ra n c u sk ą , a ta k ż e k o n c ep c jo m p o lity c zn e g o je j ro z w iąz an ia , o k o lic z n o ścio m u p a d k u w 1870 ro k u P ań stw a K o ­ śc ieln eg o o ra z U sta w ie g w a ran c y jn ej z 1871 ro k u . S k u p ia ją c z k o lei sw oją uw agę n a ew olucji in stytucji p o lity czn y ch P a ń stw a K o ścieln eg o , o m a w ia n a jp ie rw p o w s ta ­ nie i rozw ój a d m in istra c ji p a p ie sk ie j. W ażna k o n s ta ta c ja dotyczy tu ta j fa k tu , iż d o likw idacji P a ń stw a K o ście ln e g o b r a k było ja s n e g o p o d z ia łu n a o rg a n y z a rz ą d z a ją ­ ce K o ścio łem p o w szech n y m i o rg a n y z a rz ą d z a ją c e P a ń stw e m W aty k ań sk im (p a ra - lelizm k o ścieln o -p ań stw o w y w a d m in istra c ji), kied y to K u ria R z y m sk a o d p o w ia d a ­ ła za c ało k s z ta łt polity k i p a p ie stw a . T rafn e je s t z w ró ce n ie uw agi n a ro lę re fo rm y w y m ien io n ej insty tu cji, d o k o n a n ą w 1588 ro k u p rz e z S y k stu sa V, a ta k ż e n a u s ta ­ n o w ie n ie w 1487 ro k u S e k r e ta r ia tu S ta n u o ra z n a ro lę p o lity c zn o -a d m in istrac y jn ą K a m ery A p o s to lsk ie j i n a d a n ie P ań stw u K o ś c ie ln e m u w 1848 ro k u , p rz e z P iusa IX , k o n sty tu cji (S ta tu i F u n d a m e n ta ln y dla R zą d ó w D o czesn ych w P aństw ie Świętego

K o ścio ła ). R e fo rm ę K urii R zy m sk iej d o k o n a n ą w 1908 ro k u p rz e z P iu sa X,

a u s a n k c jo n o w a n ą p rz e z K o d e k s P ra w a K a n o n ic z n e g o z 1917 ro k u , Jak u b o w sk i p o s trz e g a ja k o w yraz p rz y ję cia d o w ia d o m o ści n ieo d w ra c a ln o śc i z m ia n z a istn ia ­ łych p o 1870 ro k u .

W ro z d z ia le d ru g im (s. 84-127), p o św ięco n y m „k w estii rz y m sk iej” i T ra k ta to m L a te ra ń s k im , z o sta ł n a jp ie rw p rz e d sta w io n y je j rozw ój w o k re s ie o d 1870 d o 1929 ro k u , a n a s tę p n ie P a k ty L a te ra ń s k ie z 1929 ro k u , sta n o w ią c e u w ie ń cz en ie n ie ła ­ tw ych ro k o w a ń m ięd zy S to lic ą A p o s to lsk ą a W ło c h am i. J a s n o z a p re z e n to w a n o p o sta n o w ie n ia tr a k ta tu n o rm a liza cy jn e g o z 11 lu te g o 1929 ro k u , p o d p is a n e g o p rz e z k a rd . P. G a s p a rri (w im ie n iu P iu sa X I) i B. M u sso lin ie g o (w im ie n iu W ik to ra

E m a n u e la III), ze z w ró c e n iem uw agi n a p o w a żn e ro z b ie żn o ś ci w w y k ład n i z a p i­ sów te g o d o k u m e n tu , a p rz e d e w szystkim s a m eg o c h a r a k te r u tr a k ta tu ( tr a k ta t p o ­ kojow y czy p o ro z u m ie n ie p o lity c zn e ?). In te re s u ją c o A u to r re fe ru je tu ta j isto tę d e ­ b a ty to czącej się w ów czas n a te m a t n a tu ry teg o ż tr a k ta tu . T rafn e w ydaje się z ajęcie sta n o w isk a , w myśl k tó re g o z te k s tu w y m ien io n e g o d o k u m e n tu z d a je się w ynikać, że stro n y c elo w o p o m in ę ły ro z strzy g n ię c ie teg o , czy c h o d zi o u tw o rz e n ie n o w eg o p a ń stw a , czy ty lk o o z m ia n ę s ta tu s u n ie o k u p o w a n e j p rz e z W ło ch y części u p r z e d ­ n io istn ie ją c e g o P a ń stw a W aty k ań sk ieg o . Tym b a rd z ie j, że tr a k ta t w z as a d z ie n i­ c zeg o - w z a k re sie tery to ria ln y m - n ie z m ie n ił w s to s u n k u d o sta tu s q u o istn ie ją c e ­ g o p o ro k u 1870. In te re s u ją c y je s t fra g m e n t n a te m a t u g o d y late ra ń s k ie j w św ietle faszystow skiej d o k try n y p a ń stw a .

