W
Wiiêêk ksszzee p prreeffeerreen nccjjee ii zza ad do ow wo olleen niiee zz tteerra ap piiii a alleen nd drro on niia an neem m 7 70 0 m mg g
rra azz w w ttyyg go od dn niiu u w w p po orró ów wn na an niiu u zz cco od dzziieen nn nyym m lleecczzeen niieem m
a
alleen nd drro on niia an neem m 1 10 0 m mg g k ko ob biieett
zz o osstteeo op po orro ozz¹ ¹ p po om meen no op pa au uzza alln n¹ ¹
G
Grreeaatteerr pprreeffeerreennccee aanndd bbeetttteerr ssaattiissffaaccttiioonn w wiitthh aalleennddrroonnaattee 7 70 0 m mgg w weeeekkllyy vveerrssuuss aalleennddrroonnaattee 1 10 0 ddaaiillyy ffoorr tthhee ttrreeaattm meenntt ooff ppoossttm meennooppaauussaall oosstteeooppoorroossiiss
A
Annddrrzzeejj ZZ.. SSaawwiicckkii
Osteoporoza wymaga przyjmowania jednego lub kilku leków raz lub czêsto kilka razy dziennie przez wiele lat. Celem pracy by³a ocena czynników maj¹cych wp³yw na preferencje wyboru leku przez chore i lekarzy, na stosowanie siê pacjentów do zaleceñ lekarskich oraz na zadowolenie pacjentek z podjêtego leczenia w wybranej populacji chorych kobiet z oste- oporoz¹, a tak¿e ocena wp³ywu programu edukacyjnego na wspó³pracê lekarza i pacjenta w leczeniu osteoporozy. Zaobserwowano, ¿e lekarze zalecaj¹ leki, a pacjentki z osteoporoz¹ decyduj¹ siê na leczenie w zale¿noœci od przekonania o skutecznoœci, bezpieczeñstwie oraz w zale¿noœci od wygody dawkowania i odpowiedniej ceny leku. Pacjentki preferuj¹ terapiê alendronianem 70 mg i s¹ bardziej zadowolone i lepiej oceniaj¹ przyjmowanie leku raz w ty- godniu. Pacjentki edukowane na temat osteoporozy i terapii rzadziej rezygnuj¹ z leczenia alendronianem 70 mg raz w tygodniu w porównaniu z alendronianem 10 mg raz dziennie.
Dzia³ania niepo¿¹dane równie¿ wystêpuj¹ rzadziej podczas terapii alendronianem raz w ty- godniu. Wyniki naszych badañ, dotycz¹ce preferencji lekarzy i pacjentek oraz zadowolenia chorych z osteoporoz¹ z zastosowanego systemu leczenia wskazuj¹ na wyraŸn¹ przewagê dawkowania alendronianu 70 mg raz w tygodniu nad codziennym przyjmowaniem alendro- nianu 10 mg.
S³owa kluczowe: osteoporoza, alendronian, terapia, preferencje, zadowolenie
(Przegl¹d Menopauzalny 2005; 6: 22–28)
C
Ceennttrruumm MMeeddyycczznnee OOsstteeoommeedd;; kkiieerroowwnniikk:: lleekk.. EEll¿¿bbiieettaa WWiiœœnniieewwsskkaa--SSaawwiicckkaa
Osteoporoza jest najczêstsz¹ metaboliczn¹ uogól- nion¹ chorob¹ koœci. Podobnie, jak inne przewleke choroby wymaga przyjmowania jednego lub kilku le- ków raz lub kilka razy dziennie, zazwyczaj przez mini- mum rok lub czêœciej przez wiele lat.
D³ugoœæ ¿ycia kobiety zwiêkszy³a siê w ci¹gu ostat- nich dwóch wieków z ok. 40–50 do ok. 80 lat. Tym sa- mym wyd³u¿y³ siê równie¿ o 30–40 lat okres pomeno- pauzalny oraz wyst¹pienia choroby i zagro¿enia z³ama- niami, a tak¿e czas konieczny dla zapobiegania z³ama- niom i leczenia u chorych na osteoporozê. Wieloletnie leczenie osteoporozy niesie ze sob¹ wiele potencjal- nych problemów. Na pierwszym miejscu nale¿y wy- mieniæ brak systematycznego przyjmowania leków raz dziennie lub czêœciej kilkakrotnie w ci¹gu doby, bardzo czêsto przez d³ugi okres oraz w drugiej kolejnoœci wy- stêpowanie objawów niepo¿¹danych, a nastêpnie zbyt wysoki koszt leczenia. Bisfosfoniany stanowi¹ pierw- sz¹ liniê zapobiegania osteoporozie i z³amaniom koœci.
