Główne uskoki poprzeczne i ich znaczenie dla tektoniki antyklinorium klimontowskiego (Góry Swiętokrzyskie)

Kwartalnik Geologiczny. 1. 37, nr I, 1993 r., str. 19-40

Wlodzimierz MIZERSKI. Stanislaw ORLOWSKI

GI6wne uskoki poprzeczne i ich znaczenie dia tektoniki antykIinorium kIimontowskiego (Gory SWiftokrzyskie)

GI6wnc uskoki poprzeczne w obrybie antykJinorium klimontowskiego (wschodnia czpsc regionu kieleckiego Gor Swiytoknyskich) maj'l charakter uskok6w zrzutowych. zrzucajqcych skrzydla zachodnie. W wyniku tego ku wschodowi odslaniaj'l sip comz starsze skal)'. Sumarycznc wypiytrzcnic wschodniej cZySci antyklinorium wynosi okafo 1500 m. Uskoki te powstaly w wi~kszoSci w cusie ruch6w sandomierskich. a byly odmladzane w p6i.n.icjszych fazach orogenezy kaledonskiej i waryscyjskicj.

WSTIjP

W obrybie antyklinorium klimontowskiego majduje siy szereg uskok6w po- ptzecznych, kt6te z patnocy na poludnie

utwory paleozoiczne. Czl"c z nich jest charaktetystyczna tylko dla obszaru antyklinotiutn,

zas jest

uskok6w poptzecznych

dalej ku patnocy ptzez tegion lysog6tski (fig. I).

Rozpoznanie charaktcru duzych uskok6w poprzecznych w rcgionie kielcckim i w calym paleozoiku swiptokrzyskirn rna duZe znaczcnie dla odtworzcnia ewolucji tckto- nicznej G6t Swil'toktzyskich . Ustalenie genezy uskok6w tego obszaru i pot6wnanie jej z

duiych uskok6w poptzecznych w tegionie lysog6tskitn

na

wyci~gnipcje

wniosk6w co do ewolucji tektoniczncj obu tych region6w, przy czym w

tytn ostatnim duze uskoki poprzeczne

w wil'kszosci charaktet uskok6w ztzu-

towych i zrzutowo-ptzesuwczych (W. Mizetski, 1991). Szczeg6lnie waine jest ustalenie

wicku gl6wnych uskok6w poptzccznych w antyklinotium klimontowskim. Nie jest to

latwe, gdyi. na obecny obtaz kartogtaficzny wplywaly w tegionie kieleckim trzyktotne

ruchy faldowe

t6incj intensywnooci (starokalcdonskie, mlodokaledonskie i warys-

TRZECIDRZEO

-..-..~ 4./(

""' ...

,.

lYSOGORSKI B

---

~

".../ 4

~5

~6 _~-7

--%--

GI6wne uskoki poprzeczne antyklinorium klimontowskiego 21

cyjskie), zakoticzonc

regionu, • t.tie pOwiejsze ruchy pionowe, zwiq- zane g!6wnie z laramijskq

obsz.ru

Autorzy, prowadzqcy od wielu lat badania stratygraficzne i tektoniczne w G6rach

pr6bl' interpretaeji dUlych po!udnikowych stref dyslokacyjnych w obrybie antyklino- rium klimontowskiego.

HISTORIA BADAN

Pierwsze informacje

dUlych uskokach poprzeeznych w

paleozoiku "wi y- tokrzyskiego znajdujemy w pracach J. Czarnockiego, 1919, 1922, 1923) i J. Samsono- wieza (1924), kt6rzy stwierdzili w paleozoiku szereg elewacji i depresji transwersalnych. Sqdzili oni ponadto

Czarnocki, 1928, 1950; J. Samsonowicz, 1925, 1926, 1927, 1929, 1962), i.e wskutek odm!adzania siF tych paleozoicznych clewacji powsta!y lranswers.Ine strefy dyslokacyjne. J. Samsonowicz (1926) uzna! r6wnie;, i.e antyklinorium klimontowskie wypiftrza sif stopniowo ku wschodowi. PoZnicj zagad- nieniem tym zajmowa! s iF lei: Z. Kowalczewski (1963), kt6ry szczeg6!owo scharakte- ryzowal transwersalne elewacjc

dcprcsje w paleozoiku swiytokrzyskim. Na zal(Jczoncj przez Z. Kowalczewskiego mapie tektonicznej G6r Swiytokrzyskich elewacje i de- presje transwers.lne tylko cZySciowo pokrywaly

z uskokarni

podobnych kierun- kach.

Pewne znaczenie dla ustalcnia przebiegu i charakteru glownych uskok6w po- przecznych w antyklinorium klimolltowskim mialy prace wykonywane dla opracowa-

Fig. 1. A. Schematycztia mapa gcologiczna Gor Swi~tokrzyskich Z zllznllczonym obszarem hadan

1 - kambr dolny, 2 - 'kambr srodkowy, 3 - kambr gorny, 4 ....:... utwory paieozoic7.Jlc mlodsze ad kambru, 5 - dyslokncja swj~tokrzyskn, 6 - uskoki poprzeczne

B. Mapa tektoniczna srodkowej cZySci antyklinorium klimontowskicgo

1 - dyslokacja swi~tokrzyskn, 2 - na5uni~cia, 3 - uskoki, 4 - p6lnocna granica utworow tczcciorz¢u, 5 - granica utworow pcrmo-mezozoicznych, 6 - , granice geologiczne, 7 - osie antyklin, 8 - osie synklin; A.