P o d c z as gdy dw a p ie rw sz e ro z d ziały m ają c h a r a k te r p ro b le m o w o -c h ro n o lo g ic z - ny, z k o lei ro z d z ia ł I I I o p ra c o w a n ia (s. 128-198), m ają cy z a p rz e d m io t P ań stw o W aty k ań sk ie w p e rsp ek ty w ie te o rio p o lity c z n e j, je s t u jęc ie m p ro b lem o w y m . A u to r z a jm u je się tu ta j k o n tro w e rs ją z w iąz an ą z is to tą T ra k ta tó w L a te ra ń s k ic h z p u n k tu w id z e n ia n a u k i o sto s u n k a c h m ię d z y n aro d o w y c h , a ta k ż e n a u k i o p a ń stw ie i p o li­ tyce. Isto tn y m w ą tk ie m je s t w tym o b sz a rz e sp ra w a sp o ró w o d n o ś n ie d o p o d m io ­ tow o ści P a ń stw a M ia sta W aty k ań sk ieg o , je g o fo rm y o ra z sp ecyfiki re la cji zaró w n o ze S to licą A p o s to ls k ą , ja k i z W ło c h am i.

G d y c h o d zi o k o n tro w e rs je w o k ó ł p o d m io to w o ś c i W aty k an u , to W. Ja k u b o w sk i, p o p rzy jęciu tezy, iż p a ń stw o to (m in ia tu ro w e ) cieszy się w p e łn i a try b u te m p o d ­ m io to w o ści w sk ali m ię d z y n aro d o w e j (w y k azu jąc w szystkie cech y defin icy jn e i p rz y m io ty p a ń s tw a ), z a p o z n a je cz y teln ik a z te o r ią p a ń stw a perso n a ln e g o H . R e in - h a rd ta , z k o n c e p c ją su w e re n n o śc i z w ią zk u społecznego P. F io r e o ra z z k o n c e p c ją su w e re n n o śc i w spólnoty d u c h o w ej G . R a d b ru c h a . N a s tę p n ie z a trzy m u je się n a d z a k re s e m jury sd y k cji te ry to ria ln e j i p e rs o n a ln e j P a ń stw a W aty k ań sk ieg o (b ę d ą c e ­ go m ia s te m ), w sk az u jąc b a rd z o szczeg ó ło w o n a oso b liw o ści g ra n ic zn e W aty k an u ; d o w o d z ąc , że d o b ra e k s te ry to ria ln e S tolicy A p o s to lsk ie j ( p rz e d e w szystkim b azyli­ ki w iększe - p o z a B azy lik ą św. P io tra ) n ie p rz y n a le ż ą d o P a ń stw a W aty k ań sk ieg o (c h o ć p a ń stw o to a d m in is tru je n im i w im ie n iu Stolicy A p o s to lsk ie j); c h a ra k te ry z u ­ ją c P a ń stw o W aty k ań sk ie ja k o „ z a m k n ię te ” (o b o w ią z e k u zy sk a n ia p rz e p u s tk i n a w ejście n a je g o te ry to riu m ), a ta k ż e ja k o p a ń stw o -u rzą d (o specyficznym c h a r a k te ­ rze o b y w a telstw a ). Z a d o n io s łe n a le ży u z n a ć s tw ie rd z e n ie A u to ra , z a c z e rp n ię te z T ra k ta tu L a te ra ń s k ie g o , iż P a ń stw o W aty k ań sk ie sta n o w i sk ra w e k te ry to riu m n ie z b ę d n y d o teg o , by su w eren n o ść B isku p a R zym skieg o - ja k o głow y K ościoła - by­

ła w sp o só b n iekw estio n o w a n y za g w arantow ana (s. 140). P o d k re śla ją c z aś specyfikę

te g o p a ń stw a z au w a ż a, że te ry to riu m je s t pierw szym z je g o e le m e n tó w k o n s ty tu ­ tyw nych, a je g o u tw o rz e n ie m ia ło n a c elu s p e łn ia n ie fu n k cji z n a c z n ie w y k ra cz a ją ­ cych p o z a sa m ą o rg a n iz a c ję te ry to ria ln ą i je g o obyw ateli.

[5] RECENZJE 3 0 3

W d alszy m d y sk u rsie z a w a rty m w ro z d z ia le A u to r p o d n o s i k w e stię s u w e re n n o ­ ści B isk u p a R zy m sk ie g o . B a rd z o isto tn y m m o m e n te m , o d k tó re g o ro z p o cz y n a , je s t o rg a n ic z n y z w iąz ek S to licy A p o s to lsk ie j z K o ś c io łe m . P o d k re ś la , ż e s u w e re n ­

n o ść p a p ie ż a w ypływ a z d w ó ch tytu łó w : ja k o głow y K o ś c io ła (s u w e re n n o ś ć d u ­ c h o w a) i ja k o głow y p a ń s tw a (s u w e re n n o ś ć św iecka, te r y to ria ln a ), p rz y czym s u ­ w e re n n o ś ć d u c h o w a sta n o w i fu n d a m e n t d la przy p isy w an y ch p a p ie ż o w i a try b u tó w su w e re n n o ś c i św ieckiej. Ta o s ta tn ia , c h o ć n ie m a c h a r a k te r u a k c e so ry jn e g o , p o ­ z o sta je p o d p o rz ą d k o w a n a su w e re n n o ś c i d u c h o w e j. S to lic a A p o s to ls k a , p rzez k tó r ą w p ra w ie m ię d z y n a ro d o w y m n a le ż y ro z u m ie ć w sz c ze g ó ln o ści B isk u p a R z y m sk ie g o , ja k o z w ie rz c h n ia w ła d z a w K o ściele, p o z o s ta je z n im w a b s o lu tn ie ścisłej łączn o ści. N a m o cy w z aje m n e j s u w e re n n o śc i S to lic a A p o s to ls k a k o rzy sta z p o w s z e c h n ie u z n aw a n e j p o d m io to w o ś c i p u b lic z n o p ra w n e j n a p łaszc zy ź n ie p r a ­ w a m ię d z y n a ro d o w e g o .

