„Ja też nie cierpię polityki”: relacyjna funkcja narzekania*

(1)

M ich a ł P a rzu c h o w s k i

Wydział Zamiejscowy w Sopocie Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej

P syc h o lo g ia J a k o ś c i Ż ycia 2005, tom 4, n r 1 (37-52)

„Ja też nie cierpię polityki”:

relacyjna funkcja narzekania*

Polacy chętnie i często narzekają. Spośród wielu funkcji, jakie wyraża

nie niezadowolenia pełni, artykuł podkreśla nawiązywanie relacji m ię

dzy rozmówcami. Zamieszczano kom entarz zgodny lub niezgodny z to

nem publikowanych przez blogerów (N = 130) treści, a następnie mierzono ich aktywność w 8 dni przed i po manipulacji. Badani wyka

zywali w ięcej aktyw ności w w arunkach kom entarza zgodnego, a w szczególności kom entarza zgodnie narzekającego. Wyniki sugeru

ją, iż wspólne narzekanie prowadzi do zwiększonej aktywności między blogerami, podczas gdy w spólna afirmacja tą aktywność obniża.

Słowa kluczowe: narzekanie, zgodność reagowania, blogi.

A dres do k o resp o n d en c ji: M ichał Parzuchow ski, Szkoła Wyższa Psychologii S połecznej, W ydział Za

m iejscow y w Sopocie, ul. Polna 16 /2 0 ; 8 1 -7 4 5 , Sopot; e -m a il:m p a rz u c h o w s k i@ sw p s.e d u .p l.

* Chciałbym podziękować Bogdanowi Wojciszke za wsparcie merytoryczne oraz inspirację do badania. Dziękuję Adamowi Wojtkiewiczowi za pomoc przy realizacji eksperym entu oraz Wiesławowi Baryle, Marii Parzuchowskiej, Monice Pujdak-Brzezince, Karolowi Kara- siewiczowi i Jackowi Bucznemu za cenne uwagi do wcześniejszych wersji tego artykułu.

(2)

Gdy Nowak spotyka sąsiada Kowalskiego w windzie i wypada mu zagaić roz

mowę krótkim: „Jak Ci leci?", najczęściej w odpowiedzi otrzyma długą listę n e

gatywnych doświadczeń i przemyśleń Kowalskiego, które składają się na dość po

nurą wizję jakości jego życia i otaczającego go świata. Lista się wydłuża, dochodzimy do punktu, w którym monolog przechodzi w rozmowę i ... Nowak po

winien ustosunkować się do wypowiedzi sąsiada. Ma do dyspozycji przynajmniej trzy rodzaje reakcji: potwierdzanie, pocieszanie i zaprzeczanie (Wojciszke, Bary

ła, 2002).

Potwierdzając, Nowak będzie przyznawał rację poglądom Kowalskiego (ponie

waż najczęstszym tem atem narzekania Polaków jest polityka, prawodpodobna od

powiedź Nowaka to: „Rzeczywiście, politycy to oszuści i złodzieje") lub wyrażał podobne niezadowolenie z opisywanej przez niego sytuacji („Mnie też wkurzają te wszystkie afery"). Nowak mógłby również pocieszać swojego sąsiada. Pocieszanie może przyjąć formę odwracania uwagi od spraw wywołujących niezadowolenie („Ale za to jak nam Małysz skacze!") lub wskazania na dobre strony sytuacji wy

wołującej niezadowolenie („Dobrze, że ujawniają te afery, dzięki tem u szukają winnych"). W końcu Nowak może zdecydować się na zaprzeczanie wizji świata prezentowanej przez Kowalskiego. Tu również ma co najmniej dwie możliwości:

może kwestionować zasadność wyrażania niezadowolenia („Nic nie zmienimy n a

rzekając na uczciwość polityków") lub przedstawić kontrargum enty w postaci afirmacji świata („Nasi politycy nie są wcale mniej uczciwi od innych - są bardziej ludzcy i dzięki nim wieczorne wiadomości są ciekawsze").

O tym, jak długo potrw a ta i kolejne rozmowy obu Panów oraz czy sąsiedzka znajomość przerodzi się w przyjaźń, czy ograniczy się do zdawkowo wymienia

nych powitań, zależy w dużej mierze od odpowiedzi udzielonej przez Nowaka. Ni

niejszy artykuł omawia konsekwencje potwierdzania lub zaprzeczania w odpo

wiedzi na narzekanie lub afirmację dla nawiązywania relacji między rozmówcami.