K. - antykIina Kotuszowa, A. Oc. - antyklina Ocies~k. S. B. - synklina Barda, A. Or. - antyklina Orlowin;

Cm - kambr, Cml - 'kambr dolny, Cm2 - kambr srodkowy, 0 - ordowik, S - sylur, 0, - dewon dolny, D 2 - dewon srodkowy, 03 - dewon gamy

C. Blokdiagram srodkowej c~ci antyklinorium klimontowskicgo C - karbon dolny, Tr - trzeciorz~d; innc objaSnicnia jak na fig. IB

A. Geological map of the Holy Cross Mts., simplified; area of thc detailed research B

1 - Lower Cambrian, 2 - Middle Cambrian, 3 - Upper Cambrian, 4 - Younger Paleozoic rocks, 5 - Holy Cross Dislocation, 6 - transversal faults

B. Tectonic map of the middle part of the Klimontow Anticlinorium

1 - Holy Cross Dislocation, 2 .- overthrusts, 3 - faults, 4 - north boundary of the Tertiary rocks, 5 - boundary of ·the Penman-Mesozoic rocks, 6 - geological boundaries, 7 - axes of the anticline, 8 - axes of the syncline; A. K. - KotuS7'ow Anticline, A. Dc. - Ocies~ki Anticline, S. B. - Bardo Syncline, A. Or.

- Orlowiny Anticline; Cm - Cambrian, Cm 1 - Lower Cambrian, Cm2 - Middle Cambrian, 0 Ordovician, S - Silurian, Dl - Lower Devonian, 02 - Middle Devonian, D3 - Upper Devonian C. Three-dimensional view of the Klimont6w Anticlinorium - middlc part

C - Lower Carboniferous, Tr - Tertiary; another - see Fig. 18

22 Wlodzimierz Mizcrski, Sianislaw Orlowski

nia poszczegolnych arlcuszy Szczeg610wej mapy geologicznej Polski

Bielecka, 1969;

W. Dowgial!o,

Walczowski, 1964, 1968; A. Rornanek, 1977; A. Romanek, G. S!owiok, 1975), ktore przyczynily sif do dokladnego ustalenia przebiegu uskok6w i budowy geologicznej stref uskokowych.

Dla rozpoznania tektoniki utworow karnbryjskich antyklinoriurn klirnontowskiego bardzo waine znaczenie rnia!y stratygraficzlle prace S. Odowskiego (1975,

Na ternat dyslokacji poprzecznych wypowiadali

tei autorzy artylcu!u w swoich wczesniejszych pracach (W. Mizerski i in., 1986, 1991; W. Mizerski, 1992).

RYS TEKTON1CZNY ANTYKLINORIUM KLIMONTOWSKIEGO

Termin .,antyklinorium klimontowski

wprowadzil J. Samsonowicz w 1934 r.

Iednostka ta zbudowana jest ze sfa!dowanych utworow karnbryjskich (kambr dolny i srodkowy), na ktorych niezgodnie, cZfsto jedynie w zachowanych przez erozjp jqdrach

lez.,

syluru, a

srodkowej i zachodniej - r6wnicz niezgodnie - utwory dewonu (fig. 1).

W

um klimontowskiego latwo cia si y wyroi.nic szcrcg jednostck tektonicznych. nazywanych roWe przez badaczy lego rcgionu. Najwai.niejszc z nieh.

poczynajqc od po!udnia, to (fig. IB):

-

antyklina Kotuszowa, znana cd dawna w literaturzc jako .. wyspa Kotuszowa";

- antyklina Ociesyk;

-

niccka Barda, przcchodz'!ca ku

Daleszyc, a ku wschodowi w synklinp Wygic!zowa;

- antyklina

Orlowin. ci.<Jgn'lca

az

Brzcchow na zachodzic.

Ponadto wyr6i.nia

niekiedy szcreg jednostck tcktonicznych niiszego rZfd u,

obja.snieniach do arkuszy Lagow, Klimontow, Opat6w i San- domierz Szczegolowej mapy geologicznej Polski

Walczowski, 1968; A. Rornanek, 1977, 1988; W. Dowgia!!o,

Tytni jednostkarni autorzy w niniejszej pracy nie zajmujq sif.

Niektore z wytnienionych jednostek tektonicznych by!y szczeg6!owo analizowane we wczesniejszych bpracowaniach autorow (W. Mizerski i in., 1986, 1991).

Ska!y budujqce antyklinorium klirnontowskie cechujq sip generalnie r6wnoleini- kowq rozciqg!osciq warstw z nicznacznyrni odchyleniatni w sqsiedztwie uskokow po- przecznych (fig. 1). Podobny kierunek rnajq osie g!ownych struktur fa!dowych, a takio fa!dow podrzydnych. Zarowno utwory starszego, jak i mlodszego paleozoilcu poei.te sq licznyrni uskokarni

rMnych kicrunkach (fig. 1); wsr6d nich najwipkszq roll' odgrywajq uskoki poprzeczne. Duie znaczcnie rnajq tei uskoki pod!uine wzglfdern rozci'}glosci warstw i glownych struktur tcktonicznych. natomiast uskoki

kierunkach skosnych do biegu warstw odgrywajq roll' podrzydnq.

Antyklinoriurn klimontowskie budujq g!6wnie ska!y karnbru dolnego i srodkowego o znacznych tniqiszoSciach. Ska!y te uleg!y trzykrotnyrn defonnacjorn fa!dowyrn, a mimo to biegi warstw i kierunki osi fald6w ccchuje przcwainic kierunek waryscyjski.

