Franciszek Rosiński
"Die Sonderstellung des Menschen
(naturwisenschaftliche und
geisteswissenschaftliche Aspekte)",
H. Hofer, G. Altner, Stuttgart 1972 :
[recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 14/1, 160-162
w p ro c e s ie h o m in iz a c ji d o ty c z y ły c a ły c h k o m p le k s ó w a d a p ta c ji n a p o z io m ie a n a to m ic z n y m , fiz jo lo g ic z n y m , zachorw aniow ym i sp o łeczn y m . E w o lu c ja ję z y k a , a z ty m i k u litu ry o b e jm o w a ła z e sp ó ł ró ż n o ra k ic h z io m ie a n a to m ic z n y m , fiz jo lo g ic z n y m , z a e h o w a n io w y m i sp o łeczn y m , fiz jo lo g ii m ó zg u . D o k o n y w a ło s i ę to u f o r m p ra - iu d z k ic h w łą c z n o śc i z z a sa d n ic z ą z m ia n ą w s to s u n k a c h sp o łe c z n y c h i e k o n o m ic z n y c h w e w n ą tr z g ru p y . U n ik a ln o ś ć lu d z k ie g o w z o ru a d a p ta c y jn e g o u ja w n ia d w a r y s y c h a r a k te r y s ty c z n e , w y ra ż a ją c e się p o d z ia łe m p ra c y o ra z w y tw o rz e n ie m s t r u k t u r y ro d z in n e j. A u to r k a w sp o só b p r z y s tę p n y , lecz k o m p e te n tn y z a p re z e n to w a ła is to t n e p ro b le m y z w ią z a n e ze z ro z u m ie n ie m z w ią z k u p o m ię d z y z a c h o w a n ie m N a c z e ln y c h a p o w s ta n ie m k u lt u r y lu d z k ie j. K sią ż k a , k tó r ą m o ż n a z a liczy ć do w z o ró w c e ln e j p o p u la ry z a c ji, d a je p rz e ś w ia d c z e n ie , że czło w ie k n ie p rz y p a d k o w o n a le ż y d o g ru p y N a c z e ln y c h o ra z że w ie le cech lu d z k ie j sp o łeczn o ści is tn ia ło ju ż w c z e śn ie j p rz e d p o ja w ie n ie m się czło w ie k a w p o s ta c i z a c h o w a ń sp o łe c z n y c h i a d a p ta c ji ek o lo g ic z n y c h u ró ż n y c h m a łp . M im o ty c h a n te c e d e n s ó w bio lo g icz n o -b e h a w io r a ln y c h sp o łe c z n o ść i k u lt u r a lu d z k a , w sz czeg ó ln o ści ję z y k i m y ś le n ie c z ło w ie k a , n o s i n a so b ie p ię tn o n ie r e d u k o w a ln o ś c i i u n ik a ln o ś c i. S z, W. Sla g a H . H o fe r u. G. A ltn e r : D ie S o n d e r s te llu n g d e s M e n s c h e n (N a tu r w is e n - s c h a ftlic h e u n d g e is te s w is s e n s c h a ftlic h e A s p e k te ), G. R i s c h e r V erl., S tu t tg a r t, 1972, ss. V llI + 231. R o z w a ż a n ia o szcz e g ó ln y m s ta n o w is k u c z ło w ie k a w św ie c ie is to t ż y w y c h i jeg o w y ją tk o w o ś c i p o d w z g lę d e m ró ż n y c h cech o rg a n ic z n y c h i p sy c h ic z n y c h s ię g a ją c z a só w sta ro ż y tn y c h . N ie m n ie j p ro b le m te n w c ią ż p o z o s ta je a k tu a ln y , g d y ż d z ię k i c o ra z b a rd z ie j szczeg ó ło w em u p o z n a n iu s t r u k t u r y m o rfo lo g ic z n e j, g e n e ty c z n e j i b io c h e m ic z n e j z w ie r z ą t, sz c zeg ó ln ie m a łp c z łe k o k s z ta łtn y c h , a ta k ż e w w y n ik u badian e to - lo g ii p o ró w n a w c z e j, sp e c y fic z n e s ta n o w is k o c z ło w ie k a z a ró w n o w s f e r z e s o m a ty c z n e j ja k i p s y c h ic z n o -b e h a w io ra ln e j s t a je s ię c o ra z b a r d z ie j w y ra z is te , a c z k o lw ie k o c e n a p o szczeg ó ln y ch c e c h d y s k r y m in a c y j n y c h i k s z ta łto w a n ie się ic h w p ro c e s ie filo g e n e ty c z n y m b y w a ją n ie je d n o k r o tn ie p rz e d m io te m ż y w e j d y s k u s ji w ś ró d z a in te re s o w a n y c h u czo n y c h .