W wielu badaniach klinicznych, w wyselekcjonowa- nych grupach chorych, wykazano istotny wzrost gêsto- œci minera³ów koœci (BMD) oraz zmniejszenie ryzyka z³amañ osteoporotycznych [1, 2].
Niestety, w ¿yciu codziennym i przy d³ugotrwa³ym leczeniu do uzyskania optymalnego i trwa³ego efektu oraz sta³ego wzrostu BMD konieczna jest dobra wspó³- praca pacjentów oraz regularne przyjmowanie leków, zarówno codzienne, jak i raz w tygodniu. Stosowanie siê chorych z osteoporoz¹ do takich zaleceñ jest zazwy- czaj suboptymalne [2–5], podobnie jak chorych z nad- ciœnieniem têtniczym [6], hiperlipidemi¹ [7] lub z ostrymi zespo³ami wieñcowymi [8].
Leczenie powa¿nych nastêpstw osteoporozy zwi¹- zane jest z wysokimi kosztami terapii oraz faktem, ¿e osoby po przebytych z³amaniach maj¹ ograniczon¹ sa- modzielnoœæ i czêsto potrzebuj¹ sta³ej opieki. W lecze- niu przewlek³ych chorób przebiegaj¹cych bez dolegli- woœci bólowych, szczególnego znaczenia nabiera do- bra wspó³praca pomiêdzy lekarzem a pacjentem oraz stosowanie siê przez pacjenta œciœle do za³o¿onych za- sad terapii. Ocenia siê, ¿e przeciêtnie jedynie 50% pa- cjentów leczonych przewlekle stosuje siê do zaleceñ le- karskich [9, 10]. Badania, maj¹ce na celu rozpoznanie przyczyn niestosowania siê pacjenta do zaleceñ lekarza wskazuj¹ na wiele istotnych czynników wp³ywaj¹cych na zachowanie pacjenta.
C
Ceell p prra accyy
Przeprowadzenie nieinterwencyjnego badania, ce- lem identyfikacji i oceny czynników maj¹cych wp³yw na preferencje wyboru typu leczenia bisfosfonianem raz w tygodniu w porównaniu z bisfosfonianem raz dziennie, przez lekarzy i chore. Badano tak¿e stosowa- nie siê pacjentek do zaleceñ lekarskich oraz ich zado-
wolenie z podjêtego leczenia w wybranej populacji chorych kobiet z osteoporoz¹. Celem drugorzêdowym jest ocena wp³ywu programu edukacyjnego na wspó³- pracê lekarza i pacjenta w leczeniu osteoporozy.
M
Ma atteerriia a³³ ii m meetto od dyy
Jako jednostkê chorobow¹ wybrano osteoporozê, ze wzglêdu na koniecznoœæ prowadzenia wieloletniej, sys- tematycznej terapii oraz brak bezpoœrednich dolegliwo- œci towarzysz¹cych chorobie, które mog³yby, ze wzglê- du na swój charakter (np. ból), przypominaæ choremu o koniecznoœci stosowania leku.
Badanie zosta³o przeprowadzone przez 15 lekarzy u pacjentek leczonych w sposób rutynowy z powodu osteoporozy w wybranych poradniach, w 11 oœrodkach zlokalizowanych w 8 wiêkszych miastach Polski.
W 3 oœrodkach prowadzony by³ równie¿ program edu- kacyjny, adresowany do lekarzy i pacjentek, uzasadnia- j¹cy im koniecznoœæ sta³ego leczenia oraz zwrócenie uwagi lekarzom na problemy zwi¹zane z uzyskaniem dobrej wspó³pracy pacjenta. Czynniki, mog¹ce mieæ wp³yw na stosowanie siê pacjentki do re¿imu terapeu- tycznego by³y identyfikowane na podstawie danych uzyskanych za pomoc¹ kwestionariuszy wype³nianych przez lekarza i pacjentkê. Badane by³y czynniki decy- duj¹ce o wyborze przez lekarza oraz pacjentkê sposobu leczenia, stosunek do wybranej terapii, wiara w jej po- wodzenie, stopieñ akceptacji i zadowolenia z zastoso- wanego leczenia. Badanie by³o badaniem nieinterwen- cyjnym. Obserwowane pacjentki by³y leczone standar- dowo, wg najlepszej wiedzy medycznej lekarzy prowa- dz¹cych, zgodnie z zarejestrowanymi wskazaniami dla stosowanych leków. W³¹czenie leczenia by³o decyzj¹ lekarza, ale zosta³o uzgodnione z pacjentk¹, która zo- sta³a poinformowana o sposobie zapobiegania osteopo- rozie i jej leczeniu. Rozpoznanie stopnia zaniku kostne- go lub osteoporozy i ryzyka z³amañ koœci, by³o ustala- ne w oparciu o badanie lekarskie oraz ocenê densyto- metryczn¹ krêgos³upa lêdŸwiowego i/lub koœci udowej.