Sq one zgodne z przebiegiern g!ownych jednostek tektonicznych calego obszaru swi\,-

Gl6wnc uskoki poprzccznc antyklinorium klimontowskicgo 23

tokrzyskiego. Oznaeza to, i.e region kieleeki przez ea!y paleozoik znajdowa! sip w polu nap'l'i.eti

zbliwnej orientaeji, lub te;, i.e ruehy waryseyjskie spowodowaly przebu- dowp wezesniejszyeh struktur,

biegi warstw do osi g!ownyeh struktur waryscyjskieh.

Nalefy tei: podkreSlic, Ze stopien zaangazowania tektonicznego utworow starszego paleozoiku, zarowno antyklinorium klimontowskiego, jak i innych jednostek tektoni- eznyeh, jest zroZnieowany w poszezegolnyeh pattiaeh regionu. Ruehy starokaledonskie (sandomierskie) spowodowa!y w niektoryeh obszaraeh (np. rejon Klimontowa) po- wstanie lieznyeh deformaeji fa!dowyeh, w innyeh zas (np. w rejonie Ocicspk) domino- wa!y ruehy blokowe

Mizerski i in., 1986, 1991). To samo moma stwierdzi6 w odniesieniu do mchow m!odokaledotiskieh. Ruchy waryscyjskie natomiast objp!y proeesami fa!dowymi ea!y region kieleeki i na ea!ym jego obszarze mia!y

intensywnosc. Wynika zatem koniecznosc

wniosku, i.e dla powslania glow- nych rys6w tcktoniki regionu kieleckicgo i antykIinorium klimontowskicgo zasadniczc znaczenie mia!y mehy waryscyjskie.

UWAGI METODYCZNE

D1a okrcsJenia eharakteru dyslokaeji poprzceznyeh i ieh wp!ywu na tektonikp utwor6w palcozoicznych antyklinorium klimontowskicgo wybrano 5 duzych uskok6w poprzeeznyeh, ktore

eZl's6 wyehodni paleozoiku. Uskoki te

wystarczaj<Jco czytclne w morfologii tcrcnu, a

skal i skamicnialosci znale- zione w ska!aeh wzdlui tyeh uskokow lub w ieh pobliiu pos!uiyly do odtworzenia historii uskokow i skali przemieszezenia skrzydel. Inne uskoki albo

przykryte

pokryw~

osadow najmtodszyeh (glownie ezwartorzl'dowyeh), albo tei brak ods!onip6 utwor6w palcozoicznych dobrzc datowanych paleontoIogicznie w ich poblizu. Pnc- prowadzono prace kartograficznc w tcrcnic oraZ hadania tektoniczne, a

wszystkie strefy dyslokseyjne poddano analizie,

je seriami przckrojow pros- topad!yeh do stref dyslokaeyjnych. Zrzuty uskokow wyznaezono za

wieku ska!

okreslancgo na podstawie skamienialosci i mi<Jiszosci jednostck litostratygraficznych w obu skrzyd!ach uskoku. Wielofazowos6 ruchow tektonieznych okreslana by!a na podstawic obrazu kartograficznego strefy uskokowej oraz przcslanek tcktonicznych,

wynikaj~eyeh

z badat\ terenowyeh.

Strefy dyslokacyjne analizowanc przez autor6w opracowania widocznc s<J na obra-

zaeh satelitarnyeh i radarowyeh obszaru swiftokrzyskiego. Analiz y obrazow radaro-

wyeh przeprowadzono jeszeze w po!owie lat

dziyki uprzejmosei

Instytutu Geologiezncgo, ktory udostl'pni! zdjpcia. Strefy dyslokaeyjne, wyznaczone z

obrazow radarowyeh i satclitarnyeh,

sip ze strcfami dyslokaeyjnymi, wyzna-

czonymi na podstawie hadati tercnowych.

c

B

A

24 Wlodzimierz Mizerski. Stanislaw Orlowski

ANALIZA USKOK6w

USKOK WYMYSLQWA

U skok Wymyslowa polo tony jest najbardziej na zach6d ze

'-'"-""'r--..::-57~5 01 2 wszystkich anaJizowanych strcf

J-..,_~

""+ l::~-.r..t=j~~J~ dyslokacyjnych (fig. 1). Przebiega

! "'\ 85 t ⁰ ₁₁ C· on poludnikowo mipdzy gorq

G. Wrze'snia .~ (,QJ.1 .... _ Wrzcsniq a Gor~ Stolowq (fig. 2),

... 340.

.. j 0

01

1 jest uskokiem zrzutowym, zrzuca·

··0···... ^{1 3} j __ ... -., j~eym skrzydlo zachodnie. W

_/--= __

'2 .... / / ... _ ... _ ... _ .. - - - I skrzydlach

sip utwory

"

" kambru dolnego oraz lczl}cc na

", G. Sto-towa···

... 4 ' nich lliezgodnie osady dolncgo i

\ j ~

\ , / / . / I

~~o~~7;g~ys~~;a~~j~err~:~~~~:~=

~'" ^{d ..} ",,~-"" ^as szerokopromienncj

o ? .. ^f wypctnioncj utworami dewonu, a

; na jcj skrzydlach wystppujq po·

"""" ~ J ol drzpdnc deformacje faldowe (Jig.

