Cechsztyn w rejonie Wrocławia

Tadeusz Marek PERYT

Cechsztyn w rejonie Wrocławia

Przedstawiono nowo opracowany schemat stosunków stratygraficzno-facjalnych cechsztynu w rejonie Wrocławia. Wykazano, że utwory uważane dotychczas za reprezentuJące stassfurt, mogą należeć do leine. W związku z tym zmieniono

is1miejąeą 1ro:ncepcję rozwoju paleogeogu-afii cechsztYlIlu w południowej części mo- nokliny przedsudeckiej. Przedyskutowano problemy przejść facjalnych w ohrębie

niektórych poziomów cechsztynu.

WSTĘP

Stratygrafia cechsztynu: w przybrzeżnych częściach zbiornikanastrę­

cza . wiele trudności ze względu na' niepełne wykształcenie cechsztyńskich

cylklotemów sedymentacyjnych oraz obecność dość ldC7lIlych przewarst-

wień utworów klastycznych. Jednym z takich obszarów jest rejon Wro-

cławia. W ostatnich latach, ze względu na poszukiwania złóż bituminów i miedzi w utworach cechsztynu, rej:on ten obj~ intensywną eksploracją wiertniczą (fig. 1). Szczegółowa analiza uzyskanych profili wd.eri'lliczych pozWoliła na powiązanie obszaru przybrzeżnego z baTdziej wewnętrzną częścią zbiornika. W rezultacie łrorelacji wykonanych przez autora pow-

stała odmienna klasyfikacja stratygraficzna i rekonstrukcja paleogeogra- fiezna w rejonie Wrocławia w porównaniu z przedstawianymi w pra.,.

cach publikowanych i w wielu opracowaniach archiwalnych.

otwory wiertnicze w rejonie Wrocławia wykonane ZJOStały przez PPN w PHe i w Zielonej Górze 'Oraz Zakład Złóż Metali Nierelaznych i Zakład

Struktur Wgłębnych Niżu IG; Dyrekcjom przedsiębiorstw oraz kierow- nictwu zakładów autor dzię~uje za umożliwienie dostępu do materiałów

wiertniczych i archiwalp.ych. otwory wyłlronane przez PPN wstały

sprofilowane dla celów niniejszej pracy przez autora (przy ustalaniu granic poszczególnych poziomów wyko:rzystano także pomiary geofizyki wiertniczej), natomiast przy weryfjl~owaniu stratygrafii w otworach IG oparto się na archiwalnych opisach rdzeni E. Gospodarczyka, E. Metler-

Kwartalnik Geologiczny, t. 21, nr 4, 1977 r.

742 Tadeusz Marek Peryt

skiego, R. Wagnera i 'J. Wyżykowskiego, :którym autor winien jest głę­

boką wdzięczność za udostępnienie Ich nie publik'Owanych opraoowań.

W przypadku ustalenia stratygrafii w 'Otw'Orach wykonan)1(:h przed 1939 r.

oraz w otworze OsdbOwice oparto się na 'Opubliirowanychprofilach wier-

ceń.

Niniejszy artykuł powstał w . trakde · badań utworów permu, prowa- dzonych w IG przez zespół pod kieroW'Illictwem dra R. Wagnera, któremu autor pragnąłby podziękować za Zachętę do badań, liczne dyskusje 'Oraz uwagi. Autor jest także winien wdzięczność doc. drowi hab. 'R. Dadlezowi i drowi Z. Deczlmwskiemru za cenne uwagi krytyczne, a pani K. Trze-

pałce za wykonanie rYSUIllków.

'PRZEGL~ \DOTYCHCZASOWYCH BA:QAŃ

Pierwsze otw'Ory wiertnicze przewiercające cechsztyn w rejonie Wro-

cławia (iKrajków, Mucbabór Wielki i Pracze Odrzańskie) zostały 'YY'ko- nane przed 1939 r.; profile tych wierceń podali O. Eisentraut (1939), F. E. Klingner (1942) oraz J. Zwierzycki (1951). W 'Otworach Muchobór Wielki i Pt-acze Odrzańskie wykształcenie cechs~nu jest z:bliżone do. stwierdzóneg'O w niecce północnosudeckiej (O. Emenkaut, 1939). Ponadto niektórzy badacze uznali, że do cechsztynu należy część skał występują­

c)1(:h poniżej utw'Orów trzeci'Orzędowych w· otworze Krajików. Pierwotna interpretacja F. Roemera -(1876), który przyjmował, że pod utworainikze-

ciorzęd.u występują utwory czerwonego spągowca, ~ostała odrzucona przez H. Scupina (1931) i O. Eisentrauta (1939), którzy w obrębie "czerwonego

spąg'Owca" według F. Roemerawyróżnili dolny pstry piaskowiec i cech- S7Jtyn,

ten

W 1955 r. w poszukiwaniu soli potasowych odwiercono następny 'Otwór w rejonie Wrocławia, którym był otwór Osobowice (fig. 1, 2). Skrócony profil cechsztynu z tego 'Otworu, opracowany przez J. Zwierzyckiego i J. Kłapcińskiego, został opublikowany przez J. Kłapcińskiego (1964a,

s. 85; por. fig. 2). .

Znajomość cechsztynu ze wszystkich wymienilOIlychotworów posłu­

żyła J. Kłapoińskiemu (1964b) jako podstawa dla ustalenia stratygrafii i Tekonstrukcji paleogeografii w rejonie ,Wrocławia. Według mego, cech- sztyn tego rejonu reprezentowany jest przez werrę, stassfurt 'Oraz tzw.

pozi'Om górny piętra górnego cechsztynu (tj. iłowce występujące powyżej

ewaporatów alleru) , natomiast braik jest leine i większej części alleru.

Brak ten zdaniem J. Kłapcińskiego (1964b) spowodowany został wynu- rzeniem się części elewacji ostx'zeszowskiej, tworząc w ten sposób ląd

ostrzeszowski, którego brzeg ciągnąć się miał od Lubina poprzez Zmi- gród d'O Krotoszyna (J. Kłapcińs'ki, 1964b, fig. 3) i dalej im wschodowi

łączył się z lądem górnośląskiin. Rek'Onstrukcja paleogeografii cechszty'"' nu, dokonana przez J. KłapcińSkiego (1964b), zakładała w rejonie Wrocła­

wda największy zasięg morza w werrze, nieco mniejszy - wsta5sfurcie i bardzo mały - w leine.