G
Grru up pa a b ba ad da an na a ii h ha arrm mo on no og grra am m b ba ad da an niia a
Do badania w³¹czone zosta³y pacjentki, u których z powodu rozpoznanej osteoporozy pomenopauzalnej lekarz zdecydowa³ siê w³¹czyæ po raz pierwszy profi- laktykê lub leczenie lekiem nale¿¹cym do jednej z po- ni¿ej podanych grup: 1. bisfosfoniany podawane do- ustnie raz dziennie; 2. bisfosfoniany podawane doust- nie raz w tygodniu. Do badania zosta³o w³¹czonych 198 pacjentek w wieku 34–86 lat (X+SD= 63,2 ±8,3 lat) (ryc. 1.). Suplementacja wapniowa i witamin¹ D3 by³a zalecana jako leczenie wspomagaj¹ce. Pe³ne wy- niki badañ uzyskano u 179 pacjentek. Ze wzglêdu na specyfikê dawkowania lub wskazania wykluczono pa-
cjentki stosuj¹ce kalcytoninê i SERM. Badanie trwa³o 3 mies. W czasie pierwszej wizyty od wszystkich pa- cjentek zbierano informacje o chorobach i leczeniu oraz podejmowano decyzjê o wskazaniach do leczenia lub zapobiegania osteoporozie za pomoc¹ leków anty- resorpcyjnych. Nastêpnie by³a przeprowadzana niesu- geruj¹ca rozmowa informacyjna, przedstawiaj¹ca wa- dy i zalety poszczególnych sposobów terapii. Na ko- niec wizyty pacjentka przedstawia³a swoje preferencje dotycz¹ce wyboru terapii oraz przyjmowania leku przeciw osteoporozie raz dziennie lub raz w tygodniu i otrzymywa³a recepty na wybrany lek oraz wit. D3
i preparat wapnia. Nastêpnie pacjentkom zalecono zg³oszenie siê na kolejne 3 wizyty (raz w miesi¹cu) i oceniano iloœæ wydanych i wykupionych recept w okresach pomiêdzy wizytami (w okresach odpo- wiednio 1., 2. i 3.). Dane ankietowe by³y zbierane tyl-
ko na pierwszej i na ostatniej wizycie. Pozosta³e wizy- ty polega³y na wydawaniu recept i na udzielaniu przez lekarza odpowiedzi na dodatkowe pytania pacjentek.
Programem edukacyjnym objêtych by³o 77 pacjentek, co stanowi 43% chorych.
Stopieñ wspó³pracy pacjentek oceniono na podsta- wie liczby wypisanych recept (opakowañ) w czasie badania, a tak¿e na podstawie ankiety wype³nianej przez pacjentki. Stosowanie siê pacjentek do zaleco- nego leczenia przedstawiono w postaci odsetka braku czasu pokrycia lekami, czyli okresu, w którym chore nie podejmowa³y leczenia – nie zg³osi³y siê w odpo- wiednim terminie na wizytê i po receptê na lek. Spo- sób obliczeñ odsetka braku czasu pokrycia lekami by³ nastêpuj¹cy. W okresach 1. i 2. sprawdzano, czy czas pomiêdzy wizytami przekracza 4,5 tyg. (dawkowanie raz w tyg.) lub 33 dni (raz dz.). Je¿eli nastêpny okres pomiêdzy badaniami nie by³ skrócony, to badany okres uznawany by³ za zbyt d³ugi. W takim przypadku procent braku pokrycia obliczano wg wzoru (t-30)/t*100% lub (t-4)/t*100% (gdzie t w pierwszym wzorze oznacza liczbê dni w okresie, a w drugim wzo- rze liczbê tygodni). W okresie 3. sprawdzano, czy je- go d³ugoœæ nie przekracza³a 33 dni lub 4 tyg. i oblicza- no odsetek z wy¿ej opisanych wzorów. Dla ca³ego okresu obserwacji i leczenia sumowano brakuj¹ce dni w ka¿dym z okresów i dzielono przez sumaryczn¹ liczbê dni i wyra¿ano w procentach.
W
Wyyn niik kii ii o om mó ów wiieen niiee
Wykszta³cenie badanych kobiet uk³ada³o siê nastê- puj¹co: podstawowe – 14,5%, œrednie zawodowe i œrednie – 51,4% oraz niepe³ne wy¿sze i wy¿sze- 34,1%. Aktywne zawodowo by³y 43 pacjentki (24%).