P o z o s ta ją c w p o d sta w o w y m n u rc ie sw oich d o c ie k a ń , a w ięc d o ty czący ch P a ń ­ stw a M ia s ta W aty k ań sk ie g o , A u to r u k a z u je z k o lei z w iąz ek h isto ry c z n y S tolicy A p o s to ls k ie j z ty m że p a ń stw e m . Z w ra c a p rzy tym u w ag ę, iż re la c je z a c h o d z ą c e m ię d z y tym i d w o m a b y ta m i p ra w n y m i są w d o k try n ie u jm o w a n e w e d le fo rm u ły b ą d ź m o n isty c z n ej (p o u tw o rz e n iu P a ń stw a M ia sta W aty k ań sk ie g o istn ie je je d e n p o d m io t w s to s u n k a c h m ię d z y n aro d o w y c h - d la je d n y c h je s t n im S to lic a A p o s to l­ sk a, d la in n y ch W aty k an ), b ą d ź d u a listy c z n e j (is tn ie ją d w a p o d m io ty s u w e re n n o ­ ści). T rafn e je s t tu ta j p rz y w o ła n ie a r tt. 3 i 26 T ra k ta tu L a te ra ń s k ie g o , z k tó ry ch w y n ik a, że u z n a je się d w a s u w e re n n e p o d m io ty . Z a k o n c e p c ją d u a listy c z n ą o p o ­ w ia d a się je d n o z n a c z n ie A u to r. O d rz u c a ją c in n e z a p a try w a n ia w p rz e d m io c ie c h a r a k te r u zw iązk u S tolicy A p o s to ls k ie j z P a ń stw e m M ia s te m W aty k ań sk im , wy­ ra ż a p o g lą d , w m yśl k tó re g o te n h isto ry c z n y (w la ta c h 7 5 6-1870 i p o r o k u 1929) z w iąz ek je s t z w iązk iem o rg a n ic zn y m , tj. k o n iec z n y m , gdyż is tn ie je z n a tu ry rz e ­ czy, a ta k ż e z w iązk iem o c h a r a k te r z e tele o lo g icz n y m ; je s t z a te m u n ią fu n k c jo n a l­ n ą (is tn ie n ie P a ń stw a M ia s ta W aty k ań sk ie g o je s t fu n k c ją m isji, ja k ą p e łn i S to lica A p o s to ls k a ). S łu sz n a je s t k o n s ta ta c ja , iż ta k ja k S to lic a A p o s to ls k a m o g ła b y ist­ n ie ć b e z P a ń stw a W aty k a ń sk ie g o , ta k P a ń stw o W aty k ań sk ie b e z S to licy A p o s to l­ skiej stra c iło b y ra c ję bytu .

W k o ń cow ym se g m e n c ie ro z d z ia łu p o ru s z a się b a rd z o in te re s u ją c ą k w e stię s p e ­ cyfiki re la cji m ięd zy P a ń stw e m M ia ste m W aty k ań sk im a W ło c h a m i (o g ra n ic z e n ia o b u s tro n n e ; re la cje w sfe rz e sąd o w n ic ze j; re ż im p raw n y P la c u św. P io tra ; p o w ia ­ d a m ia n ie o czy n n o ściach u rzęd o w y ch ; z rz e c z e n ie się p rzy w ileju są d u k o ścieln eg o ; g w a ran c je d o ty czące d ó b r n ie e k ste ry to ria ln y c h ; g w a ran c je o so b o w e - u z n an ie p raw su w ere n n y ch p a p ie ż a ; w o ln o ść k o n k law e i so b o ru p o w sz e ch n e g o ; pozycja k a rd y n ałó w ; w y łączen ia n a rzecz d o sto jn ik ó w i u rz ę d n ik ó w S tolicy A p o sto lsk ie j; k o n tro w e rs je w o k ó ł „ c e n tra ln y c h in sty tu c ji” K o ścio ła).

