Nagromadzenia dolnonamurskich okruchów i otoczaków węglowych w piaskowcach warstw łaziskich otworu "Płaza 203"

Zdzisław DEMBOWSKI, Aleksander JACHOW'ICZ

Nagromadzenia dolnonamurskich okruchów i oto- czaków

w piaskowcach warstw

. otworu "Płaza 203"

WSTEP

Otw& wiertniczy "Płaza 203" położony na południowy zachód od wsi

Płarz.a w powiecie chrzanowskim odwiercony został przez przemysł wę­

glowy w 1958 r.

W czasie profilowania rdzeni wiertniczych z tego ótworu w Górno- ślą~kiej Stacji Terenowej IG w Czeladzi stwierdzono w dolnej części pro- filu, na głębokości 760 + 1060 m występowanie otoczaków węgli kamien- nych na wtórnym złożu. Otoczaki te poddano badaniom. mikroflorystycz- nym, .w celu ustalenia pozycji stratygraficznej erodowanych pokładów węgla.

WYKSZTAŁCENIE KARBONU PRODUKTYWNEGO W OTWORZE

"PŁAZA 203" ORAZ ROZMIESZCZENIE OTOCZAKOW WĘGLA

Karbon produktywny nawiercony w badanym otworze obejmuje war- s.twy libiąskie, łaziskie oraz górną część warstw orzeskich, a zatem odcinek od górnego westfalu B do westfalu D-włącznie. Ogólny profil litologiczny karbonu przedstawiono na' fig. L

Seria z otoczakami węgla obejmuje dolną część warstw łaziskich, po-

niżej pokładu 206 (fig. 2). Zbudowana jest ona z kompleksu piaskowców

różnoziarnistych, silnie skaolinizowanych. słabo zwięzłych, z wkładkami

drobnookruchowego zlepieńca oraz z licznymi otoczakami kwarców o wiel-

kości 0,5

+

Nagromadzenia otoczaków i kawałków węgla stwierdzono wyłączcie w piaskowcach, w trzech zasadniczych poziomach:

1) poziom na głębokości 1039,0+1053,1 m;

2) pO!ziom na głębokości 957,8+962,0 m;

3) poziom na głębokości 760,0 + 769,8 m;

14

Om

100

200

300,

400

500

bOD

mo

800

5lJD

lOeo

I

1100j

Zdzisław Dembowski, Aleksander Jachowicz

~~ I~~cooo

0 0 0 0 0 0 "

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 ' 0

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 OOQ-OOO 0 0 0 0 0 0 ' v ' '-'"' ... '-"

':':-:-:-:-:'.-:','

... ...

.:.' .....

" QI • • łł

• ClI .. • •

• ~ ... \J"'I ... ~ .•

· .

..

\rI ... ,V"> V"'I' ...

l) • • - . ' . ' ,

•• Q.~ •••••.

e- .' • • e

• • • • • • CI o.e

... -....,..., ...

· ...

.. .

G lO • o " " o

Go • • • • •

Ił • • o • •

" 9 " " " " • o " " " o •

Fig. l

\

- 1 1 - 712 113

- i ' i _ 114

- 1 / - 115 -1'- 116

111 118

- 1 / - 119

-7"- 206

- 1 1 - 208

" - - 1 / - 209

_ 1 1 - 2f1 212 214

301

- 1 1 - J03

3

.~

-lc:

.~

N p.209

~

... ~

~ ~

p.30

]

Q1

~.

~

1~1

7501))

l

. 850m

950m IIpoziom

. . 105Q.ru /lIpoz/om .. .