Hormonaln¹ terapiê zastêpcz¹ stosowa³o 16 pacjentek (8,9%). Jak wynika z powy¿szego, do badañ w kierun- ku osteoporozy zg³asza³y siê kobiety wykszta³cone, czêsto jeszcze pracuj¹ce oraz stosuj¹ce hormonaln¹ te- rapiê zastêpcz¹. Z³amania w przesz³oœci, które mog³y byæ skutkiem osteoporozy stwierdzono u 31,3% pa- cjentek (tab. I). Wystêpowanie z³amañ ró¿ni siê w spo- sób statystycznie istotny w zale¿noœci od grupy wieku (p dla testu Fishera=0,003), przy czym wy¿szy odsetek pacjentek ze z³amaniami obserwowany jest w star- szych grupach wiekowych. Wszystkie pacjentki, prócz leków na osteoporozê, codziennie przyjmowa³y inn¹ terapiê, w tym jeden inny lek bra³o 34,8%, natomiast 2–3 inne leki – 39,3%, wiêcej ni¿ 3 inne leki – 25,9%.
Równie¿ wizyty u lekarzy z innych powodów ni¿ oste- oporoza by³y czêste. Raz w miesi¹cu by³o 51,0% bada- nych, raz na 2–3 mies. 33,8% oraz rzadziej ni¿ raz na 3 mies. tylko 15,2%. Czêste wizyty u lekarza oraz tera- pia wielolekowa podkreœlaj¹, ¿e u kobiet po menopau- zie wzrasta zachorowalnoœæ nie tylko na osteoporozê, Ryc. 1. Wiek pacjentek (n=179)
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0
%
grupa wieku
<50 50–54 55–59 60–64 65–69 70–74 75–79 80+
Ryc. 2. Ocena zadowolenia i wygody terapii oraz wybór leku i metody dawkowania alendronianu u chorych z osteoporoz¹
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
%
zadowolenie
AI 10 mg raz dziennie AI 70 mg raz w tygodniu
wygoda wybór leku
ale równie¿ na wiele innych chorób, dotykaj¹cych ró¿- ne narz¹dy wewnêtrzne.
P
Prreeffeerreennccjjee w w w wyybboorrzzee lleekkuu
Lekarze podjêli decyzje o wyborze sposobu lecze- nia osteoporozy, a pacjentki zaakceptowa³y ten wybór i znacznie czêœciej by³ to alendronian przyjmowany jn raz w tyg., bo a¿ w 68,7%, ni¿ alendronian przyjmowa- ny codziennie, bo tylko w 29,6% przypadków (ryc. 3.).
Natomiast inny bisfosfonian otrzyma³y jedynie 3 chore (1,7%). Jak z tego wynika, zarówno lekarze, jak i cho- re wybierali istotnie czêœciej terapiê lekiem podawa- nym raz w tygodniu ni¿ raz dziennie.
W preferencjach pacjentek w wyborze leku na pierwszym miejscu wymieniane by³o przekonanie o skutecznoœci leku w 44,1%, nastêpnie odpowiednio niska cena w 17,9%, kolejno wygoda dawkowania w 16,8% oraz na czwartym miejscu bezpieczeñstwo le- ku w 13,4% (ryc. 2.). Fakt, ¿e jest to lek zagraniczny lub polski oraz mo¿liwoœæ stosowania mimo równocze- snego przyjmowania wielu innych leków nie przekra- cza³ 3%. W preferencjach lekarzy w wyborze leku do- minowa³o przekonanie o skutecznoœci leku – bo a¿
w 74,2%, nastêpnie bezpieczeñstwo leku w 11,2%, ko- lejno – wygoda dawkowania w 7,9%. Odpowiednio ni- ska cena by³a wymieniana jedynie w 6,2% przypadków (ryc. 2.). Niska cena znalaz³a siê dopiero na 4. miejscu, zarówno w preferencjach pacjentek, jak i lekarzy z po- wodu relatywnie niskiego miesiêcznego kosztu lecze- nia, zarówno preparatów alendronianu w tabletkach po 10 mg, jak i po 70 mg. Fakt, ¿e czy by³ to lek oryginal- ny lub generyczny pozostawa³ bez znaczenia (0,6%).
O
Occeennaa lleecczzeenniiaa
Opinia pacjentek o zastosowanej terapii by³a uza- le¿niona od czêstoœci podawania leku (ryc. 3.). Zado- wolone z zastosowanego leczenia by³y pacjentki otrzy- muj¹ce alendronian 70 mg raz w tygodniu (a¿ 80,2%), natomiast istotnie mniej zadowolone by³y pacjentki przyjmuj¹ce alendronian 10 mg codziennie (48,8%).
