Ordowik wschodniej części obniżenia podlaskiego

acta geologlca polonica

Vol. 21, No. 2 Warszawa ' 1971

Wll1ESLAWiBEDN.AIROZYK

Ordowik wschodniej części obniżenia podlaskiego

TBE ORDOVICIAN OF TBE EASTERN PART OF TBE PODLASIE DEPRESSION

~: WynUci .nowych wierc~p. vr~~l l' d Biała !Podlaska 2), lWY'kona- nychwe wschodniej części obnitel1:ia pOdląsI4eg~, potwierdzają wcześniejsze pr:z;y- pusZc7ien'ia o ,stopniowej _{. . . ' :} rtransgrł!Sjimotia _{. . . , . r . '. t·~ .} orqioVliiekiego _{; ,} postępującej z rejonu Bia-

łowiezy, gdzie morze przetrWlEił,~ od kanlibru. Ordowik w obu tyclt wierceniach wy- kształeqny jest w facji węgllll1owej.,

W i

otworzę Terespol l stwierdzono obecność Osadów od górneio arerrlgu do środkowęgo karadoku, a w otworze Biała lPodlas^rka 2 - jedynie środkowy karadok. Stratygrafię badanych utworów oparto na brachio-

pOdach, 'konodontach i trylobitach.

Informacje o ordowiku wschodniej

częściobniżenią

podlaskiego

za~

warte

^są

w publikacjach E. Tomczykowej (1964), J. Znoski (1964), W. Bed- narczyka (1966, 1968b),

B. Szymańskiego

(1966, 1968), J. Znoski i B. Szy-

mańskiego

(1968) oraz Z.

Modlińskiego

i , E. Tomczykowej (1968).

Najbardziej

pełnego

opracowania

doczekały się

osady dolnego or- dowiku, do dolnego lanwirnu

włącznie,

natomiast

wyższepiętrazewzglę­

du na brak

wystarc:zającej

dokumentacji paleontologiGznej potraktowano

dość

ogólnie. Dwa nowe wiercenia (vide fig. 1), wykonane przez Przed-

siębiorstwoPoszukiwań

Naftowych w

Wołominie, dostarczyły

nowych

materiałów, gdyż

w otworze Terespol 1 stwierdzono

^obecność

osadów od górnego arenigu

aż

po

środkowy

karadok,

zaś

w otworze

Biała

Podlaska 2 - samego

środkowego

karadoku (fig. 2).

Dokumentacja paleontologiczna i litologiczna prezentowanej

,pracy.

znajduje

się

w Pracowni Stratygrafii

,Zakładu

'Nauk Geologicznych-PAN.

2'02

' \ N

D

11:··;·;::::-:1 . . ... 2Ii~·iI311ł~ . . . " P'1 4r===r=J SIrJEJ 6 0::::0

~ ~

~ 7-.

Fig. 1

Rozprzestrzenienie facji na obszarze obecnego obniżenia ..PQdlaSkiego na przełomie

, doJ.neg,o ii górnego ar,enigu ","

l glaukonityty, 2' glaukonityty z wkładkam~, iiowcp'W z graptolitami, 3, iłowce z graptolitami, 4 wapienie, 5 dolomity, 6 granice jednoste'k tellltonicznych na obszarzę, otaczającym obecne obnitenie podlaskie (I wyniesienie mażursko-suwalsk1e, 11 obnitenie 'podlaskie, III wyniesienie

, Sława tycz), 7 wiercenia

Facial pattern in the Pod1as.i.e depression at ihe junctionof the Lower and Upper

Arenig ,

. . ^{.. .}

l glauconitites, 2 glauconitites intercalated by claystones with' graptolites, 3 claystones with graptolites, 4 limestones, 5 dolomites, 8 boundaries of tectonic units in the area surrounding the Podlasie depressiOn (1 Mazury-Suwałki elevation,I1 Podlasie depression, III Sławatycze

elevation), 7 boreholes ' '

Ąutor dzięku'je

Dyrekcji Zjednoczenia Górnictwa Naftowego, a w

szczególności

geologom

Przedsiębiorstwa Poszukiwań

Naftowych w Wo-

łominie

za

udostępnienie materiałów

do opracowania.

w . otworze tym (fig.

2a), poniżej

syluru, od

głębokości

763,5 m . stwierdzono:

KCtradok środkowy

7t63 .. ~'1168,4 m mułowiec wapnisty szarozieJ.ony z wkładkami szarego wapie- nia' grubokrY'stalicznego, ż ,nieiicznymi ziarnami glaukonitu i miejscami ze ,skupie- niami pirytu .. IW tle Skały widoczne sąlrównieżblaszki muskOwitu i biotytu oraz r~adZ'iej' skalenie. Wśród ,licznej, lecz niezbyt dobrze za~howanej fauny zidentyfi- k'owano: DalmaneUawessrnbergenslis Wysogór. (pl. l, fig .. 2a, b), D. cf. wessenber-

ORDOWIK WSCHODNIEJ CZĘSCI OBNIZENIA PODLASKIEGO

.!!1 10 '"

= ^o

«LU ~t;

E

a _b

: =:= :.

oz Nicolella sp, Leptaena rugosa

Ambalodus tr~aris - - - --Pseudollngula ąuatlrali!

·~r:Tr.T.lPlalystrophia

^Iynx IllugOnD!lina delicata , / " , AmbalodusfrognOl!Yi!nsis ·692,8 PlatystroPhia

er.

subllmis

" ,', Amorpł\Ognalhus ordovidca [rhinosphaerif!!s sp.

/ / '[yrimotella

rf.

kukersiana 696,8 Ambalodus triangularis

, ^{/ / .} .

'Z _____ -:- ________ 7g2fil~;::g:::;gpanderodu5 grad lis i-r--LT"-MsoWerbYPlla

[f.

sBjliluna --

DistaSO]U5 bygoooypnsi

-- 79I

zsmm

1 ~ _~

z f"t.::,· . ... ,;:,:::ti

3

p::::::::::::::

^{:.:.:.:.:.:-:.:.:.:}

::j

4 ~ ^{~ ,}5 p:;:r;:I;:I ^~

~ •"

^~

. .

^~-

a

6 . 7 ' 8 .. 9 ""i:.-- - 10 .

