Orawa w badaniach M. Małeckiego

ORAWA W BADANIACH MIECZYSŁAWA MAŁECKIEGO

rawski wątek w badaniach prof. M. Małeckiego wpisuje się w szerszy nurt badań dialektologicznych, prowadzonych w ośrodku krakowskim jeszcze przed I wojną światową. Jednym z czynników motywacyjnych, decydujących o podejmowaniu badań na określonych obszarach, było dążenie prof. K. Nitscha do dokumentowania polskich gwar na peryferiach obszaru etnicznego. Dowodzą tego intensywne badania na północnym pograniczu polsko-niemieckim. Gwary na południowych obrzeżach Małopolski czekały stosunkowo długo na gruntowny opis. Przed takimi badaniami, prowadzonymi głównie przez M. Małeckiego, zainteresowanie etnografów i dialektologów budziła przede wszystkim gwara podhalańska w związku z młodopolską fascynacją kulturą Podhala1.

Paradoksalnie ta sztandarowa dla kultury polskiej gwara do dziś nie doczekała się grun­

townego opracowania.

1 Por.: B. Dembowski, Słownik gwary podhalskiej, Sprawozdania Komisji Językowej PAU, 1896, s. 339-444;

B. Dembowski, Spis wyrazów i wyrażeń używanych na Podhalu, Kraków 1889; J. Kantor, Czarny Dunajec. Mate­

riały Antropologiczne, Archeologiczne i Etnograficzne IX, Kraków 1907; A. Kryński, Gwara zakopiańska. Stu- dyjum dyjalektologiczne, Kraków 1883; W. Matlakowski, Zdobienie i sprzęt ludu polskiego na Podhalu. Zarysy życia ludowego, Warszawa 1901; A. Wrześniowski, Spis wyrazów podhalskich, Kraków 1885; R. Zawiliński, O wpływie języka słowackiego na polskie gwary góralskie. Sprawozdania PAU, 1899, s. 3-4.

2 W. Semkowicz, Materiały źródłowe do dziejów osadnictwa Górnej Orawy. Cz. 1: Dokumenty, Zakopane 1932. Cz. II: Listy i akta, Zakopane 1938.

W badaniach M. Małeckiego na południu Małopolski szczególne miejsce zajmowały gwary Spiszą, Orawy i polskie wyspy językowe na południe od Karpat. Warto tu przypo­

mnieć, że Spisz i Orawa były terenami spornymi po I wojnie światowej, że ostatecznie nie doszło do planowanego na tych terenach plebiscytu (zaniechano go w roku 1920), że jesz­

cze w 1924 roku Polska, na mocy dwustronnego porozumienia z Czechosłowacją, wymie­

niła Głodówkę i Suchą Górę, przejmując część Lipnicy Wielkiej. W tym samym roku, na podstawie tzw. Protokołu Krakowskiego, uregulowano zasady pracy i użytkowania gruntów po drugiej stronie granicy na Spiszu. Problemy graniczne wiązały się z proble­

mami narodowościowymi. Nic zatem dziwnego, że przygraniczne tereny stały się przed­

miotem dociekań historycznych i językowych. Studia dialektologiczne M. Małeckiego zbiegły się z historycznymi studiami źródłowymi W. Semkowicza2. Należy podkreślić, że w tekstach M. Małeckiego nie znajdujemy jednak napastliwych komentarzy, mających przekonać czytelnika o ewidentnej polskości gwar orawskich. Uczonego fascynowało znaczne zróżnicowanie językowe, będące przejawem wielowiekowej koegzystencji kul­

tur w Karpatach.

M. Małecki był najbardziej znaczącym badaczem gwar orawskich do czasu rozpoczęcia przez M. Karasia i A. Zarębę wszechstronnych badań dialektologicznych na Orawie3. Jakie były zatem kolejne ustalenia M. Małeckiego, dotyczące gwar orawskich? Najważniejsze z nich zawarte są w dwóch podstawowych opracowaniach, tj. w Atlasie językowym polskie­

go Podkarpacia4 z roku 1934 oraz w Języku polskim na południe od Karpat5. Wcześniej jednak informacje o gwarach orawskich znajdujemy w innych jego pracach. I tak, w swoim Archaizmie podhalańskim6, charakteryzując granicę między Podhalem a Orawą, podaje kilka istotnych właściwości orawskich: l)brak archaizmu, tj. wymowa typu cysty, żyto, syja w miejsce podhalańskiego typu cisty, zito, sija, 2) obecność frykatywnego r przy jego braku na Podhalu, 3) wyrównania w tematach czasownikowych zakończonych na -k, -g, np.

mozem || mozes || możemy, vlecem || vleces || vlecom, które nie występuje jednak w pół­

nocnej części Orawy po stronie słowackiej w Rabczy, Połhorze, Mutnem, Nowoci. Mówiąc o frykatywnym r, zaznacza, iż w zachodniej części Orawy zdarzają się realizacje z r, zwłaszcza w prefiksie pry-, nigdzie jednak taka zmiana nie występuje konsekwentnie7.