Natomiast rzadziej by³y ca³kowicie niezadowolone z zastosowanego leczenia chore otrzymuj¹ce alendro- nian 70 mg raz w tygodniu (2,6%) oraz istotnie czê- œciej, bo a¿ w 7,0 % przyjmuj¹ce alendronian 10 mg codziennie (test Fishera p =0,005). Pozosta³e chore nie okreœli³y jednoznacznie stopnia zadowolenia ze stoso- wanej terapii. Podobnie pacjentki oceni³y terapiê alen- Tab. I. Z³amania w zale¿noœci od wieku u 179 pacjentek
Z³amania
P rzedzia³ wieku liczebnoœæ odsetek %
<55 4 13,3
55–59 9 26,5
60–64 12 36,4
65–69 11 25,0
70–74 7 35,0
75–79 11 73,3
80+ 2 66,7
ogó³em 56 31,3
Ryc. 3. Preferencje wyboru leku przez pacjentki z osteo- poroz¹ i lekarzy prowadz¹cych
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
%
pacjentki
skutecznoϾ cena
wygoda bezpieczeñstwo
lekarze
Ryc. 4. Wp³yw edukacji w osteoporozie (EDU) na ukoñcze- nie badania i leczenia przez 3 mies. u chorych z osteo- poroz¹
20
15
10
5
0
nie ukoñczy³o %
AI 10 mg dz. (EDU) (+) AI 10 mg dz. (EDU) (-)
AI 70 mg tyg. (EDU) (+) AI 70 mg tyg. (EDU) (-)
dronianem 70 mg raz w tygodniu jako wygodn¹ w 84,2% i ¿adna nie okreœli³a jako bardzo niewygodn¹.
Natomiast terapiê alendronianem 10 mg dziennie tylko 53,4% pacjentek oceni³o jako wygodn¹ i 4,7% okreœli-
³o jako bardzo niewygodn¹ (test Fishera p <0,0001).
P
Prrooggrraam m eedduukkaaccyyjjnnyy
Ró¿nice w ocenie leczenia przez pacjentki w zale¿- noœci od tego czy bra³y udzia³ w programie edukacyj- nym by³y nieistotne. Nie stwierdzono ró¿nic w odpo- wiedzi na pytanie czy leczenie osteoporozy nale¿y roz- poczynaæ przed, czy po 65. roku ¿ycia (p=0,12). Nato- miast w obu podgrupach a¿ 1/3 pacjentek uwa¿a³a, ¿e terapiê powinno siê rozpoczynaæ dopiero po 65. roku
¿ycia. Kobiety edukowane istotnie czêœciej s¹dzi³y, ¿e osteoporoza jako choroba jest lekcewa¿ona przez wiele kobiet w ich wieku – 16,7 vs 6,7% (p=0,05). Edukacja nie mia³a wp³ywu na liczbê przyjêtych leków w obu grupach oraz na ukoñczenie badania u leczonych bis- fosfonianem raz dziennie (p=0,2), natomiast by³a ko- rzystna u leczonych bisfosfonianem raz w tygodniu, gdy¿ ukoñczy³o badanie 98,1 % kobiet edukowanych i 84,7 % bez szkolenia (p=0,01) (ryc. 4.). W ¿adnym z okresów badania nie zaobserwowano statystycznie istotnych ró¿nic pomiêdzy grupami pacjentek przyjmu- j¹cych lek raz dziennie i raz w tygodniu w braku pokry- cia lekami (p=0,51, 0,56, 0,13, 0,12 odpowiednio dla okresów 1., 2., 3. i ca³ego okresu badania).
D
Dzziiaa³³aanniiaa nniieeppoo¿¿¹¹ddaannee
U 21,4% pacjentek obserwowano dzia³ania niepo¿¹- dane, najczêœciej pod postaci¹ objawów ze strony górne- go odcinka przewodu pokarmowego lub bólów kostno- -stawowych. Objawy wystêpowa³y statystycznie istotnie czêœciej w grupie pacjentek przyjmuj¹cych alendronian 10 mg raz dziennie ni¿ u chorych na alendronianie 70 mg raz tygodniowo (test chi-kwadrat p=0,03).