2.~ ^~3

~~~~ ~

.J;.! .

1=~=~=14~51_ -1

FIg. 2

Okruchy' węglowe' vi' piaskowcach' Wal'S/tw ła,ziskich 15

W poziomie pie~szYąlznaleziono dwa otoczaki węgla kamiennego: .

. jeden lIla glębokości 760,0 m, drugi na głębdkości 769,8 m. Otoczaki te

tkwiły w średnioziarnistym piaskowcu zawierającym wkładki piaskowca drobno- i gruboziarnistego oraz pojedyncze otoczaki (głównie kwarcowe).

Pierwszy z otoczaków węgla był spłaszczony, o niewielkich rozmiarach:

5 X 10 X 5 mm. Otoczak drugi był również wyraźnie spłaszczony, ze słabo zaokrąglonymi krawędziami, jego wymiary wynosiły: 22 X 17 X 7 mm.

Dłuższa oś tego otoczaka była ułożona prostopadle do osi otworu wiert- niczego.

W poziomie drugim znaleziono na głębokości .957,8 m trzy małe oto- czaki węgla, tkwiące w piaskowcu średnioziarnistym w odległości kilku centymetrów od siebie. Otoczaki te były płaskie, o kształcie nieregularnym, a ich wymiary wahały się od 17 do 20 mm. Dłuższe osie tych otoczaków

ułożone były pod kątem około 60⁰ do osi otworu. W tym samym poziomie stwierdzoI}d na głębokości 961,8 m, na przestrzeni około 10 cm, wystę­

powanie bardzo licznych okruchów i małych otoczaków węgla, wielkości

1 -;- 5 mm. W spągu poziomu drugiego, na głębokości 962,0 m znaleziono ponadto tkwiący w piaskowcu duży, plaski kawałek węgla kamielU1ego (Tabl. l, fig. 3-4). Dłuższa oś tego kawałka mierzyła 65 mm, oś krótsza 40 mm, maksymalna zaś grubość 18 mm, ciężar 41,5 g. Węgiel wY'kazywał

przy obserwacji makroskopowej (lupa 10 X) wyraźną budowę mikropa-'

semkową·

W poziomie trzecim stwierdzono występowanie otoczaków węgla na

głębokościach: 1039,0 i 1053,1 m. Na głębokości 1039,0 m znaleziono 5 drobnych otoczaków węgla, ulożonych blisko siebie. Były one wykształ­

cone w formie płaskich prostopadłościanów o wymiarach: 10 X 10 mm-;- -;- 20 X 25 mm oraz grubości 8 -7-16 mm. Krawędzie okruchów były słabo

obtoczone. Należy podkreślić, że trzy otoczaki były ulożone zgodnie z warstwowaniem skały; dwa zaś spoczywały skośnie w ławicy średnio­

ziarnistego piaskowca. Na głębokości 1053,1 m znaleziono ponadto jeszcze jeden, dość duży, płaski otoczak węgla o wymiarach 40 X 25 X 8 mm,

ułożony równolegle z płaszczyzną warstwowania skały.

Otoczaki i kawałki węgla znalezione we wszystkich trzech wspomnia- nych poziomach były z reguły słabo obtoczone, co świadczy o niezbyt dalekim ich transporcie; .

~---~~---

Fig. '1. Zgeneralizowany profil otworu wiertniczego "Plaza 2Q3"

SimpJJif:ied seclIDn of bore-hole "Plam 203"

1 - zlepieniec drobnoziarnisty; 2 - piaskowiec grubozie.mlety, 3 - piaskowiec średnio­

Ziarnisty, 4 - piaskowiec drobnoziarnisty, 5 - Uowiec, 6 - mułowiec

l - ttne-gralned conglomerate, 2 - coarse~grałned sandstone, 3 - medium-gralned sandstone, 4 - flne-grained. sandstone, 5 - ' slltstone, 6 - muds·tone

Fig. 2. Seria z otoczakami węgla kamiennego Ser:ies containing coal pebbies

1 -- żlepleńce, 2 - piaskowce ~bO- l' średnioziarniste, :3 - piaSkowce drobnoziarniste, 4 - łupki UaBte i mułowce, 5 - pokłady węgla, 6 - otoczaki wegla

1 - conglomerates,. 2 - oou.rse~, and med1umgrained mndstones, 3 - fine-grained sand- .tones 4 - argillaceQus 8hales' and sUtstones, 5 - coal see.ms, 6 - coal pebbles

16 ^Zdzisław Dembowski, Aleksam.der Jachowicz

SPORY l PYŁKI STWIERDZONE W OTOCZAKACH I OKRUCHACH

WĘGLA .

Materiał węglowy, z którego zbudowane są znalezione otoczaki węgla, był niezwykle przydatny dla wykonania analizy mikroflorystycznej ze

względu na bardzo słaby stopień uwęglenia substancji węglowej. Przy-

kładem tego może być analiza wykonana z dużego otoczaka, znalezionego.;