C zęść d ru g a p ra cy (d o ty cz ąc a specyfiki i p rz e o b ra ż e n io m in sty tu cji p o lity cz ­ n y ch ), o b e jm u ją c a a s p e k t in sty tu c jo n aln o p o lity c zn y sy ste m u rz ą d ó w P a ń stw a M ia ­ s ta W aty k ań sk ieg o , ro z p o cz y n a się o d ro z d z ia łu (czw arty ) - o p e rsp ek ty w ie p r o ­ b lem o w ej - p o św ię c o n e g o m o d elo w i sy ste m u p o lity c zn o -u s tro jo w e g o (s. 201-233). A n a liz u ją c n a jp ie rw sa m ą s tr u k tu r ę sy stem u p o lity c z n e g o W aty k an u , W. J a k u b o w ­ ski w sk azu je n a jej k o m p o n e n ty : w y o d rę b n io n e o rg a n y w ład zy p u b lic z n ej (B isk u p R zym ski, o rg a n y K u rii R zy m sk iej, in n e in sty tu c je w ładzy p u b lic z n e j) o ra z n a łą ­ czące je re la c je fu n k c jo n a ln e (m o n o c e n try z m polity czn y o w ysokim sto p n iu sfo r­ m alizo w an ia, h ie ra rc h ic z n o ś ć , z a m k n ię ty c h a r a k te r elity w ładzy, o g ra n ic z o n e m e ­ ch an izm y k o m u n ik o w a n ia z o to c z e n ie m ). U k a z u ją c n a s tę p n ie w y m iar so cjo p o li- tyczny i p ra w n o p o lity cz n y sy stem u rz ąd ó w , A u to r z w rac a u w ag ę n a w yjątkow y c h a r a k te r k a ta lo g u z a s a d u stro jo w o p o lity c z n y c h P a ń stw a W aty k ań sk ie g o (s łu ż e b ­ ny cel p a ń stw a , s u w e re n n o ść je d n o s tk i i m o n a rc h ic z n a f o rm a p a ń stw a , p a ń stw o w y z n an io w o -h ie ro k raty cz n e , je d n o lito ś ć w ładzy i jej p a try m o n ia ln y c h a ra k te r, n e u tra ln o ś ć w s to s u n k a c h m ięd z y n a ro d o w y c h ). W sk a zu jąc z aś n a ź ró d ła p ra w a k o n sty tu cy jn e g o , słu sz n ie p rz y jm u je, że o b o k T ra k ta tu L a te ra ń s k ie g o i U staw y Z a ­ sad n iczej (n a d a n e j W aty k an o w i p rz e z J a n a P a w ła II 26 lis to p a d a 2000 ro k u ), ź ró ­ d łe m ró w n o w aż n y m je s t tu ta j K o d e k s P ra w a K a n o n ic z n e g o z 1983 ro k u o ra z K o ­ d e k s K a n o n ó w K o ścio łó w W sc h o d n ic h z 1990 ro k u . E k sp lik a c ja k a żd e j z w ym ie­ n io n y ch z a s a d u stro jo w o p o lity c z n y c h w y p ad a b a rd z o k o rz y stn ie - A u to r a z n a m io ­ n u je i tu ta j w nikliw ość, p re c y z ja i d b a ło ś ć o s ta r a n n e d o k u m e n to w a n ie sw oich wy­ w odów . C a ły czas p rzy św ieca m u id e a u k a z a n ia specyfiki u s tro ju P a ń stw a W aty­ k a ń sk ieg o . Z a s a d n y je s t w n io se k , iż system p o lity czn y W aty k an u o d z n a c z a się wy­ so k im s to p n ie m s fo rm a liz o w an ia . Z u z n a n ie m n a le ży o d n ie ś ć się ta k ż e d o k o le jn e ­ g o w ą tk u d o ty cz ąc e g o sp ecyfiki sy ste m u p ra w n e g o teg o ż p a ń stw a , p o leg a jąc ej n a je g o c h a ra k te rz e d u a ln y m , a w ięc sy ste m u z ło ż o n e g o z u sta w o d a w stw a k a n o n ic z ­ n e g o i u sta w o d a w stw a p a ń stw o w e g o . A u to r w y k azu je d o b r ą z n a jo m o ś ć legislacji k a n o n ic z n e j, m .in. u re g u lo w a ń szczegółow ych. O ry g in a ln a j e s t sy ste m a ty k a ak tó w p raw n y ch legislacji p a ń stw o w ej W aty k an u . N a w y m iar o rg a n iz ac y jn o -p o lity cz n y sy stem u rz ą d ó w W aty k an u z w ró c o n o u w a g ę p o p rz e z w s k a z an ie roli su w e re n a (B i­ sk u p a R z y m sk ie g o ), a b s o lu tn e g o m o n a rc h y P a ń stw a M ia s ta W aty k ań sk ieg o , insty ­ tu cji K u rii R zy m sk iej o ra z innych in sty tu cji w ładzy p u b lic z n ej.

Z o ry g in aln e, a p rz y tym b a rd z o u ży te c z n e ta k ż e d la n a u k p raw n y ch , u z n a ć n a ­ leży dw a sc h e m a ty a u to rs k ie ilu s tru ją c e u stró j S tolicy A p o s to lsk ie j (s. 230) o ra z in ­ sty tu cje p o lity c zn e P a ń stw a M ia sta W aty k ań sk ieg o (s. 232).

K o le jn e trz y ro z d z ia ły ro z p ra w y p rz y jm u ją p e rs p e k ty w ę p ro b le m o w o -c h ro n o - lo g ic z n ą w s to s u n k u d o in sty tu c ji p o lity c zn y c h P a ń s tw a M ia s ta W aty k ań sk ie g o , p o z w a la ją c w yd o b yć w y m iar fu n k c jo n a ln y sy s te m u rz ą d ó w n a jm n ie js z e g o p a ń ­ stw a n a św iecie.