/ ' / . . , o t - -

(Fig. 2

2013

Profile litologiczno-stratygraficzne ordowiku z wiercenia Terespol .1 !(a) i Biała Podlaska '2 (b)

l piaskowiec kwarcowy, a mułowiec wapnisty szarozielony z glaukonitem, li glaukonityt, 4 mu-

łowiec wapnisty szarozielony z glaukonitem i wkładkami wapienia grUbokrystalicznego, S wa- pień szary lub ciemnoszary z wkładkami ilastymi, 6 wapień wiśniowoszary z zielonymi plamarl, lub jasnoszary, 7 wapień margliŚty szary lub ciemnoszary z wkładkami ilastymi, 8 dolomit szary z odcieniem wiśniowym lub· wiśniowy z zielonymi plamami z glaukonitem, 9 iłowiec marglisty szarozielony, 10· powierzchnia rozmywania, (ponadto pomiędzy profilami zaznaczono niezgod-

ność erozyjną między kambrem a ordO~iem). e'·kambr, A! ·arenig g6rny, BIl VOlkhov, L Vi lanwirn dOlny, BIlI· . . ' Kunda, L V2+L lanwirn górny i laniieil, CI Aserl, CI Uhaku, . . a e Ki karadok dOlny, ClI Kukruse, Ki karadok środkowy, DlI Keila, DIII Oandu, E Rakvere

PrlOfi1es oi Ordąvician dep06:its in the bo!reholes Terespol {a) and iBiała ~O(i1aska Cb) l quartz sandstone, 2 gray':green calcareous siltstonę with glauconite, 3 g41uconitite, 4 gray_

-green calcareous siltstonę, with glauconite andintercaliitionS of coarse-cr§StaWIie limestone, S gray or dark-gray llmestone with clayey intercalatio~,. 6 cherry-gray, gray or light-gray limestone with green· spots, 1 gray or dark-gray mady limestone with clayey intercalations, 8 gray-cherryish or cherry-coloured dolomite with glauconite and green spots, 9 gray-gr!!en marly claystone, 10 scouring surfaces; moreover, erosional unconform1ty between the Cambrian and Ordovician is mar)ted in profiles. e Cambrian, A! Upper . Arenig, BIl Volkhov, LVi Lower Llanv1rn, BIli Kunda, LV2^+L upper Llanvirn and Llan4eno':Cla Aseri, Cle Uhaku, Ki Lower

Caradoc, ClI Kukruse, KI Mid.dle Caradoc, Dil Keila, DnI Oandu~ E Ra~vere

204 ^WIE~ŁAW :aEDNARCZYK

gensis Wysogór., OnnieUa bancrofti Lindstr .. (pl. 3, fig. 5), Nicolella (Jswaldi (Buch) (Pl. 1, fig. 4), ,Platystrophill. .sp., Sowerbyella .sp., Leptaena ru,gosa l(lDalm.), NOIVa.spis'l :sp . .i Dictyo.nema sp.

71608,41--:.174,4 m wapień szary grubokrystaliczny, miejscami krynoidowy z wkład­

kami ilas.tymi i widocznymi' powierzcbniami rozmywania.· Oznacrono stąd: SOOJJeT- . byella sp., Leptaena ru.gosa..{Dalm.) (pl. l, fig,. 3), Dalmanitirw. sp., a ponadto nastę­

pujące konodonty: AmorP~thUB sp., Ambalodu,s triangu,laris {Bran.son & !Mehl),

KeiŚlognathu,s? sp. i OzarkaCUna? sp.

Karadok Ś'rodJrow.v i dolny (nierozdziekme)

7"M,4--:1I00;4 m wapień .szary marglisty, partiamigr,ubo- lub drobnokry'stalicz- ny, z wkładk:ami ilastymi ciemnos'zarej barwy. Fauna jest Ikzna, lecz ntezbyt dobrze zachowana. Jteprezentują ją:Orthambonitessp. (pl. 13, fig. 7),DalmanellaBP. (pl. 2, fig. 15), PlatystTophia iynx lynx 'Eichw, I(Pl. 12, fig, 3), ActinomeiLa ex gr .. orta Opik (pl. 3, fiog. 12), AmplexorgroptUB sp. i Dictyonema sp.

Często występują rÓWnie2i. konodonty· należące do gatunków: Ambalodu..s fro- gnoeyen:sds lHamar '(pl. 6, fig. 3), A. triarngu,laris Branson & Mehl (pl. 4, fig. 1), Amor- phognathu,s ordOlV'icica IBranson & lVIeh!l. (pLi6, fig. 6a, b), A. cf. ordovicielI. Branson &

Mehl, Di:stacadu,s falooJu,s Stauffer, DrepanodUB homocu,Tvatu,sLindstr., D. su,berec- tUB l(iBranson &:Mehł) (rpL,:5, fig. '6) Holodo11,tUB su,perbu,s ·Rhode.s l(pI.6, fig. 'la, b), OistodUB Tobwstus Bergstr., Ozarkodina? sp., ,f>anderodu,s compressu,s (iBra~on:.-&

Mehl) (Pl. /5. fig. 4), ii RhynchognathUB typic'UJS EthingtQn (pl. 5, ,f,ig. g'a, b). . . 7180,4--.7184,12 m wapień marglisty szary lub ciemnoszary z wkładkami ilastymi oraz powtarzającymi .się powIerzchniami r'o~ywania. Wśród makrofauny oznaczo- no: Obolu,s ,sp., Comot:reta sp., Nicolella sp., Dalmanelt,a sp., CyrtonoteUacf. kuker- siana Wysogór. (pl. i1, fig. 11), Platystrophia lynx lynxEichw. (Pl. 12, fig. 1), Sowerbyel- la ąuinquecostata estona Opik I(PI, 3, fig. 3), NeoasapkUB d. laevłssimUB (Schm.) (pl.

3, f.iIg. 4) i Dictyonema sp. Mikr<Jifaunę reprezentują nieliczne ikonodonty: Ambalo- du,s sp., Amorphognathu,s sp., Oisbodu,s. i1LCUna:tUB, Branson & lMehl, O. robu,stu,s

Ber~str,. ' . , "

'7184,2-7187,~ m ibrak rdzenia,.

'1I87;2--mJ2;6 m wapień szary lub ciemnoszary, miejscami krynoidowy, z wkład­

.kami ilastymi· ,ciemnoszarej barwy oraz z powierzchniami rozmywania. Nieliczna m:aacrD'fauna·. składa się z: Sckizoramma freiia (Qpik) (Pl. 2, fig. '6), DalmanellcL cf.

naVis Opjk I(pl. ~, :fig. 4), Sawerbyella cf. ·se11l.lŹiluna Opik '(Pl .. ~, fig. la, b) ,i Orthoce~

ras sp. Wśród kon9dontów o~ac21onb: Distacodus' bygdoeye'l1.8is Hamar l(.pL 4, fig.