na głębokości 962,0 m. Zawartość części lotnych (w przeliczeniu na su b":

stancję bezwodną i bezpopiołową) wynosiła 40,61%. Stopień uwęglenia pozostałych otoczaków i okruchów był bardzo zbliżony, co można stwier-

dzić na podstawie stanu zachowania kutikul i egzyn sporowych.

Otoczaki i okruchy węgla występujące w tym samym poziomie wyka-

zały bardzo zbliżony skład mikrosporowo-pyłkowy, dlatego też podajemy

poniżej jedynie charakterystykę sporową dla poszczególnych poziomów nagromadzenia otoczaków.

We wszystkich trzech poziomach . stwierdzono występowanie następu­

jących form długowiecznych:

Sporonites unionus (H o r s t) D Y b. et J a c h., Calamospora liąuida

K o s a n k e, Laevigatisporites giganteus D y b. et J a c h., Laevigatisporites minimalis D y b. et J a c h., Granisporites medius D y b. et J a c h., Tuber- culatisporites micronodatus D y b. et J a c h., Tuberculatisporites regularis D y b. et J a c h., Canaliculatisporites bastionatus D y b .. et J a c h., Cana- liculatisporites spongiatus D y b. et J a c h., Leiotriletes sphaerotriangulus (L o o s e) P o t. et K r., Granitriletes granifer (I b r.) D y b. et J a c h., Spino- sitriletes aculeolatus (K o s a n k e) D y b. et J a c h., Lycospora granulato.

K o s a n k e, Lycospora punctata K o s a n k e, Anulatisporites anulatus (L o o s e) P o t. et K r.,· Densosporites granulatus (L o o s e) D y b. et J a c h., Densosporites verrucosus D y b. et J a c h., Densosporites faunus I b r., Laevigatisporites vulgaris I b r., i Brachytrilistrium patulum I s ch.

Wymienione mikrospory i 'Pyłki występują w kia:rborrie góImiOŚ1ąsk:iri1

w szerokim profilu stratygraficznym, od dolnego namuru do górnego westfalu, i dlatego nie mają większego znaczenia dla określenia wieku otoczaków. W poszczególnych poziomach nagromadzenia występuje jed-

nakże szereg innych mikrospor i pyłków o znanym, a stosunkowo wąskim zasięgu stratygraficznym.· Wykaz tych form dla poszczególnych poziomów przedstawia się następująco:

Poziom m głębokości 760,0+769,8 m.

Sporonites globuliformis D y b. et J a c h.

Sporonites cylindricus (H o r s t) D Y b. et J a c h.

Laevigatisporites cf. rugosus D y b. et J a c h.

Hrebnickisporites ovalis J a c h.

Laevigatisporites medius J a c h.

Dictyotriletes ostraviensis D y b. et J a c h.

Leiotriletes triangulatus J a c h.

Tripartites tripartitus (H o T s t) P o t. et K r.

Tripartites rugosus (H o r s t) D Y b. et J a c h.

Lycospora nitida (H o r s t) P o t. et K r.

Cingulizonates radiatus D y b. etJ a.c h.

Sch'!,Llzospora primigenia D y b. et J a c h.

Schulzospora primigenia f; elongata D y b. et J a c h.

Okruchy węglowe w:.i>illSkowGa~h '\'O'a!FStW :łaz}skich l7

Zespół ten jest bardzo typ0'VY, i cp.ru:akterystyczny dla dolnej CZęSCl

warstw brzeżnych (ostrawskich), 'a przede wszystkim dla warstw gru- szowskich i dolnych wąrstw florowskich~ r ' . , . '" "",I "

. Poziom 'nil :głębokości957;8-:;',9'62,Om~ .. : ,'i:,

<.\ .

>, ,:\\ ' ,

Calamospora minima J a c h ... ' ... ".l ^I' ' l )'.', ",. '.' Cala'T!J.osporą ,mic.rpr~gosa (I br.)]? ot.et.K r., ^'j ,,I . ) .. }

Leiotriletes.tria'lJ,gulatus J a c h. ' _f) Lycospora nitida(Hors t)P:o t.etK;r.. \" ^{I, I,:.· .• , .}

. . Lycospora ovalis; J; a c h, '. , . . Tripartites'~' cristatus J:?,y b. et J ':;t ,c.h.

CingulizOnates ~ube?:osus :DYI b. et, J aęh.

: Cingulizonates radiatus Dyb. etJ:,a c h .. : . ;.

Schulzosp~raprirąigenia D y b. et Ja (!'h: ^{l' .}

". \ !.'. : ... ,: : ~ .' ^0'0 ~

; , .. ~

,. "

Ąnaliza megąsporowa jednego z otoczaków znalezionego 'na (głęboko-;.