Kulturalne narzekanie

Tak jak kulturalnem u (przestrzegającemu norm opisujących podobne interak

cje) Nowakowi wypadało zagadnąć swojego sąsiada podczas jazdy windą, tak kul

turalnem u Kowalskiemu wypadało wyrazić swoje niezadowolenie. Smith (Wielka Brytania) lub Williams (USA) w tej samej sytuacji najprawdopodobniej odpowie

działby afirmacją, Kowalski raczej ponarzeka. Z licznych sondaży oraz badań ze

społu Wojciszke (Wojciszke, Pieńkowski, Krzykowski, 1995; Baryła, Wojciszke, 2000; Wojciszke, Baryła, 2002; Szymków, Wojciszke, Baryła, 2003) wynika, że Po

lacy przestrzegają norm kultury narzekania, która składa się z trzech elementów:

normy negatywności św iata społecznego, normy wyrażania niezadowolenia oraz skryptów narzekania.

(3)

„Ja też nie cierpię polityki": relacyjna funkcja narzekania 39

Po pierwsze, wypada nam opisywać świat w ciemnych kolorach, co precyzuje norm a negatywności świata społecznego. Polacy od wielu lat negatywnie komen

tują sytuację finansową swojej rodziny, perspektywy na przyszłość i sytuację w kraju, choć na przestrzeni lat objętych badaniami rządy obejmowali politycy o skrajnie różnej polityce społeczno-gospodarczej (Wojciszke, Baryła, 2005). Mi

mo iż jakość życia m aterialnego Polaków raczej się poprawia niż pogarsza, jakość naszego życia wewnętrznego najchętniej komentujemy negatywnie. Z analiz CBOS wynika, że Polacy nadal negatywnie komentują ceny żywności czy benzyny, choć za średnie miesięczne wynagrodzenie mogą ich kupić znacznie więcej niż przed 15 laty (Cybulska, 2004).

Polacy uważają, że świat jest niesprawiedliwy i czują się krzywdzeni przez abs

trakcyjne osoby i instytucje: bogacących się, rząd czy prezydenta (Baryła, Wojcisz

ke, 2000). Właśnie abstrakcyjność przedmiotu narzekania wydaje się ograniczać działanie norm y negatywności świata społecznego. Z namacalnych i bliskich nam kwestii, takich jak życie rodzinne, 90% Polaków deklaruje zadowolenie (Czapiński, 1993), podczas gdy sprawy bardziej ogólne, odległe i bez naszego wpływu (sytu

acja polityczna kraju czy stan służby zdrowia) stają się centralnym obiektem na

rzekania. Z badań eksperym entalnych Wojciszke i Baryły (2002) wynika, że oceny cech „przeciętnego ucznia" ulegały znaczącemu unegatywnieniu, jeśli badani oce

niali ucznia abstrakcyjnego (badani proszeni byli o wyobrażenie sobie przeciętne

go ucznia) niż gdy przedm iotem ich oceny była konkretna osoba przywołana z pa

mięci (badani proszeni byli o zapisanie inicjałów ucznia, który jest ilustracją przeciętności).

Po drugie, Polakom w ypada mówić źle o w łasnych dośw iadczeniach i źle się z nimi czuć, do czego zobowiązuje nas norm a negatyw ności stanów em ocjonal

nych. Polscy studenci pytani przez Dolińskiego (1996) przez kolejne sto dni o sam opoczucie, skłonni są twierdzić, że zwykle czują się gorzej niż zwykle, w odróżnieniu od studentów am erykańskich, którzy zwykle czują się lepiej niż zwykle (Johnson, 1937). Jednorazow e pytanie o sam opoczucie skierow ane do reprezentatyw nej próby Polaków („Jak się Pani/Pan dzisiaj czuje?") przyniosło kolejne potw ierdzenie dla tezy o norm ie negatyw ności stanów em ocjonalnych (Wojciszke, Baryła, 2002). Polowa respondentów logicznie odpowiedziała, że czują się tak jak zwykle, jed n ak spośród pozostałych praw ie dw ukrotnie więcej czuło się gorzej (30% ankietowanych), a nie lepiej niż zwykle (16%), a odsetek osób czujących się gorzej niż zwykle rósł wraz z wiekiem badanych. W innym sondażu tylko co czw arty Polak twierdzi, że „W Polsce w ypada głośno mówić o swoim szczęściu", natom iast połowa respondentów ogólnopolskiej próby zgadza się z tw ierdzeniem , że „Polacy lubią narzekać bez powodu" (Czapiński, 1993).