[7] RECENZJE 305

P rz e d m io te m ro z d z ia łu p ią te g o (s. 234-315) je s t po zy cja u stro jo w a s u w e re n a W aty k an u o ra z ew o lu cja in sty tu cji k o n k law e . B liższe o k re ś le n ie pozycji u stro jo w ej B isk u p a R zy m sk ie g o (ja k o s u w e re n a i głow y p a ń stw a o ra z ja k o głow y K o ścio ła), u z n a n e p rz e z Ja k u b o w s k ie g o z a kluczow y p ro b le m badaw czy, u w a ru n k o w a n e je s t n a jp ie rw o k re ś le n ie m w ładzy p a p ie ż a . O d w o łu ją c się d o n o rm p ra w a k a n o n ic z n e ­ g o o ra z d o d o k try n y , w ła d z ę tę {potestas regendi seu iurisd ictio n is) u z n a je z a zwy­ c za jn ą , najw yższą, p e łn ą , b e z p o ś re d n ią i p o w sz e ch n ą , sp ra w o w a n ą w k ażd y m jej w y m iarze: u staw o d aw stw a , a d m in istra c ji i sąd o w n ictw a. W sk a zu je ta k ż e n a p o d ­ staw o w e płaszczyzny u rz ę d u p ry m ac ja ln e g o , p r e z e n tu je o ry g in aln y k a ta lo g tzw. re z e rw a tó w p a p ie sk ich . K o re k ty w y m ag a stw ie rd z e n ie (s. 234, przyp. 7), że fu n k cja p rz ew o d n ic z ą c e g o K o n fe re n c ji E p is k o p a tu W ło ch p o c h o d z i z w y b o ru , p o c h o d zi o n a b o w iem z n o m in a c ji p a p ie ż a (n a m a rg in e s ie w o ln o zauw ażyć w y stę p u jąc e n a s. 235, przyp. 14, i p o w ta rz a ją c e się w ie lo k ro tn ie , p o w o ły w an ie się n a p o d rę c z n ik

F. B ączkow skiego; ty m czasem c h o d z i o E B ączk o w icza). W reflek sji n a d p ozycją

u s tro jo w ą B isk u p a R z y m sk ie g o słu sz n ie A u to r z a trz y m u je się ta k ż e n a d insty tu cją leg a tó w p ap ie sk ich . Z k o le i z a jm u je się u s tro je m K o le g iu m K a rd y n a lsk ie g o , w sk a­ z u ją c m .in. n a fu n k c je te g o o rg a n u (k o n su lta ty w n a , ele k c y jn a i z a rz ą d z a ją c a ), po czym sk u p ia sw oją uw agę n a kw estii w a k a n s u Stolicy A p o s to lsk ie j o ra z in stytucji k o n k law e d o 1996 ro k u . Tę o s ta tn ią u k a z u je m .in . w a sp e k c ie ź ró d e ł p ra w a. N a u w ag ę zasłu g u je tu ta j z a p re z e n to w a n ie o ry g in aln y ch tab e l u k a zu jąc y c h system y g ło so w a n ia n a k o n k law e (s. 264) o ra z k o n k law e w ro zw o ju h isto ry czn y m (s. 267- 270). E le k c je p a p ie s k ie w la ta c h 1922 (o d w y b o ru P iu sa X I) - 2005 (d o w y b o ru B e n e d y k ta X V I) K a n d y d a t re fe ru je d o ść szc zeg ó ło w o , łąc z n ie z ich p rz eb ieg ie m (czy było to n ie z b ę d n e ? , a p o z a tym czy p o w o ły w an e ź ró d ła są w ia ry g o d n e? ).

O s ta tn i w ą te k ro z d z ia łu dotyczy sed isw ak an c ji i w y b o ru p a p ie ż a w u sta w o d a w ­ stw ie o b o w iązu jący m . N a p o d k re ś le n ie z asłu g u je tu ta j w nikliw y k o m e n ta rz d o o d ­ n o śn y ch fra g m e n tó w K o n sty tu cji ap o sto ls k ie j J a n a P aw ła II Universi D o m in ic i gre-

gis z d n ia 22 lu te g o 1996 ro k u , a ta k ż e o ry g in aln e z ilu stro w a n ie (ta b e la m i) m o żli­

w ej p ro c e d u ry g ło so w ań , o k re ś lo n e j w tym d o k u m e n c ie (s. 309 -311), o ra z p o r z ą d ­ ku czynności w o k re s ie w a k a n s u (s. 312-314). T rze b a te ż zazn aczy ć, że re fe ru ją c p o sz c ze g ó ln e m o m e n ty d o ty cz ąc e se d isw ak an cji, A u to r m a n a w zg lęd zie to w szyst­ k o, co o d n o si się d o S to licy A p o s to lsk ie j i P a ń stw a W a ty k ań sk ie g o (m .in . u p ra w ­ n ie n ia K o leg iu m K a rd y n alsk ie g o ).

R o z d z ia ł sz ó sty (s. 3 1 6 -3 5 5 ) p o św ię c o n y je s t k o le jn e m u e le m e n to w i sy stem u p o lity c z n e g o P a ń stw a M ia s ta W a ty k ań sk ie g o , ja k im je s t K u ria R z y m sk a. Po p rz e d s ta w ie n iu e ta p ó w p o s o b o ro w e j re fo rm y tej in sty tu c ji, d o k o n a n e j p rz e z P a w ła V I, z o s ta ła z a p r e z e n to w a n a s tr u k tu r a K u rii R z y m sk iej b ę d ą c a r e z u lta te m re fo rm y J a n a P a w ła II, p rz e p ro w a d z o n e j 28 c z e rw c a 1988 r o k u K o n s ty tu c ją a p o ­ s to ls k ą P a stor b o n u s. W o d rę b n y m p u n k c ie w sk az u je się n a ro lę p o lity c z n o -a d ­

m in is tra c y jn ą S e k r e ta r ia tu S ta n u . U d z ia ł u rz ę d ó w k u ria ln y c h w w y k o n y w an iu w ład zy p u b lic z n e j w P a ń stw ie W aty k ań s k im z o s ta ł u k a z a n y p o p r z e z fu n k c je K a ­ m e ry A p o s to ls k ie j, A d m in is tra c ji D ó b r S to licy A p o s to ls k ie j i P re f e k tu r y S p ra w E k o n o m ic z n y c h S to licy A p o s to ls k ie j. W o s ta tn im fra g m e n c ie ro z d z ia łu z r e f e r o ­ w a n o p o s o b o ro w ą o d n o w ę i r e fo r m ę P re fe k tu ry D o m u P a p ie s k ie g o o ra z jej p o ­ zycję u s tro jo w ą i fu n k c jo n o w a n ie .