5), Drepanodws homocu,rvatus iLindstr., D. su,berectUB {BrańsOn & iMehl),Oistodus Tobu..stu,s Bergstr., O.venUBtu,s Stau'ffer,Ozll:r!kodina sp., Paracordylodu,s lindstroemi Bergstr., Prioniodu..s ala.tUB Hdg, Tet:raprioniodu,s, asymmetr.icu,s Bergstr. '(pl., 5, fig.

00, b) i T.

et

.Q.lSymmetricUB Bergstr. .

Landełl

+

lanwirn (nieTozdzielone)

700,'6--797;6 m wapień ·szary z wkładkami ilastymi oraz licznymi powierzchnia- mi rozmyWania. Częste są w nim muszle .. łOdzilkowatych (OrthpcerQ.lS sp.l.Również

liczne są konodonty jak: Amorphognath'Lf,S sp., DrepanodUB homocu,rvatu,s Lindstr.,

p.

su,berectu,s (lBrans,o:n & lVIehl), Goth.odus sp. '(vide 1Lindstrom1'9l60), Oistad.'Uis basio- valisS&g., O. exce.lsu.s StaUlf., O. parollelUB Pand., O. robUBtUB Bergstr .. PaTacordy'"

.lodu,s ~i.ndstToemi lBergstr., rPrioniod.UB alat'Uis Hdg I(Pl. '5, fig. 11.), P. prevariabilis Fahr.

{pl. 5, fig. 2) i Tetraprioniod'UJS a.symnnetricu,s Be:rgstr.

ORDOWIK WSCHODNIEJ CZĘSCI OBNIZENIA PODLASKIEGO 2&5

Lanwirn dolny

797,16-7\9l9,8 :in wapień wiśniowoszaryz zielonymi pIlamami oraz licznymi fTag- mentam:i muszli łodzikowatych. IWśród konodontów oznaczono: Oistodus 'Tobustus BerglStr .. , Prioniodus alatus IHdg, P. cf. navis Lindstr., ,P. prevariabilisFiihr. i Tetra- prioniodus ,asymmetricws !Bergstr.

AreniiJ górny

7'99,8--;801,0: m wapi,eń wiśniowy z powierzchniami rozmywania z Megistaspis (M.) limbata (lBoeck) (p1.3, fig. 6), nlaenus sp., Endoceras sp. i Orthoceras sp.

801,0---0003,4 m dolomit sUłry z odcieniem wiśniowym lub wiśniowy z zielo- nymi plamami i licznym glaukonitem (do OOJ/&) oraz z pirytem '(do f1J/o). Bardzozróż­

nicowaną i bogatą faunę konodontów reprezentują: Acontiodus rectus Lindatr., A.

rectus sulcatus Llndstr., Drepanodus cyranoicus Lindstr., D. planus Uhdstr., (pl. 4, fig. '3), D. ci. proteus IJindstr., D. suberectus J(IB1"aIl5Qn & 'Mehl), Gothodus sp., O'i!sto- dus basiovaU'>s Ser,g., O.excelsus stauf. (pL 4, fig. S), O. jorceps iliindstr. (pl. 4, fig. 9), O. paTallelus Pand. '(pl. 4, fig . .10), O.robustus .Ber~tr., Paltodus sp., Prioniodina

,dens(J, ([;indstr. (pl. 4, fig~ 7), cPrioniodina sp. I(Pl. 4, fig. ,2), Prioniodws ci. naVis Lindstr.,

ScolopOdus? peselephantis Ll-ndstr. (p1.4,:fig .. 1i}; Scańdodus ,rectus IJind!itr., TetTap- rioniodus asymmetricus Bergstr. i Trichonodella? irregularis Lindstr. (pl. 4, fig. 4) •

. 803,4--4804,\6 m ,gla'ukonity,t (zbudowany w, FJOOfo :z. glaukonitu i w 4f1l/o ze spoiwa krzem'ionkowego; .około 1,'5"/0 stanowi kwarc detrytyczny). '

Niżej, na głębokości od IS(f4,6, do '81,3,1"

. m'

występują piai;kowce szarożóltawe, 'kwlY"cowe o slJO'iwie marglistym, słabo 1JWlięZł'E!· z ż~la.zi:S.j:ynn Ik:on:k:recjami w stropie, które na podstawie analJ.ogi'i litologicznych z piaskowcami w rejonie Białowieży. uz- nano za kambryjskie;'

[P,ROtF1EL OTWORU BI:ALA.POiPLASKA 2

W otworze tym (fig.

2b), poniżej

syluru, od

głębokości

680,5 m stwierdzono:

Karadok środkowy

600,'5-682;9 m iłowiec margli-aty szarozielonawy z Nicolella 'sp. i LepeTditia sp~

6t82,9I-i686,5 m wapień szary lub c:iemnostza!"y z wkładkami ilastymi i po- wierzchniami ro~ywania oraz nieliczną fauną: NicoleZla oswaldi OBuch) «pl. 1~ fig, 5a, b)

i

Vellamo sp.

'OO6J5--68i8,4. m iłowiecmargUsty szarozielonawy z PseudoLingula quadrata (Eichw.).

008;4-6912,8 m wapień jasnoszary lub szary z licznymi wkładkamiilastymL

ZaobSerwowano duże nagl'omadzenia fragmentów pancerzy Echi1lJOsphaeTites sp., mug.z1i łodzikowatych i brachiopodów.

'z

tych osta:tpioh oznaczono jedynie P'Lcity:- struphia d. SlUblimis Opik. IDośĆ ,bogato. rept'e?-ento~ane są l}a'Ppowiast kotW,9pnty na~

leżące do. gatunków: Drepanodus horrnocurvatus Lindstr.,LiiJonOdina delfClita Bran""

son & Mehl, Oistodws robustuS Bei'gstr., Ozarkodina sp., PaTacordylod:u:s liruistroemi Bergstr., Prioniodus ci; alatus Hdg i Scandodus {c'f. sp. l Lindstrom 1900). .

/

200 ^WIESŁAW BEDNARCZYK

6912,8---.'696,<8 m wapień drobnokry,s.taliczny jasnoszary z wkładkami ilastymi i powierzchniami' rozmywania. Sporady,cznie -obserwowano fragmenty skorup bra- chiopodów i ,szczątiki graptolitów. iZ dnnej fauny dość częste są Echinosphaerites sp.

Konodonty występują Vi niewielkiej ilości,;' są to: Amorphognath,'us sp, i ParacCYr- dlllodits 'lmdst'Foemi tBergstr. . . . ,_. . ' .