Po trzecie, kulturę narzekania wzmacnia fakt, iż wyrażamy niezadowolenie w sposób skryptowy. Choć brakuje przekonujących dowodów empirycznych na

(4)

działanie skryptu narzekania, z potocznych obserwacji wnioskować można, że marudzenie je st szeroko podzielanym wzorem zachowań społecznych. Spotkania w gronie rodzinnym lub rozmowy wśród pracowników (nawet gdy dotyczą wyda

rzeń jednoznacznie pozytywnych, np. urodziny cioci czy zakończony projekt) prze

ważnie w dziwny sposób wieńczą dyskusje o aferach politycznych, wysokich po

datkach, fatalnej pogodzie, a w końcu problemach ze zdrowiem poszczególnych uczestników spotkania. Szybko okazuje się, że zebrani licytują się komu je st go

rzej i kto doświadczył w życiu większego cierpienia (Kowalski, 1996; Wojciszke, Baryła, 2002).

Jak Polak z Polakiem

Choć rzeczywistość nie je st ani tak czarna, jak chcą ją widzieć nawykowo m a

rudni, ani tak różowa, jak wydaje się nawykowo optymistycznym, barwy, w jakich spostrzegamy świat są istotnym elem entem dla nawiązywanych przez nas spo

łecznych interakcji. Wyrażanie niezadowolenia wśród uczestników kultury narze

kania pełni co najmniej dwie funkcje na rzecz relacji nawiązywanych między ludźmi: pozwala ustalić grupę tożsamościową rozmówcy i przynosi rozmówcy aprobatę partnera, co pozwala nawiązać bliższe z nim kontakty (por. Kowalski, 1996; Wojciszke i Baryła, 2002).

Od wspólnot duchowych po stowarzyszenia Anonimowych Alkoholików lubimy czuć się częścią większej grupy osób ceniących podobne wartości, posiadających podobne postawy czy zmagających się z podobnymi problemami (Król, Król, Wie

czorkowska, 2002). Narzekając uzgadaniamy wspólny pogląd na otaczającą rze

czywistość i rozpoznajemy, czy rozmówca należy do naszej grupy tożsamościowej (Doliński, 2005; Szymków, Wojciszke i Baryła, 2003). Zamiast pytać partnera wprost o wyznawane wartości, możemy np. narzekać na dzisiejszą młodzież, któ

ra posiada je w tak nikłym stopniu. Jeśli nasz rozmówca potwierdzi naszą wizję świata, utwierdzimy się w przekonaniu, że wartości te są dla niego równie waż

nym kryterium oceny innych, co zgodnie z koncepcją B erne'a (1971) pogłębi n a

szą relację.

Chroniczne narzekanie w kraju, którego mieszkańcy wyznają kulturę afirmacji skazywałoby nas na niezrozumienie, etykietkę m arudy i społeczny ostracyzm.

W Polsce osoby wyrażające niezadowolenie nie m uszą obawiać się takich konse

kwencji. Wręcz przeciwnie, to wyrażanie zadowolenia na niektóre tem aty naraża na niezrozumienie i wywołuje powątpiewanie w zdolności do oceny intelektual

nej zjawiska wywołującego zadowolenie (Amabile, 1983). W serii eksperym entów Szymków z zespołem (2003) badani oglądali krótkie dialogi w wykonaniu akto

rów, z których jeden mówił na tem at skłaniający do narzekania bądź afirmacji, na co drugi z rozmówców reagował zaprzeczaniem bądź potwierdzaniem. Jak się

(5)

okazało, osoba odpowiadająca na wypowiedź partnera była oceniana jako bardziej adekwatna i milsza, kiedy reagowała na partnera w sposób kompatybilny (po

tw ierdzała narzekaniem na narzekanie lub afirmacją na afirmację). Oceny ade

kwatności i sympatyczności rozmówcy zwiększało narzekanie, a obniżało, gdy tem at rozmowy nie sprzyjał narzekaniu (np. polityka vs. wakacje).

Trudności w przerw aniu wspólnego narzekania wynikają również z reguł kon- wersacyjnych, które wspierają kompatybilne reagowanie (potwierdzanie) na part

nera interakcji (Fiedler, Schmid, 2001; Higgins, 1981, za Szymków, Wojciszke i Baryła, 2003). Tak częste w potocznej obserwacji rytuały narzekania są wyni

kiem błędnego koła negatywnej ekspresji. Słuchający narzekania często czują się w obowiązku sami narzekać (Stiles, 1987). Zdaniem Kowalski (1996), wysłuchi

wanie narzekania powoduje u odbiorcy wzajemną chęć do narzekania z powodu:

obniżenia progu wyrażania niezadowolenia, obciążenia poznawczego oraz chęci do „przebicia" rozmówcy w rozmiarze odczuwanego nieszczęścia (rozmówcy za

czynają się licytować). Wojciszke i Baryła (2002) udowodnili, że wysłuchiwanie cudzego narzekania skutecznie obniża nastrój badanych zarówno w minutę, jak i w 30 m inut po wysłuchaniu wypowiedzi osoby narzekającej (w porównaniu z grupą kontrolną, która niczego nie słuchała). Zarażanie się negatywnym nastro

jem partnera je s t m echanizmem podtrzymującym kulturę narzekania.