Ul ;3 2).

i Amplituda wypiytrzenia skrzy-

~ \. $? .. ,~.'" A dIa wschodnicgo zostala

.f' czona na podstawie sp~gu

···wYMyst.6w utworow dewonu dolncgo; jest to zatctn

zrzutu uskoku wa- ryseyjskiego. Z przckrojow geolo·

gic7.llych widac (Jig. 3), ii zrzut wynosi a kola 200 m w czpsci poludniowej, a ku polnoey zmniejsza sip do okolo

m. Oz·

nacza to, i.e uskok Wymyslowa jest

1km

Fig. 2. Schematyczna mapa geologiczn:l.

strefy uskokowcj Wymyslowa

DC\\Ql1 dotny (ems): Dl1 - c~sc dalna. D12

-

zostale objasnicnia jak na fig. I

Geological map of the Wymyslow transver·

sal faull. simplified

Lower Devonia (Emsian): D,,-lowcrpart, D 12- middle part, P'3- upper part;other explanations as in Fig. 1

GI6wne uskoki poprzecme anlyklinorium klimonlowskiego

Fig. 3. Przekroje geologiczne przcz slrcf~ dyslokacyjnlJ Wymyslowa Objasnieoia jak oa fig. 1

Geological cross-sections through the Wymysl6w transversal fault Explanations as in Fig. 1

25

uskokiem zawiasowym. Powslal on JUz po utworzeniu sip struktur faldowych, co musialo nast'lpic po deworUc (nic

obecnosci starszych fald6w w utworach kambryjskieh).

Zrzutowy charakter uskoku podkreslony jest przez morfologil' obu skrzydet (lig.

2). Skrzydto zaehodnie znajduje sil' na znaeznie mniejszej wysokosei i zbudowane jest z utwor6w mlodszych rui skrzydlo wschodnie. Fakt tcn wydajc si y sugerowac, it wzdluz uskoku Wymystowa mogty

ruehy

po ruehaeh waryseyjskieh,

zwi~zanc

z

lub jeszezc

obszaru.

Rejon, przez ktory przcbiega uskok Wymystowa, uwaiany byt przez Z. Kowalczcw-

skiego (1963) za clcwacjy transwcrsaln'l; na mapie, zamieszczoncj pl'zez tego autora,

w strelie tej uskok nie przebiega. 1ak wynika z przytoczonyeh faktow, analizy morfo-

logiczncj i glybokosci zalcgania poszczcg61nych ogniw utwor6w dewoll. skich, obccnosc

uskoku w tym rcjonic jest

(lig. 2).

26 WlodzimlcrL Mizerski, Stanislaw Orlowski

V]

.::::J

(<60.

\ \ 1 km

) v ' \

G16wne uskoki poprzcczne antyklinorium klimontowskiego

+ '00

m

a

- '00

+,~o B D, a

-400

Fig. 5. Pezekrojc geologiezne prLez steers:-dyslokacyjnq Lukawki DbjaSnicnia jak na fig. 1

Geological cross-sections through the Lukawka transversal fault Explanations as in Fig. 1

USKOK LUKAWKI

em, ^B'

27

Uskok Lukawki bicgnie wzdluz doliny tzcczki

lej samcj nazwic (fig. 1). Na uskoku tym

sif zwartc wychodnic utworow dewonu dolnego (skrzydlo zachodnie), a

rozpoczynaj~

sip szetokie wychodnie skal kambryjskich poludniowej

anlyklino- rium k1imontowskiego (skrzydlo wschodnie). W zachodnim skrzydle uskoku (fig. 4) wystypuj,! utwory dewonu dolnego, lcz'!cc niczgodnic na skalach starszego paleozoiku, glownic kambru. W piaskowcach kambru dolnego (formacja piaskowcow z Ocicspk),

Fig. 4. Schematyczna mapa gcologiczna strcfy uskokowej Lukawki

F.p.D. - formacja piaskowcow z Ocicsyk, F.p,S. - fomlacja piaskowcow ze Slowca; pozostale objaSllicnia jak na fig. 1

Geological map of the Lukawka transversal fault, simplified

F.p.D. - Dciess:-ki Sandstone FonnaLion. F.p,Q, - Siowiec Sandstone Fonnation; other explanations as in Fig, 1

28 Wlodzimierz Mizerski, Stanislaw Orlowski

podscielaj~cych

utwory dolnodewonskie Gory Sto!owcj (fig. IB) autorzy znaleZli dobrze zachowane trylobity z poziomu Holmia-Schmidtiellus. W skrzydle wschodnim znajdujl)

utwory kambru dolncgo i srodkowcgo z Jicznymi skamienialosciami, a tylko na ¢!nocy

silO utwory sylurskie oraz dolnodewonskie (fig. 4),

do synkliny Barda. W tym tei: skrzyclle, rownoleinikowo, na wysokosci stanowiska fauny z Gory Sto!owej, znajduje silO gora Zamczysko, ktora jest nie tylko wyisza morfologicznie, ale tei budujqce

ska!y

m!odszy poziorn Protolenus- Strenuaeva w obrl'bie tej sarnej formacji piaskowcow z Ociesl'k.

Obraz kartograficzny strefy uskokowej jest z!oiony (fig. 4). Rozpatrujqc wychodnie

paleozoiku

obu skrzydtach uskoku moina stwierdzic, ze uskok rna charakter zrzutowy

zrzuceniu ulega skrzydlo

co jest widocznc na przekrojach geologicznych (fig. 5). Zrzut, wyliczony z przekrojow prostopad!ych do slrefy uskokowcj, zmniejsza silO z po!udnia na po!noc od oko!o 400 do 100 m, co

uskok Lukawki jest uskokiem zawiasowym .

Zrzut, wyliczony wyl<Jcznie na podstawie ulwor6w sylurskich wystfpuj<}cych w abu skrzyd!ach (fig. 4, 5), jest jui inny nii wyliczony na podslawie sNgu utworow dewons- kich. R6in.ice tc mag.,

if uskok Lukawki zwi'}zany jest z wczcSniejszym

aktywizaeji tektoniezncj obszaru

mlodokaledonskim.