,696,,8--71)2,0 m wapień jasnoszary z odciE!Diein r~wawyni lub szary drobp,o- krystaliczny, miejscami z rozproszonym pirytem, z wkładkami ilastymi. Ma.kroska- .

mdeniałościn:ie lS,twierd·żollio. Bogato naltomiast; reprezentowane są konodonty:Am- balodus triangularis !Branson & !Mehl, DrepO.nodus homocurvatus Lindstr" D. d.

subarcuatus iFU['l}ish, D. suberectus I(Branson & Mehl), Oistodus exce'lsus Stauf., O.

robustus Bergstr., Ororkodima sp." ,panderodus gracilis '(Bra:ruron & IMehi) i Tetrapri-

oniodus .as'lf'Tl1J'/"netricus Bergstr. . . . '

Niżej, na głębokości ,od 7'012,0 do 1900,0 m występuj'ą iłowce i mułowce oraz, pia.skowoe ciemnosuqe należące do' kambru. !Brak dokumentacji paleontologicznej . uniemożliwia 'jednak bardziej .precyzyjneokn~M,enie· ich wieku.

' .. UWAG[ O ST.B.ATYGRAm'llI [: IPA:t.EOGEOGRA.FU:I OiBlDO'Wl:KU

. Tr.emadok

N

ajniżs~y

ordowik

reprezentują

piaskowce obolusowe z Obolus apol- . linis . Eichw.,

leżące

w

zgodności

sedymentacyjnej na warstwach skupo- wskich górnego kambru . (Znosko 1965). ' Piaskowce obolusowe 'przykryte

. .są przez łuplti..dikcjonemowe, z·bogatą fauną graptolHów,

in.

in;: Dictyo- nema flabellif~me graptolithinum (Kjerulf) i b. flabelliforme anglicum (Bulman) (por. Znosko

& Szymański

1968). Oba podgatunki

dokumentują

obecność dolnego tremadoku (patrz. tab. 1 i fig. 2). W tym okresie czasu wschodnia

część obniżenia

podlaskiego, a w

szczególności

rejon

Białowie­

ży

i Mielnika,

była

zalana przez

przetrwałe

od kambru morze (Znosko 1964, 1965). Na

pozostałych

terenach

dzisiejszeg~ obniżenia·

podlaskiego (Bednarczyk 1969), w tym i w rejonie Terespola,

panowały

warunki

lądo­

we

wywołane

ruchami epejrogenicznymi.

Powyżej łupków

dikcjonemowych, w profilu ordowiku w rejonie

Białowieży, występują łupki

briograptusowe (Szyma:6.ski 1968), które cha- rakte1!'yzuje

naątępująca

fauna

graptolitową:

K'iaerograptus kiaeri(Mon- sen), Bryograptus ramosus(Brogger)

i

Didymograptus ex gr. primigenius BiiJ.rilan.

Łupki

te

stanowią

zatem ekwiwalent znanych ze Skandynawii

łupków

ceratopygowych (tab. 1 i fig.

2)~ W.półno.cno-zachodniej części

Związku Rądzieckiegołupkom

briograptusowym odpowiada. poziomB

I1 - '

Thysanotos siluricus (Alichova 1960, B. alasova 1966, Gorjanskij 1969). W podziale bry,tyjskim natomiast

łupki

priograptusowe

odpowiadają

dolnej

części

górnego tremadoku.

Fakt ten pozostaje' w

sprzeczności

z

poglądami

B.

Szymańskiego

(1968), który uwaza,

powołuJąc się

na

obecpośc

podgatunku Didymograp-

tus ex gr. primigenius Bulnl.,

~ełupki/briograptusowereprezentują' cały

.

ORDOWIK WSCHODNIEJ- CZ'ĘSCI OBNIZENIA PODLASKIEGO 21Y1

Tabela' 'I

Stratygrafia' dolnego ordowiku obniżenia podlaskiego w .nawiązaniu' do Estonii, Norwegii i Szweejd

o ;...- , ObnUe.ue i podlaald.e - - -'- - - . , . Eatonia I-Norweg1a'

r "

^SlOWeoja

, i

_Oh~~_O_Z~_'~

I

^{wa,ohodn1a ~II946 , " /lIinn1." l łIHeDD.1ngBaioenl.} !Thoralund a:

~

^{Dobre li Soko16w} Podlaald., ^I I B1alolJj,da " '. .

,I T

Tneapol "

,

1966/ ' ,1960/'

I

^{'Jaanu,1960/ sson}

I

^{i ..} IdOlomj,i:;Y :j; I I "

.... pj,ef>. II .... pj,ef>. II I .... pj,enj,e + .... pj,enj,e II

' I '

'" l'alodua I ^{l'alodus I} :~!~:~!~P~B Medstaapj,B VolkhoT

I

^{)c Lubata}

ej,mplex 1 B1mplex' Umbata ' ~

:

!-gia~nit7t-l-w;P1e;i; ;-I-";P1e~j,;

^{; ,;;}

f- - ^~n~t:tt

^{- - - -}

-1- ----.; -1- ;j,~l~;e:-

'" ~ II' wkladkamj, ,glauko.ut;ytem nobe cf.~- I ' ,

," Uowo6w II l'" ~ ~ certa, lckal-" 'I Latcrp )b

I

..; :DUmograptuB ~ nj,e lupld. ^II I "

:extensuB I ' ~~g~:n:R~UB I ':

I ^{l '}

^Hunneberg

--li

_{' 11} zlepj,enj,ec

I

glauko.ut;yt glaukonit;yt

' I... '

_Jat

I

Ceratop;yge

101 r, zlepieniec Ilokalnie luld. ' ~ , ' luestonea

o

~

^{I '}

I'.<l

Iceratcp;yge )aA I Ceratcp;yge

'" • " r I shales

-ol : I l ld. " . I

I

li! II b~Xograptuśo .... 1

j

^{I )1l.0(} jCer'::iB?

:

~

- - -'- - - -

-l~pki-

^{- - -}

i -- ^~ --

^{1- - - -}

-r --- t ---

E< II "o"

I

dikcjonemon I l' - ⁱ 'I Pake,ror,t

I

2e

I

Obolua be da,

'

p1askowce •

: I obolusowe

I

^{I ,I l, '}

" -' .• 0' , _, '_,"

górny- tremadok.