Interakcje wirtualne

Badania eksperym entalne nad wpływem narzekania na naw iązywane relacje napotykają trudności natu ry metodologicznej. Manipulowanie zakresem afirm a- cji bądź narzekania w interakcji między partneram i wym aga kontroli poziomu ekspresji pozytywnej lub negatyw nej przez jednego z rozmówców (pomocnik eksperym entatora) przez cały czas trw ania rozmowy. Z podejm owanych prób wynika jednak, że wyrażanie niezadowolenia szybko „zużywa" pomocników i po chwili narzekanie wydostaje się spod naukowej kontroli. Szymków, Wojciszke i Baryła (2003) wykorzystali ciekawy efekt stopniowego wygaszania nagrania toczącej się rozmowy aktorów, prosząc badanych o ocenę, jak długo jeszcze po

trw a ta rozmowa. Ocena szans kontynuacji rozmowy okazała się wyższa w w a

runkach kompatybilnego reagow ania (wspólnej afirmacji bądź narzekania) niż niekom patybilnego (rozbieżności emocjonalnego tonu). Przewidywana przez ba

danych długość konwersacji i spostrzegana głębokość kontaktu okazały się naj

większe, gdy obaj uczestnicy rozmowy zgodnie narzekali na tematy, które na

rzekaniu sprzyjają. Celem p rezentow anego tu b adania była replikacja uzyskanego przez Szymków, Wojciszke i Baryłę (2003) wyniku dla perspektyw y aktora, w otoczeniu, gdzie interakcje interpersonalne podlegają większej kon

troli - w Internecie.

(6)

Z roku na rok coraz więcej ludzi kontaktuje się ze sobą za pomocą sieci In ter

net (Henne, 2004). Jedną z form interakcji w sieci są publiczne pamiętniki - blo

gi. Blog to w języku polskim neologizm pochodzący od angielskiego weblog ( web - internetowy, log - dziennik; Barger, 1999) i oznacza często aktualizowane pry

watne strony WWW zawierające kolejne notki (wpisy) oznaczone datą. Na począt

ku 2001 roku pow stał pierw szy polski serwis blogowy (pod adresem : www.blog.pl) umożliwiający łatwe umieszczanie treści prywatnych w Internecie.

W 3 lata później liczba zarejestrowanych w nim użytkowników (blogerów) prze

kroczyła 100 tys. Dziś niemal każdy krajowy portal umożliwia założenie bloga, a Polscy blogerzy są jednym i z najaktywniejszych na świecie (5, miejsce pod względem liczby blogów pisanych w danym języku, Nitle, 2004). Blogi w założe

niu stanowią elektroniczną odmianę tradycyjnych pamiętników zamykanych na klucz w szufladzie. W praktyce zaś, mechanizm bloga umożliwia jedynie łatwe za

mieszczanie dowolnych treści w Internecie, obarczając odpowiedzialnością użyt

kownika serwisu za m ateriały i treści, które na nim zamieszcza (Brown, 2002).

Dzięki anonimowości i kontroli nad rozwojem interakcji z czytelnikami, blogerzy ujawniają tam często głęboko skrywane i intymne uczucia (McKenna, Bargh, 2000). Z drugiej strony, bardzo zabiegają o interakcje z czytelnikami. Komentarze zamieszczane przez czytelników do poszczególnych notek autora i statystyki od

wiedzin bloga są dla autorów bardzo ważne (Kawaura, Kawakami i Yamashita, 1998). Publikujący w sieci podejmują wiele działań w celu zwiększenia popular

ności swojego pamiętnika (płatne wiadomości tekstowe publikowane na stronie głównej, wpisy do księgi gości innych blogerów, komentarze umieszczane do no

tek innych blogerów czy łączenie blogów wzajemnymi odnośnikami). Zdecydowa

na większość badanych spytana o motywy publikacji treści prywatnych w sieci In

ternet, twierdziła, że dzięki tem u mają szansę pełniej wyrazić siebie i być częścią społeczności blogerów (Parzuchowski, 2003), a ponad połowa ankietowanych de

klarowała, że śledzi statystyki odwiedzin swojego bloga.