Uskok Lukawki na ¢!noc od gory Slowiec (fig. 4) rna charakter odmienny niz w

cZysci strefy uskokowcj. Okazujc sip, ii:. w p61nocncj cZysci

ulega skrLydlo wschodnie, a wifC odwrotnie nii:.

odcinku poludniowym.

Fakt, ze w ruehu uskokowym na polnocy bior<J udzial r6wniei:. utwory dcwonskic, ptzt:mawia

uskoku takic po

waryscyjskich, a w kazdym razie po

glownej

oraz za tym, Ze nast<Jpil wowczas ruch skrzydcl w przeciwnym kierunku

w czasie

etapow aktywizacji tektoniczncj obszaru.

Z uwagi na

kartograficzny

uskokowcj moma wnioskowac, ii.

uskok Lukawki mog! powstac jeszcze przed dewonem (ruchy mlodokaledOllskie lub sandomicrskie) i zrzuceniu uleg!o

skrzydlo zachodnie. Tak ukszlaltowany obszar zosta! przykryly przez osady dewonu dolnego (piaskowce) oraz srodkowego i gornego (wapienie i margie). W czasie ruchow waryscyjskich zosta!o wypiytrzone

wschodnic, co zwifkszyto

zrzutu.

p6inicjszym ctapic (zapewne laramijskim)

natomiasl uaktywnienie uskoku Lukawki poprzez wypiftrzenic jego

zachodnicgo. Oznacza

Zc obecny

t, wyliczony na podstawie

utworow dewonskich (400-100 rn), jest mniejszy nii zrzut powsta!y w trakcie ruehow waryseyjskich. Jcsli natomiast uwzglydnimy fakt, ii: na przckroju A- A' (fig. 5) w skrzydle zachodnim

trylobity poziomu Holmia-Schillidtiel- ius,

w

wsehodnim - poziomu Protolenus, to zrzut uskoku w obrfbie utwor6w kambryjskich naleiy okreslic na oketo 400 m.

Uskok Lukawki traktowany by! przez Z. Kowalczewskiego (1963) jako dyslokacja transwersalna. Wzdluz rzeki Lukawki na arkuszu Lagow Szczegolbwej mapy geologicz- nej Polski (A. Walczowski, 1964, 1968) znaczone sq natorniast uskoki nie

w

jedn~

strefy

Wydaje sif, 7.e znaczne romiee wysokosci, na ktorych

siy utwory romego wieku po obu stronach daliny Lukawki, przcmawiaj.,. za usko

kowyrn eharakterern ca!ej doliny, a potwierdzeniem tego jest obraz kartograficzny

tercnu.

Gl6wne uskoki poprzeclJle antyklinorium klimontowskiego 29

Uskok Lukawki jest najwa7Jliejszym uskokiem

calym antyklinorium klimonlow- skim, gdyi. wzdlui. niego przebiega granica mifdzy

w ktorej pow- szeclmie

utwory dewonskie, a wschodnitt ze skalami kambru na powierzclmi i brakiem, w zasadzie, skal dewonskich.

USKOK BARDA

Uskok Barda (fig. 6), podobnie jak dwa scharakteryzowane wczesniej uskoki, jest uskoklem zrzutowym, zrzucaj'leym skrzydlo zachodnie. Byl on znaczony na mapaeh geologicznych (A. Walczowski, 1964, 1968; Z. Kowalczewski, 1963) na odcinku prze-

cinaj~eym

synklinl' Barda. Na wseh6d od tego uskoku, w

synkliny bardzianskiej, brak juz utworow dewonskich.

Uskok Barda na ealej dlugosci jest uskokiem zrzutowyrn, przy czyrn 71zut, wyliczony na podstawie przekrojow geologicznyeh (fig. 7), jest wil'kszy nii. w przypadku dwoch poprzcdnich uskok6w i moze wynosic nawet 600 m. Precyzyjnie rue da siy okreslic jego wartosci, gdyi. nie jest znana wystarczajttco dokladnie mi'liszasc utworow ardawiku i syluru na tym obszarze. Panadta jest to abszar przykryty lessem, skutccznic masku-

j~cym

wiele szczegolow budowy geologicznej. Z przekrojow geologicznych wynika, ii.

zrzut zmnicjsza siy ku polnoey. zatem uskok rna charakter zawiasowy.

Obraz kartograficzny strcfy uskokowej pozwala na stwierdzenie, i2: nie

ruchy przcciwstawnc skrzydel

poszczegolnych trzcch fazach ruchow tckton.icznych, kt6rc mialy miejsce

regionie kicleckim. Nie moina lei. stwierdzic z calq

w ktorym ctapie aktywizaeji tcktoll.ieznej powstal uskok Barda.

wszyst- kie kryteria

dotyehezasowe dane na lemat tcktoniki regionu kicleckicga, mama przypuszczac, iz uskak Barda byl czynny w czasie ruehow waryscyjskich. Icdnak trzeba podkreslic, ii. uskok ten (fig. 6) stanowi

kontynuacjl' dyslokaeji Iysogor- skicj (uskok Rudek), najwil'kszej dyslokaeji transwersalnej w Goraeh Swiftokrzyskieh (fig. I), ktorajest

wplywajqca na sedymentacjf utworow kambryjskieh (W. Mizcrski, 1979, 1991). Gdyby uwzgll'dnic ten

i

i.e uskok Barda jest jcdnoczesnie

wiclkiego transwersalnego rozlamu lysagorskiego, wowczas moina byloby zakladac dzialalnosc starszych nii. waryseyjskie ruchow tektonieznych wzdtuz uskoku. Iednakie ostatecznc uksztaltawanie siy struktury tcktanicznej w strefic uskolm Barda mialo miejsee po faldowyeh ruehaeh waryscyjskieh.