NaJeży wyjaśnić, że

wymieniony gatunek

występuje

w

łupkach

Matane w Kanadzie w asocjacji z

zespołem

innych gatunków, który Bulm,an (1950)

uznał

za ekwiwalent fauny

najwyższych części łup..,

ków

dikcjoąemowych

Skandynawii (tab. 1), a

więc

za ekwiwalent co naj-

wyżej

dblnej

części

górnego tremadoku. W tej sytuacji glaukonityty le-

żące

z

niewielką przerwą sedyrn,entacyjną,

ale w

zgodności kątowej'

(Szy-

mański1968)

na

łupkach

briograptusowych,

mogą

jeszcze

reprezentować

stropowe ogniwa górnego tremadoku (tab. 1), a nie arenigu. Jest to tym bardziej prawdopodobne,

że

w jednym z profilów odwierconych w ba- danym: regionie (otwór Podborowisko IG-1 --.:.. Znosko 19,64, Bednarczyk 1966) stwierdzono nad glaukonitytem, w wapieniach glaukonitowych ga- tunek Niobe

Ci.

inceTta Tjernv. znany z naj

niższego

arenigtt'Szwe'cji

(Ar--

'mata limestone, Tjernvik 1956). W

miarę postępu

transgresji morza dol-

noordowickiego

uzależnionej także

od stopnia, speneplenizowania zalewa- nego

lądu,

'wie,k glaukonitytu

mógł się zmieniać.

'Dowodzi tego pozycja glaukonitytu w profilu otworu

Sokołów

Podlaski 1, Dobre 1 i innych (Bednarczyk 1969), a

także

pozycja stratygraficzna, glaukonitytu w pro- fi1u otworu Terespol

l.

Z tego ostatniego glaukonityt jest

najmłodszy

z dotychczas poznanych na , obszarze

obniżenia

podlaskiego, co

wyraźnie

wynika z analizy fauny konodontowej znalezionej w

leżących bezpośred-'

nio nad glaukonityteni' dolomitach glaukonitowych. Fauna ta,

składają-

"

200 ^WIESŁAW BEDNARCZyK

ca'

się

z gatunków znanych zarówno z arenigu (Prioniodina densa Lindstr., ' TrichonodeZla? irregularis Lindstr.) jak i z lanwirnu (Oistodus robustus Bergstr., Tetraprioniodus asymmetricus Bergstr.), pozwala

zaliczyć

dolo- mity , do górnego arenigu. Ze

wzgl:ędu

na to,'

że

dolomity

występują

po-,

niżej

wapieni z Megistaspis limbata (Boeck) ,

można przyjąć, że stanowią

one wraz z tymi wapieniami ekwiwalent wiekowy wapienia liinbatowego

w

Szwecji (Limbata limestone, Tjernvik 1956, tab. I). Tego samego wieku zapewne jest i omawiany glaukonityt.

Arenig

Aren~g

dolny .we wschodniej

części' obniżenia

podla' skiego .reprezen-

tują

wapie.pje

żNiobe cf.

in certa Tjer.nv. oraz · lokalnie'

łupki

ilaste z

Di-

dymograptus

cf.

e:tiensus (Hall) ograniczone do rejonu

Białowieży

i sta-

nowiące

odpowiedniki

podpięter

Hunneberg i BiUingen

w

Szwecji (Tjer- nvik 1956) lub

p,odpiętra

latorp (Mannil 1966).

Górny arenig w 'rejonie

Białowieży

i Terespola

wykształcony

jest w postaci wapieni

i

dolomitów z Megistaspis (M.) limbata (Boeck). W za- , chodniej

części obniżenia

w wapieniach

pojawiają się

przewarstwienia glaukonitytu (otwór

Sokołów

Podlaski 1) lub

też

wapienie

zostają

caJko- wicie

zastąpione

przez glaukonityt z

wkładkami iłowców

z graptolitami ' poziomu Didymograptus extensus (otwór Dobre 1, patrz tab. 1). Dopiero w górnym arenigu

następuje

wyrównanie facji i na

całym

obszarze

obniże­

n1a podlaskiego

dominują

wapienie lub dolomity o zabarwieniu

najczę­

ściej wiśniowoszarym

(rejon Dobrego i Terespola).

Lanwirn

Dolny lanwirn w rejonie

Białowieży

i Mielnika

reprezentują

wa- pienie oolitowe z

bogatą fauną

konodontów , i brachiopodów,

ITliędzy in-

nymi: Orthambonites calligrammus (Dalm.) , i Ladogiella

cf.

imbricata Opik (Bednarczyk 1966,

Szymański

1968). Wapienie 'oolitowe

przechodzą wyżej

w wapienie szare z Orthoceras sp. i Clathrospira cf. inflata Koken, ,

należące już ~nedo

górnego lanwirnU;

i

dolnego landeilu. Natomiast w rejonie Terespola dolny'lanwirn

stanowią

wapienie

wiśniowoszare

pla- miste,

między

innymi z Prioniodus prevariabilis Fahr., a g6rny - wapie- nie szare z ort()cePasamiilicznymi konodontami, kt6regatunkowo

są

blis- kie

zespołowipoznanemuz'rejonu Białowieży

(Bednarczyk 1966). Podob-

niewykształcony

jest lanwirn dalej na zachód, a mianowicie w rejonie

Zebraka, gdzie

dolną

jego

część tworzą

wapienie

wiŚniowe,

a

górną

wa-

pienie szare krystaliczne

(Modliński &

Tomczykowa 1968). W skrajnie za-

chodniej

części obniżenia

podlaskiego (rejon Dobrego, Bednarczyk 1969)

dolny lanwirn

reprezentują również

wapienie

szarowiśniowe

plamiste.

.oRDOWIK WSCHODNIEJ CZĘSCI OBNIZENIA PO:ÓLASK~GO 2<l9

Ta kró.tkacharakterystyka wskazuje,

^że

w

^ciągu

lanwirnu na obsza- rze dzisiejszego

obniżenia

podlaskiego

ustaliła się

facja wapieni, które zarówno .lltologicznie jak i faunistycznie

mają

wiele cech wspólnych z od- .

powiadającymi im

wiekowo utworami na terenie

obniżenia perybałtyc­

kiego (Bednarczyk 1968a,

Modliński &

Tomczykowa 1968). Morzepokry-

wające

omawiane obszary

było

stosunkowo

płytkie

o labilnym dnie, na . co

wskazują

liczne

ślady

rozmywania i innego typu zaburzenia rytmu sedymentacyjnego.

Zasiedlająca

je fauna

miała

zapewne dobre warunki .

życiowe,

o czym

świadczy

jej bogaty rozwój. W

szczególności

dotyczy to ortocerasów, których muszle

^są

spotykane miejscami w

^dużych

nagroma- dzeniach.