W omawianym badaniu sprawdzano, czy komentarz potwierdzający lub za

przeczający zamieszczony do notki afirmującej lub narzekającej wywrze istotny wpływ na liczbę treści zamieszczanych przez blogera oraz czytelników jego blo

ga. Zakładano, że więcej treści wywołają komentarze zgodne (Schwarz, 1994, za Wojciszke i Baryła, 2002). Po drugie, przewidywano, że zgodnie z błędnym kołem negatywnej ekspresji, największą interakcję ze strony autora błoga i innych czy

telników będą wywoływały komentarze narzekające w odpowiedzi na notkę na

rzekającą (por. Szymków, Wojciszke i Baryła, 2003).

(7)

Metoda

Osoby badane i plan badania

Wylosowano 300 aktywnych blogerów, od których pobrano ostatnią opubliko

waną przez nich notkę. Następnie 1258 sędziów kompetetnych (nieznąjących hi

potez eksperymentalnych) odpowiedziało na zaproszenie (wysiane do 5000 loso

wych blogerów) do sędziowania zarchiwizowanych notek. Sędziowie oceniali notki innych blogerów jedynie na skali tonu emocjonalnego 11-stopniowej skali od -5 („treść zdecydowanie narzekająca") do +5 („treść zdecydowanie afirmująca").

Średnio wszystkie notki zostały ocenione jako neutralne (M = 0,20; SD = 3,19).

58 notek zostało ocenionych jako zdecydowanie narzekające (M < -2,5), zaś 72 notki jako zdecydowanie afirmujące (M > 2,5). Do losowych blogów dodano czte

ry podwójne komentarze potwierdzające lub zaprzeczające ton emocjonalny notki, tworząc w ten sposób cztery warunki badania (patrz tabela 1). Mierzono aktywność blogerów i jego czytelników podczas ośmiu dni przed i po manipulacji.

Procedura i pomiar zmiennych zależnych

Notkę narzekającą lub afirmującą dwóch rzekomych „internautów" komentowało narzekaniem (na tem at skłaniający do narzekania: polityka) lub afirmacją (wakacje).

Oba komentarze były dodane jednocześnie na wszystkich analizowanych blogach, w jednobrzmiącej wersji, w odstępie 15 minut (dokładną treść komentarzy prezen

tuje tabela 1). Powstały w ten sposób cztery warunki eksperymentalne: (1) NN not

ka narzekająca, którą skomentowano w tonie narzekającym (potwierdzanie), (2) NA notka narzekająca, którą komentowano w sposób afirmujący (zaprzeczanie), (3) AN notka afirmująca, skomentowana w tonie narzekającym (zaprzeczanie) i (4) AA not

ka afirmująca i komentarze afirmujące (potwierdzanie). Grupę kontrolną stanowiły 53 blogi, które nie otrzymały w badanym okresie manipulowanych komentarzy

Tabela 1. Manipulacja eskperym entalna: cztery wersje komentarzy (zgodne lub niezgod

ne z tonem notki) dodane do notek afirmujących bądź narzekających NA: K om entarze Afirmujące Zaprzeczające (Niezgodne)

Ola: Myślę, że nie masz powodów do narzekań! Ja najchętniej piszę o wakacjach? A ty?

Yahoo: Zgadzam się z Olą: Urlop, wakacje, podróże. Tylko o tym marzę! :-) AN: K om entarze Narzekające Zaprzeczające (Niezgodne)

Ola: Nie m asz się z czego cieszyć! Wokół mnie wszyscy gadają o Samoobronie, Lepperze albo Millerze... Ręce opadają. Nic mi się nie chce...

(8)

cd. tab. 1

Yahoo: Zgadzam się z Olą - nic się w tym kraju nie zmieni, jeśli tacy ludzie będą nas re prezentować!! :-(

NN: Komentarze Narzekające Potwierdzające (Zgodne)

Ola: Widzę, że mamy podobnego dola. Wokół mnie wszyscy gadają o Samoobronie, Lep

perze albo Millerze... Ręce opadają! Nic mi się nie chce...

Yahoo: Zgadzam się z Olą - nic się w tym kraju nie zmieni, jeśli tacy ludzie będą nas re

prezentować!! :-(

AA: Komentarze Afirmujące Potwierdzające (Zgodne)

Ola: Podoba mi się tw oja strona i sprawy, o których piszesz. Ja najchętniej piszę o wa

kacjach? A ty?