D
Dyyssk ku ussjja a
Na problemy utrzymywania terapii (ang. adheren- ce) sk³adaj¹ siê:
a. rzeczywisty czas przyjmowania przez chorego prze- pisanego leczenia (ang. persistence), który w bada- niach obliczany jest jako odsetek liczby dni od po- cz¹tku terapii do jej zakoñczenie lub przerwania w relacji do planowanego okresu leczenia;
b. stosowanie siê do zaleceñ, czyli zgodnoœæ iloœci przyjêtego leku z iloœci¹ przepisan¹ i instrukcj¹ sto- sowania terapii (ang. compliance) wskaŸnik pokry- cia lekiem w procentach [11, 12].
Problemem u osób w starszym wieku mo¿e byæ równie¿ koniecznoœæ jednoczesnego stosowania i tole- rancja kilku leków. Zg³aszane przez nasze chore czêste
wizyty u lekarza oraz terapia wielolekowa podkreœlaj¹,
¿e u kobiet po menopauzie wzrasta zachorowalnoœæ nie tylko na osteoporozê, ale równie¿ na wiele innych cho- rób ró¿nych narz¹dów wewnêtrznych. Wydaje siê wiêc konieczne, ¿eby chore z osteoporoz¹ by³y leczone przez specjalistów chorób wewnêtrznych, w³¹czaj¹c w to internistów z podspecjalizacj¹: endokrynologów, reumatologów, geriatrów, diabetologów. Nie wydaje siê mo¿liwe, ¿eby specjaliœci z dziedzin zabiegowych, np. ortopedzi mogli posiadaæ wiedzê dostateczn¹ do pe³nego rozpoznania stanu zdrowia, celów skojarzonej terapii oraz wyboru bezpiecznego leczenia w relacji do interakcji lekowych i niebezpieczeñstw zwi¹zanych z bezpiecznym prowadzeniem chorych osób w star- szym wieku. Badania nad stosowaniem leczenia w osteoporozie wskazuj¹ na zmniejszanie siê do zale- ceñ stosowania bisfosfonianów ju¿ w pierwszych mie- si¹cach od rozpoznania zaniku kostnego oraz w ci¹gu nastêpnych lat. W podobnym do naszego otwartym ba- daniu obserwacyjnym, u 401 kobiet z osteoporoz¹ lub osteopeni¹, a¿ 13% nie rozpoczê³o codziennej terapii alendronianem 10 mg. Spoœród pozosta³ych 32% prze- rwa³o leczenie po 3 mies. oraz 51% po roku. Po 2 la- tach jedynie 30% kontynuowa³o terapiê [12]. W na- szych badaniach rzeczywisty czas leczenia oraz wskaŸ- nik pokrycia lekiem by³y wysokie oraz zbli¿one pod- czas stosowania alendronianu 70 mg raz w tygodniu w porównaniu do terapii alendronianem 10 mg raz dziennie. Wydaje siê, ¿e mo¿na to wi¹zaæ ze stosunko- wo krótkim okresem obserwacji oraz wysokim pozio- mem wykszta³cenia i motywacji u pacjentek w obu podgrupach. Wszystkie nasze chore mia³y wykonane badania densytometryczne koœci oraz szczegó³owo omówiony przez lekarza wynik, z ocen¹ stopnia zani- ku koœci i ryzyka z³amañ, co równie¿ mog³o je silniej umotywowaæ do leczenia. Wykazano bowiem, ¿e nie- prawid³owe wyniki badania densytometrycznego wp³ywaj¹ pozytywnie na stosowanie siê pacjentek do re¿imu terapeutycznego [13–15]. Dokonano analizy re- cept z d³ugoletniej bazy danych z 25% aptek detalicz- nych w USA, która dotyczy³a 33 767 chorych stosuj¹- cych bisfosfoniany raz dziennie i 177 552 pacjentów leczonych bisfosfonianami raz w tygodniu. Jako dobry przyjêto wskaŸnik pokrycia lekiem ≥80%. Ogólnie po roku istotnie wiêcej chorych leczonych raz w tygodniu mia³o wy¿szy wskaŸnik pokrycia lekiem (44,8%) w porównaniu do terapii codziennej (33,3%), lecz by³y to jednak odsetki niskie dla obu sposobów dawkowa- nia bisfosfonianów. Co wiêcej, u chorych, którzy w ostatnim czasie rozpoczêli terapiê, wskaŸniki by³y jeszcze ni¿sze, bo odpowiednio 25,2 oraz 13,2% cho- rych [16, 17]. W niemieckim badaniu obserwacyjnym wziê³o udzia³ 288 kobiet z osteoporoz¹, rozpoczynaj¹- cych leczenie alendronianem raz w tygodniu (AL1xtyg.) lub raz dziennie (AL1xdz.). Po 12 mies.
czas trwania leczenia (mediana) wynosi³ 168 dni
(28–365 dni) dla AL1xtyg. oraz 112 dni (14–365 dni) dla AL1xdz. Rzeczywisty czas przyjmowania przez chorych przepisanego leczenia po 6 mies. by³ tylko 56,3 i 41,0% oraz po 12 mies. spada³ do 46,5 i 27,8%
odpowiednio w grupie AL1xtyg. oraz Al1xdz. [18].