śei962;0 m' wykazała'pbriadt<?obe'Ćrióśćnastępującychgatun:k6w: . Setosispor,ites praetextus (Z e rn 'd 't).p

o

Setosisporites'hi'rsutus var. brevispinosa' (Z e r'n dt)·P ot. etK'ri Cystospo;rites giganteus (Z e r n d t) S c h o p f. . .:., . . ^'J ~ ,

Mac'eracja tego' ~t;czaka 'wykazała 'ponicłtó obećrt·6śĆ!~~cinH. ,i1pści kutikul jednego ;typu (Tab. II, fig. 5-:-10) .. ·., ^{I . • . .. ,} I ' " , : ' • . . . . ; . '

Zespół sporówo':'pyłkowy znaleziony w ' otbc~ad1 'ź. 'pp;Ziorri,'u~ na. głę-:

bokości . 957,8 +·962,0,~ wykazuje rÓ:'Wniez 'ąo4ioiiafriłirąl;t~' .chąrakter.

Brakniektórych.gat1J.ri.ków s\lgęruje jedna.kZe Itięcd .;Wy,zs~ą ;PozYGJę.stra-:

tygraf~czną. W poró":Vnaniu, ,'z oto~zakarrii poź~b~lł-~zł~ :g~~l:)p~QśSi .. 760,Q-;.l -;- 769,8 m. OtoczakI ,z głębokośC1957,8 -;- 962"p,m .po~h~dzą naJprawdo:-, podobniej z najwyższych pokładów 'gruszbwskich" (pogranicze . dolnych i gó~nych warstw, florąwskich).,' , , . ... . J . " o .. :',,·, , ' , , ', :. , . " ,

. Poziom na 'głębOkości 1039,0:+-1053,1 )n, i

.",:!

!':-, . , .

. h '" . ~~~~:~;~::; :rt::e~~~~h by);:~ ~~ : ~· i·:b' h.

. .. Lycospora pereusa

ro

CinguUzonates' tuberósu:s D y ,li,

et,

\ Schulzospóra,pr~rnigenia Dyb. etJ·a·c'h., ",

';. !

W 'zespole 'tym, :zawierającymrównież' elementy,,'charakterystyczne dhi warstw 'brzeżnych'(ostrawskich); . brak jest gatunków.typ6w~ch dla dolnej

części warstw; które występowały w poprzednio : opisanych ; poziomach;

Na podstawie wszystkich zaobserwoWanychcęch :....o.:'. można pozycję stra·

tygrafiezną 'otociaków z!głębokości 1039,0 + 1053,I:muStalić·1.ako górną c:ięść warstwflorowskich (odpowiednik warstw 'jakl()wieekich).~ ..

'Wśród przewodniCh gatunków strafygraficznychWy"stępujących w oto-

czakach z 'głębokości 760,0",;-,'769,8 in i 957,8 + ;962;0 m.izwracają 'uwagę

mikrospory należące do północno.::.wschodniej proWincji mikroflorystycznej

Zagłębia Górnośląskiego, stwierdzone międzY'inny1ni ostat1lio przez A. Ja- chowicza (1959) w pokładzie węgla z Kozłowej Góry. ,

Analiza mikroflorystyczna otoczaków ' węgla z~'otworu . "Płaza 203"

wykazuje pewną. konsekwencję stratygraficzną )wyrażająoą ·się. wtym,.

że . wiek otoczaków,' określony za pomocąspor ,w ,ruch 'występuj4;ćych, jest

stat'śzy dlapt>zioinów płyciej występujących. . . !' .. " , . ;; ; Kwartalnik Geologiczny - :a

r--- ---

,

!

Ut ^Zdzisław Dembowski, Aleksander--JachO'W'icz -

WNIOSKI

Makro- i mikroskopowy charakter znalezionych. otoczaków i okruchów

węgla stwarza podstawy dla ustalenia następujących wniosków natury sedymentacyjnej i stratygraficznej:

1) otoczaki i okruchy węgla pochodzą z -erozji ^pokładów warstw ^brzeż­

nych,

-2) pierwotna pozycja stratygraficzna erodowanych ^pokładów obejmuje:

dolne warstwy florowskie(poziom 760,0 -:- 769,8 m), pogranicze dolnych i górnych warstw florowskich (poziom 957,8 -:- 962,0 m) oraz gÓr.tlą część

warstw florowskich (poziom 1039,0 -:- 1053,1 m),

3) sekwencja stratygraficzna materiału nagromadzonego w trzech stu- diowanych poziomach ^świadczy o transporcie otoczaków i okruchów ^węgla z jednego obszaru,

4) pokłady węgla były w chwili rozpoczęcia erozji całkowicie ukształ­

towane, to znaczy zbudowane ze stałej substancji węglowej, powstałej

po -zakończeniu fazy biochemicznej i zasadniczym ukończeniu fazy geo- chemicznej.

5) ^materiał z erodowanych pokładów węgla był transportowany na stosunkowo niewielkiej odległości,

6) obszarem erozji była najprawdopodobniej wschodnia lub północno­

wschodnia część Zagłębia Górnośląskiego.

Pozycja i następstwo stratygraficzne niszczonych pokładów węgla wy-