USKOK LAGOWICY

Uskok Lagowicy (fig. 8) wykorzystala dolina rzeki

lej samej nazwic. W jego

skrzyd laeh

utwory kambru, ordowiku i dewonu. Uskok ten nic byl zaznaezany na

wczesnicjszych mapach jako g16wna dyslokacja poprzcczna, natomiast nicktore jego

fragmenty byly zlokalizowanc na arkuszu Lagow Szczeg610wej mapy geologicznej Polski

(A. Walezowski, 1968).

30 WlodzimicrL Mizcrski, Stanislaw Orlowski

Cm,

C

D,

--...i ⁰

8

A Cm,

1km

85

«

o

<r

«

C m,

Fig. 6. Schematyczna mapa gcologiczna strefy uskokowej Barda Objasnienia jak nn fig. 1

Geological map of the Bardo transversal fault, simplified Explanations as in Fig_ 1

0

Cm,

C'

s'

o

Uskok Lagowicy znajdujc sip na wschodnim skraju synkliny bardzianskiej, ktora

kontynuuje sip we wschodnim skrzydlc uskoku w synklinalnej strukturze kambru

srodkowego zwanej

Wygielzowa. Kambr dolny w obu skrzydlach jest dobrze

zdeflniowany przez litologip i trylobity. Jest on zdeformowany w postaci licznych,

podrzpdnych struktur faldowych

osiach gencralnie rownoleZnikowych (fig. 8).

G16wne uskoki poprzcczne antyklinorium klimontowskiego

Fig, 7, Pnckrojc gcologiclJ1c przez strcr~ dyslokacyjnq Bania ObjaSn.ienia jak oa fig, 1

Geological cross-sections through the Bardo transversal fault Explanations as in Fig. 1

31

Uskok Lagowicy na calej dlugoSci (fig. 9) jest uskokiem zrzutowym,

skrzydlo zachodnie. Na podstawie przekr6jow geologicznych (fig. 9) moma wniosko- wac, Ze jego zrzut zwil'ksza sil' ku pOlnocy.

sil' na

utworow dolnego dewonu moina obliczyc zrzut w cz,sci polnocnej, kt6ry wynosi 300-400 m. Taki charakter uskok zawdzil'cza ruchom podewonskim (najpr.wdopodobniej waryscyj- skim). Jedn.leie obraz kartograficzny strefy uskokowej oraz przekroje geologiczne (fig. 8, 9)

iz uskok Lagowicy mial wczeSniej inny kierunek zrzutu.

W i:zpSci poludniowej, w skrzydle zachodnim uskoku, utwory dolnego dewonu

granicz~

z osadami ordowiku w skrzydle wschodnim (fig. 8), zas dewon ldy bezposred- nio na utworach kambryjskich. Nalezy

tez, Ze uskok Lagowicy moZe miee wczesniejsze, bye moZe kaledoriskie (czy nawct sandomierskie), zalo:ienia i i.e Nch skrzydet we wczesniejszych ctapaeh aktywizacji tektonieznej byl odwrotny niz w czasie ruchow waryseyjskich. Jest to tym bardziej prawdopodobne, ze w skrzydle wschodnim zachowaly sil' utwory srodkowego kambru, podczas gdy w skrzydle zachodnim (fig. 8) ich brak.

Uskok ten jest

dobrze datowany wzdluz przekroju B-B' (fig. 9). W cZpSci

zachodniej

to piaskowee (formacja piaskowcow z Ociesl'k) z trylobitarni: Ellipsoce-

pha/us sanctacruciensis (Samsonowiez, 1959) i Elatius integer Orlowski, 1985, wskazu-

32

15~

50'

,

3D

,

,

150

W!odzimierz Mizcrski. Stanislaw Orlowski

F.I.K.

em,

D,

F.t.K.

em,

-.wSO:

Jallr!(bowsla::l w",

150

,

,

'120

Fig. 8. Schcmalyczna mapa geologiczna strcfy uskokowcj Lngowicy; poza ramklJ - diagramy kicr:unkowe poloiettia warstw w obu skrzydlach strefy uskokowej

ObjaSruenia jak na fig. I

Geological map of the Lagowica transversal fault. simplified; insets: orientation diagrams of the beds in the both walls of the fault

Explanations as in Fig. 1

j~cym.i

na poziom protolcnusowy kambru dolnego. Po strortie wschodniej

to lupki

ilaste (formacja lupkow z Kamierica) z trylobitami: Protolenus expectans Orlowski,

1985, Strenuaeva trijida Orlowski, 1985 i Serrodiscus primarius (Orlowski, 1985),

lednakZc

ktorcj

nii

litologia, odmienne "lady organicznc i odmienne trylobity (S. Orlowski, 1992a).

+jOO m

a

-JOO -.00

Glowne uskoki poprzeezne anlykJinorium klimonlowskiego

+ J 00 m

.r.:,==

a

-JOO -.00

a

-JOO

-.00

1km

Fig. 9. Pnckrojc geologiczne przcz strcf~ dyslokacyjnq Lagowicy ObjaSnienja jak na fig. 1

Geological cross-scctions through the L'1gowica transversal fault Explanations as in Fig. 1

USKOK OZIIlBLOWA

33

Uskok

(fig. 10) jesl

konlynuacjq lrans- wcrsalnej dyslokacji

kal11br regionu lysog6rskiego. W obu jego skrq-

Sil

slruklur faldowych

kierunki r6wnoleinikowe (fig. 10).

Uskok Ozil'blowa jesl uskokiem zrzulowym, zrzucajqcym skrzydlo zachodnic.