W 1971 r. ukazała się nowa 'praca J. Kłapciński.ego, dotycząca m. in.

stratygrafii i paleogeografii cechsztynu moookliny przedsudeC'ldej, przy

-

@ TR~E.N/CA

o "'rwoSlóW 1

oCltrńCZYC. IG l

o 1Tzebnica l

°Cuczyno l (20 Ot)

oSitlcierowic. 1

o;J,:~~lxowa l (o. Wf/S3 oJenkowic., .~

o SICe SItpin W-17 «» OLE;>NICA

o

oMirk6w 1

oBi.lawa W1J oKqlno l

oWojnów W-S ChrząńYJwa l o/'IIIIxh6W IG l /rzylców W-9 o

oKrajlców

Laskowi ••

0O/owsk;'· /G l

oLaskowi.. OI!Jwskie IG 2

o 3 6 km o f ... - - . . 1

Fig. 1. Szkic lOkalizacji omawianych otworów wiertniczych Location sketch of boreholes

1 - otwory wiertnicze; 2 - zasięg utworów cechsztyńskich

1 - boreholes; 2 - extent of Zechstein sediments

czym - jak pisze sam autor (J~ Kłapciń.ski, 1971, s. 123) - Oogólny obraz paleogeografii przedstawiony· w roku 1964 nie uległ zmianie. PrOoblem cechsztynu w rejonie Wrocławia potraktowany jest maDginesawo i tylko jeden z przekrojów litostratYgI"aficznych zamieszczonych w tej· pracy biegnie wzdłuż linii Wrocł.aw - . Ostrów WielkOopolski (J. Kłapciński,

1971, :f.ig. 1). Na przekroju tym podane zostały profile otworów: MuchObór Wielki i Osobowice. W profilu M'llchoboru na osadach werry leżą dolo- mity stassfurtu Q stosunkowo znacznej mią7sz0ści, a powyżej - iłołupki

alleru. Interpretacja stratygraficzna jest zatem identyczna jak w poprzed- niej pracy J. KłapcińskiegOo (1964b). Odmiennie przedstawia się problem profilu Osobowic, gdyż przedstawiono tutaj trzy poziomy węglanowe

(werry, stassfur,tu oraz leine) oddzielane od siebie poziomami anhydry- towymi. WydaJe się to być wyn1kiem wyraźnego przeoczenia autora ze

względu na oczywistą i ca~kowitą niezgodność z opublikowanym przez niego profilem litologicznym Osobowic (J. Kłapciński. 1964a, s. 85; pO[".

fig. 2).

·7-4,4 Tadeusz Marek Peryt

if%gia J. Krason (1962) J.Kfapcinski(1964a) T. M. Peryf(197?, .

[15m

< <

r-" _ ... ^_c

o( < 00:. <

Z4

Z3

Z2

A3 . Ca3

T3

A2

re

f=-

~f' 2 ~3

Z2 z

A2 1---1 Z3

Ca2

A1g

t-ltr

Ca1

T1 p,

~ b.:...:....J 4

'4 A3 Ca3

A1g

--,,,= .

~Aid_

Ca 1

__ wp_T1 ._

p,

Fig. 2. Rozwój poglądów na stratygrafię osadów cechsztynu profilu otworu Osobowice

Evolution of ideas about stratigraphy of Zechstein deposits in the OsO'bowice porehole profile

1 - piaskowce, 2 - lupki; 3 - wapienie i dolomity; 4 - anhy- dryty; 5 - brekcje; 6 - aJIlhydryty zatlone; Mu1lt. - Mutterfi/jz;

wp - 'W'!lIPi·eń podBltalWlO'WY; br. - brekcja

'1 - sancIBtones; 2 - shales; 3 - limestones, doO.omites; 4 - an- hY'driJtes; 5 - breccias; 6 - clayey anhYdrites; Mutt. - Mutter- fl/jz; wp - Basal Limestone; br - breC'c1a

Podobnie 'jak J. Kłapc:ińSki (1964b,), również J. Sokołowski (1967)

uznał, że zbiornik morski leine miał znacznie mniejszy zasięg w rejonie

Wrocławia -Ostrzesrowa w porównaniu z poprz.ednimi cyklotemami (J. Sokołowski, 1967, s. 319).' Połudmowyzasięg szarego iłu solnego prze- biega - zdaniem J. SakołO'W'Skiego (1967, fig. 14) - na linii Lubin - Ostrzeszów i jednocześnie jest to granica zastępowania szarego iłu sołnego

przez iły pstre. Według J. Sokołowskiego (1967, fig. 14) dolomit płytowy występuje na obsza~ze przedsudec'1cim wyłącznie w niecce p6łnocnosudec­

kiej. W rejonie Wrocławia dolomit główny jest z,daniem ~. Sokołowskiego

(1967, f1g. 13) wykształcony w facji ilast<Kiolomitowej, a na południe od linii Osobowice -Namysłów w facji mieszanej p.i.aszczysto-i1astej z wkład­

kami dolomitu, która następnie (na południe od

nridi

lomitugł6wnego jest zbliżony do zasięgu zbiortnika werry i(J. Sokołow­

ski, 1967, fig. 11, 13).

J. Polrors'ki i R. Wagner (1972) w swoim syntetycznym ujęciu straty- grafii i paleogeografii permu na Niżu Polskim przyjęli rekonstTukcję paleogoogra-iiczną J. Kłapcińskiego (1964b), przy czym należy zaznaczyć, że zdani,em tych autorów brak dolomitu pły,towego w rejonie Wrocławia

jest wynikiem późniejszej erozji. Jest to zatem odmienne ujęcie stooun- kówfacj'alnych od zakładanych przez J. Sokołowslciego (1967).