R ó w n ie ż w wyżlej w y m ie n io n e j p ra c y p o d ję to je d n ą z lic z n y c h w o s ta tn im czasie p ró b p rz e p r o w a d z e n ia k r y ty c z n e j a n a liz y cech s p e c y f i c z n ie lu d z k ic h n ie ty lk o w u ję c iu sta ty o z n y m a le i d y n a m ic z n y m ,
u w z g lę d n ia ją c p rz y ty m n a jn o w s z e w y n ik i b a d a ń , zw ła sz c z a z z a k re s u m o rfologii, p sy c h o lo g ii p o ró w n a w c z e j, e to lo g ii a ta k ż e a n tro p o lo g ii f i lozoficznej, co ra c z e j je s t z ja w is k ie m sto s u n k o w o rz a d k o s p o ty k a n y m . K sią ż k a ta s k ła d a się z g o d n ie z p o ru s z a n ą p r o b le m a ty k ą z 2 z a s a d n i czych częśoi, z k tó r y c h p ie r w s z a p t. P ro le g o m e n a p r im a to lo g ia e , n a p i sa n a p rz e z zn an e g o b a d a c z a n a c z e ln y c h — H o fe ra d o ty c z y w z a sa d z ie p ro b le m a ty k i b io lo g ic z n o -b e h a w io ra ln e j. A u to r n ie o m a w ia je d n a k w n iej, ja k m o ż n a b y są d z ić po ty tu le , c a ło k s z ta łtu ró ż n ic m o rfo lo g ic z n y ch m ię d z y c z ło w ie k ie m a ś w ia te m z w ie rz ą t, g d y ż w y m a g a ło b y to n ie w ą tp liw ie o w ie le o b sz e rn ie jsz e g o o p ra c o w a n ia , lecz s k o n c e n tro w a ł sw o ją u w a g ę n a 2 s to s u n k o w o dość d o b rz e p o z n a n y c h c e c h a c h .n a jb a r d z ie j z re s z tą c h a r a k te r y s ty c z n y c h d la c z ło w ie k o w a ty c h , m ia n o w ic ie n a ro z w o ju filo g e n e ty c z n y m m ó zg o w ia i ch o d zie d w u n o ż n y m . I w ty m p r z y p a d k u u w z g lę d n ił je d n a k ty lk o w a ż n ie js z e jeg o z d a n ie m a s p e k ty te j p ro b le m a ty k i, d z ię k i cz e m u m ó g ł je je d n a k p o tr a k to w a ć d o g łę b n ie i w y c z e rp u ją c o , p rz y ta c z a ją c z a ró w n o w y n ik i b a d a ń w ła s n y c h ja k r ó w nież in n y c h a u to r ó w . M im o je d n a k w ie lu c e n n y c h u w a g p rz y to c z o n y c h przez teg o a u to r a w ty c h k w e s tia c h p ro b le m p o w s ta n ia s ta łe j p o s ta w y sp io n iz o w a n e j c z ło w ie k o w a ty c h n a d a l p o z o s ta je n ie w y ja ś n io n y .