Landeil

Litologicznie osady tego

piętra

nie

różnią się od

lanwirnu i to zarów- no w rejonie

Białowieży

jak i Terespola. W obu rejonach do lanq.eilu

należą

wapienie szare lub ciemnoszare z

wkładkami

ilastymi ciemnoszarej barwy. W obu

też

dokumentacja, ze

względu

na brak

wystarczająco

dob- . rze zachowanej fauny, jest

słaba.

Prawie analogiczne wapienie landeilu

rozpoznano i w zachodniej

części obniżenia

podlaskiego (Tomczykowa 1964,

Modliński &

Tomczykowa

19'68)":·

Znamienny jest

również

fakt,

że

facja wapieni szarych dominuje nie tylko na obszarze

obniżenia

podlas- skiego, ale i w

pozostałych

rejonach platformy wschodnioeuropejskiej (Mo-

dliński

1966, Mannil 1966, Bednarczyk 1968b,

^Modliński &

Pokorski 1969).

Swiadczy to

niewątpliwie

o wyrównanych stosunkach sedymentacyjnych w zbiorniku morskim.

Karadok

N a obszarze

obniżenia

podlaskiego karadok rozpoznany jest frag- mentarycznie. W rejonie

Białowieży

do

pjętra

tego

należą

wapienie sza- re, które ze

względu

na niedostatek przewodniej makrofauny

są słabo

udokumentowane. O

obecności

ekwiwalentów stratygraficznych tego

pię­

tra

ś}'Viadczą jednakże

konodonty, a w

szczególności

takie gatunki

ja~

np.:

Ambalodus triangularls (Branson

&

Mehl), Scolopodus cordis Hamar, Scandodus inflexus Hamar i Tetraprioniadus delicatus (Branson

&

Mehl), zidentyfikowane przez autora

między

innymi z otworu Strabla IG-l.

Karadok rozpoznano

również

w zachodniej

części obniżenia

podlas- kiego. W otworze Zebrak (Tomczykowa 1964) do karadoku

należą

6 m .

miąższości

wapienie z Echinosphaerites sp. oraz zaledwie 2 m

grubości iłowce

wapniste z Paterula? sp. i Lingulella sp.

Nieco lepiej

wykształcone są

utwory tego wieku w otworach Teres- poll i

Biała

Podlaska 2. W pierwszym do karadoku

należą

wapienie sza- re lub ciemnoszare o

miąższości

24,2 m i

mułowce

wapniste szarozielona-

.i j

!

~_._----_.-

. _

.. _ ..

_.

2Hl WIESŁAW BEDNARCZYK

we miąższości 4,9'~, z fauną wskazującą na obecnoŚć wyr6żnianych na terenie

Bałtoskandii

(Mannil

,1966) podpięter

odkUkerskiego po rakvere.·

W drugim - karadok

miąższości około

11,5 m zawIera jedynie ogniwa .

podpięter

od idavere do rakvere. palej VI kierunku zachodnim na pery"", feriach

obniżenia

podlaskiego,

^W

rejonie

Płońska,

facje

węglanowe

kara- doku

zanikają

i

zastępuje

je facja ilasta z graptolitami

(Modliński &

Tom-

czykowa

1968). . . .

Aszgil

Obecność

osadów tego

piętra udało się stwierdzić,

jak dotychczas, jedynie w otworze Zebrak IG-1, a

więc

w zachodniej

części obniżenia

pod- laskiego (Tomczykowa

1964). Reprezentują

je wapienie margliste czerwo- nawe z Tretaspis i Dindymene

miąższości około

1,5 m,

przechodzące

ku górze . w

około 15-metrową serię

wapieni iiastych zielonoszarych z

wtrą­

ceniami

iłowców,

z

bogatą fauną

brachiopodów i m.

in.

Dalmaniiina

mu-

CTonata Brongn.

Można wyrazić prżypuszczenie, że

w podobnej facji po- . winien

występować

aszgil

również

i we wschodnie}

części obniżenia.

Brak informacji, poza geofizycznymi, jest wynikiem

·niepełnego

rdzeniowania.

Pracownia Stratygrafii Zakladu Na"Uk Geologiicznych PAN Warszan.Oa 22, Al. Zwirkii i Wigury 93

Warszawa, w styczniu 1[!71 r.

AiLICHO'VA T. N. 1960. Stratigrafij,a ordovikskich ,otlozenijR'usskoj platformy 'VSEGEli. iMOBkva.

B.A!LASOVA (E. A. 1966. Trilolbity ranneOTdovikskich otlozenij lRusskoj platformy.- Vopr. paleontolO'gii, t. 15. !Leningrad.

BEDNI.A}tCZYiK W.. ;1-966. 'Uwagi o S'tratygrafiii ordowiku w rejonie BiałOlWieży

CRemartkS on the OrdOVlician stTatigraphy inrtheBiałOlW'ida region). -iKwar- ltalnik. Geol., t:. l10, nr 13. WalI'6ZI8.'W8..

10088. Ordowik· rejonu Kętrzyna, lN'E Polska' (.rnle Ordovician in the region of !Kętrzyn, N'E (POland). - Acta ~. IPdt., vol. 11'S,. no. '4. Warszawa.

'li9/618b. Sltraltigraphy and palaeogeography of theOrdovician in· Poland. - XXIIlII trntern. Geol. Oongr., vol. 9. Prague.

1969 .. Ordowik z wi~ [)obre 1 i Sokołów Podla'soki 1', zachodnia część ob-

.niżenia podlas'lciego '(The oTdovician tromboreholes iDObre ,], and Sokołów

Podlas.ki 11, western part of thePodlasie depres.sion). - Acta Geol. ~I., "01. 119, no. 4. War'szawa.

~UI.lM.A!N O. M. B. 111950.· Graptolites ·from the Dlctyonema shales of Quebec. - Quart.J. Geol. Soc. London, vol. iI'06, part 1. \London.

. ORi>OWIKWSCHODNIEJ CZF;SCI OBNIZENIA PODLASKIEGO

GOIMAINSK!llJ V. J. 111969,. iBezzamkovyje brachiopody kembryjskich i ordovikskich otllozenij severo-zapada Rus'skoj platformy. Nedra: Leningrad.

IMAIN1NJm.. R. IM. ~'966. IEstorija raiVitija baItijs'kogo hassejna v ordovike. :Inst. Geol.

Akad. :Nauk: .Est. &SR. 'raUinn.

- MODLIN'SlKa: Z. 1966. 1000doW'ik W ,obni-zeniu ii1iew:s'kim (Ordovician in the: Lithuanian depressIon). - iKwartalnik Geo!., t. ,IO(),or 12.. 'Warszawa.