Przeprowadzono równie¿ badania oceniaj¹ce prefe- rencje pacjentów dotycz¹ce czêstoœci przyjmowania le- ków oraz wp³ywu tych preferencji na czas utrzymywa- nia terapii osteoporozy. Na zbli¿onym do naszego ba- daniu opartym na kwestionariuszach u 272 pacjentek po raz pierwszy leczonych alendronianem przez 4 tyg.
wiêkszoœæ (86,4%) preferowa³a alendronian raz w ty- godniu [19].
Inne badanie równie¿ dotyczy³o osteoporozy pome- nopauzalnej u 396 kobiet w 19 krajach, którym zapisa- no alendronian codziennie lub raz w tygodniu, naprze- miennie przez 4 tyg., potwierdzi³o powy¿sze obserwa- cje. Terapiê raz w tygodniu preferowa³o 84% kobiet i co wiêcej, kolejnoœæ stosowania najpierw alendronianu 70 mg lub 10 mg nie mia³a wp³ywu na tê preferencjê [20].
W Wn niio ossk kii
Lekarze u chorych z osteoporoz¹ zalecaj¹ leki w za- le¿noœci od przekonania o skutecznoœci, bezpieczeñ- stwie oraz w zale¿noœci od wygody dawkowania i od- powiedniej ceny leku. Pacjentki z osteoporoz¹ równie¿
decyduj¹ siê na leczenie w zale¿noœci od informacji na temat skutecznoœci i bezpieczeñstwa stosowania leku oraz ze wzglêdu na wygodê dawkowania i odpowiedni¹ cenê leku. Pacjentki edukowane na temat osteoporozy i terapii rzadziej rezygnuj¹ z leczenia alendronianem 70 mg raz w tygodniu. Dzia³ania niepo¿¹dane wystêpuj¹ rzadziej podczas terapii alendronianem 70 mg raz w ty- godniu w porównaniu z alendronianem 10 mg przyjmo- wanym codziennie.
Wyniki naszych badañ, dotycz¹ce preferencji oraz za- dowolenia lekarzy oraz chorych z osteoporoz¹ z zastoso- wanego systemu leczenia wskazuj¹ na wyraŸn¹ przewa- gê dawkowania alendronianu 70 mg raz w tygodniu nad codziennym przyjmowaniem alendronianu 10 mg.
Summary
In the treatment of osteoporosis one or more medications must be taken at least once daily for many years. The goal of the study was to assess the factors that influence the preference for medication both of the patients and the doctors, and patients' adherence to suggestions of their doctors. Also satisfaction with the treatment of the women in the selected osteoporotic population and influence of educational program on patients and doctors cooperation in the treatment process have been investigated. It was observed that the doctors order medications taking into account their efficiency, safety, convenience of usage and the price. The same criteria affect the patients choice. The patients prefer the treatment with alendronate 70 mg as it is more convenient. They are more satisfied with once a week dosage of medication. The patients who are educated about osteoporosis are less willing to give up the treatment with alendronate 70mg than alendronate 10mg. The side effects occur less frequently while taking alendronate 70 mg once a week than alendronate 10 mg once daily. We concluded that the preference and satisfaction with the treatment of osteoporosis are strongly greater for ”once a week” manner of alendronate dosage than taking of medication every day.
Key words: osteoporosis, alendronate, treatment, preference, satisfaction
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Body JJ. Management of primary osteoporosis. Acta Clin Belg 2002; 57 (5): 277-83.
2. Salvatori R, Levine AA. Bisfosfoniany w leczeniu i zapobieganiu osteoporo- zie. Gin po Dypl 2000, 2: 61-69.
3. Cole RP, Palushock S, Haboubi A. Osteoporosis management: physy- cian's recommendations and women's compliance following osteoporosis te- sting. Women Health 1999; 29 (1): 101-15.
4. Miller PD, Woodson G, Licata AA, et al. Rechallenge of patients who had discontinued alendronate therapy because of upper gastrointestinal symptoms. Clin Ther 2000; 22 (120): 143-42.
5. Segal E, Tamir A, Ish-Shalom S. Compliance of osteoporotic patients with different treatment regiments. Isr Med Assoc J 2003; 5: 859-62.