O niekonsekwentnym występowaniu r informuje też w krótkiej charakterystyce językowej Podwilka, tj. 12 punktu AJPP, gdzie wspomina o częstym braku frykacji u jednego z kilku informatorów8 * 10. W latach pracy nad AJPP musiały to być przypadki rzadkie, skoro współ­

cześnie, zwłaszcza u osób z pokolenia najstarszego, jest to właściwość powszechna. Po­

świadczają to zresztą teksty M. Karasia i A. Zaręby, publikowane w latach sześćdziesią­

tych.

3 Por. M. Karaś, A. Zaręba, Orawskie teksty gwarowe z obszaru Polski, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Języko­

znawcze 6, Studia Orawskie nr 1, Kraków 1964; M. Karaś, Orawskie teksty gwarowe z obszaru Czechosłowacji, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze 8, Studia Orawskie nr 2, Kraków 1965; T. Gołębiowska, Terenowe nazwy orawskie, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze 11, Studia Orawskie nr 3, Kraków 1964; M. Karaś, Polskie dialekty Orawy. Cz. I. Fonologia i fonetyka, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze 16, Studia Oraw­

skie nr 4, Kraków 1965; A. Zaręba, Orawskie teksty gwarowe z obszaru Czechosłowacji, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze 19, Studia Orawskie nr 5, Kraków 1967; T. Gołębiowska, Antroponimia Orawy, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze 34, Studia Orawskie nr 6, Kraków 1971; A. Zaręba, Polskie teksty gwarowe z Orawy na Słowacji, ZNUJ, Prace Językoznawcze 21, Kraków 1968, s. 246-285.

J M. Małecki, K. Nitsch, Atlas językowy polskiego Podkarpacia, Kraków 1934, PAU, Cz. I. Mapy (1-500), Cz. II. Wstęp, objaśnienia, wykazy wyrazów.

5 M. Małecki, Język polski na południe od Karpat (Spisz, Orawa, Czadeckie, wyspy językowe), Kraków 1938, Biblioteka TMJP nr 12.

6 M. Małecki, Archaizm podhalański (wraz z próbą wyznaczenia granic tego dialektu), PAU, Monografie polskich cech gwarowych, Nr 4, Kraków 1928.

7 Por. M. Małecki, Archaizm podhalański..., op.cit., s. 32.

’ Por. charakterystykę orawskich punktów, AJPP, cz. II, s. 31-33.

’ M. Małecki, Kilka uwago gwarze orawskiej, „Ziemia" XVI, 1931, s. 158-161.

10 Por. M. Karaś, Polskie dialekty Orawy..., op.cit., s. 12-13.

Znacznie bogatszą listę cech gwar orawskich przedstawia M. Małecki w kolejnym arty­

kule z roku 1931’, dowodząc polskojęzycznego charakteru tych gwar. Dokładną charakte­

rystykę tych cech przytacza M. Karaś we wstępie do Polskich dialektów Orawy'6. W tym miejscu wspomnijmy tylko, że twierdzenia M. Małeckiego o przejściu a w o oraz u w u nie odpowiadają rzeczywistości. Samogłoski te, o statusie samodzielnych fonemów, utrzymują się bowiem w gwarach orawskich do dzisiaj. Tę zaskakującą niedokładność powtórzył następnie w AJPP. Zaskakujące tym bardziej, że odrębność u dostrzega np. Miroslav Jurći w opublikowanym niedawno zbiorze pieśni ludowych z Głodówki i Suchej Góry. Pisze on:

„Hlósku o, ktoni v celej publikacji pouźivam vyslovujeme ako hlasku medzi u a o - viac u:

voz - voz, koń - koń, góra - hora, źrodlo - źriedlo atd’”11. Podobnie rzecz się przedstawia w wydanym w 2003 roku słowniku gwarowym Gómej Orawy po stronie słowackiej pod tytułem Goralské nárecie. Slovník'2. W AJPP na mapie nr 68 dla wszystkich 3 wsi polsko­

języcznych podaje formę złup.

