Aleksander Grin i Lew Tołstoj

Jerzy Litwinow

Aleksander Grin i Lew Tołstoj

Poznań

A L EK SA N D ER G R IN I L E W TO ŁSTO J

Wiele faktów z dorobku au to ra Szkarłatnych żagli wskazuje na zasadność postaw ienia problem u i rozw iązania go nie tylk o w stosunku do pisarza (bardzo aktyw nie tworzącego do końca la t trzydziestych), ale także wobec ogólnych procesów rozwojowych litera tu ry rosyjskiej początku X X wieku i lite ra tu ry radzieckiej pierwszych dwóch dziesięcioleci jej istnienia.

Miejsce i rola Wielkiego Starca z Jasnej Polany bynajm niej nie jest przy ty m w pełni zbadana n a gruncie historii litera tu ry rosyjskiej X X wieku. Przecież stosunkowo najwięcej miejsca poświęcono badaniom wpływu Lwa T ołstoja n a w ybitnych pisarzy tego okresu — M. Gorkiego, A. Tołstoja, A. Serafimowicza, K . Fiedina, A. B eka czy M. Tichonowa1. Starano się wyjaśnić także rolę a u to ra W ojny i pokoju w okresie nam iętnych dyskusji teoretycz­ nych i estetycznych w latach dwudziestych i trzydziestych, zwłaszcza jego wzór w trakcie tworzenia teoretycznych podstaw realizm u socjalistycznego2.

W ydaje się jednak, że oddziaływanie dorobku artystycznego i filozoficzno- estetycznego L. Tołstoja jest znacznie bardziej wszechogarniające i wszech­ stronniejsze, aniżeli mogłoby się to wydawać na podstaw ie dotychczasow ych b ad a ń nad dziejam i rosyjskiej lite ra tu ry radzieckiej. W łaśnie przykładem takiego założenia może być stosunek A. Grina do wielkiego a rty s ty i m oralisty rosyjskiego.

W młodości, podobnie jak całe społeczeństwo rosyjskie, Grin pasjonowrał 1 Por.: H istoria rosyjskiej literatury radzieckiej, pod red. P. W ychodcewa, przekład zbiorowy, Warszawa 1977; В. Г ура, Роман и революция, Москва 1973; В. Основин, М. Г ор ь­ кий и Л. Т ол ст ой (Дискуссионные заметки), „Горьковский сборник. Ученые записки” 1968, вып. 111. 2 Рог.: Из истории советской эстетической мысли, Москва 1967; С. Шешуков, Неисто­ вые ревинтели. Из истории литературной борьбы 20-тых годов, Москва 1970. 4·

52 J. L i t w i n o w

się dziełami i życiem Lwa Tołstoja. Świadczą o tym fa k ty zaw arte we wspom ­ nieniach współczesnych autorow i Szkarłatnych żagli3. Grin przeszedł jednak szkołę m odernizmu. Był, podobnie jak inni jego współcześni, zafascynowany N ietschem , Bergsonem, Sołogubem, zwłaszcza zaś młodszymi sym bolistam i, szczególnie swoimi rówieśnikami — A. Blokiem i A. Biełym. W tej sytuacji w początkowym okresie twórczości sta ra ł się wzorem wielu innych pisarzy (począwszy od Czechowa, G arszyna czy Korolenki a kończąc na m odernistach rosyjskich) zająć określone stanow isko wobec znakomitego pisarza i m oralisty.