JedynYm badaczem, który uznał, że w rejonie Wrocławia występują

osady leine w typowym wykształceniu blis!kJobrzeżnym (szary ił solny -

dolOlIlitpłytowy - anhydryt głó.wny) był J. Krasoń (1962). Przedstawił

on odmienną interpretację stratygrafii profilu Osobowic (fig. 2), według

której powyżej serii węglanowej werry' i anhydrytu werry (o małej miąższości) . występują" utwory stassfurlu: łupki pstre dolne i anhydTyt stassfurtu, zawierający w stropie wkładkę łupkową .. Nad utworami stass- furtu występują kolejno: iłołupki szare (iły gipSowe - środkowe), dolo- mit płytowy i anhydryt .główny(poziomy te reprezentują leine), a w stro- pie - iłołupki pstre. ^Również w swojej późniejszej pracy J. Krasoń

(1964) użnał, że w rejonie Wrocławia występuje dolomit płytowy, nato- miast południowy 'zasięg do;lomitu głównego zdaniem tego autora prz,ebie- ga 'Około 5 km na północ od Praczy Odrzańskich (J. Krasoń, 1964, fig. 7),

zaś południowy zasięg anhydrytu podstawowego -'- na południe od Kraj-

~.' .

Należy zaznaczyć, że niektórzy autorzy m-chiwalnych dokumentacji otworów wiertniczych (np. J. WTóblawa, W. Moskal, B. Sikorski, W. SU!r- miak) przyjmowali brak lub wyks'ztałcenie szczątkJowe. stassfurtu na po-

łudnie od Czeszowa, wyróżniając jednocześnie poziomy leine (szary ił

solny, dolomit płytowy, anhydryt główny).

CECHSZTYN W REJONIE CZESZOWA

W rej'onie Ozeszowa występują osady wszystkich czteTechcy'kli cech- sztynu. Miąższość całkowita cechsztynu waha się w gramcach od 158,5 m do 208,0 m, przy czym te większe ;wartości stwierdza się w c'zęści północ­

no-zachodniej omawianego rejonu (fig. 6). Utwory werry, których miąż­

szoŚĆ zmienia się od 95,5 m do 138,0

m,

rejonu na. skałach zaliczonych przez autora do czerwonego spągowca

(patn T. M. Peryt, 1976, fig. 2) występują bezpośrednio skały poziomu wapieni.a cechsztyńskiego (fig. 3, 4, 5). Powyżej wapienia cechsztyńskiego

o średniej miążsZ'OŚci około 45 m występuje anhydryt dolny, którego

miąższośćzmier:nia się w dość szeroldch granicach: od 6 m r(Czeszów 2) do 43,5 m (Czeszów 10), przy czym rozkład miąższ'ości jest nieregularny.

Sól najstarsza została stwierdzona jedynie w sześciu otworach (fig. 6).

Wyż·ej, nad solą najstarszą, występuje anhydryt górny o miąższości ok.

40 m (fig. 3). W jego spągu występuje warstwa brekcji ilasto-anhydryto- wycho miąższości ,ok. 1,5 m (tylko w otworze Czeszów 4 'Osiąga ona 4,5 m).

Stassfurt reprez'entowany jest przez dolomit główny i anhydryt pod- stawowy. Miąższość dolomitu głównego waha się od 16,5 m dQ 4,7 m i maleje ku południowemu wschodąw.i; wyjątkiem jest otwór Czeszów 4, gdzie dolomit główny osiąga 9 m miążsoości. W dwóch przypadkach prze!rdzeniowania dolomitu głównego (Czeszów 1 i Czeszów 5) stwierdzo- no występowanie waTstwyanhydrytowej (o miąższości ok. 2 m) w środ­

kowej części tego poziomu. Utwory dolomitu głównego wykształcone są w postaci pelmikrytów i rzadziej - mikrytów, nieki,edy także on:koli- tów, 'ze stosunlwwo częstymi gruzłami i żyłkami anhydrytu. W wielu

I...:).

CZESZÓW6 TRZEBNicA 1 SIEKIEfWWICE 1

P6 PNG PG PNG P.6, PNG

7400-

1500-

CCl1

, - - - ~: • • _ • • ~::d:.I -"!I!I.J..,!I!..,...,.

/ P,

~?

"Ii

16DO_,~S: : 1::::l~-[jjJ2 Ł:2l3 1:':-:14 OIIIJs ~6 \:====\7 _ 8 ~9 t:~:\fO

Fig. 3. Korelacja profil6w cechsztynu (bez alleru) na linii Czesz6w 6 - Siekierowice 1 Correlation of the Zechstein (excluding Aller) profiles in the Czesz6w 6 - Siekierowice 1 line

111

PG ~ pomiar gamma; PNG - pomiar neutron-gamma; l - piaskowce czerwonego spągowca·; 2 ~ wapień ceehsztyński Cal

+

PG - gamma log; PNG - neutron-gamma log; l - san.d.stones of the Rotllegendes; 2 - Zechstein Limestone' Cal.

+

3 - Werra anhydrites (Al); 4 - Oldest Rock Salt Nal.; 5 - Main Dolomlte Ca2; 6 - Stassfurt ,anhydrites A2;. 7 - terrigerwus series of theStassfurt T2; 8 - PIaty Dolomite Ca3

+

of the Aller, T4; 1ll. - core material . -

~

1-3 I»

p..

(\)

!li N

[

~ 1-1

~

przypadkach gruzły anhydrytu wydają się mieć genezę wczesnodiagene-

tyczną· .

Miąższość anhydrytu podStawowego również - generalnie· rzecz bio-

rąc - zmniejsza się ku południowi. W stropie anhydrytu podstawowego

często obserwuje się smugi i laminy ciemnoszarego iłowca dolomitycznelgn.

Na anhydrycie podstawowym leży ciemnoszary iłowiec dolomityczny (szary ił solny), na którym zawsze - j,ak stwierdzono w przypadkach istnienia rdzenia z tego poziomu - występuje ciemnoszary dolomit mi- krytowy (dolomit płytowy). Miąższość iłowca wynosi od 20 cm (Czeszów 2) do 1,4 m (Cz,eszów 1), zaś miąższość dolomitu - od 0,7 (Czeszów 1 i 3) do 1,6 m (Czes'zów 2). Największą miąższość poziomu szarego iłu solnego i dolomitu płytowego stwierdzono, na podstawie int,erpretacji pomiarów geofizycznych, w otworze Czesz ów 4 (4,5 m).