O ile cech y ró ż n ią c e c z ło w ie k a od m a łp c z łe k o k s z ta łtn y c h w z a k r e sie b u d o w y c ia ła są s to s u n k o w o d o b rz e z n a n e , o ty l e ró ż n ic e w d z ie d zin ie p s y c h ic z n o -b e h a w io ra ln e j o ra z ic h p o c h o d z e n ie filo g e n e ty c z n e w y m a g a ją jeszcze szczeg ó ło w y ch b a d a ń . H o fe r w y s u w a m . in. dość in te r e s u ją c ą k o n c e p c ję , że n a jp r a w d o p o d o b n ie j ju ż p ra c z ło w ie k (H om o
e re c tu s ) p e k iń s k i i ja w a js k i p o tr a f ił p o ro z u m ie w a ć s ię z a p o m o c ą m o
w y a rty k u ło w a n e j, g d y ty m c z a s e m w c z e śn ie jsz e m a ło m ó z g o w e is to ty cz ło w ie k o w a łe z n a jd u ją c e się jeszcze w „ s tre fie p rz e jś c io w e j” m ię d z y c zło w ie k iem a z w ie rz ę c ie m d y s p o n o w a ły z a p e w n e ty lk o a w e rb a ln y m , n ie a r ty k u ło w a n y m sp o so b em k o m u n ik a c ji. M o w a a r ty k u ło w a n a b o w ie m w y m a g a ju ż o d p o w ie d n io ro z w in ię ty c h s t r u k t u r m ó zg o w y ch , k tó r e ja k a u to r s ą d z i n a p o d s ta w ie a n a liz y r e lie f u o d le w ó w w e w n ą trz c z a s z k o - w y ch b y ły ju ż u p ra c z ło w ie k a w w y s ta r c z a ją c y m s to p n iu ro z w in ię te .
H o fe r w y s u w a te ż p rz y p u s z c z e n ie , iż p o c z ą tk ó w W iary i k u lt u m o ż n a szu k ać ju ż u p ra c z ło w ie k a , g d y ż „ sp e c y fik a teg o z n a le z is k a , sp o só b p o tr a k to w a n ia m a t e r i a łu k o stn e g o ja k ró w n ie ż jego s e le k c ja ś w ia d c z ą w sposób je d n o z n a c z n y , iż po c z ło w ie k u p e k iń s k im z a c h o w a ły się do n a szych c zasó w je d y n ie re s z tk i u c z t k u lto w y c h ” (s. 74). P rz e m a w ia ło b y to za tym , iż H o m o e re c tu s u p r a w ia ł ło w ie c tw o głów , k u l t cza sz e k i k a n ib alizm , k tó r y ja k w ia d o m o n ig d y n ie m ia ł w h is to r ii c h a r a k t e r u czy sto k o n su m p c y jn e g o , p ró c z z u p e łn ie w y ją tk o w y c h sy tu ä C ji, lecz z re g u ły odznaczał się e le m e n ta m i k u lto w y m i. P o d o b n ą o p in ię p o d z ie la z re s z tą w ielu in n y c h a u to ró w .