Pod ty m względem zwraca n a siebie uwagę utw ór Grina p t. Przygody

Gincza z 1912 roku (dzieło w Polsce nie znane) o niew ątpliw ych cechach a u to ­

biograficznych. Opowieść ta jest o ty le znam ienna, że Grin podjął w niej sym p­ tom atyczną dla epoki próbę sprecyzowania swoich myśli wobec Lwa Tołstoja, jak też innych rosyjskich i zachodnioeuropejskich realistów. Główny b oh ater utw oru m iędzy innym i, ja k gdyby pow tarzając identyczne dyskursyw ne opinie pisarza, ostro i sceptycznie oceniał a u to ra Zmartwychwstania4. Grin pisał więc, że jego bohatera, młodego, poszukującego pisarza:

Tysiące fraz osaozały głowę. ,,I nie dlatego, że... i nie z tego p o w o d u ..., lecz d latego... i z tego p ow od u ...” dochodziły do m nie tępo uderzenia po głowie tołstojowskiej pałki. Cudowna, jak artystycznie odlany brąz, cyniczna mowa poety oparzyła mnie rytm icz­ nym i współdźwiękami. Bryznęła ognista struga Hugo; intym na uśmiechająca się, czysta i silna, jak ręka rycerza, fraza Maupassanta; rozwichrzona Dostojewskiego; m ajesta­ tyczna Turgieniewa, śpiewna Flauberta; tracąca oddech Uspienskiego, mądra i lak o­ niczna Kiplinga. Chór wielu głosów napełniał mnie otępieniem i trwogą. Ja też chciałem mówić swoim językiem 6.

Zatem m etodę L. Tołstoja obnażania i w yjaśniania św iata Grin przyrów ny- nyw ał do „uderzeń p ałk i” , a sposób wypowiedzi określił z jednej strony jako „cyniczny” , z drugiej zaś jako „cudow ny” . Nie podobała się Grinowi niew ątpli­ wie olim pijska postaw a Lwa Tołstoja wobec życia i wobec swojego św iata literackiego. Z ironią przecież cytu je w Przygodach Gincza typow e dla jego sty lu owe znamienne okresy zdaniowe („koriaw yje fra z y ” ), w k tóre ta k ob­ fituje np. W ojna i pokój: „ I nie dlatego, że... i nie z tego pow odu..., lecz dlatego i z tego p o w od u ...”

S tąd to tołstojowskie wszystkoznawstwo, ta to ta ln a wszechwiedza i nie­ wzruszona pewność wywoływała u Grina nie tylk o rozterkę, ale także sprzeciw oraz p rób y poszukiwania innych dróg kreacji artystyczn ej. A utor Drogi do­

nikąd, jakkolwiek sam subtelny psycholog, nie mógł już stosować czy p o w ta­

rzać zdobyczy i odkryć Lwa Tołstoja.

3 Wspominała o tym W. K a l i c k a i N . G r in — zob. Воспоминания об Александре

Грине. Составление, подготовка текста, вступление, примечания, подбор фотодокументов

В. Сандлера, Москва 1972, s. 169, 400.

4 А. Грин, Приключения Гинча, Ленинград 1929, 72-73. Por. także wypowiedzi pierwszej żony pisarza W. Kalickiej, zawarte w: Воспоминания об Александре Грине, op. cit.

Owa niechęć Grina, ów k rytycyzm wobec Lwa Tołstoja był typow y dla tendencji estetyczno-literackich okresu n a przełomie X IX і X X wieku. P od ty m względem au to r Szczurolapa zajął stanowisko charakterystyczne dla całej plejady pisarzy rosyjskich krytycznie nastaw ionych wobec niew ątpliw ych, lecz już p rzy jętych i utrw alonych w historii osiągnięć arty sty czny ch Lw a Tołstoja i innych wielkich realistów drugiej połowy X IX wieku6.

Niewiara w pozytyw istyczne „szkiełko i oko” na przełomie X IX і X X wie­ ku nab rała szerokiego zasięgu także i w Rosji. Popularność zaś nowych k o n ­ cepcji idealistycznych (Schopenhauera, Nietzschego, Bergsona) sprzyjała dewaluacji jasnej i przejrzystej wizji człowieka utrw alonej np. właśnie w dzie­ łach Lwa Tołstoja. Równocześnie freudyzm , drążenie podświadomości, demonizm czy satanizm oraz okultyzm i chirom ancja pozwalały pisarzom i arty sto m widzieć człowieka w innym , bardziej chybotliw ym i niejednoznacz­ nym świetle. Oczywiście do k try n y ezoteryczne i okultystyczne niejednokrot­ nie prowadziły pisarzy na manowce dekadentyzm u, ale też nie w szystkich. D otyczy to w pierwszym rzędzie młodszych symbolistów, k tó rzy w ta k znacz­ nym stopniu wpłynęli n a twórczość A leksandra Grina.