R o z d ział sió d m y (s. 356-381) m a za p rz e d m io t ew o lu cję in n y ch insty tu cji w ła ­ dzy p u b lic z n ej w W aty k an ie. N a w s tę p ie z o sta ła p rz e d s ta w io n a d y n a m ik a rozw o ju a d m in istra c ji cyw ilnej (o rg a n y u sta w o d a w cz e i w ykonaw cze te g o p a ń stw a d o 2000 ro k u : G u b e r n a to r P a ń stw a , P a p ie s k a K o m isja d o S p ra w P a ń stw a M ia sta W aty k ań ­ sk ieg o ). N a s tę p n ie A u to r o m ó w ił re fo rm ę u stro ju d o k o n a n ą p rz e z J a n a Paw ła II m o cą U staw y Z a s a d n ic z e j z 2000, k tó r a u stru k tu ry z o w a ła a d m in is tra c ję cyw ilną n a stę p u ją c o : P a p ie s k a K o m isja d o S p raw P a ń stw a M ia sta W aty k ań sk ie g o (o rg a n u staw o d aw czy ), P rz ew o d n iczący P a p ies k ie j K om isji (o rg a n w ykonaw czy), R a d c a G e n e ra ln y i R ad cy S ta n u (o rg a n y k o n su lta ty w n e ). P rz e d m io te m d alszej an alizy są e ta p y ro zw o ju są d o w n ic tw a p a ń stw o w e g o - p o c zy n a ją c o d U staw y Z a s ad n icz e j z 1929 r o k u d o re fo rm y P iu sa X II z 1946 ro k u (całk o w icie o d r ę b n a s tr u k tu r a są ­ d o w n ic tw a o d Stolicy A p o s to lsk ie j). R e fo rm a ta, k tó ra p rz e trw a ła d o czasów w sp ó łcz esn y ch , k re u je n a s tę p u ją c ą s tru k tu rę : U rz ą d S ęd z ie g o , T ry b u n ał I In s ta n ­ cji, S ąd A p elacy jn y ; S ąd K asacyjny. W reszcie w sk azu je się n a o rg a n y w a ty k ań sk ie 0 k o m p e te n c ja c h szczeg ó ln y ch , d o k tó ry ch n a le żą : a d m in is tra c ja k o śc ie ln a (W ik a ­ riu sz G e n e ra ln y Je g o Ś w iąto b liw o ści d la M ia sta W a ty k ań sk ie g o ), są d o w n ic tw o k o ­ śc ieln e (T ry b u n ał K o ście ln y d la P a ń stw a M ia sta W aty k a ń sk ie g o ), B iu ro P ra cy S to ­ licy A p o s to lsk ie j (in sty tu c ja k o śc ieln o -w a ty k a ń sk a ).

D o w łaściw eg o te k s tu ro z p ra w y d o d a n e są dw a an ek sy . Pierw szy, d o ty czący za- w a k o w a n ia S tolicy A p o s to lsk ie j p o śm ierc i J a n a P aw ła II, o b e jm u je d o k u m e n t n o ­ tyfikacji o z g o n ie P a p ie ż a , w ykaz k a rd y n a łó w w d n iu zaw a k o w a n ia S tolicy A p o ­ sto lsk iej (z p o d z ia łe m p rzy jęty m w e d łu g ró ż n y ch p o d s ta w ), h e rb y k a rd y n a łó w o ra z sk ła d K o le g iu m K a rd y n a lsk ie g o w e d łu g p re c e d e n c ji. W a n e k s ie d ru g im zn alazły się ilu s tra c je p a p ie sk ic h fo rm a c ji w ojskow ych.

W p o d s u m o w a n iu n a le ży p o w ie d zieć , że o p ra c o w a n ie W o jc iec h a J a k u b o w s k ie ­ g o sta n o w i o ry g in aln ą , p ierw szą te g o ro d z a ju m o n o g ra fię p o św ię c o n ą in sty tu cjo m p olity czn y m o ra z system ow i o rg a n ó w w ładzy p u b lic z n ej n a jm n ie jsz e g o p a ń stw a w św iecie, u tw o rz o n e g o w 1929 ro k u - n a m ocy T ra k ta tó w L a te ra ń s k ic h - P ań stw a M ia sta W aty k ań sk ie g o . W o p a rc iu o sz e ro k ie z ap le c z e ź ró d ło w e , a ta k ż e n a w iąz u ­ ją c d o n ależący ch d o ró żn y ch dyscyplin o p ra c o w a ń , fra g m e n ta ry c z n ie ty lk o i m a r­ g in a ln ie u jm u jący ch n ie k tó re w ą tk i z w iąz an e z p rz e d m io te m b a d aw czy m , A u to r w y c ze rp u jąc o u k a z a ł z a ró w n o g e n e z ę i p rz e o b ra ż e n ia h isto ry cz n e ow ych in stytucji 1 o w eg o sy stem u , ja k i ich sp ec y fik ę , a tym sam y m w p e łn i z rea liz o w a ł p o sta w io n e