A n a liz u ją c u. m a łp , z w ła sz c z a c z łe k o k s z ta łtn y c h , z a c h o w a n ie się
i f u n k c j e p sy c h ic z n e H o fe r w sk a z u je , iż w ie le ic h śla d ó w m o żem y j e szcze s tw ie rd z ić u w sp ó łczesn eg o c z ło w ie k a . S a m a z re s z tą zd olność do k u l t u r y („ K u ltu r f ä h ig k e it” ; s. 133) s ta n o w i jeg o z d a n ie m „ p r a s ta r e , s u b - lu d z k ie dziedzictw o* s ta n o w ią c e p r z e s ła n k ę , iż w s u b lu d z k ic h n a c z e l n y c h m ó g ł w ogóle p o w sta ć czło w ie k . P o d n a z w ą k u l t u r a ro z u m ie m y norwy sp o s ó b z a c h o w a n ia się, k tó re g o się m o ż n a n a u c z y ć ” . J e s t to n ie w ą tp liw ie b a rd z o ro z s z e rz o n e p o ję c ie k u lt u r y , n a k tó r e w ie lu a u to r ó w r a c z e j b y się n ie zgodziło, g d y ż k o n s e k w e n tn ie tr z e b a b y ró ż n y m z w ie rz ę to m p rz y p is a ć k u ltu r o w e fo r m y z a c h o w a n ia się, p o d c z a s g d y z w y k ło Się r a c z e j m ó w ić w ta k ic h s y tu a c ja c h co n a jw y ż e j o „ s u b k u ltu ro w y m ” behaw iom ze. S łu s z n ie je d n a k a u to r p o d k re ś la w sw e j p r a c y w z a je m n y w p ły w ro z w o ju k u ltu ro w e g o n a b io lo g ic z n y i o d w ro tn ie , co szczeg ó ln ie d o n io s łą o d g ry w a ło ro lę w p re h is to r y c z n e j fa z ie filo g e n e z y cz ło w ie k o - w a ty c h .
R ó w n ie ż część d r u g a te j p r a c y p o św ię c o n a o m ó w ie n iu „ a s p e k tó w f i lo z o fic z n y c h ” n ie m a c h a r a k t e r u z w a r te j, w m ia r ę w y c z e rp u ją c e j m o n o g ra fii, lecz s ta n o w i r a c z e j k r y ty c z n ą a n a liz ę p o g lą d ó w g ło szo n y ch na t e m a t c z ło w ie k a p rz e z n ie k tó ry c h filo zo fó w , j a k H e r d e r a , K a n ta , H e g la , М а г х а , S c h e le r a i in n y c h . C hoć w y p o w ie d z i ic h w a s p e k c ie p rz y r o d n i czy m b y ły n ie w ą tp liw ie u w a r u n k o w a n e ó w c z e sn y m p o z io m e m b a d a ń p rz y ro d n ic z y c h , to je d n a k s łu s z n ie A ltn e r z w ra c a u w a g ę n a w ie lk i d o r o b e k ty c h u c z o n y c h w u jm o w a n i u ró ż n y c h a s p e k tó w n a tu r y lu d z k ie j n ie z a w sz e o d p o w ie d n io u w z g lę d n io n y c h p rz e z a n tro p o lo g ó w — p r z y ro d n ik ó w . D o k o n u ją c w k o ń c o w y m ro z d z ia le p o d s u m o w a n ia p o g lą d ó w o m a w ia n y c h p rz e z sie b ie filo zo fó w , a u to r u s to s u n k o w a ł się ró w n ie ż do a k tu a ln e g o z a k r e s u p r o b le m a ty k i i s t a n u b a d a ń a n tro p o lo g ii p rz y r o d n i cz e j, k tó r ą w id z i w s y tu a c ji dość k ry z y s o w e j, co m o ż n a r a c z e j u z n a ć za o c e n ę p rz e s a d n ą .
F r a n c is z e k R o s iń s k i
M A R IA R O M A N O W -B R O N IA R E K
HANSA KUHNA MODEL EWOLUCJI PRZEDBIOLOGICZNEJ I
P o s z u k iw a n ie fiz y k o -c h e m ic z n y c h p o c z ą tk ó w k s z ta łto w a n ia i „ p r z e ż y w a n ia ” s a m o o rg a n iz u ją c y c h się u k ła d ó w s k u p ia d z iś z a in te re s o w a n ie d u ż e j g ru p y b a d a c z y . E k s tr a p o la c ja te o r ii D a rw in a n a o k re s p r e b io ty - c z n y w y m a g a z b u d o w a n ia r e g u ł in te r p r e ta c y jn y c h , k tó r e p o m a g a ły b y