Yahoo: Zgadzam się z Olą: Urlop, wakacje, podróże. Tylko o tym marzę! :-)

Aktywność wylosowanych blogerów rejestrowano przez osiem dni przed i osiem dni po um ieszczeniu komentarzy. Statystyki aktywności autora bloga oraz komentarzy innych czytelników są dobrym wskaźnikiem relacji nawiązywa

nych między internautam i. Kawaura i inni (1998) udowadniają, że blogerzy pu

blikują więcej treści, gdy otrzymują więcej kom entarzy od czytelników. Różnica w liczbie publikacji ([1] liczba, [2] długość i [3] odstęp godzinowy między notka

mi) oraz liczbie interakcji między czytelnikami ([4] liczba komentarzy) po i przed manipulacją posłużyły za wskaźniki zmiennych zależnych. Dodatnia wartość róż

nicy sugeruje, że treści po manipulacji przyrosło (lub odstęp się wydłużył), ujem na oznacza, że liczba treści po manipulacji spadła (lub odstęp między notkami uległ skróceniu).

Wyniki

Zebrane dane przeanalizowałem odrębnie dla każdej zmiennej zależnej w dwuczynnikowym modelu analizy wariancji: 2 (ton notki: narzekanie vs afirma- cja) ^X2 (zgodność komentarzy: potwierdzające vs zaprzeczające).

Średnie i odchylenia standardow e zmiennych zależnych oraz w artość staty styk t-S tu d en ta weryfikujących czy średnia różni się istotnie od zera p rezen tu je tabela 2.

(9)

Tabela 2. Średnie, odchylenia standardow e oraz wartości statystyki t - S tudenta testow anej weryfikujące, czy poszczególne średnie istotnie różnią się od zera

Ton notki Ton komentarza Zgodność N Różnica w liczbie dodanych notek

Różnica w liczbie dodanych znaków

Różnica w liczbie dodanych komentarzy

Afirmacja Afirmacja 37 M = -0 ,2 4 ; SD = 1,32

t (36) = 1,12; p = 0,27

M = -96 ,4 8 ; SD = 1337,56 t (36) = 0,44; p = 0,66

M = -4,1 6 ; SD = 6,60 t (36) = 3,84; p < 0,001

Narzekanie Narzekanie

Zgodne

30 M = 1,19; SD = 1,64 t (29) = 3,96; p = 0,001

M = 1262,50; SD = 2037,05 t (29) = 3,39; p = 0,002

M = 6,06; SD = 9,20 t (29) = 3,61; p = 0,001

Afirmacja Narzekanie 35 M = -0 ,4 9 ; SD = 1,52

t (34) = 1,89; p = 0,07

M = -213,8; SD = 2801,36 t (34) = 0,45; p = 0,65

M = -3,7 7 ; SD = 12,27 t (34) = 1,82; p = 0,08

Narzekanie Afirmacja

Niezgodne

28 M = -0 ,5 7 ; SD = 1,64 t (27) = 1,84; p = 0,07

M = -698,18; SD =1888,59 t (27) = 1,95; p = 0,06

M = -4 ,3 2 ; SD = 11,16 t (27) = 2,05; p = 0,05

Grupa kontrolna

53 M = -0 ,2 5 ; SD = 2,33 t (52) = -0 ,7 6 ; p = 0,45

M = -393,87; SD = 2772,87 t (52) = -1,0 3 ; p = 0,31

M = -1,6 7 ; SD = 8,57 t (52) = -1,4 1 ; p = 0,17

Ja też niecierpię polityki": relacyjnafunkcja narzekania

(10)

Liczba notek

Analiza różnicy w liczbie publikowanych notek na blogach poddanych m anipu

lacji wykazała efekt zgodności komentarza do tonu notki: F (1,126) = 13,86;

p < 0,001. Ogólnie rzecz biorąc, komentarze zaprzeczające tonowi wypowiedzi blogera (NA i AN) wpływają hamująco (odpowiednio M = -0,57; SD = 1,64;

i M = -0,49; SD = 1,52) na aktywność blogerów, podczas gdy kom entarze po

twierdzające aktywności nie zmniejszają (AA: M = 0,40; SD = 1,62) lub istotnie ją zwiększają (NN: M = 1,19; SD = 1,64). Jednak interpretowalność tego efektu jest ograniczona istotną interakcją tonu wypowiedzi ze zgodnością komentarza:

F{ 1,126) = 7,96; p < 0,05. Jak ilustruje rycina 1, komentarz niezgodny (NA i AN) hamuje aktywność blogera niezależnie od tego, czy notka była narzekająca czy afirmująca, podczas gdy komentarz zgodny istotnie zwiększa liczbę notek publi

kowanych przez właściciela bloga, ale tylko, jeśli komentowana notka była narze

kająca.