A utor Szkarłatnych żagli wyszedł też zwycięsko ze zmagań z d ekad en tyz­ mem, zachow ując w czasach niew iary i sceptycyzm u ufność do człowieka, do hum anizm u. T aka postaw a pisarza znalazła swój wyraz w aktyw izm ie jego b /h a te ra wobec otaczającego zła, co także można rozpatryw ać jako swois­ t ą polemikę nie tylko z typem ułomnego b ohatera dekadenckiego (np. Sanin Arcybaszewa), ale także ze słynnym wezwaniem Lwa Tołstoja o „niesprzeci- wianiu się złu siłą” 7.

Równocześnie bohaterowie A. Grina są ściśle sprzężeni z przyrodą, tk w ią w naturze, nieraz walczą z nią. Ale Grin był daleki od jej panteistycznego trakto w an ia, co m a miejsce w twórczości L. Tołstoja (por.: Kozacy). P rzy rod a w przedrew olucyjnych opowiadaniach Grina to przede wszystkim groźna i obojętna wobec człowieka siła. Je j rola w utw orach, podobnie jak i wiele in ­ nych zasadniczych aspektów św iata przedstawionego, zmienia się jednak w porewolucyjnej twórczości au to ra Szkarłatnych żagli.

Znaczna ewolucja przejaw iła się także w stanow isku Grina wobec Lw a Tołstoja po 1917 roku, co zostało najpełniej wyrażone nie tylko w poszczegól­ nych utw orach, lecz przede wszystkim w specjalnym arty k u le napisanym

® Por. В. М ихайловский, Русская литература XX века с девяностых годов X IX века

до 1917 г., Москва 1939; Z. B a r a ń s k i, Literatura lat 1898 - 1917. W: Historia literatury

rosyjskiej. Praca zbiorowa pod redakcją M. Jakóbca, t. II, w ydanie drugie, zmienione, Warszawa 1976; H. Зоркая, На рубеже столетий. У истоков массового искусства в России

1900 - 1910 годов, Москва 1976.

7 Por. np. tak ie utwory Aleksandra Grina, jak: Przygody Gincza, Baj, Beno, K olonia

54 J. L i t w i n o w

z okazji dziewięćdziesięciolecia urodzin auto ra A n n y K areniny8. T a rocznica oraz dziesięciolecie śmierci wielkiego pisarza odbyw ały się w okresie b u rzli­ wych sporów w radzieckim środowisku literackim i artystycznym wokół tra- d}rcji, w ty m także wokół spuścizny Lwa Tołstoja. Szczególna rola i miejsce au to ra W ojny i pokoju w ty ch sporach i dyskusjach była niewątpliwie inspiracją dla Grina do wyrażenia swojego stanow iska wobec pisarza, k tó ry , jak widać, nigdy nie był m u obojętny.

W arty k u le ty m odnajdujem y przede w szystkim wyraźne ślady zmian ideow o-artystycznej postaw y G rina po Rewolucji Październikow ej. Jeśli bowiem w 1912 roku i w ogóle przed rew olucją Grin krytycznie i niechętnie odnosił się do Lwa Tołstoja (a także do innych wielkich realistów), to obecnie a u to r W ojny i pokoju stał się d la niego obiektem wielkiej estym y. Co zatem zbliżyło A. Grina, au to ra znakom itych utworów przygodowych i fantastycz- no-przygodowych, do Lwa Tołstoja? Takim czynnikiem łączącym obu pisarzy w ydaje się być przede wszystkim zrozumienie przez Grina wielkich d y d ak ty cz­ nych i wychowawczych walorów pisarstw a i m oralistyki au to ra Zmartwych­

wstania. W łaśnie po 1917 roku A. Grin zaczął szeroko i w sposób zupełnie świa­

dom y upraw iać twórczość dydaktyczną, podobnie jak wielu innych pisarzy tego okresu, np. Aleksy Tołstoj (Droga przez mąkę), K. Fiedin (Bracia), A. Płatonow (Dian) i inni. Nieprzypadkow o więc w swoim arty k u le podkreślił, że słowa ,,Tołstoj” i „tołstoizm ” stały się sjuionimem „hum anizm u, podniosłe­ go stosunku do życia, człowieczeństwa i samodoskonalenia się” 9.