jaśnione zostały już wyżej przy omawianiu wyników analizy mikroflory- stycznej. ^Pozostają do· omówienia wnioski ^dotyczące charakteru transpor- - towanego materiału węglowego, jego drogi i obszaru pierwotnego wystę-­

powania.

Niska Z'aWBJI'tość popiołu w otoczakach węglowych (przeciętnie okołO'

20/0) oraz charakter ich kontaktu ze skałą otaczającą świadczą wyraźnie

o tym, że transportowane fragmenty węgla były zbudowane ze zwartej, odpowiednio twardej masy, której cechy fizykochemiczne daleko już od-

biegały od własności wytrzymałościowych słabo spojonego w fazie bio-

chemicznej torfu karbońskichpratorfowisk. .

Porowatość i słaba spoistość transportowanych kawałków torfu po- woduje prócz tego jego przesycenie roztworami mineralnymi, wyrażające się w wysokiej zawartości popiołu. Mikroskopowy charakter studiowa- nych otoczaków i okruchów wyklucza możliwość ich transportu w fonnie torfiastej, co jest zresztą w pełni uzasadnione bardzo długim okresem cza- su (namur Ą - westfal G), jaki nastąpił od momentu zakończenia sedy- mentacji fytogenicznej do momentu erodowania wykształconego j'uż ogni- wa serii węglonośnej. W tym właśnie okresie czasu utworzone pokłady węgla, przykryte warstwą osadów nieco młodszych, ukształtowały się osta- tecznie w procesie przemian geochemicznych. Miąższość osadów występu­

jących nad omawianymi pokładami węgla musiała być stosunkowo nie- znaczna, co w-połączeniu ze stabilnością podłoża i brakiem zanurzania

się pokładów na większe głębokości ograniczało do minimum ^wpływ me- tamorfizmu statycznego (reguła Hilta) na kształtowanie się późniejszych własności technologicznych substancji węglowej. _

Jak już wspomnieliśmy, przeciętna zawartość części lotnych VI zna- lez.ionych otoczakach wynosiła około 40%, co jest cyfrą stosunkowo wyso-

Okruchy węglowe w piaskowcach waa.'Stw liaiZiskich 19

ką, niemal identyczną z przeciętną ,zawartości części lotnych w pokładach

warstw libiąskich i łaziskich. Jeżeli nawet przyjmiemy, że zawartość czę­

ści lotnych w substancji węglowej była nieco wyższa w momencie erozji

pokładów, to otrzymamy obraz stosunkowo słabego procesu uwęglania,

który mógł przebiegać przede wszystkim w obszarze niezaangażowanym

tektonicznie.

Stopień obtoczenia badanych fragmentów węgla, wyrażający się w. sła­

bym lub nawet znikomym stareiu krawędzi okruchów i otoczaków, wy-

raźnie świadczy o niedalekim ich transporcie. Przy rozpatrywaniu warun- ków tego transportu należy jednakże brać pod uwagę różnicę cieżaru właści~ego węgla i materiału piaszczystego, w którym otoczaki zostały złożone. Kawałki węgla, ze względu na niższy ciężar właściwy, były tran- sportowane na większe odległości' niż drobniejsze nawet fragmenty skał

o większym ciężarze właściwym. Dowodem tego jest występowanie du-

żych fragmentów węgla wśród drobno- i średnioziarnistych piaskowców.

Obszar macierzysty pierwotnych, erodowanych pokładów warstw brzeż­

nych można próbować ustalić poprzez ogólną analizę geologiczną Zagłębia

przy wykorzystaniu pewnych specyficznych cech zespołu sporowego zna- lezionego w otoczakach węglowych. Sposób ułożenia młodszych warstw

górnośląskiego karbonu produktywnego na warstwach brzeżnych jest roz- maity w różnych obszarach Zagłębia.

W obszarze zachodnim obserwujemy zasadniczą ciągłość sedymentacji od dolnych warstw brzeżnych aż do wyższych ogniw warstw łękowych

(dolny namur A - górny westfal B). W profilu tym występują co prawda na niewielkich stosunkowo odcinkach drobniejsze przerwy znaczone więk­

szym nagromadzeniem materiału gruboklastycznego (np. zlepień.ce za- meckie w warstwach porębskich, zlepieńce warstw siodłowych i dolnych rudzkich), nie obejmują one jednakże wielkich odcinków czasowych.