& TO'lWC~orw A iIil 1968. Ordavikskije otlozeIiij;i; severo-V'ostocnoj Polii '~Ordovician 'sedunents of Nortb-EasternPoland) .. I'Z<i. "Mintis". Vilnius. _. \

& roKI<JIRSK3l J. 11969. stratygrafia ordowiku w wie'reeniu J~zioro Okrl\gle f 'cStratigraphy of Oxdoviciari in borehole Jezioro Okrl\gle 1). - Kwartalnik Geo!., t. 1i3, or 4. 'Warszawa. '

ST,RAlNlD T. & HENiN'.IlNlGSlMQIDN G. '11960. Cambro-Silurian Stratigraphy.Geology ,af . iNorway. - iNorg. Geol. Under. Nr 2108.

SzYMANlSlK[

B; 11966. Lupki didyonemowe warstw krzyzanskich w rejonie Bia- lowiezy ('Dictyon~a shales ·Oif the tKrzyze beds, region 6fBialow1eza). ---, IKwartaiJ.nik'Geo!., t. lW, or 1. 'Warszawa.

'

1968. Osady dolnego ordowiku I(tremadoku i arenigu) w obszarze Bialowiezy.

Maszynopispracy dokt:crs'kiej. Warszawa.

TJ<ERNVlIK T. E. 1119516. On the Early IOrdovician of Sweden. Stratigraphy and fauna.

- Bull. Geo!. :Lnst. Univ. Uppsala, vo!. !316, nc. 9. Uppsala. ,

iuro!Rs:qUND P. 1& JA.AlNIUS901N V. 1:900. The Cam'Miialn, OrtlcYv1ciari, and Silurian , in Vastergotland, Narke, nalarna, and Janitland" Central Sweden. - !Publ.

Paleont. fust. Univ. Uppsala, no. 30. Uppsala.

'11OMCZY'KOWA E. 1004. iOTdcwik platforiny wschodnioeuropejs'kiej naabsza'rZe Po[s'ki (OrdO'Vician of the East~lliu:ropean iPlatform in the area of Poland). - Kwartalnik Geo!., t. '8, or 3. Warszawa.

ZNOi9roO J. ill9lS4.Ordowik obszaru iBialowiezy ilMielriika (The Ordovician in the

r~gion of Bialowieza and lMielnik). - Ibildem, t. 8, m 1. .

1'965. Sinian i kambr p6l:nocno.,wschodriiej iPolsk'i (Sinian .a'rid Ca:r,nbi"ian in the north-eastern area of Poland). - Ibidem, t. 9, nr 13.

& SiZYMAN'SK\E !S. 11968. Tremadoc alOd Arenig oitNici!l"lth~&sternPoialld

and

their .significance to the adiacent areas. -:- Biu!. most. ,Geo!. 237. Warszawa;

SUMMARY

ABSTRACT: Results of new ·boreholes from the eastern part of the Podlasie depression, con- firm the previous suggestion on a gradual transgression of the Ordovician sea, proceeding from the Bialowleza· region, where it has· ,persisted since the Cambrlan period. Ordoviclan sediments (Upper Arenig' - Middle Caradac) . pierced in new boreholes are developed in carbonate facies, the stratigraphic subdivision· of which is based on brachiopods, conodonts

and trilobites;

The Tremadoc in the eastern part of the Podlasie depression (region .0£ Bialo- wieZa, cf. Fig. ,It) begins wirt;h Obolus sandstones,resting concordantly on the Upper Cam'brian Skuporwo Beds CZoosko ,11964, 1965). Obolus sandSltones and overlying Dic- tycnema ishales are an ,equivalent of the Lower Tremadoc, which is distinguished .

212 WIESl.AW BEDNARCZYK

as the IPakerort substage in the Baltoscania (Mannil ^119(6). The Upper Tremadoc begins with Bryograptu.s shalles(Szyma:6ski ^,11968), pointing to the contemporanaity with Cerratf7lJ1l0e ISh ales of ScanddIiavia. The uppermost Tremadoc is represented by glauconitites, resting ,on Bryograptws shales with a sedimentary gap ⁱⁿ places:

The !Lower Arenig ,.(lLatorp) riB represented by glauconitic [imestoneg with N'iobe cf. incerta Tjernv. and in piaces-!by shales wdhh DidymogTaptus cf. extensus (Hall). To the west {vicimty of Sokol6w Podlaski), intercalations· of glauconitites appear in the limesi>OIIles. Farther'.

to

-the west l(neaT DOibre),· the limesltones are replaced by 'glaucomtites 'Wiith claysJtone intercala,tions with graptolites,of the Didy- mOgl'apj;us exrteIllSUS Zone. The sea did notelllter the SE area befure. the beginLng of the Upper Arenig ;CVlOlkhciv). Then, glauconitirtes, glauoOlnirtic dolomites and limestolnes with Megistaspis Hmbata (iBoeck) were formed. On the remaindng area ·of the P,odlasde depression, limestone, dolomite and dolomitk· limestone fades predominated in· the {(Jpper Arenig.' Characten'stic of these deposits is their cherry colouring, except for the dominance of a grey-green col,our of Upper Arenigian d~posits in the NE part ·01 the area.

StraJtigraphic position 'Of rthe gliauoonitites 'is diachronic, and their age ranges froin the Upper Tremadoc to the Upper Arenig, as a result of marine transgression onto a morphologicaHy differentiated area of the Podlasie depression.

'I1helLlan'Virn and Llandeilo are developed in limestone facies (the former in oolitic limes1;ones), while the ea'radoc - in facies· .of· gray 'marly limestones and·

subordinateshaly fades with scarce graptolites (Fig. :2). The latter fades dominates only in the western peripheries of the iPodlasie depression (Modlinski & 'i'omczyko- wa 11'968) .

.A;shgilllian deposits were pierced only in the western part of the depression (Toinczykowa 19614); where ;they axe dev~ped in facies SlimiJar !to contemporaneous deposits in Sweden.

Some facies and 'faunal analogies between the iOrdovician of the western and SE part oif the iPodlasie depression, and af the SWed~h-ilia.tvi:an facial zone (Mannil 1966) should be 'stres1sed. On the 'Other hand, O:rdovician 'Of the tNiE part of the Pod- lasie depr'ession oj'smore similar to contemporaneous deposits of the Estonian fa- cial zop.e.