[9] RECENZJE 3 0 7

so b ie z a d a n ie . C o w ięcej, w y raźn ie w yczuw ana p rz e z cz y teln ik a je g o p a sja b a d a w ­ cza w o d n ie s ie n iu d o p rz e d m io to w e j p ro b le m a ty k i sp raw iła, że w w ielu o b sz a ra c h u b o g a cił sw oje w yw ody in te re s u ją c y m s k ą d in ą d m a te ria łe m fa k to g ra fic z n y m ( ta ­ b e le , w ykazy, zestaw y ) o ra z licznym i ilu stra c ja m i.

P rz e p ro w a d z o n e an a lizy - u jm u ją c e w p ierw sze j części o p ra c o w a n ia a sp e k t g en ety cz n y i te o rio p o z n a w c z y , w d ru g iej zaś in sty tu c jo n a ln o p o lity c z n y (w w y m ia­ rz e s tru k tu ra ln y m i fu n k c jo n a ln y m ) - po zw o liły n a całk o w icie po zy ty w n e zw eryfi­ k o w a n ie p rzy jęty ch n a w s tę p ie p rz e z W. Ja k u b o w s k ie g o tez. U m o żliw iły w ięc n a j­ p ie rw s tw ie rd z e n ie , że P a ń stw o M ia sta W aty k ań sk ie g o w y k azu je p o d sta w o w e c e ­ chy d efin icy jn e p a ń stw a i je g o a try b u ty p o d m io to w e , je s t w ięc p a ń stw e m w p e ł­ nym te g o sło w a z n a c z e n iu . Pozw oliły n a s tę p n ie u z n a ć za z a s a d n e , że z w iąz ek S to ­ licy A p o s to ls k ie j z P a ń stw e m W aty k ań sk im m a c h a r a k te r h isto ry czn y i celo w o - ściow y i p rz e s ą d z a o u n ii fu n k c jo n a ln e j, n ie z n a n e j w innych p rz y p a d k a c h . W resz­ c ie u p o w a żn iły d o p rz y ję cia, iż s tr u k tu r a o rg a n ó w w ład zy p u b lic z n ej W aty k an u o r a z k ie ro w a n a n im i lo g ik a je s t o d m ie n n a w s to s u n k u d o ja k ic h k o lw ie k innych sy stem ó w po lity czn y ch .

C e n n e je s t z a te m n ajp ie rw w ykazanie p rz ez A u to ra , iż W atykan je s t pań stw em

sensu stricto, a w ięc o rg a n iz a c ją po lity czn ą sp o łeczeń stw a z am ieszk u jąceg o o k re ślo ­

n e tery to riu m , o h iera rch ic zn e j w ładzy p ublicznej, p o sia d a jąc ą k o n ieczn e (cztery) a try b u ty p o d m io to w e . Specyficzny sta tu s teg o p a ń stw a po zw ala p o strz eg a ć je w o p ty ce k oncepcji p ań stw a ja k o a p a ra tu w ładzy pu b licz n ej, a w ięc p ań stw a-u rzęd u . N ie m a łą zasłu g ą A u to ra je s t n a stę p n ie k o n sta ta c ja d o ty cząca (h isto ry czn eg o ) zw iąz­ ku zac h o d zą ce g o m iędzy S to licą A p o s to lsk ą a P ań stw em M iasta W atykańskiego, k tó ry to zw iązek w yraża się w istn ien iu n iezn an ej w żad n y m system ie unii fu n k cjo ­ n aln ej (ratio vitae W atykanu je s t zap e w n ien ie n iezależn o ści Stolicy A p o sto lsk iej). Je d n o z n a c z n e przy tym o p o w ie d ze n ie się p rzez A u to ra za istn ie n iem dw óch p o d ­ m io tó w (k o n c ep c ja d u alisty czn a), a tym sam ym o d ró ż n ie n ie o rg a n ó w w ładzy k o ­ ścielnej o d o rg an ó w państw ow ych um ożliw ia - n a g ru n c ie n a u k o p olityce, a także p ra w a m ięd zy n aro d o w e g o i teo rii p a ń stw a - rozstrzygnięcie w ielu k o n tro w ersji (te o ­ retycznych) dotyczących w zajem nych relacji m iędzy S tolicą A p o sto lsk ą a W atyka­ n em . N iew ątpliw ym w reszcie w a lo rem p racy je s t w sk azan ie n a specyfikę u k ład u p o ­ litycznego P ań stw a M ia sta W atykańskiego. W nikliw ie p rz ed sta w ien ie system u poli- ty czn o -u stro jo w eg o i o rganizacji poszczególnych o rg a n ó w w ładzy o ra z p o g łęb io n a an aliza w z ak resie i fo rm sp ra w o w an ia w ładzy p ublicznej w tym że u k ład zie politycz­ nym obydw u p o d m io tó w ja k o całości pozw oliły tę specyfikę u k azać. D o d a ć należy, że bliższe o k re ślen ie pozycji ustro jo w ej B isk u p a R zy m sk ieg o - ja k o su w ere n a i g ło­ wy p a ń stw a i jed n o c z e śn ie głow y K o ścioła - p o zo staje m o m e n te m b a rd z o istotnym .