Próbę syntetycznej charakterystyki gwar orawskich przedstawia M. Małecki w artykule O wpływie słowackim na polskie gwary na Orawie13, w którym wskazuje na 3 obszary wykazujące zróżnicowanie w zakresie wpływów słowackich: 1) gwara Głodówki i Suchej Góry z wpływami leksykalnymi, morfologicznymi oraz fonetycznymi, 2) gwara Chyżnego, Piekielnika, Podwilka i okolic na północnym wschodzie z wpływami leksykalnymi i mor­

fologicznymi oraz 3) gwara Nowoci, Pogóry i innych wsi na północnym zachodzie z wpływami jedynie leksykalnymi. Podział taki kwestionuje M. Karaś, zwracając uwagę na niejasność kryteriów i posługiwanie się niejednorodnym materiałem14. W tym miejscu nie podejmuję się korygowania rozstrzygnięć M. Małeckiego, a to z uwagi na znaczne zróżni­

cowanie językowe tego obszaru, i to w zakresie szczegółowych, drugoplanowych cech. Bez osobnych analiz, w tym też statystycznych, taka weryfikacja i tak byłaby pobieżna. O zło­

żoności problemu niech świadczy choćby statystyczna analiza końcówek 1. os. l.poj. i mn.

oraz 3. os. l.mn., o czym przekonuje zestawienie stosownych form występujących w 4 zbio­

rach tekstów orawskich, autorstwa M. Karasia i A. Zaręby.

11 Pamiyntaj góralu. Goralske piesne z Hladovky a Suchej Hory, spracoval a zostavil Miroslav Jurći, Names- tovo 1996, s. 6.

12 Goralske nareiie. Slovnik. Red. Marian Grlgel’, Nimestovo 2003.

13 M. Małecki, O wpływie słowackim na polskie gwary na Orawie, Sbomik Matice Slovenskej XIII, 1935, s. 44-52.

14 Por. M. Karaś, Polskie dialekty Orawy..., op.cit., s. 14.

Wieś (Orawa po stronie słowackiej)

Końcówki 1.os.l.poj. Końcówki 1. os.l.mn.

Końcówki 3.os. l.mn.

-ym -em -im -e -my -me -O -om

Herducka 0 0 0 7 8 24 118 0

Zakamienny Klin 1 1 0 34 5 60 94 0

Nowoć 0 0 0 14 8 8 75 5

Mutne 1 0 0 27 8 17 137 22

Wesołe 0 0 0 13 13 7 49 14

Rabcza 0 0 0 8 5 53 85 20

Sihelne 0 0 0 1 5 21 97 16

Połhora 0 0 0 6 6 9 53 24

Rabczyce 0 0 0 10 11 2 34 2

Głodówka 9 1 5 6 2 24 156 0

Sucha Góra 10 3 0 2 5 16 65 141

Ogółem 21 5 5 128 76 241 963 244

% -ym || -em || -im : -e

31 : 128 19,5%: 80,5%

-my : -me 76 : 241 24%: 76%

-o : -om 963 : 244 79,8%: 10,2%

Wieś (Orawa po stronie

polskiej)

Końcówki 1. os. l.poj. Końcówki 1. os.I.mn.

Końcówki 3. os.I.mn.

-ym -em -im -e -my -me -O •om

Bukowina 21 0 0 2 7 2 6 45

Chyżne 0 0 0 0 18 12 118 0

Harkabuz 22 0 1 26 8 2 21 5

Jabłonka 14 1 0 2 112 0 98 6

Lipnica Mała 3 1 0 22 1 1 120 5

Lipnica Wielka 34 2 0 7 126 44 59 14

Orawka 24 1 0 4 10 50 218 3

Piekielnik 20 3 0 6 22 1 19 3

Podsamie 20 0 0 3 24 10 84 4

Podszkle 14 0 0 8 3 3 62 14

Podwilk 6 0 0 5 7 1 78 6

Zubrzyca Dolna 18 0 0 8 30 2 69 5

Zubrzyca Góma 3 0 0 8 14 0 14 3

Ogółem 199 8 1 103 382 128 966 113

% -ym || -em || -im : -e 208: 103 66,88%: 33,12%

-my : -me 382 : 128 74,9%: 25,1%

-o : -om 966 : 113 89,5%: 10,5%

W Atlasie językowym polskiego Podkarpacia'5 punktami terenowymi były 4 wsie oraw­

skie: 3 z obszaru polskojęzycznego - Podwilk, Głodówka i Pogóra, z czego tylko Podwilk po polskiej stronie granicy państwowej, oraz Liesek - na obszarze słowackojęzycznym.