The Stratwraphic Labaratory Institute of GedZo.gi£aZ Soi.em,ce8 . Poli.sh Academy of Sciences Wurszawa 22, Al. Zwirki i Wigur1/ 93 . Warsaw. Janwo.'ry1971

ACTA GEOLOGICA FOLONICA, VOL. 21 W. BEDNARCZYK, PL. 1

1 - CyrtonoteUa cf. kukersiana kukersiana (Wysogórski), wnętrze skorupki grzbie- t<Jwej (interior ·of dorsal valve); otwór (borehole) Terespol l, głębokość (depth) 7813,4-784,2 m, X 1,5.

2 - DalmaneHa wessenbergensis Wysogórski; a widok od strony 'skorupki brzusznej . (v.entr-al valve view), b widok ... ·:o'd strony skorupki .grzł5ietowej (dorsal valve

view); ibidem (7'64,3~765;3 m), X··5.·

3 - Leptaena rugo'sa Dalman, skorupka brzuszna (ventral valve); ib:dem (769,4- 770,4 m), X 2,5.

4 - NicoleHa oswaldi (Buch), skorupka grzbietowa (dorsal valve); ibidem (763,5- 7,68,4 m), X 3.

5 - NicoleHa oswaldi (Buch), a skorupka brzuszna (ventral valve), b odcisk tego samego 'okazu (impression of the same specimen); Biała Podlaska 2 (6'82,9- 68'6,5 m), X 2,5.

.... .

ACTA GEOLOGICA POLONICA, VOL. 21 W. BEDNARCZYK, PL. 2

1 - PLatystrophia Lynx Lynx .Eichwald, widok z tyłu (posterior view); Terespol 1 (7'83,4-71814;2 m), X 2,5.

2 - Flatystrophia ex gr. dentata (pander), widok od strony skorupki brzusznej (ventral 'Valve view), ibidem (7.g1,4~782,4 m), X '3.

3 - PLatystrophia Lynx Lynx Eichwald, widok ·od stmny :skorupki brzusznej (ventral valve view), ibidem 1(77i5,4-'77>6,4 m), X 2.

4 - DaLmaneHa d . navis Opik, skorupka brzuszna {ventral 'Valve); ibidem (788,1~

789,0 m), X 3,5.

5 - DaLmaneHa sp., sk,orupka grzbietowa (dorsal valve); ibidem (714,4-790,4 m), X 3;5.

6 - Schizoramma freija (Op:ik), skorupka brzuszna (ventral valve); ibidem 1(7'90,8- 791,7 m), X 2,5.

ACT A GEOLOGICA POLONICA VOL. 21 W. BEDNARCZYK, PL. 3

- SowerbyeHa d. semiLuna Opik; a widok od strony skorupki brzusznej (ventral val ve viEw), b widok od strony ,skorupki grz.bietowej (do~sal valve v,iew); Te-respol 1 (7¹88,2-7'89,'2 m), X 5.

2 - Actinormena ex gr. orta Opik, sko·rupka grzbiet'owa (do,r,sal valve); ibidem {77'8,4---'7''i19,4 m), X 3.

3 - SowerbyeHa quinquecostata esto.na Opik, s·korupka brzuszna (ventral valve);

ibidem (7'8:3,4-7'84,2 m), X 4.

4 - Neoasaphus d. laevissimus (Schmidt), pygidium; ibidem ('7180,4-784,2 m), X 3.

5 - Onnie!!a bancrofti Linds.tr., skorupka brzu:szna (ventral val've); ibidem (764,3- 765,3 m), X 2,,5.

6 - Megistaspis (Megistaspis) Umbata (Boeck), pygidium; ibidem (79·9,8-So-1,0 m), X 1,.5.

7 - Ort·hambonites sp., wnętrze .glk·orupki grzbietowej (interiQr of dor sal valve);

ibidem '(7'715,4-77'6,4 m), X ,2,5.

ACTA GECLCGICA POLONIC.", VOL. 21 W. BEDNARCZYK, PL. 4

l - AmbaLodus trianguLaris Branson & Mehl; Tuespol 1 (775,4-:-76,4 m'. 2 - Frioniodina sp.; i~i,l<km (3-01,0-303,4 m'.

3 - Drepancdus pLanus Lindstrom; ibidEm (801,0-&03,4 m) .. . 4 - TrichonodeUa? irreguLaris Lindstroro; ib:d' m (801,0-803,4 m).

5 - Disiacodus bygdoeyensis Hamar; ibidem (7'91,5-7'912,6 ro).

e -

^{ScoLopodus? p}eseLephantis Lindstrom; ibid~m (801,0-803,4 m).

7 - Prioniodina densa Lindstrom; ibidem (801,0-803,4).

8 - Cistodus excelsus Stauffer; ibidem (801,0-80'3,4 ro).

9 - Cistodus forceps Lindstrom; ibidem (E<01,0-803,4 m).

10 - C istodus paraUeLus Pander; ibidem (8-0:,0-803,4 m).

ACTA GEOLOGICA POLONICA, VOL. 21 W. BEDNARCZYK, PL. 5

l - Prioniodus aLatus Hadding; Terespol l (7'9¹6,6-'797,6 ^m).

2 - Prioniodus prevariabi!is Fii.hraeus; ibidem (792,6-793,6 m).

3 - Rhynchognathus typicus ,Ethington; a widok ·od :strony tylnej (posterior view), b widok z boku (profile view); ibidem (77'5,4-776,4 m).

4 - Panderodus compressus (Branson & Mehl); ibidem (777,4-778,4 m).

5 - Tetraprioniodus asymmetricus Bergstrom; a widok od strony tylnej (posterior view), b widok z boku (profile view); ibidem :(7¹90,8- 791,7 m).

Q - Drepanodus suberectus (Branson & J.\[ehl); ibidem (77'5,4- 776,4 m).

AtT A C11:0LOCtCA POLON1CA, VOL. 21 W. Btr.DNARCZYR, PL. &

l - HolodonttLs superbus Rhodes; a widok z tyłu (posteri'or view), b widok z boku (profile view); Terespol l (77'5,4-77'6,4 m).

2 - Panderodus {J1'Dcilis (Branson 0& Mehl); Biała Podlaska 2 (696,8-703,0 m).

3 ~ Ambalodus frognoeyensis Hamar; Terespol l (775,4---'77,6,4 1Il).

4 - Paracordylod1LS lindstroemi Bergstrom; Biała Podlaska 2 (696,8-703,0 m).

5 - Drepanodus homocurvatus Lindstrom; Biała Podlaska 2 (6S6,8-703,O ro).

6 - Amorphognathus ordovicica Branson & Mehl; a widok od str,ony oralnej (oral view). b widok Qd strony aboralnej (aboral view); Terespol l (775,4-776,4 ro).