Odm.iel1!I1a sytuacja istniej;6 w północnej, a zwłaszcza. północno-wschod.­

niej części Zagłębia, gdzie wielka przerwą. sedymentacyjna zaznacza się

w redukcji zarówno górnej części warstw siodłowych, jak i dolnych ogniw warstw łękowych. Niezgodności w ułożeniu starszych i młodszych ogniw

górnośląskiego karbonu produktywnego zaznaczają się jednakże najwyraź­

niej we wschodniej części Zagłębia. Na dolnych ogniwach warstw brzeżnych (prZeważriie na dolnych warstwach. florowskich) znacznie zredukowanych pod względem miąższości, występują wyższe ogniwa grupy łękowej (część

warstw orzeskich, warstwy łaziskie, na niektórych obszarach także war- stwy libiąskie). Występuje tu zatem przerwa sedymentacyjna trwająca

przez bardzo długi okres czasu, a mianowicie od górnego namuru A do górnego westfalu B. Tego rodzaju stosunki sedymentacyjne obserwować możemy na obszarze Jaworzna, Sierszy, Tenczynka i Spytkowic, oraz dalej na południe na obszarze Wielkie Drogi-Skawina. Niezgodne ułoże­

nie ogniw młodszych na ogniwach starszych, przy braku górnej części

warstw brzeżnych oraz warstw siodłowych, rudzkich i znacznej części

warstw orzeskich, zaznacza się specjalnie wyrażnie w sąsiedztwie wschod- niego brzegu Zagłębia i wzdłuż prawdopodobnego jego południowego brze- gu ·występującego pod nasunięciem karpackim.

Omawiany wschodni obszar Zagłębia Górnośląskiego, będący obszarem

występowania wielkiej przerwy sedymentacyjnej w karbonie produktyw- nym, wydaje się naj prawdopodobniejszym obszarem maCierzystym oto-

20 ^ZdZisław Dem'borwski, Aleksander Jachowicz

czaków węglowy~h. 'Erózja starszych ogniw karbonu prodUktYWn.eg9. nie

mogła następowac' W zachodnIch ob,szfirach Zagłępia,. gdZie sedymentacja

odbywała się

w

tendencjach do obriiżimia dnasedyzn;entacyjnego. 'Starsze imlodszeogniwą

grupy brzeżnej z'utworionymi 'pokladaml węgla przykryte były młod.:;

szymi sedymentami do warstw orzeskich włącznie. W obszarze wschod- nim Zagłębia osądzonę starsze ogniwa grupy brzeżnej były przez. długi

czas zupełnie odSłonięte

W .

źone na erozję, żWłaszcża Vi wypadku .zaznaczenia się'Iiieznacznych nawet tendencji podnoszenia się podłoża. . . . . . ^I

Słaby stopien uwęglenia otocżaków węgla oraz ich ^skład sporowy wy-

kluczają również transport z' kierunków z.achodnich. Uwęglenie pokładow brzeżnych w zachodnich obszarach Zagłębia było' znaczcie si1niej$zę od pierwotnego uwęglenia otoczaków węglowych, zaróWno' wskutek dużego ciśnienia statycżnego osadzonych warstw młodszych o dużej miąższośCi, jak . również w wyniku in"tęnsywnego zamrrzE!nia pokładów na duże głębo­

kości. Dodatkowym czynnikiem wzmagającym intensywność procesu uwęg­

lania byłysynsedymenta~yjneruchy tektoniCzne. ' . : Otoczaki węgla zawierają ponadto szereg gatUnków ,mikrospor charak- terystycznych dla północno-wschodniej prowincji. mikroflorystycznej. Mi":

krospory 'te nie były dotąd stwierdzone w pokładach brzeżnych zachodniej

części Zagłębia, gdzie asocjacja sporowa jest nieco' odmienna i ^uboższa ga- tunkowo.

.ZAKOŃCZENlE

Występowanie otoczaków i okruchów węglowych vi 'dolnej części

warstw łaziskich nie ogranicza się do zbadanegó profilu karbonu w otworze

"Płaza 203". Zjawisko to sygnalizowane· jest również z innych otworów wiertniczych, wykonanych ^I we wschodniej części Zagłębia Górnośląskiego.

Opracowanie tych otoczaków!z większej ilości punktów pozwoli na dokład­

niejsze określenie ich obszaru 'macierzystego ikieruilkutransportu. Przy tej okazji warto wspomnieć, że występowalIlie hrum.urskich ókruchów węgla