Ponad poziomem szarego iłu solnego i dolomitu płytowego (T3

+

występują na całym obszarze (fig. 4, 5, 6): anhydryt główny (A3) oraz osady alleru - czerwony ił solny (T4), anhydryt (A4) oraz seria przejś..;

ciowa (PZt/Tpl)' Rozkład miąższości anhydrytu głównego jest raczej nie- regularny, natomiast miąższość alleru jest nieco mniejsza w południowej części rejonu CzesZlOlWa w porównaniu z częścią północną.

CECHSZTYN W REJONIE OLESNICY _,

Interpretacj.a stratygrafii c.echsztynu w rejonie OleŚnicy jest mmeJ jednoznaczna. Wykształcenie alleru i leine jest barozo zbliżone do obser- wowanego w rejonie Czeszowa, przy czym - ogólnie biorąc - w rejonie

Oleśnicy poziom szarego iłu solnego i dolomitu płytowego (T3

+

niu z rejonem Czeszowa (fig. 3, 4). Na uwagę zasługuje fakt, że w po-

łudniowej części rejonu Oleśnicy miąższość dolomitu :p.;łytowego zwiększa się, osiągając 6,4 m w otworze Stępin W-17. Dolomitpłytowy jest z re-

guły podścielony S'zarym Hem solnym; wyjątkami są otwory Stępin W-17, Siekierowice 1

r

wy leży na anhydrytach, natomiast w otworze Siekierowice 1 - na serii detrytycznej o miąższości 6,1 m (fig. 3)~ Według A. PawłoWskiego (dok.

wynikowa z 1970 r., PPN w Pile) poniżej dolomitu płytowego występuje

seria piaskowcóW; i mułowców ciemnoszarych,. miejscami zielonawych,

przekładanych i laminowanych iłowcem brązowym i szarozielonawym, z oczkami anhydrytu z polihalit,em, o miąższości 1,9 m. Pod tą serią leży

drobnorytmiczna seria piasZlCZysto-ilasta o miąższości 2,5 m.Piaskowce

są drobnoziarniste, mikowe, jasno- i ciemnoszare, miejscami zabarwione

brązowo, laminowane iłowcem czekoladoWym. Jeszcze niżej Występuje

seria iłowców brązowych, m()CnoprzepojonychanhydryteIn, miejscami

przechodzących w anhydryt z wkładkami piaskowca drobnoziaa-nistego.

Miąższość tej s'erii, leżącej na anhydrytach, wynosi 1,6 In.

Przynależność stratygraficzna utworów występujących poniżej utwo";

rów leine w omawianym rejonie przedstawia się następująco. .

Miąższość dolomitu głównego w najbardziej na północy położonych'

otworach w rejonie Oleśnd.cy - w Trzebnicy l i Łuczynie l - wynosi, jak

,

748 Tadeusz Marek Peryt

Krajków Radwanice W-4 Krzyków 1 Bielawa Stępin Jenkowice 1 Dąbrowa 1 Grabowno 1

W-9 W-t3 Tp, W-1? Tp,

~f===~TP;'B=l~=====~~~~~r-~~~ffi.~-I~r13.s',",---'---r-""'=-r

li -- l4 -- Z4 -

l3 Z1

Fi

~ 1 1=-'-~-:-7~ 7

~2 t-,~:;18

~3D9

~ 4 .1::~·:11o

1:-::15 1:,,:,,:111 1.:--=-=-1

....!.!..m

Z3 Z2

Z1

p,

· ·

· ·

< <

· · ·

· . ·

Fig. 4. Korelacja profilów cechsztynu z rejonq .:Wrocławia (przekrój na linii Kraj- ków - Grabowno l)

Correlation of the Zechstein profiles in the Wrocław region (cross-section in the Krajków - Grabowno 11 !ine)

l - wa,pienie. dolomity; 2 ~ margle i szare iłowce; 3 - anhydry-ty; 4 - b;vekcje; 5 - sołe

kamienne; 6 - . ilow~e CUl!'WODe; 7 - iłowce czerwone za;piaszC2lOne i murowce; 8 - iłowce

czerwone z gruzłami anhydrytu; 9 - piaskiowce ; la - piaskowce z gruzłami anhydrytu;

11 - zlepieńce

l - limesto!lles, dolomites; 2 - marls and grey claystones; 3 - a.nhydr'iibes; 4 - breccias;

5 --:. Il'OCk salit; 6 - red :c1aysł){)!Iles; 7 - sandy red claystones and mudstones; 8 - red claystones with anhydrite nodu1es; 9 - sandstones; la - sandstones with anhydrite l1odules;

11 ~. conglomerates .

wynika z analizy geofizy'ki wiertniczej, l m (fig. 3). Bardziej na południe

brak jest osadów węglanowych stassfurtu (fig. 6) i ^pomiędzy osadami leine a wapieniem cechsztyńskim występują anhydryty (lokalnie także

sól kamienna). Obecność poziomu brekcji ilasto-anhydrytowych, tworzą­

cych charakterystyczny poziom ,w ^spągu anhydrytu górnego (Alg) w in- nych cżęściach basenu cechsztyńskiego: w syneklizie perybałtyokiej

(E. Czajox, R. Wagner, 1974), 'Obniżeniu podlaskim (E. Czajor, R. Wagner, 1974) czy niecce pom()'l'S!kiej (R. Wagner, 1976), pozwala - w przypadku braku soli najstarszych ...-:.. na oddzieleni,e anhydrytu górnego. werry (Alg) od anhydrytu d'Olnego (Ald). Jeśli uznać, że s'ma anhydrytów występu­

jąca w rejonie Oleśnicy powyżej anhydrytu dolnego (Ald) w całości r·e- prezentuje anhydryt górny (Alg), to ^{miąższość} arnhydrytu górnego byłaby

wówczas w tym rejonie wię:ksza o około 10-20 m w porównaniu z anhy- drytem górnym rejonu Czeszowa. Z analizy z'mian' miąższości stassfurtu wynika, że miąższość takiego właśnie rzędu miałyby oSady'Stassfurtu w rejonie Oleśnicy. Biorąc to pod uwagę, jak ^również znany fakt late- ralnego przejściafacjamego 'osadów węglanowyc.h w osady siarczanowe

w brzeżnych strefach mórz epikonityne:tlltalnych, należy u:mać, ż,e osady stassfurtu na południe od otworów T'r~ebnica l i łlUczyna 1 wykształcone są w litofacji siarczanowej, najczęściej w postaci brekcji anhydrytowo- -ilastych w spągu i. anhydrytów masywnych w stropie. W wielu przy- padkach, zwlaszcza kiedy nie dysponuje się rdzeniem, ścisłe sprecyzowa- nie granicy pomiędzy werrą i stassfurtem nie jest możliwe (por. fig. 4, 5).