Zważywszy na stosunkowo rzadką siatkę punktów w całym Atlasie, dobór punktów oraw­

skich był nader trafny. Podwilk reprezentuje gwarę orawską w północnej części Górnej Orawy po stronie polskiej, Półgóra - gwarę północnoorawską na terenie słowackim, zaś Głodówka - gwarę orawską będącą pod silnym wpływem tak gwar słowackich (z syste­

mowymi odrębnościami, właściwymi dla Głodówki i Suchej Góry), jak też gwary podha­

lańskiej. Z perspektywy doświadczeń z pracy nad Słownikiem gwary orawskiej liczba punktów atlasowych okazuje się jednak zbyt mała. Ten stosunkowo niewielki obszar zaj­

mowany zaledwie przez 25 wsi z polską gwarą (od 1 stycznia 1984 samodzielność admini­

stracyjną uzyskały Kiczory, będące do tego czasu przysiółkiem Lipnicy Wielkiej) jest znacznie zróżnicowany językowo, co było zresztą podstawą planowanego przez prof.

M. Karasia i prof. A. Zarębę osobnego atlasu gwar orawskich.

15 Szerszą charakterystykę tego opracowania przedstawia S. Urbańczyk, Atlas Językowy polskiego Podkarpa­

cia, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze 85, Warszawa-Kraków 1987, s. 23-28. Autor charakteryzuje opracowanie M. Małeckiego głównie z punktu widzenia słownictwa.

AJPP przynosi najwięcej informacji w zakresie słownictwa, ale nie brak w nim infor­

macji morfologicznych i fonetycznych. Wypada tu postawić zasadnicze pytanie: w jakim stopniu są one pełne i adekwatne? Pytanie takie jest tym bardziej uzasadnione, że z racji zbyt rzadkiej siatki punktów badawczych oczekiwalibyśmy danych charakterystycznych, tj.

najbardziej rozpowszechnionych na badanym terenie. Mimo wielkiego znaczenia tego opracowania dla dialektologii polskiej, mimo istotnej nowości metodologicznej w czasach jego opracowywania, nie sposób nie wskazać w tym miejscu niektórych niedokładności w zakresie podawanych informacji. Możemy to stwierdzić na podstawie późniejszych prac M. Karasia i A. Zaręby oraz własnego Słownika gwary orawskiej^.

Z zakresu właściwości systemowych nietrafne okazały się informacje dotyczące zwłaszcza samogłosek pochylonych. Z zapisów w punkcie 12 (Podwilk; stąd wszystkie poniższe przykłady) wynika, że:

a) brak jest pochylonego (a) jako dźwięku odrębnego, a jedynie o (uwaga nie dotyczy oczywiście Głodówki, gdzie pod wpływem słowackim występuje jedynie a), np.: mapa nr 33 ‘kolędnicy’ -zocy || zockov'e', mapa nr 15 ‘ołtarz’ - untoś\ mapa nr 16 ‘ambona’ - ko- zańica\ mapa nr 19 ‘procesja’ -prosecyjo itd. (wszystkie przykłady z Podwilka po polskiej stronie granicy),

b) brak jest o pochylonego (u) jako dźwięku odrębnego, a jedynie u, np.: mapa nr 68

‘żłób’ -złup, mapa nr 106 ‘płótno kosy’ -płućenko\ mapa nr 117 ‘kołowrotek’ - vuzek\

c) barwa kontynuantu dawnej staropolskiej samogłoski nosowej krótkiej to e i podobnie w grupie e + N, np.: mapa nr 35 ‘nieślubne dziecko’ - bęś; mapa nr 175 ‘suszony żołądek cielęcy do robienia podpuszczki’ - ręska || dręska || rencka || renscka', mapa nr 118 ‘przę- ślica’ -pszęślica; mapa nr 22 ‘cmentarz’ - smentyś; mapa nr 230 ‘motyl’ - mentel;

d) brak grupy ‘yr, np.: mapa nr 93 ‘pokrywa maśnicy’ - virńik; mapa nr 1 lOa ‘dzierżak’

- dźir-zok || dźyr-zok, ale: mapa nr 264 ‘świerzb’ - śfyżb'onckv, mapa nr 272 ‘ściernisko’ - śćyrńo.