Rycina 1. Różnica w liczbie o p u b lik o w an y ch n o te k w reak cji n a zgodny bądź n iezg o d n y k o m e n ta rz do tonu notki afirm u jącej lub n arz e k a ją c e j

Długość notek

Jak widać na rycinie 2, dla liczby znaków wykorzystanych w publikacjach przed i po manipulacji uzyskano podobny wzorzec wyników. Interpretacja efektu głównego zgodności kom entarza F (1,126) = 13,86; p < 0,05 (blogerzy publiku

ją więcej treści, gdy komentarz jest zgodny, niż gdy komentarz jest niezgodny z tonem notki) ponownie je st ograniczona istotną interakcją tonu wypowiedzi

(11)

i komentarza: F (1,126) = 6,27; p < 0,05, której sens jest następujący: komen

tarz zgodny wzmaga aktywność blogera (dłuższe notki w odpowiedzi na NN) lub jej nie zmienia (AA) (M = 512; SD = 1806), podczas gdy komentarz niezgodny wywołuje notki tak samo długie (AN) lub krótsze (NA) niż przed manipulacją (M =

= -4 2 9 ; SD =2432).

Rycina 2. R óżnica w liczbie op u b lik o w an y ch znaków w reakcji n a zgodny b ąd ź n ie z g o d n y k o m en tarz do to n u n o tk i a firm u ją c e j lu b n arzek ającej

Liczba komentarzy

Uzyskano efekt główny tonu wypowiedzi: F (1,126) = 7,57; p <0,05. Jeśli not

ka została oceniona jako zdecydowanie afirmująca, to blog ten cieszył się istotnie mniejszą popularnością (M = -3,97; SD = 9,71) wśród komentujących czytelników niż blog zawierający notkę narzekającą (M = 1,05; SD = 11,37). Istotny jest rów

nież efekt zgodności komentarza: F ( 1,126) = 8,07; p < 0,01, jednak jego intepre- towalność ogranicza istotna interakcja tonu wypowiedzi i komentarza: F (1,126) =

= 9,39; p < 0,01. Więcej kolejnych komentarzy wywołuje jedynie zamieszczenie komentarza narzekającego w odpowiedzi na notkę narzekającą (NN), podczas gdy pozostałe komentarze (NA, AN, AA) istotnie osłabiają chęć innych czytelników do zamieszczania swoich uwag. Rezultaty analiz prezentuje rycina 3.

(12)

K o m e n ta rz n ie z g o d n y K o m e n ta rz z g o d n y 5 -

- 5

Ton notki

A firm ujący Narzekający

Rycina 3. Różnica w liczbie d o d a n y c h k o m en tarzy w reakcji n a zg odny b ąd ź n iezg o d n y k o m e n ta rz do to n u notki afirm u jącej lub n arzek ającej

Komentarze afirmujące wydłużają średni odstęp godzinowy między publiko

wanymi przez blogera notkami. Różnica w średnim odstępie godzinowym między notkami w okresie przed i po manipulacji jest istotna statystycznie w grupach NA i AA (t (46) = 1,87; p = 0,07 i t (76) = 2,24; p = 0,03), podczas gdy różnica w średnim odstępie między notkami przed i po manipulacji dla grupy kontrolnej NN i AN jest nieistotna statystycznie (t < 0,05). Komentarz negatywny (zarówno zgodny, jak i niezgodny z tonem emocjonalnym notki) nie zmieniał tem pa za

mieszczania kolejnych notek przez blogera, podczas gdy komentarz pozytywny (zarówno zgodny, jak i niezgodny) powodował, że odstęp między notkami był większy niż przed manipulacją.

Wyniki zdają się potwierdzać istnienie kulturowej normy narzekania, która podtrzymuje narzekanie w interakcjach między internautam i. Pojawił się oczeki

wany efekt zgodności, efekt tonu wypowiedzi i efekt normatywności narzekania.

Zgodnie z przypuszczeniami, różny ton komentarza wywarł istotnie różny wpływ na aktywność blogera i jego interakcje z innymi czytelnikami. Efekt zgodności po

lega na tym, że komentarze od czytelnika nie zmieniały aktywności autora bloga lub prowokowały do większej liczby publikacji, jeśli potwierdzały wizję świata prezentowaną przez autora (były zgodne z tonem opublikowanej notki, tj. afir-

Odstęp między notkami

Dyskusja

(13)

macja na afirmację lub narzekanie na narzekanie), podczas gdy komentarze za

przeczające (niezgodne) istotnie hamowały aktywność blogera oraz innych inter

nautów. Efekt tonu wypowiedzi również nie budzi wątpliwości: jeśli notka zosta

ła oceniona jako zdecydowanie narzekająca, to blog ten cieszył się większą popularnością wśród czytelników (komentarze) i samego autora bloga (notki) niż blog zawierający notkę zdecydowanie afirmującą. Można zauważyć również efekt normy narzekania: co oznacza, iż niezależnie od tem atyki notki (w procedurze sę

dziów kom petentnych ocenie podlegał jedynie jej ton: afirmujący lub narzekają

cy) złamanie norm y narzekania (komentarz afirmujący) powodowało obniżenie liczby publikowanych treści i interakcji z czytelnikami.