Nieco bardziej na południe, w otworach ŁoSice W-16 i Stępin W-17, za- znacza się malenie miąższości anhydrytu podstawowego "(A2) do 2,4 m.

Poniżej anhydrytu podstawowego występują tutaj cze,rwone osady kla- styczne. W otworze Sięklerowice 1 OTaz na południe od rejonu Oleśnicy,

brak jest anhydrytu podstawowego i cały stassfurt wykształcony jest w litofacji detrytycznej (fig. 6).

, Ml.ichobór

Wielki Osobowice IG 1

[ 15 m

,2km

Czernczyce IG 1

Pierwoszów 1 Trzebnica 1 Czeszów 4

Tp,

l4 l3

li

Fig. 5. Korelacja profilów cechsztynu z rejonu Wrocławia '(przekrój na linii Mucl10bór Wielki - Czeszów 4)

Correlation of the Zechstein profiles in the Wrocław region (cross-sec- tion in the Mucho'bór Wielki - Czeszów 4 Iiner

Objaśnienia jak na fig. 4 For explamati-on see Fig. 4

Wykształcenie osadów werry w rejonie Oleśnicy zbliw.ne jest do znanego z rejonu Czeszowa. Na uwagę zasługuje fakt stwierdzenia soli najstarszych w zachodniej części rejonu Oleśnicy (fig. 6).' Jest; to naj- bardziej lm południowi ,wysunięte występowanie, soli najstarszych w tej

części, monokliny.

750 Tadeusz Marek Peryt

_40~ I __ -"- 2 _ ... - 3

---"8

-"'-

[OJ

D

CD

Fig. 6. Mapa paleogeograficzno-facjalna cechsztynu w rejonie Wrocławia

Paleogeographic-facies map of the Zechstein in the ^Wrocław region

1 - miąttBllość cechsZltynu; 2 - rz:aslęg wapienia cechsztyńsldego Cal; 3 - zaslęg

soli najstamzej NaIl; 4 - zaslęg dolomi1lu głównego Osa; 5 - zasięg facji Imhy- dry:towej 9Ilassfurtu; 6 - za.sl.ęg anhydLrytu pods\laJW1o'Wego A2 ; 7 - oś maksy- malnych mią2a'llOści d.!O<lom.lJbU płytowego cas; 8 - zasięg anhydrytu głównego

,AS; 9 - . zasięg an.hydry1flu el1em A4; 10 - w~ółczesny. zasięg utworów cech- S2lI;ynu; 11 - obszar wYStępowania so11 nllljsbarszej Na.!; leli - obszar występo­

WIania facji anhydrytowej stass:turtu; l3a - obszar ·występowan1a j'a.cji teryge- nicznej stll8Sfu:rtu i obszar występowarua osadów kilastyC'llIlYdh pOni:i:ej anhy- dtrytu podstlllWOwego Al!; l3lb - obsza,r występowania facji terygeni=ej stas's- :fuIrtIu i' ob_r występowania osadów ik1astyCZlllych ponlżej anhym-ym werry Al;

1ł - otwon- mennicze

CECHSZTYN POMIĘDZY WROCŁAWIEM A NAlMYSŁOWEM

Miąższość cechsztynu maleje w kierunku połudmowym (f'1g. 6) i za-

sięg jego można wymaczyć na linii: 6 'km na południi.e od otworu Lasko- wice Oławski'e IG2 i 10 km na południe od Krajkowa. CechS2ltyn jest bardzo zredukowany i wielu poziomów bralruje tutaj callkowicie (fig. 5).

UtW'Ory a1leru mają wykształcenie iłowcowe, a w otworach położonych

na południu (Las~ce OłaJWskie IG2) - mułowcowe, z wkładkami anhy- drytowymi i dolomitowymi (o miąższości do 65 cm) w północnej części

omawianego 'Obszaru.

Utwory leine reprezentowane są głównie przez d'Olomit płytowy (fig.

4, 5, 6). Anhydryt główny (A3) stwierdzono jedynie w północnej części

omawianego .rejonu (fig. 6). Jest to związane prawdopodobni!e z późniejszą erozją, o czym świadczy występowanie okruchów anhydrytu i dolomitu w utworach a,lleru, np. 'w otworze Muchobór Wielki (J. Zwierzycki, 1951), a W' otworze Pracze Odrzańskie, położonym 5 ikm na NW od otworu Osobowice, na wapieniu cechsztyńskim leżą 'iłowce alleru. Oś maksymal- nej miąższoścL dolomitu płytowego (powyżej 20 m) przebiega prawie

równoleżnikowo wzdłuż linii Muchob6r Wielki - Laskowice Oła,wskie

IG l' (fig. 6). Dolomit płytowy w tej strefie j'est w dolnej części marglisty,

wyżej mikrytowy, a następnie oolitowy (Lasko wice Oławskie IG 1).

W otworze Muchobór Wielki, jak można sądzić z opisu podanego przez J. Zwierzyckiego (1951), występują dolomity szare z sieczką roślinną

w dolę 'Oraz jasnosza~e i żółtoszare dolomity płytowe, niekiedy por'Owate, ze Schizodus i Liebea, w górze. -Rzadko dolomit płytowy podścielony jest szarym iłem solnym (fig. 4, 5).

Poniżej utworów leine występuje z reguły seria deltry:tyczna (fig. 4, 5), w której skład wchodzą głównie czerwono-brunatne iłowce i mułowce,

rzadziej (w otw'Orach: Katowice Wrodawskie W-5i Krzyk6w W-9) - , brekcje. Lokalnie poniżej utworów leine występują anhydryty, leżące

na serii detrytycznej omówionej pOwyżej. Seria detrytyczna wraz z anhy- drytem stanowi odpowiednik stasmurlu. .

Seria anhydrytów werry jest wyraźnie dwudzielna dzięki obecności

w dolnej ich części serii detrytycznej(fig. 4, 5). Są to na ogół czerwone

iłowce, rzadziej mułowce lub nawet piaskowce (Laskowice OŁawskie IG 1) lub też brekcje (Bi.elawa W -13, Milochów IG 1).