Powyższe szczegółowe uwagi są o tyle istotne, że skoro Podwilk jest jedynym punktem z Orawy polskiej, to reprezentuje on fonetykę właściwą dla całego tego obszaru. Stan fonety­

ki sprzed 70 lat nie mógł być taki, jak prezentuje to AJPP, skoro i dzisiaj jest odmienny.

Z podobnych względów osobnej uwagi wymagają mapy wyrazowe. Obok danych nie- budzących wątpliwości są też i takie, które można uznać za niepełne czy przypadkowe. Jest to, jak sądzę, następstwem trzech czynników: 1) bardzo szybkiego tempa zbierania mate­

riału językowego, uniemożliwiającego jego weryfikację u innych informatorów, 2) zróżni­

cowanego statusu poszczególnych wyrazów w systemie leksykalnym gwary, czy wręcz w idiolekcie badanych osób (mam na myśli bardziej centralną lub peryferyczną pozycję leksemu w systemie), 3) niedostatecznego rozeznania eksploratora w samych realiach etno­

graficznych, a co za tym idzie - określonego sposobu zadawania pytań, mogącego wywo­

ływać nieporozumienia u osoby badanej.

Rozpatrzmy tu dane leksykalne zawarte na kilku mapach.

Mapa 45 przedstawia odpowiedzi na pytanie o ‘główną belkę pod powałą’. W Głodów­

ce mamy sosromb jako wyraz znany, lecz nie używany (nie ma informacji o wyrazie z zasobu czynnego, a taki musiał być, skoro desygnat istnieje do dziś), w Podwilku tragorś, w Połhorze gierynda. W trakcie osobistych badań terenowych stwierdziłem występowanie

16 J. Kąś, Słownik gwary orawskiej, Kraków 2003.

również innych synonimów: sosrymb - Zubrzyca Górna, sasromb - Mutne, Sucha Góra, serson - Lipnica Wielka i Lipnica Mała, sprzeka i spryska — Podwilk. Zastanawia brak u M. Małeckiego wyrazu sosromb w Podwilku. Desygnat jest bowiem znany na tym tere­

nie, o czym można się przekonać choćby w Muzeum Etnograficznym w Zubrzycy Górnej.

Jest to zapewne wynik nieporozumienia między pytającym a pytanym.

Przykładem niewiarygodnych danych, będących konsekwencją peryferycznej pozycji leksemu w systemie jest odpowiedź na pytanie o ‘mion w żarnach’ (mapa nr 10). A oto odpowiedzi: Głodówka - kij, Podwilk - kij młynkowy, Połhora - roncka. Wszystkie odpo­

wiedzi wypada ocenić jako nazwy doraźne, nieterminologiczne. Idzie tu oczywiście o miy­

lák, potwierdzony w Piekielniku, Herducce i Mutnem. Por.: A wychodzipotym monka z tyk kamiyncków, tyn miylák to sie do kamiyncka wiyrchniego włoży - miylák to je taka palica, óna je na to, aby ciongnoł za nie, krynciół, a potym horę w ścianie je taka deska, a w ni je dziura, to przeto, aby równako sie mięło, aby miylák nie wyskocół (Mutne17; zapis uprosz­

czony, zastosowany w Słowniku gwary orawskiej).

17 A. Zaręba, Orawskie teksty gwarowe..., op.cit., s. 31.

18 Ibidem, s. 74.

19 Ibidem, s. 106.

20 M. Karaś, A. Zaręba, Orawskie teksty gwarowe z obszaru Polski, op.cit., s. 52.

Trzeci ze wskazanych uprzednio powodów niepewnych danych można odnaleźć na ma­

pie nr 44 ‘podłużna belka w ścianie’. Oto odpowiedzi: Głodówka - płaza, Podwilk - płaza, Połhora - dievo. Nieprecyzyjne pytanie zrodziło nieprecyzyjne odpowiedzi. Podłużna belka w ścianie to na Orawie powszechnie zdłuzka lub zdłuzkowe drzewo (zdłuzkowy jest każdy element konstrukcyjny usytuowany wzdłuż dłuższej ściany budynku). Por.: Sprzycka krótsá, a zdłuzka no to długse drzewo (O); No, a teraz przido zaś postympnie drzewa, takie ty zdłuzki a sprzycki podła tego zaś, jak wysoki chtory dóm jes, náwiyncy to ido trzi drzewa (Wesołe18); Teráz sie zacyná stawiać drzewo - drzewo sie położyło na ty skale, tak teraz sie juz na ty przicinały drugie - sprzycki, a zaś zdłuzki, a zaś sprzycki, jaze po okna. Teráz przisły słupki, słupki som postawione na okna - miyndzy ty słupki sie dawały słoniki - słoniki to som ty koński drzewa, co sie dawało miyndzy okna, krótkie drzewa (Sihelne19);