Równocześnie, naw iązując do słynnego a rty k u łu W łodzimierza Lenina o Lwie Tołstoju jako zwierciadle rew olucji10, sta ra ł się bardziej wnikliwie zinterpretow ać p o stu lat wodza rewolucji rosyjskiej o konieczności łącznego trak to w an ia au to ra W ojny i pokoju jako a rty s ty i jako m yśliciela11. Pisał bo­ wiem :

Bez przesady można powiedzieć, że życie i twórczość Tołstoja są pod względem swej ważkości równe całej rewolucji. Ten podniosły demokratyzm artysty [...] (przy tym jedynie prawdziwy demokratyzm) z roku na rok, z pokolenia na pokolenie, p o ­ zostawiając swój trwały ślad w m asach czytelniczych, doprowadził do tego, że słowa „Tołstoj” i „Tołstoizm ” stały się synonim em podniosłego stosunku do życia, człow ie­ czeństwa i samodoskonalenia s ię 12.

8 Chodzi tutaj o artykuł pod tytułem : Скромное о великом opublikowany w 1918 roku w gazecie: „Мир”. Tekst tego artykułu był także przedrukowany w: Воспоминания об Алек­

сандре Грине, op. cit., s. 513 - 515. Przekład fragmentów własny.

9 Ibid., s. 514.

10 Por. Lenin o Tolstoju, Warszawa 1950, s. 5 - 1 2 (artykuł z 1908 roku pt. Lew

Tolstoj jako zwierciadło rewolucji rosyjskiej był opublikowany w 35 numerze czasopism a

„Пролетарий”).

11 К. Л ом унов, Лев Толстой в современном мире, Москва 1975, з. 452, 454, 464.

12 А. Грин, Скромное о великом (Памяти Л. Н. Толстого). W: Воспоминания об Алек­ сандре Грине, op. cit., s. 514.

Jednocześnie Grin przeciwstawił się skrajnie socjologicznej in terpretacji Lw a T ołstoja, coraz bardziej rozpowszechniającej się w ZSR R w latach dw udziestych. Ta tendencja znalazła swój wyraz już na początku tego b u rz­ liwego w dziejach k u ltu ry radzieckiej okresu w pracach P. Sakulina, W. Fri- czego i W. Pieriewierziewa13 i nieco później w działalności krytyczno-literackiej wielu ugrupow ań literackich od „ P ro le tk u ltu ” do R A PP-u. Potw ierdzają to nie tylk o dzieła (dziś już zapomniane) pisarzy z tego ugrupow ania, lecz także teoretyczne w ystąpienia L. A w erbacha, A. Fadiejew a czy J . Libiedinskiego na te m a t wzorca Lwa Tołstoja dla lite ra tu ry radzieckiej14. Z drugiej strony Grin nie mógł pogodzić się z wyizolowanym, abstrakcyjn ym traktow aniem a u to ra A n n y K areniny przez form alistów (zwłaszcza W. Szkłowskiego i B. E ichenbaum a)15. Zatem

Tołstoj — według Grina — jako artysta jest domokratą w najbardziej podniosłym znaczeniu tego słowa. Jest on demokratyczny jak słońce. Siła i równomierne zaangażowa­ nie artystycznej przenikliwości są u niego jednakowe zarówno wobec chłopa, jak i cara, pijaka i kapłana, dam y światowej i prostej baby. Jedna chwila uwagi twórczej Lwa Tołstoja czyni tych ludzi przejrzystymi i czytelnym i. Tołstoj jak nikt inny jest zupełnie pozbawiony n i u a n s ó w w ustosunkowaniu się do swoich postaci pod względem ich położenia społecznego lub charakteru ich działalności. N ie ma u niego (czego zaiste nie uniknęły w ybitne talenty) m istyki społecznej i społecznej pedanterii m ieszczańskiejie.