S z e ro k ie i d o g łę b n e sp o jrz e n ie n a s tru k tu rę p o lity c z n o -u s tro jo w ą P ań stw a M ia ­ sta W aty k ań sk ieg o , o b e jm u ją c e z a ró w n o jej w y m iar histo ry czn y , ja k i dotyczący

w sp ó łczesn o ści, p o zw o liło A u to ro w i n a d o s trz e ż e n ie o k re ślo n y c h k ie ru n k ó w e w o ­ lucji p rz e b a d a n y c h in stytucji: o d c h o d z e n ie o d b e z p o ś re d n ic h rz ą d ó w p a p ie sk ic h i s k ła n ia n ie się k u u d z ie la n iu sp ec ja ln y c h p e łn o m o c n ic tw S e k re ta ria to w i S ta n u i se k re ta rz o w i s ta n u o ra z k u d e le g o w a n iu w ładzy d y k a ste rio m k u rialn y m i innym in sty tu c jo m p u b liczn y m ; je d n o z n a c z n e o d d z ie la n ie fu n k cji k o śc ieln o p raw n y ch i p u b lic z n o p ra w n y c h ; z m n ie js z a n ie z a k re s u u d z ia łu o só b św ieck ich w w ykonyw a­ n iu w ładzy. W y razem ow ej o p ty k i A u to r a są ta k ż e p o s tu la ty b a d aw c z e, k tó re sy­ g n a liz u je w z ak o ń c z e n iu sw o jeg o stu d iu m .

W o c e n ie k siążki n ie n a le ży p o m in ą ć i te g o , że w y w iązanie się z p o d ję te g o z a ­ d a n ia b ad a w c z eg o , w y m ag ające u m ie ję tn o ś c i p o ru s z a n ia się n ie ty lk o w o b sz a rz e n a u k o p o lity ce, lecz ta k ż e h isto rii, p ra w a m ię d z y n a ro d o w e g o , p ra w a k a n o n ic z n e ­ g o i p ra w a k o n sty tu cy jn e g o , n ie n a strę c z y ło W. Ja k u b o w s k ie m u w iększych t r u d n o ­ ści. W y p ad a też d o d a ć, że p re z e n to w a n e w o p ra c o w a n iu tre ś c i zn a laz ły o d p o w ie d ­ n ie g o sp rz y m ie rz e ń c a w d b a ło ści, a n a w e t p ew n y m k u n sz c ie stylu i języ k a.

L e k tu rę tej in te resu jąc ej p racy m o ż n a zalecić nie tylko p o lito lo g o m , histo ry k o m , p raw n ik o m i k an o n isto m , lecz tak ż e w szystkim innym zain tere so w a n y m osobliw ą s tru k tu rą instytucji politycznych ró w n ie o sobliw ego p ań stw a, jak im je s t W atykan.

ks. W ojciech G óralski

P ie r r e - M a r ie D elfieux, Com e m onastero la città. Un nuovo volto del m onachesi-

m o , A n c o ra E d itric e , M ila n o 2005, ss. 326.

W K o ściele k a to lick im w ciąż p o w s ta ją no w e w sp ó ln o ty życia k o n se k ro w a n eg o m .in. o c h a ra k te rz e m o n asty czn y m . P rz y k ład e m są Je ro z o lim sk ie W sp ó ln o ty M o ­ n asty czn e z a ło ż o n e w 1975 r. w P ary żu p rz ez k sięd za P ie rre M a rie D elfieux. Z a ło ­ życiel tejże w sp ó ln o ty , a je d n o c z e ś n ie A u to r re ce n zo w an e j p u b lik acji u ro d z ił się 4 g ru d n ia 1934 ro k u . P o o trz y m a n iu św ięceń k a p ła ń sk ich p e łn ił w la ta c h 1966-1972 fu n k c ję d u sz p a s te rz a a k a d e m ic k ie g o n a S o rb o n ie i w G ra n d Palais. N a stę p n ie p rz e z dw a la ta przeb y w ał n a S a h a rz e , d o św iad czając życia p u ste ln ic ze g o . P o p o ­ w ro cie i ro zm o w ie z arcy b isk u p e m P a ry ża k a rd y n a łe m F ra n ç o is M a rty z ało ży ł J e r o ­ zo lim sk ie W sp ó ln o ty M o n a sty c z n e , k tó ry c h m iejscem d z ia łaln o śc i są a g lo m e ra c je m iejsk ie. O b e c n ie je s t ich p rz e ło ż o n y m g e n era ln y m . P. M . D e lfie u x „m n ic h m ia s ta ” je s t też cen io n y m i z n an y m k azn o d z ie ją, z aró w n o w Polsce, ja k i w E u ro p ie .

P rzy b liżen ie s p o s o b u życia now ych m n ic h ó w w ydaje się k o rz y stn e, ch o ciażb y z te g o w z g lęd u , że ju ż w k ró tc e m n isi i m n iszk i ze W s p ó ln o t J e ro z o lim sk ic h z a ­ m ie sz k ają w W arszaw ie. S k o rzy sta li o n i z z a p ro s z e n ia ks. k a rd . J ó z e fa G le m p a