Wapień cechS"lJtyński cechuje się dużą zawartością materiału teryge- nicznego i przewarst'wieniami (zazwyczaj o bardzo małej mią~zości) skał

klastycznych {T. M. Peryt, w druku). Zasięg wapienia cechsztyńskiego

przebiega na północ od otworów: LaSkowice Oławskie IG 2, Krajików i Smarchowice IG 1 (fig. 6), w których poniżej anhydrytów werry wystę­

pują osady klastyczne.

-

:ł - extanll of the Old.est R>ock Salt N8il; 4 - extentof the Main DoLomite Ca2; . 5 - extent of the anhydr:lJte facies oi' the Stass.fu'l"ł;; 6 - extent of the Ba- sal A.nhyd.r:\lbe A2; 7 - axis of the maxlmum thiOkness of the PIaty Dolornite Ca3; 8 - extent of 1lhe Main Anhydrite A3; 9 - exltent' of the Mer Anhydrite A4; 10 - present ~t of the ZechBtein; 11 - Oldem Bock Salt areas; 12 - st!lllStu'l'lt anhydr1rte fac1es areas; 13a - staoofurt ter:r1genQUs fIooles areas and areas tyJpifled by .oocurrence of terrigenous depiO'Sits belOIW the BasaI AnhYdrite A2; 13b - Stassful"t terrtgenotlfil facles areas 8IIl'd' areas typified by OCCUlTence' of temgenous deposits below the Werra Anhydrlte Al; 14 - boreholes

752

PODSUMOWANIE

Schemat przejść facjalnych oraz istniejących stosunków stratygra- ficznych w rejonie Wrocławia porzedstawia fig. 7. Na szczególną uwagę zasługuje:

1 - przejście lateralne brekcji spągowej anhydrytu górnego (Alg) w serię detTyiyczną; . .

2 - przejście lateralne dolomitu głównego w anhydryt, a następ me - w osady terygeniczne, co jak już wspomniano wcześniej jest typowe dla przybrzeżnych środowisk mÓTZ epejrycznych;

3 - większy zasięg południowy dolomitu płytowego niż dolomitu

głównego.

Przejście brekcji spągowej anhydrytu górnego werry w czerwone

iłowce, a nawet'(w rejonie Laskowic OłaWSkich) w mułowce i piaskowce,

podkreśla genetyczny związek te'j brekcji z nieciągłością sedymentacyjną, wiążąc się z wynurzeniem znacznej części !Zbiornika. S. Lorenc (1975)

badając anhydryty werry w rejonie środkowej monokliny uznał, że oma- wiana brekcja powstała przez częściowe rozpuszczenie wykształConego

,1. .. S

.p s t r y p i a . s k o w i e. c

,. ,

..

.' , , , Aft - : ' : ' : - • ' .-::...::

. :::.:::.'::::,'

c z e r w o n y

.

.

s p ^ą g o W e c

'.,: N

Fig. 7. Schemat stosunków stratygraficzno-facjalnych w cechsztynie rejonu Wro-

cławia

Scheme -of stratigraphic-facies relationships in the 'Zechstein of the Wrocław región 1 - margle; 2 - wapven1e, dolomity; 3 - ,piaSlk{)wee; 4 - ·a.nhyldry,ty; 5 - brekcje; 6 - sole kamienne; 7 - iłowce; 8 - iłowce z gruzłami anhydrytu; 9 - !ł()wce z przewa11S11Wieniami plaSlkowców

1 -{niarls; 2 - lImesłlones, dolomites; 3 - sandstanes; 4 - anhydrltes; 5 -:- brecci.as; 6 - rock s!lllt; 7 - claystones; 8 - clayst()nes with anhydrlte noo'llles; 9 - claystones with sand- stone intercałllitions

uprzednio poziomu anhydrytowego. Było to konsekwencją nagłego obni-

żenia stężenia roztworu, spowodowanego dopływem świeżych wód oceani- cznych. Lepsze "obtoczenie" fragmentów anhydrytów oraz ich selektywne i kierunkowe ułożenie jst zdaniem S. Lorenca 1(1975, s. 88) prawdopodob- nie wynikiem tego, że znalazły się one powyżej podstawy falowania (por.

J. Kłapciński, 1971, s. 93). Należy zaznaczyć, że już M. Podemski (1973, s. 72) podkreślał wybitnie płytkowodną genezę brekcji ze spągu anhy-

drytu górnego. ,

Wię'kszy zasięg dolomitu płytowego niż' dolomitu gł6wnego jest typo- wy dla całego obszaru monokliny przedsudeckiej oraz - jak stwierdził

M. Podemski (1974) - dla zachodniej części niec,ki p6łnoc:nosudeckiej.

M. Podemski (1974) przypuszczał, że Vi pewnym stopniu jest to, w niecce

północn-osudeckiej, brak wtórny, spowodowany er.ozją śr6dformacyjną.

Jednocześriie autor ten podkreślał fakt wyraźnego wyklinowywania się

w ni'ecce północnosudeckiej poziomu dolomitu głównego ku południOWi,

co wskazywać miało na istnienie warunk6w mogących ograniczyć pier- wotny zasięg utworów stassfurtu. Analiza istniejących materiał6w z re- jonu Wrocławia, jak również ,wschodniej części mondkliny przedsudeckiej, prowadzi do wniosku, że brak stassfurtu w facji węglanowej i siarcza- nowej w najbardziej połud'niowej części obszaru przedsudeckiego jest wynikiem cofnięcia linii brzegowej zbiornika stosunkowo daleko na pół..;.

noc w porównaniu z linią brzegową werry. W leine ^zasięg zbiornika prze-

sunął się na południe, nie osiąga:jąc jednak naj prawdopodobniej zasięgu

werry. Podobne 'Oscylacje linii brzegowej znane ^są z innych ^części zbior- nika cechsztyńSkiego '(np. z niecki p6łnocnosudeckiej - M. Podemski;

1974 - czy z niecki, pomorskiej - R.Wagner, 1976).