Podkreślając te cechy twórczości L. Tołstoja Grin równocześnie zaakcen­ tow ał jej ogólnoludzki, ponadczasowy charakter. Nie pom inął także i m o ra­ lizatorstw a L. Tołstoja, odnajdując ty m sam ym bliską sobie płaszczyznę. P isał więc:

Dzięki wielkiej prostocie wyrazu, opisu życia ludzi ze wszystkim i jego sprężynami, czyteln ik stale przekonuje się o identyczności duchowej postaw y wszystkich ludzi i razem z Tołstojom widzi, jak żałosno są wszelkie sztuczki, wszelkie podziały sztuczne, w szyst­ kie różnico ubioru, tytułów , stanowisk i rodzaju zajęcia. W o g ó le człowiek, a nie czło­ w iek taki i taki jest analizowany i pojmowany w książkach wielkiego pisarza17.

Takie stanow isko było niewątpliwie bliskie koncepcji i sposobu ujęcia -człowieka w utw orach Grina. A utor Szkarłatnych żagli, przejąwszy od m oder­ nistów (ściślej od m łodszych symbolistów rosyjskich) ideę człowieka jako t a ­ kiego, człowieka w ogóle (naw et poza wszelką k onkretyzacją społeczno-poli­ tyczną) s ta ra ł się jed n ak — ze szczególną siłą po Rewolucji Październikowej — kształtow ać go, nauczać go, żyć godziwie, etycznie i estetycznie. Dążył

13 Por. К. Л ом ун ов , op. cit., s. 450 oraz С. Шешуков, op. cit.

14 Z. B a r a ń s k i, J. L it w in o w , Rosyjskie manifesty literackie. Gz. I I I . Lata dwu­

dzieste X X wieku, Poznań 1977, s. 191 - 227.

15

,

16 А. Грин, Скромное о великом (Памяти Л. Н. Толстого), op. cit., s. 513. 17 Ibid., s. 514.

56 J. L i t w i n o w

usilnie do wyrobienia i uform owania w nim podniosłego stosunku do życiar pracy i przyrody — jednym słowem chciał wychować swego czytelnika, odbior­ cę nie ty le na gruncie „chrześcijańskiej miłości” , co na bazie szeroko pojm ow a­ nego hum anizm u i sam odoskonalenia jednostki właśnie w ty m kierunku. Grin bowiem w całej pełni uświadomił sobie wielką szansę lite ra tu ry wycho­ wawczej w nowych w arunkach. N ieprzypadkowo więc uw ypuklił i ten aspek t dorobku Lwra Tołstoja.

Grin poruszył tak że niektóre istotne cechy m aniery arty styczn ej L. Tołstojar Specyfika — pisał — talentu artystycznego L. N . Tołstoja sprowadza się do bez­ litosnej siły realistycznego przedstawienia w połączeniu z^ wielką m iłością życia w e wszystkich jego przejawach i odcieniach, do jego płodności i zachłannego stosunku wobec każdego słowa, którego celem jest osiągnięcie m aksym alnej, doskonałej pełni wrażenia — wszystko to doprowadziło do tego, że rzeczywiście po Tołstoju pozostało- niewiele (jeśli w ogóle zostało) aspektów życia nie ujętych z jakiegoś powodu przez jego czarodziejskie p ióro18.