Powslal on po gl6wnej fazie faldowati. waryscyjskich na lym obszarze, gdyz przecina

i

(fig. 10). Uskok len byl zaznaezony na wczesniejszych mapach gcologicznych

Kowalczewski, 1963), jcdnak nie podano jogo charaklcryslyki. W niniejszym arlykulc

scharakleryzowano lylko jcgo cZl'se

gdzie jesl najwyramiejszy.

34

c

A

Wlodzimierz Mizcrski. Stanislaw Orlowski

0

44

O ₂

0

0

4:

:;:

O ₂

.>J

23

0, 0

~

III

10 Cm

12 ~ ²⁵

Cm, Cm

1 km

Cm

2

0

O ₂

14\ 26

O ₂

0

Cm

c'

A'

GI6wne uskoki popr.r.eczne antyklinorium k1imontowsldego

w E

C ^{-/+ +,-} C'

.,~~~ -JOO;1·~ ^{a D ' . . ... . ... 2}

^.'

1 km

Fig. 11. przekroje geologicwc przcz strefy dyslokacyjn'l Oziyblowa Objasnicnia jak na fig. 1

Geological cross-sections through the Oziybl6w transversal fault Explanations as in Fig. 1

35

Uskok Ozipblowa rna niewiclki zrzut, nie

200 rn. Jcgo zrzutowy charakter (fig. 11) potwierdza podobny kicrunek przemieszczenia tego uskoku w

i

Fig. 10. Schemntyczna mapa geologiczna strefy uskokowej Oziyblowa Objasnienia jak na fig. 1

Geological map of the Oziybl6w Iransvc~1 fault, simplified Explanations ns in Fig. 1

36 Wlodzimierz Mizer.;ki, Stanislaw Orlowski

CHARAKTERYSTYKA GL6WNYCH DYSLOKACJI POPRZECZNYCII

Zasadniczl} wsp6ln'l cech" wszystkich omowionych uskok6w poprzccznych w ob- rpbie antyklinorium kJimontowskiego jest ieh zrzutowy charakter. Niekt6rc dysloka- cje

zmiclUlC zrzuty, co pozwala zakIasyfikowac je do uskok6w zawiasowych lub

zrzutowo-przcsuwczych

bardzo nicznacznym przcmieszczcniu poziomym. Cecha ta odpowiada eharakterowi glownyeh uskokow poprzeeznyeh w regionie lysogorskim Gor Swiytokrzyskieh (W. Mizerski, 1979, 1991). MoZe to sugerowac, Ze oba regiony w czasie powstawania poludnikowyeh stref dyslokacyjnych w swym obcenym ksztatcie znajdowaly si

w podobnym (ezy

identycznym) polu napr

7.en, wywolanym dzialalnoscil} tego samego czynnika.

Inn'l eech'} clyslokacji poprzccznych w antyklinorium klimontowskim jest

nie przcz uskoki skrzydct zachodnieh. W efekcie tego stylu tektonicznego ku wscho- dowi odsianiaj'l sip coraz starszc osady (fig. 1). 0 i1c w

zachodniej domillujqcc znaczenie

osady dewonskie (az do uskoku Lukawki),

tyle ku wschodowi poszcrzajC}

y wychodnic utworow kambryjskich, ai po wylonicnie sip skal kambru podscielajqcych synklinorium kiclccko-Iagowskic. Suguruje to, Zc

czpsci wschodnicj regionu kieleckiego rowna sip co najrnnicj miqiszosci utwor6w dewons- kich w tym rcgionic, tzn. jest nie nmiejsze nil 1500 m.

Kolcjnq

omawianyeh uskok6w jest jcdnakowy wick ostaleczncgo

nia ieh skrzydcl. Wszystkic one byly aktywnc w czasie ruch6w waryscyjskich. Rueh skrzydcl musial nastppowae po gl6wnej fazie faldowatl (choe nie mo:ina wykluezyc, ie zachodzity i w trakcie ich trwania), gdyz uskoki przecinajq liezlle [ormy faldowc zbudowane z utworow dewonskich. Faldy w jcdnym skrzydlc uskoku nie zawszc kontynuujq sip w skrzydle drugim.

AMPLITUDA WYPlfiTRZENIA

Zrzucanie zachodnich skrzydcl wszystkich scharaktcryzowanych uskokow sprawia, Ze antyklillorium klimontowskie przybiera charakter "schodowy" (fig. IC). Wskutek tego w kicrunku wschodnim antyklinorium stajc sip coraz bardzicj wypiytrzonc, a skaly coraz starszc.

amplituda wypiytrzenia antyklinorium klimontowskiego na omawianym odcinku wynosi okolo 1500 m.

Podohn<) skalp

widzimy na przcdluzeniu synklinorium kielceko-lago- wskicgo; ku wschodowi synklinorium calkowicie zanika, a ohnaia

jego podloze kambryjskic. Grubosc zas utwor6w dewonskich w synklinorium jest szacowana na okolo 1500 m.

PowyZsza amplituda lqczncgo wypi\,trzenia wschodnicj czysei antyklinorium kli- montowskiego charakterystyczna jest dla etapu waryscyjskiej aktywizacji tektollicznej obszatu. Oznacza to jednoczcsnie, ze po ruchach waryscyjskich w

wschodnicj musiala ulcc crozji grupa osad6w

takicj samcj mi<}iszosci, gdyz caly obszar antykli- norium klimontowskiego jest slabo zro7..nicowany nlorfologieznie.

Na sumarycznc wypiptrzenie wschodniej

antyklinorium klimontowskiego

nalozyly silO zapewne i starsze etapy aktywizacji tektonicznych Gor Swiytokrzyskich:

GI6wne uskoki poprzeczne antyklinorium klimontowskicgo 39

ORLOWSKI S. (1985b) - New data on the Middle Cambrian trilobites and stratigraphy in the Holy Cross Mts. Acta Gea!. Pol., 35, p. 251-263, nr 3-4.