6. Domino FJ. Improving adherence to treatment for hypertension. Am Fam Physician 2005; 71 (11): 2089-90.
7. Chapman RH, Benner JS, Petrilla AA, et al. Predictors of adherence with antihypertensive and lipid-lowering therapy. Arch Intern Med 2005; 165 (10): 1147-52.
8. Eagle KA, Kline-Rogers E, Goodman SG, et al. Adherence to evidence- -based therapies after discharge for acute coronary syndromes: an ongoing prospective, observational study. Am J Med 2004; 117 (2): 73-81.
9. McKarcher HG, Crilly RG, Kloseck M. Osteoporosis management in long term care. Survey of Ontario physicians. Can Fam Physician 2000; 46:
2228-35.
10. Papaioannou A, Ioannidis G, Adachi JD, et al. Adherence to bispho- sphonates and hormone replacement therapy in tertiary care setting of patients in the CANDOO database. Osteoporos Int 2003; 14 (14):
808-13.
11. Castel H, Bonneh DY, Sherf M, et al. Awareness of osteoporosis and com- pliance with management guidelines in patients with newly diagnosed low-i- mpact fracture. Osteoporos Int 2001; 12 (7): 559-64.
12. Lombas C, Hakim C, Zachetta JR. Compliance wit alendronate treatment in an osteporosis clinic. J Bone Miner Res 2001; 15 (Suppl. 1): Abstract M406.
13. Fitt NS, Mitchell SL, Cranney A, et al. Influence of bone densitometry re- sults on treatment of osteoporosis. CMAJ 2001; 164: 777-81.
14. Pickney CS, Arnason JA. Correlation between patient recall of bone densi- tometry and subsequent treatment adherence. Osteoporos Int 2005; 16:
1156-60.
15. Solomon DH, Levin E, Helfgott SM. Patterns of medication use before and after bone densitometry: factors associated with appropriate treatment.
J Rheumatol 2000; 27: 1496 – 1500,
16. Recker RR, Gallagher R, Mac Cosbe PE. Effect of dosing frequency on bi- sphosphonate medication adherence in a large longitudinal cohort of women.
Mayo Clin Proc 2005; 80 (7): 856-61
17. Recker RR, Gallagher R, Amonkar M, et al. Medication persistence is better with weekly bisphosphonates, but it remains suboptimal. J Bone Mi- ner Res 2004; 19, (Suppl. 1): S172, Abstract SA407.
18. Bartl R, Goette S, Hadji P, et al. Persistence and compliance with daily and weekly administrated bisphosphonates in Germen women with osteopo- rosis. ECCEO 2005, Poster P195.
19. Simon JA, Lewiecki EM, Smith ME, et al. Patient preference for once-we- ekly alendronate 70 mg versus once-daily alendronate 10 mg: a multicenter, randomized, open-label, crossover study. Clin Ther 2002; 24: 1871-86.
20. Kendler D, Kung AWC, Fuleihan GE, et al. Patients with osteoporosis prefer once weekly to once daily dosing with alendronate. Maturitas 2004;
48: 243-51.
S
Skk³³aadd zzeessppoo³³uu bbaaddaawwcczzeeggoo
dr n. med. Andrzej Sawicki, lek Barbara Zalewska, lek. Agnieszka Za- krzewska – Centrum Medyczne Osteomed w Warszawie, dr n. med. Piotr Leszczyñski – Wielkopolska Fundacja Reumatologii w Poznaniu, dr n.
med. Ma³gorzata Urbaniak, dr n. med. Ewa Kucharska, lek. Bronis³aw Wójcik – NZOZ Krak-Med, Poradnia Reumatologiczna i Leczenia Oste- oporozy w Krakowie, lek. Piotr Dzia³ak – Krakowskie Centrum Medycz- ne, dr n. med. Ewa Baszak, dr n. med. Tomasz Radomañski – III Katedra i Klinika Ginekologii w Lublinie, dr n. med. Katarzyna Gruszecka-Mar- czyñska, dr n. med. Helena Œmiechowicz – Poradnia Osteoporozy ZOZ Stare Miasto we Wroc³awiu, dr n. med. Ma³gorzata D¹browska – Œl¹skie Centrum Osteoporozy w Katowicach, prof. dr hab. med. Ewa Sewerynek – Zak³ad Metabolizmu Kostnego Uniwersytetu Medycznego w £odzi, prof. dr hab. n. med. Tomasz Pertyñski – Klinika Ginekologii i Chorób Menopauzy Instytutu CZMP w £odzi
A
Addrreess ddoo kkoorreessppoonnddeennccjjii
dr n. med. AAnnddrrzzeejj SSaawwiicckkii Centrum Medyczne Osteomed ul. Bia³obrzeska 40A 02-341 Warszawa
e-mail: sawicki@osteomed.pl