Grin hie m iał jednak powmdów do uzupełniania tej luki, ani też do ryw ali­ zowania z autorem Kozaków n a gruncie precyzji w oddaniu zjawisk i dokład­ ności analizy psychologicznej. Nie był realistą, pisarzem -naturalistą czy etn o ­ grafem — zgłębiał już inaczej człowieka współczesnego i jego los. N auczyła go przecież tego, czy też wyzwoliła w nim tak ie możliwości już nowa epoka w przededniu radykalnych zmian i przewartościowań, przynosząca arty sto m konglom erat dylem atów podświadomości, freudyzm u, alienacji, zagadnień ezoterycznych i ok u ltystycznych. Grin przy tym rozwiązywał te problem y już. w bardziej nowoczesnych form ach, sprowadzonych do w ybitnie zsubiektywizo- wanej i ulirycznionej prozy.

Dostrzegł także inne a sp ek ty twórczości pisarza, k tó re zafrapow ały i poniekąd zbiły go z tropu. N a przykład, analizując Annę Kareninę, zauważył, iż ,,ze zdziwieniem i ro zterk ą człowiek przekonuje się, że tu ta j [tzn. w tej powieści — J . L.] jest przedstaw ione całe życie rosyjskie tam ty c h czasów cała dusza rosyjska w jej pełni, a już dopiero później, w całym ty m wielkim fresku, w tej zw artej masie postaci, przeżyć, losów odnajduje tę właściwą intrygę powieściow^ą” 19. Grin tak że nie pisał swoich utw orów li tylko dla in- try g i (chodzi tu o najw ybitniejsze utw ory pisarza, a nie zamieszczane w perio­ dykach brukowych w celu zarobienia n a życie), zajm ującej fabuły; także chciał czegoś więcej — budował losy bohaterów , kształtow ał je wr imię wyższych celów dydaktycznych i m oralnych. Świadczy o ty m wuele utworów, tak ich ja k Szkarłatne żagle, Szczurołap czy Biegnąca po falach. W słuszności obranej drogi, sw^ego credo literackiego niewątpliwie utw ierdził go także a u to r Wojny:

i pokoju.

18 Ibid. 19 Ibid., 9

.

Z całego arty k u łu w ynika równocześnie niedwuznaczny apel Grina o zwró­ cenie baczniejszej uwagi właśnie n a m oralne znaczenie twórczości L. T ołstoja, na ogólnoludzki, ponadczasowy ch arak ter jego dzieł. Zatem nie ty le sam a m etoda arty sty czn a, nie ty le realizm , poetyka sam a w sobie, co to przejęcie się, „pochylenie nad duszą ludzką” , „nad człowiekiem w ogóle” , jego cierpie­ niam i, rozterkam i, jego upadkiem i wzniosłością zasługuje n a szczególną uw a­ gę. Podkreślenie tych aspektów ta k bliskich autorowi Szkarłatnych żagli odsu­ nęło na dalszy plan istotne różnice w manierze artystycznej, co wcześniej niepokoiło i jątrzyło Grina.

Grin, pisząc swój a rty k u ł o L. Tołstoju, znacznie przerósł wielu współczes­ nych m u krytyków , ponieważ odciął się od ich skrajnego trak tow an ia dorobku L. T ołstoja oraz nie zmierzał do mechanicznego kopiowania jego osiągnięć artystycznych, jak to czyniło wówczas i później wielu pisarzy20. Grin poruszył bowiem w arty k u le spraw y najbardziej istotne — generalia życia, pracy, rozm yślań i poszukiwań starca z Jasnej Polany. I pod tym względem możemy mówić o oryginalności Grina w in terp retacji i adaptow aniu osiągnięć Lwa T ołstoja.

Grin równocześnie przezwyciężył swoje wczesne uprzedzenia do Lwa Tołstoja. Teraz, po rewolucji okazały się one nieistotne i błahe. Nie wspomniał przecież o nich ani razu w swoim artykule. Dostrzegł bowiem w twórczości Tołstoja coś znacznie bardziej istotnego — niezniszczalne, ponadczasowe w artości hum anistyczne.