w młodszych ogniwach karbonskich stwierdzono również w otworze Ma~

gnl,lSzew odwiercón.ym na Niżu, PolSkim (A. Jachówicż 1959,' Z. Zoldani 1959), Okruchy te, zawierające dobrze zachowane spory dolnegonamtiru,

występują w dolnej, : piaskowcowej partii ogniwa, określonego ' jako

~~.~ ^{. C}

Górnośląska Stacja' Geologiczna. l. G •.

Nadesłano 20 września 1I!59r. , .

,'.

,.

DYBOvA S., JACHOWICZ A (1957)''''':' Mlk1i-ospO[-y 'górn<lśląSkl.ego ~a!t'bOilliUpro(h1k:';

tywDego., ··Pr. 'Iil"stl"Geo'l., ^I 23'~ 'Watszawa~ :,, !; '

D'YBOVA S., JACHOWICZ' A.(1957a)' - StT.!!fymikrospoi'owe w' g6rnośląSk:i.m:ka!t'bo­

. ' ... nie ,produktYWiIyni.Kwart,geoi., 'i, nrl;;PJ19~2r2.Wars~awa;I ," ; \."

Streszczen1~, . _'ii 21

~KO A. M. (1952) - ATJIac. cnopM . ru,IJI~ąOB cp'e,n;Hero KI:lP60Ha,lJ;oą6~Gca

H3,n;. AKa,n;. HayK YCCP. KMeB.

Hm;EHKO. A. M; (1956), ~ C,rropbI: M ru,IJIbQa aroKlIeKaMe~QyrOJIbHplX ocaAKOB' 3a- , rra~Qro np:o,n;9JUKeHMJi ,lJ;oH6acca M IMX GHa<ieaHe ;AłlJl: CTpaTMrps,cPMM.,H3A.

, AKaA.-IlayK ,YJ~CP. KMęB. . ',' ','

JACHOWICZ A. (1959) ~: Zespół sporowy i pozycja stratygraficzna pokładu węgla

w Kozłowej Górze. Kwart. geo1.; 3; nr 4, p. 883-'-897: Warszawa .. : ' .' POTONIl: R., KREMP' G. (1955) ~ Die Sporae' dispmae des RuhrkalrbOOls,' we

Morphographie tind Stratigraphie

' mit

'J.

BAKOIIJIEHHE BH1KIIEBAMIOPCKHX: OBJIO:MK.OB Ił rAJtEK YrJI.H:' B DEC'IAUlłKAX JIA3HCKIIX CJIOEBB'YPOBOR CKBAlKHBLI,;DJIA3A' 203"

(BEPXHECu.lIE3cKHR: Yl'OJlLBLBł BAcCERu) .

::' ,

CO~ep:lKaHMe " ..

. '" .':"

B ClKBaJKMHe "IIJIa3a 203" pacrrOJlO:lKeHHotł B BOCTO<iHOtł 'IaCTM B~Px~e,GMfIe3'"

<:Koro 6acceHHa o6HapYlKeHbI raJIbKM M 06JlOMKM., yrJIJi rrepeoTJIO:lKeHHbIe _{" " ',. ' • ) ;, ' '.," " , I ' O',"} B_"" nęc'la-_{! '} HmtaX ID.I:lKHMX JIa3MCKM~ CJIoeB (BecTcpaJIbC). Cnopo1ło-ru,I~eBoH. 'C:OCT~, ~TMX

raJIeK yKa3bIBaeT, '!TO .OHM rrpOMCXO,D;JiT M3 .pa3pyweHHbIX 3po3MeH yrOJIbHbIX nJIa- C'1:0B HM:lKHeH 'IaCTM~ KPa~HMx' ,<::tt;oeB' (HM:lKHM~, ~aMlOP A). ' ' ,. . . . ' , .' ,

. 'l. '

l·,-·

- - - ",; . ^." .. '~, .

" .,' , .. ~. : l , ' ..

• ',: : _ , I • ••••• i.·.

Zdzisław DEMBOWSKI, Aleksander JACHOWICZ

ACCUMULATIONS OF LOWER NAMURIAN COAL FRAGMENTS AND PEBBLES.

IN TUB SANDSTONES OF TBE ŁAZISKA BEDS OF BORE HOLE "PŁAZA 203"

(UP.PER SILESIAN ,COAL BASIN) Su'mmar'y

Tne new borę hole ,;Pł~1i ?JJ3", pu~, dpy:p' 9;Y;, ~he ⁱ ,51f!~ ~d~tn:- in !=!l?:rzan!5w:

county, in the eastern part of~he, Uppei S~esta:p.,. Coąl! B'l.sin~ hęs, pierce<;l; aside of y.ounger deposits, bigher 90al Measure~9r1zoIl;~,tO~'l' iP'-~~:;,f~~~ibią~ ~~ds (West- phalian D), the Laziska beds (Westphalian' C), and~,".'" ' .. , ' ; i p~rt Q~rr -l to".! > 'Othe j, I t Q~esze i . ': ' beds (Westphalian B). In the lower part of the Laziska' beds' there was found an occurrence of coal fragrnents and pebbles' ernbedąęd,f·ę.s. ą' ::!e~ondl:lry deposit, in.

sand&tones. There p,r:incipal, b~, ot. ąc;cmp.Jl1;ai;i~ ~, ~~~J;I a?l'lbbl~. ,Y'ęre obse!'-

22 ^Zdzisław Dembowski, Aleksander Ja'chowicz

ved, at the depths 0[: 760.0 -:- 769.8 m., 957.8 -:- 962.0 m., and 1039.0 -:- 1053. 1 m.

respective1y.

The microfloral analysis of these pebbles disclosed them to be derived from eroded coal seams appearing in the lower part of the Marginal beds·· (Lower Namurian A). The ceal material from horizon 760.0 -:- 769.8 m. originated from seams in the Lower Flora beds, similar as the material found at the depth of 957.0 -:- 9162.0 m.; the former is merely derived from a somewhat higher stratigrap- hical position within the same beds. The pebbles found at the depth of 1009.0-:- 1053.1 m. originated most probably from the upper part of the Flora beds. Thus the microfloral analysis indicated a certain stratigraphical sequence, corresponding to the depth of occurrence of the individual horizons of pebble accumulation . . The microspores and pollen, identified in both eoal fragments and pebbles, are to a large degree characteristic for the northeastern microiloral province ot the Upper Silesian Basin.