Interpretacja stratygrafii i paleogeografii cechysztynu w rejonie Wro-

cławia, podana przez J. Kłapcińsk'iego (1964b) oraz J. Sokołowskiego

(1967), nie ,uwzględniała zmian facjalnych w stassfurcie oraz zakładała

ra'czej niezmienny przebieg linii brzegowej. Ponieważ w profilach cech- sztynu w ^tym rejonie występują często dwa poziomy węglanowe, dolny uznano za wapień cechsztyński, natomiast g6rny - za dolomit' ^główny (jak wspomniano we wstępie, jedynie J. Krasoń (1962) rozpoznał 'brak dolomitu głównego i obecność dol'Omitu płytowego) (por. fig. 2). Spowodo- wało to dkreślone implikacje stratygraficzne (por. fig. 2) i paleogeOgra- ficzne, 'Omówione w rozdziale poświęconym przeglądowi badan. Szcze-

gółowa korelacja cechsztynu przeprowadzona przez autora wykazała, że

górny poziom węglanuwy reprezentować może w rejonie Wrocławia bądź

dolomit główny (w rejonie Czeszowa), bądź też dolomit płytowy (na p<>-

, łudni'e ,od Cz€Szowa). Należy zaznaczyć, że we wschodniej części monokli- ny przedsudeckiej, na północ od WieluniB: i Wieruszowa, spOtkano profile, w których w skład górnego poziomu węglanowego wchOdzi zar6wno dolo- mit ^.główny, jak i dolomit płytowy. Odróżnienie obu tych poziomów w takim przypadku możliwe jest dzięki szczegółowej korelacji geofizycz-

nej 1 mikrofacjalnej. , . •

p.owyżej utw'Orów leine w rejonie Wrocławia występują czerwono- brunatne iłowce i mułowce, za~wyczaj o miąmzości ok. 15 m. Powszech~

nie ^zawierają one wpryśnięcia, skupienia i impregnacje anhydrytowe.

W bardziej północnej części 'Omawianego rejonu, w dolnej części utwo-

rów

754 Tadeusz Marek Peryt

lm (por. fig. 6, 7). Należy zaznaczyć, że miejscami zamiast anhydrytu

występuje poziom węglan'Owy (według archiwalnych 'Opracowań E. Go- spodarczyka, E. Metlerskiego i J. Wyżykowskiego występuje 'On w 'otwo- rach: Bielawa W-13, Krzyków W-9 i W'Ojnów W-B) ^Q miąższości 0,2- 0,4 m. Najprawd'Opodobniej reprezentuje 'On utwory powstałe' I'Okalnie, w płytkich jezi'Orach leżących blisko brzegu zbiOJ.'nika alleru, względnie mają one genezę diagenetyczną (sprecY2X>wanie genezy będzie możliwe po przeprowadzeniu szczegół'Owych badań). Należy zaznaczyć, że utwory wę­

glan'Owe zostały stwierdzone wallerze wschodniej części monokliny przedsudeckiej '(Z~ Deczkowski, 1977), w brzeżnej części zbiornika.' Jak się

. wydaje, nie występują one na wschód od Wrocławia; ,wapienie występu- jące poniż,ej allerskich ił'Ołupków brunatnoczerwonych w rejonie Lubina,

.zaliczone przez J. Kłapcińskiego (197l, s. 97) do alleru, reprezentują nie-

wątpliwie - jak wynika ze szczegółowych korelacji - d'Olomit płytowy,

co przyjęli już wcześniej S. Gortyńska (1967) oraz J. B. Tomaszews'ki i E. Kienig (1972).

Zakład Geologii Złóż Ropy i Gazu '. Instytutu Geolog}cznego

Warszawa, ul. Rakowiecka 4

Nadesłano dnia. 22 lutego 1977 r.

PISMlENNICTWO

CZAJOR E., WAGNER R.. (1974) - Perm. W: Skały platformy prekambryjskiej w Polsce. Cz. 2. Pokrywa osadowa (pod red. A. Laszkiewicza). Pr. Inst. Geol., 74, p. 107-122. Warszawa.

DECZKOWSKI Z. (1977) - Budowa geologiczna pokrywy permsko-mezozoicznej i jej podłoża we wschodniej części mO!llokldny przedsudeckiej. I;'r. Inst. Geol., 82. Warszawa.

EISENTRAUT O. (1939) - Der niederschlesische Zechstein und seine Kupferlager- stiitte. Arch. Lagerst.-Forsch., 11. Berlin.

GORTYŃSKA S. (1967) -.,. Warstwy węglanowe cechsztynu w świetle robót udostęp­

niających w zgałębiu LGOM. Zesz. nauk. AGH, nr 197, p. 127-143. Kraków.

KLINGNER F. E. (1942) - Erliiuterungen zu Blatt Breslau-Nord und DeutschLissa.

,Berlin.

KLAPCIN~KI J. (1964a) - Stratygrafia cechsztynu okolic Lubina, Sieroszowic i. Wscb,owy ,(monoklina przedsudecka). Roczn. Pol. Tow. Geol., 34, p. 65-93,

nr 1/2. Kraków. '

KŁAPCINSKI J. (1964b) - Paleogeografia cechsztynu monokliny przedsudeckiej.

Roczn. Pol. Tow. Goo1., 34, p. 561-...677, nr 4. Krak6w.

KLAPCINSKI J. (1971) - Litologia, fauna, stratygrafia i paleogeografia permu· mo- nokliny przedsudeckiej. Gecil. Sudetica, 5, p. 77-136. Warszawa.

KRASON J. (1962) - Cykle sedymentacyjne w cechsztynie dolnośląskim. Prz, geol.,

io, p. 284-288, nr 6. War:s~awa.

KRASOŃJ.(1964) - Podział stratygr~iczny cechsztynu północnosudeckiego w świe­

tle badań fa'cjalnych. Geol. Sudetica, l, {l. 221-255. Warszawa.

LORENC S. '~19715) - Petrografia i zróżnicowanie facjalne wapieni i anhydrytów Werry mono~1iny przedsudeckiiej. Geoi. Sudetica, 10, p. $-,96, nr 1. War- szawa.

PERYT T. M. (1976) - Ingresja morza turyńskiego (górny perm) na obszarze mo- nokliny przedsudeckiej.Roczn. Pol. Tow. Geol. 46, p. 455-465, nr 4. Kra- ków.