Kie sie juz wyżynie sromb, to sie juz na to kładzie wionźba. Piyrse drzewa to ido zdłuzkowe wypusty, drugie drzewa na krziz, to ido sprzyckowe wypusty, a pote sie jesce troche podzy- nie srymbu, dawajo sie przegonki i podpłótwice, a na to sie pote daje płatew. To som takie drzewa, co sie kłado na zdłuś, to som przegonki, a na sprzyc na nie sie kłado podpłótwice, a na podpłótwice sie kładzie płatew i do plátwi sie pote zakładajo krokwie (Jabłonka20);

Sprzycka to była ta krótsá, w scycie, we scycie, a ta jak idzie na pozdłus, to zdłuzkowe (Orawka); Wypusty to ty długse drzewa, co strzecha na nik, to sie wołało i zdłuzkowe i sprzyckowe (Orawka); Wypusty zdłuzkowe, to wszysko pochytało te poprzycniáki (Zubrzy­

ca Dolna).

Z kolei drzewo to każdy gruby kloc będący elementem drewnianej konstrukcji domu.

Drzewem jest więc zarówno terminologiczna zdłuzka, jak i sprzycka, płatew, krokiew. Po­

dawana na mapie płaza to nie każda podłużna belka w ścianie, lecz ‘belka w ścianie domu drewnianego, obcięta wzdłuż z obu stron piłą lub ociosana toporem, mająca grubość ok. 6- -7 cali’. Natomiast belka w ścianie to po prostu ściana. Por.: Ścianę w kościele bedo dawać dołym, juz tam jo wyrwali, te nadgnito (Orawka); A có juz przisło ponad dżwiyrze aji okna, to drzewo sie wołało ocap, có sie zaocapiyły dżwiyrze a okna. Potym juz przisła jeste Jedna ściana, po jednyj ścianie, a na to przisły jeste trzi drzewa, to je trzi ściany długse, có sie

wołały łysónie (Nowoć21, poświadczenia z Jabłonki, Orawki, Piekielnika, Podsamia, Zu­

brzycy Dolnej, Nowoci). Interesujące, że ściana jako odpowiedź na pytanie atlasowe wy­

stępuje w Odrzykoniu koło Krosna, w Jaworkach (na dawnym terenie łemkowskim), w Ujsołach, w Wiśle, Drogomyślu w dawnym powiecie bielskim. Orawa nie jest tu zatem wyjątkiem.

21 A. Zaręba, Orawskie teksty gwarowe..., s. 39.

Nie analizuję tu innych map wyrazowych. Przytoczyłem wybrane, by pokazać złożoną materię leksykalnych badań terenowych. Podnoszony przez innych badaczy niedostatek AJPP, sprowadzający się do zbyt rzadkiej siatki punktów, nie jest zatem jedynym manka­

mentem. Pozostaje jeszcze wymiar wiarygodności danych. Ograniczony czas, jakim dyspo­

nował M. Małecki w trakcie badań terenowych, tłumaczy oczywiście tego badacza. Dane zgromadzone przez niego nie mogą jednak zamykać problemu. Zarówno rzadka siatka punktów, jak i niepełne dane w niektórych przypadkach sugerują potrzebę uzupełnienia atlasowych badań dialektologicznych w Małopolsce południowej w ścisłym powiązaniu z opisem etnograficznym. Od czasu jego badań ukazały się publikacje, zwłaszcza teksty gwarowe, dające możliwość uszczegółowienia wyników badań sprzed II wojny światowej.

Na gruntowne badania czeka jednak dalej centralny region Podtatrza, tzn. Podhale. Dal­

szych badań wymaga również sama Orawa, zwłaszcza po stronie słowackiej, której tyle uwagi poświęcił M. Małecki. Nie idzie tu bynajmniej o poszukiwanie dalszych argumentów na rzecz polskiego podłoża językowego tych gwar. Przed badaczami stoi niezwykle intere­

sujący problem rozwoju gwary w warunkach izolacji. Dane zgromadzone zarówno przez M. Małeckiego, jak i późniejszych dialektologów, mogą być znakomitym punktem odnie­

sienia do śledzenia ewolucji tych gwar w dobie współczesnej.