The manner of preservation and deposition of the coal fragments, their degree of coalification and their spore,.polIen eomposition suggests the following funda- mental eonclusions:

a) the coal fragments and pebbles are produced by erosion of the horizons of the Lower and Upper. Flora beds (principally Lower Namurian A),

b) the stratigraphical sequence of the coal material, accumulated in three horizons, is evidence of the fragments and pebbles having been transported from

one eommon area,

e) the coal material, transported on a relatively smalI distance, is derived from complete1y developed coal seams, after their geochemical phase was, in principle, terminated,

d) the area of erosion must have been the eastern or north-eastern part of the Upper Silesian Coal Basin, where an extended stratigraphical hiatus has been observed, lasting from the Upper Namurian A to the Upper Westphalian B.

At present, the occurrence of coal fragments and pebbles in the sandstones of the lower part of the Laziska beds i<; being reported !rom other bore holes too.

It is worthy of note that Lower Namurian coal fragments have likewise been found in the Carboniferous sandstones of t.he "Magnuszew" bore hole in Central Poland ..

The sandstones in which these coal fragments are embedded belong to the Westphalian C too.

- - _ ... _ - - - -

TABLICA I

Fig. 3. Otoczak węgla kamiennego tkwiący w piaskowcu na głębokości OO'J,O m, powie:rnchnda górna; nieco przewiększony (o li4)

Coal pebble embedded in sandstone at 962.0 m. depth, upper surface;

slight1y (by 1/4) enlarged

Fig. 4. Ten sam otoczak, powierżclmia boc1ma: nieco przew!ięk:s:zon:y (o 114)

Identical coal pebble, side view; slight1y (by 1/4) enlarged

Kwart. Geol., nr 1, 1900 r. TABLICA I

Fig. 3

Fig. 4

ZdZJisław DEMBOWSKI, Aleksander JACHOWICZ - NagrOlITlladzenda dolnonamu:r- skich okruchów i otoczaków węglowych w piaskowcach warstw otworu "Płaza 203"

TABLICA II

Fig. H. Fragmenty kutikul ze znacznie wydłużonymi komórkami, poviiększe-

. " : 'nie lOOX

.~, ,/ Fragments of cuticles, with markedly elongated cells, enlarged X 100

{o"

Fig. 7~\Fragmeniy kutikul z komórkami wrzecionowatymi i klinowatymi, po-

Większenie 200 X

~ .

Fragments of cutides, With spindle-shaped · and wedge-like cells, enlarged X 200

Fig. 9. Fragment kutikuli Z zachowanymi komórkami i szparkami odde- chowymi, powiększenie 2()O X

Fig.

Fragment of cuticle, with preserved cells and stomata, enlarged X 200 10. Silnie powiększQne iragmenty kutikul: a - komorki o kształcie dłuto­

watym i klinowatym; b - komórki mniej więcej równoboczne, pOlygo- nam.e z ciałkami żywicznymi ;' b - fragment z zachowanym aparatem oddechowym; w,szystlde zdjęcia Powiększone 400 X ,.' _, _

:-. ~trongly- enlarged fragments of cuticles~ a ~ c'hisel - or wedge-shaped

.• cells; b - lllQre .of·less equilateral cells, polygonar with reSinQus bodies;

c - fragment with preserved breathing. apparatus; aIl photos 'enlar- ged X 400

Kwart. Geol., nr 1, 1960 r. TABLICA II

.' .

Zdzisław DEMBOWSKI, Aleksander JACHOWICZ - Nagromadzenia dolnonamur- skich okruchów i otoczaków węglowych w piaskowcach warstw otworu "PIaza 203"