PERYT T. M. (w druku) - Charakterystyka mikrofac'ja'lna cechsztyńskich osadów

węgl1anowych cyklotemu 'Pierwszego i drugiego na obszarze moO'okliny 'Przed- sudeckiej. Studia geol. pol., 54. Warszawa.

PODEMSKI M. (1973) - Sedymentacja cechsztyńska w zachodniej części mono- kliny przedsudeckiej na przykładzie okolic Nowej Soli. Pr. Inst. Geo!., 71.

Warszawa.

PODEMSKI . M., (1974) - Stratygrafia utworów cechsztyńskich zachodniej części

monokliny przEidsudeckiej. Kwart. geol., 18, 'P. 729--7I4J8, nr 14. Warszawa. POKORSKI J., WAGNER R. (1972) - Stratygrafia i paleogeografia permu. BiuI.

Inst. Geo!., 252, p. 121-134. Warszawa.

ROEMER F. (1876) - Ergebnisse· eines Bohrlochs, welches bei dem 11/2 Meile siidlich von Breslau an der Landstrasse nach Strehlen gelegenen Dorfe Kraika. Jahrb. schles. Gesel!. vater!. Cultur, 54, p. 35-37. Breslau.

S.cUPIN H. ('19131) - Die nordsudetische Dyas. Eine stratigra'phisch-paHionto- graphisches Uritersuchung. Fortschr. Geo!. u. Palaont., 9, p. 1-246. Berlin.

SOKOŁOWSKI .J. (1967) - Charakterystyka geologiczna i strukturalna obszaru przedsudeckiego. Geo!. Sudetica, 3, p. 287-356. Warszawa.

TOMASZEWSKI J. B., KlENI G E. (1972) - Zagadnienie dolomitu lubińskiego w osadach cechsztynl,l monokliny przedsudeckiej. Cuprum, 1972, p. 26-33, nr 2. Wrocław.

WAGNER R. (1976) - Cechsztyn. W: Perm i mezozoik niec1<-,l pomorskiej (pod red.

R. Dadleza). Pr. Inst. Geo!., 79, p. 18-39. Warszawa.

ZWIERZYCKI J. (1951) - Sole potasowe na północ od Wrocławia. Pr. Inst. Geo!., 7, p. 257-295. Warszawa.

Ta,n,3Yl!I MapeK TI3PblT

IJ.EXIllTEIDł B PAiłOHE BPOQJIABA

Pe3IOMe

TIo pe3YJILTaTaM H3Y'IemUI CTpaTHrpa.pHH B paHOHe BpOIUIaBa Ha TIpep;CY,D,eTCKoi!: ł.WHO­

KJ1BHaJlH (103 TIOJILIlIH, .pHr. 1), 6L1JlH BLl'lHCJIeHblpaCXO'K)J;eHHJI, cymecTBYIOmue MelK.lO' naJIeOreorpacPHei!: li cTpaTHrpa.pHei!: ~exmTei!:Ha (.pHr. 2). ):(eTaJILHaJI KOpp~ (.pRr.

3-5) nOKa"3aJIa, 'lT0 Kap60HaTHLle nopo,D.LI, .C'lHTaBmHecJI ,D,O CHX nop rJIaBHLIM .n;OJIOMHTOM (Ca2), BepOHTHee Bcero npe,D,CTaBJlJIIOT cc6oi!: nJIHT'iaThm: ,D,OJICMBT (Ca3) B lOlKHoi!:, KpaeBoi!: 'ia- :>TH ~exmTei!:Horo 6acceitaa. BcJIe,D,CTBHe TaKoi!: HHTepnpeT~ H3Memmacb IIIIJIeoreorpacPH_

756 Streszczenie

'1ecKaJr KapTBBa n:exmre:ll:Ha. YcraHOBJJeHO, 'lTO 6acce1W JIeime 6W1 ropll3.n;o 06nmpRee 6acceibra OracCq,YPT, lIO, BepOSTRO, MeRDme 'leM 6acceJ!:B Beppa (q,m. 6). YCTaHOBJIeR ~Tepa.m.RDIit ne- peXo.n; JIRTOq,aI(Im rnaBRoro .n;OJIOMm'a B alII1I,DJJHTOB}'1O q,au;mo, a 3aTeM B q,au;mo KpaCm.Ix OMOMO'lliI>lX nopo.n; (q,m. 1). IToKll3an TaIOKe nepexo~ 6peK'lHH, 3aJIera.IO~ B no.n;omBe BepxlIero aBI'H,zqlHTa Beppa, B OMOMO'IRI>Ie OTJIO:areIrilJl, Ra6mo.n;aeMbrli: no lIanpilBJIelDDO K KPaIO 6acceima (q,m. 1), 'lTO nO,ll;Toop)J(,ZJ;aeT panee c.n;eJIaRRoe npe.n;nOJIo:arelIHe 0 C}'IqecTBOBalIHH rea:eTH'lecKoi np:UYPO'lelIHOCTH 3THX 6peK'lHJ!: K ce,ll;HMeman:HOlUl.LlM nepepbIBaM lIa 60JThmeJ!: 'laCTH n:exmreimo- Boro 6acce:ll:Ha.

Tadeusz Marek PERYT

ZECHSTEIN IN THE WROCl..AW REGION

Summary

Stratigraphical studies carried out in the Wroclaw region (Fore-Sudetic mono- c1ine, SW Poland, fig. 1) cleared up the existing divergence of opinions concerning (

the paleogeography and stratigraphy of the Zechstein (fig. 2) in the studied region.

Detailed correlations (fig. 3--5) show that the carbonates hitherto interpreted as belonging to the Main Dolomite (Ca2) most probably represent the Platy Dolomite (Ca3) in the southern, nearshore part of the Zechstein basin. Consistently, the paleogeographical interpretation of the Zechstein changed. It was stated that the extent of the Leme !basin was greater than the enent .of the Stassfurt basin but most probably smaller than the Werra extent (fig. 6). The lateral transition of the carbonate Uthofacies of Maindolomlite in the anhydritic facies and later in the facies of red· clastics was stated (fig. 7). Besides, the shoreward transition of breccias occurring at the base of the Werra Upper Anhydrite into clastic deposits was found (fig. 7); this confirms ear'lier suggestions O'f genetical relationship of the :breccias with sedimentary break over a vast part of the Zechstein basin.

Translated by T. M. Peryt