ORLOWSKI S. (1987) - Stratigraphy of the Lowcr Cambrian in the Holy Cross MOWltains, Central Poland. Bull. Acad. Pol. Sc. Earth Sci., 35, p. 91-96. nr 1.

ORLOWSKI S. (1988) - Kambr w Gorach Swi~tokrzyskich. Prz. Geol.. 36. p. 5-9, or 1.

ORLOWSKI S. (1992a) - Kambr w Goraeh Swi~tokrzyskich (w l00-1ecie odkrycia). Prz. Geol.. 40, p.

137-141, nr 3.

ORLOWSKI S. (1992b) - Trilobite trace fossils and their stratigraphical significance in the Cambrian sequence of thc Holy Cross Mountains, Poland. Geol. Jour., 27. p. 15-34, fir I.

ORLOWSKI S. (1992c) - Cambrian stratigraphy and stage subdivision in the Holy Cross Mountains, Poland. Geo!. Mag., 29, p. 471-474, nr 4.

ROMANEK A. (1977) - Objasnienia do Szczegolowej mapy geologicznej Polski, ark. Klimontow. Inst.

Geol. Warszawa,

ROMANEK A, (1988) - Objasnicnia do Szczeg610wej mapy geologicznej Polski, ark. Sandomierz. Ins!.

Goo!. Warszawa.

ROMANEK A., SLOWIOK G. (1975) - Szczegolowa mapa geologiczna Polski, ark. KlimontOw. Inst. Gea!.

Warszawa,

SAMSONOWICZ I, (1924) - Sprawozdanie z badan geologieznych mifdzy Wierzbnikiem a Oslrowcem nad Kamiennll. Posiedz. Nauk, Pailstw. In<>t. Gcol., 8, p. 24-27,

SAMSONOWICZ J. (1925) - Badania geologiczne w dorzeczach rz, Pokrzywianki i rz. Kamionki, doply- wow rz. Kamienncj. Posicdz. Nauk. Panstw, Inst. Geol., 12, p, 6-8,

SAMSONOWICZ I. (1926) - Uwagi nad tektonikIJ i palcogcografill wschodnicj cZ~Sci masywu paleozoicz- nego Lysogor. Posiedz. Nauk. Panslw, Inst. Gwl., IS, p. 44-46.

SAMSONOWICZ I, (1927) - Sprawozdanie z badan geologicznych w rogu pn.·wschodnim arkusza Opalow. Posiedz. Nauk. Panstw. lnst, GeoI., 18, p. 31-35.

SAMSONOWICZ J, (1929) - Cechsztyn, trias i lias na p6lnocnym zboczu Lysogor, Spraw. Panstw, Inst.

Geo!., 5, p, 1-249, nr 1.

SAMSONOWICZ 1, (1934) - Objasnienie arkusza Opa\owogolnej mapy geologicznej Polski wsk:lii 1:100000. Panstw. Inst. Geol. Warszawa.

SAMSONOWICZ 1. (1962) - Lower Cambrian fossils from the Klimont6w anticlinorium of the Holy Cross MIS. (poland). Ksiyga Pami'ltkowa leu czci Profcsora lana Samsonowicza, p. 9-30. Wyd. Geot. - PAN Korn. Geo!. Warszawa.

WALCZOWSKI A. (1964) - Szczcgolowa mapa gcologiczna Polski, ark. Lagow, Inst. Geol. Warszawa, WALCZOWSKI A. (1968) - Objasnienia do Szczeg610wcj mapy gcologiczncj Polski, ark. Lagow. Inst.

Geo!. Warszawa.

Wlodzimierz MIZERSKI, Slanislaw ORLOWSKI

MAIN TRANSVERSAL FAULTS AND THEIR IMPORTANCE FOR THE TECTONIC OFTHE KLIMONTOW ANTICLINORIUM (HOLY CROSS MTS.)

Summary

Klimontow Anticlinorium is built mainly from the Lower and Middle Cambian deposits with some Ordovician, Silurian and Devonian rocks too. On (he area of this anticlinorium (Fig. 1) some important transversal faults were discovered. The authors selected five of them, the best cxposed, and made scientific examination of faults.

40 WJodzimier.l Mlzcrski, Stanislaw Orlowski

The tectonic maps were made along Ihe selected transversal faults (Figs. 2. 4. 6, 8, 10) and geological cross-sections (Figs. 3,5,7, 9, 11) were constructed as well. Both groups of data were helpful in the research of the age of faults and of the fault displacements.

The main group of the transversal faults of the Klimont6w Anticlinorium are dip-slip faults and oblique-slip fnulls; the scale of the throw is remarkable. The age of these transversal faults is Early Caledonian (Sandomierz Phase, Tremadocian) but they were Ilctivc tectonically during the later orogenies:

L11e Caledonian and Variscan.

TIle eastern walls of the transversal faulLS of this anticlinorium arc elevated. As result. the whole Klimontow Anticlinorium is elevated eastward and the older rocks arc exposed in the same direction (Fig.

1). The combined scale o~ the elevation is estimated at about 1500 rn. Very similar scale of elevation in the sallle eastern direction in noted in the Kielce-Lagow Synclinorium, filled with Devonian rocks; this synclinorium borders the anticlinorium from the north.

It is very possible that some of the described transversal faults Were active tectonically during the sedimentation or the Cambrian rocks and caused some lithological ch''II1ges in the Cambrian basin of the Holy Cross Mts.

Trallslated by S. Orlowski