W tej sytuacji nie dziwi fak t, że Grin związał tę wypowiedź nie tylko ze swoją postaw ą m oralno-estetyczną i arty sty czn ą, lecz także z a k tu aln ą s y tu ­ acją, z rew olucją, z bratobójczą w ojną domow^ą, z przelewem krwi:

Tak — pisał — to Rosja. Rosja w obecnej chwili przeżywa okres męczącej, boha­ terskiej walki z samą sobą, ze swoją przeszłością. Jej oblicze jest przesłonięte ciosami i ranami. D latego właśnie dobrze i koniecznie należy nam przypomnieć co nieco z L. N . Tołstoja, który pisał o tym , jaka ta Rosja jest w swoim uduchowieniu i prawdzie, w swoich porywach i możliwościach, ażeby patrząc na wzniosłość i piękno kroczyć dalej drogą z podbudowaną nadzieją21.

Tę wzniosłość i piękno A. Grin „podbudow yw ał” właśnie wzorcową, dydaktyczną k o n strukcją losów bohaterów", k tó rych zasadniczym im pulsem pozytyw nego działania stała się akty w n a miłość do człowieka (por. Szkarłatne

żagle, Szczurołap), ścisła więź, prawie intym ne obcowanie z przyrodą (przeja­

wiające się praw ie wr każdym porew olucyjnym utworze) i w końcu p raca „d la człowieka, a nie na odw rót” 22. I pod ty m względem m ożem y doszukiw ać się

20 Por. np. Ю. Л ибединский, Рождение героя, Москва—Ленинград 1931 (wyd. II)^ zob. także: С. Шешуков, op. cit., s. 178 - 181.

21 A. Грин, Скромное о великом (Памяти Л. Н. Толстого), op. cit., s. 515. *2 А. Грин, Фабрика Дрозда и Жаворонка, „Пламя” 1919, nr 36, s. 573.

■58 J. L i t w i n o w

u Grina inspiracji tołstojow skich, chociaż już niew ątpliw ie pozbawionych religijnej m istyki i abstrakcyjnej nadziei pow rotu do n a tu ry .

Przedstaw ione wyżej fa k ty i uwagi skłaniają do postaw ienia p o stu latu dalszych bad ań w celu zgłębienia roli i m iejsca Lwa Tołstoja nie tylk o w tw ó r­ czości A leksandra Grina, lecz tak że w całej rosyjskiej literatu rze radzieckiej. W ydaje się bowiem, że wpfyw a u to ra W ojny i pokoju zaważył także n a procesie historycznoliterackim , lub przynajm niej na jego zasadniczym atry b u cie — .aktyw nym stosunku pisarzy wobec społeczeństwa, ich wychowawczej roli.

е ж и л и т в и н о в АЛЕКСАНДР ГРИН И ЛЕВ ТОЛСТОЙ Р е зю м е Автор статьи выдвигает тезис, что влияние Льва Толстого на многих советских писа­ телей гораздо глубже, чем это кажется на основе наблюдений, сделанных до сих пор. Об этом .свидетельствует отношение, между прочим, Александра Грина к великому русскому худож­ нику и моралисту. Постоянное увеличение Грина личностью и произведениями Л. Толстого перевоплотилось, особенно после Октябрьской революции в апологию их морально-эти­ ческого аспекта о значении универсальном, хотя уже без религиозной мистики и абстрактной веры в возвращение к природе. Именно произведения Александра Г рина указывают на тол­ стовское влияние, особенно в отношении моралистики, дидактики, определенной роли пи­ сателя в обществе.

A L E X A N D E R G R IN AND LEO TOLSTOY by

JERZY LITWINOW

S u m m a r y

The author of the article puts forward a thesis that Leo T olstoy’s influence on m any S oviet writers is much more deeper than one m ight think from the hitherto ascertainments. The proof of this is among other things Alexander Grin’s attitu de to the great Russian artist and moralist. The permanent fascination o f Grin w ith L. T olstoy’s personality and work was transformed, especially after th e October Revolution, in an apology o f his moral and ethical attitude o f a tim eless significance, although it was already without religious m ysticism and abstract hope for the return to nature. First of all, A. Grin’s literary works are the evidence of strong inspirations of T olstoy, especially w ith respect t o moralizing and didacticism, the definite role of the writer in the society.