Choć badanie przeprowadzono na internautach prowadzących blogi, bardzo specyficznej i bardzo nielicznej grupie Polaków, wyniki są spójne z badaniam i pro

wadzonymi na próbach reprezentatywnych i studentach. Zamieszczenie komen

tarza narzekającego do notki narzekającej wywołuje najwięcej aktywności bloge

ra i pozostałych czytelników pamiętnika we wszystkich pomiarach. Jest to spójne z wynikami Szymków, Wojciszke i Baryła (2003), którzy ustalili, że narzekanie podnosi oceny osób, które narzekają w zgodzie z regułam i społecznymi, tj. norm ą narzekania (na tematy, na które narzekać wypada) oraz w zgodzie z regułą zgod

ności (gdy narzeka również przedmówca).

Dlaczego jednak narzekanie wydłuża kontakt między internautam i, podczas gdy wspólne wyrażanie zadowolenia w najlepszym razie go nie zmienia? Dlacze

go wypada nam narzekać, gdy nasz rozmówca rozpocznie? Narzekanie nie musi odzwierciedlać uczuć człowieka i jego postawy względem obiektu narzekania, ale może służyć nawiązaniu bądź utrzymaniu relacji interpersonalnych (wzbudzenie sympatii czy akceptacji, zapotrzebowania na zrozumienie, zaproszenie do wspól

noty oraz bliższego kontaktu). Skelton i Pennebaker (1982, za Pennebaker, 2001) udowadniają, że narzekanie na stan zdrowia nie zawsze wiąże się z rzeczywisty

mi problemami, często zaś polega na udawaniu chorego, bo wiąże się to z zainte

resowaniem czy współczuciem ze strony otoczenia i unikaniem stresu. Zgłaszanie licznych symptomów chorobowych może być również skuteczną m etodą samo- utrudniania, chroniącą Ja przed spodziewaną porażką (Szmajke, 1996; Pyszczyn- ski, 1982). Zdaniem Szmajke (1996), narzekanie jest w Polsce również norm atyw nym sposobem na wyrażenie szczęścia. Narzekając na ciężar obowiązków płynących z sukcesu, komunikujemy rozmówcy, że wiedzie nam się świetnie, nie łamiąc norm y skromności, która zabrania samochwalstwa. Taka strategia auto

prezentacji zbliża ludzi wyznających kulturę narzekania. Dzięki utyskiwaniom możemy również budować wizerunek osoby o wyjątkowych standardach, którą niełatwo je st zadowolić. Autorzy negatywnych recenzji literackich są oceniani ja ko okrutni, ale bardziej inteligentni i kompetentni od autorów recenzji pozytyw

nych (Amabile, 1983). Wyliczanie wad i braków obejrzanej sztuki czy filmu suge

ruje znawstwo i dobry gust krytykującego. Odpowiedź zaprzeczająca takiem u

(14)

narzekaniu może być interpretow ana jako przejaw niekompetencji. Afirmowanie na tem at wypitego przed chwilą wina, podczas gdy współbiesiadnicy krytkują je go jakość, może sugerować, że nie dostrzegamy złożoności bukietów napoju i za

dowalamy się trunkam i gorszej jakości. Z tym wnioskiem wydają się być spójne ustalenia Wojciszke i Baryły (2001), którzy dowodzą, że osoby o chronicznej skłonności do narzekania oceniają osoby afirmujące jako mniej moralne, mniej łu

biane przez innych i płytkie.

Nasuwa się więc dość sm utny wniosek: narzekanie na tem aty do narzekania skłaniające wydaje się dobrym sposobem inicjowania relacji interpersonalnych.

Choć serca ludzi nawiązujących prawdziwie głębokie relacje przepełnia poezja o gołębiach i amorach, to już cieplejsze uczucia względem swojej osoby wywoła

my opowiadając nie o pięknej pogodzie, ale o polityce, strasznym stanie polskich dróg lub służby zdrowia. W Polsce to wspólne narzekanie wydaje się być sposo

bem na nawiązanie dłuższych i częstszych interakcji, obfitujących w większą licz

bę mierzalnych wskaźników, takich jak liczba wypowiadanych słów czy chęć do podejmowania kolejnych kontaktów.

Wracając do sąsiadów stojących w ciszy w windzie, jeśli Nowak chce szybko wysiąść i nie zależy mu na nawiązaniu bliższej relacji z sąsiadem, może odwrócić uwagę od przedmiotu utyskiwania Kowalskiego lub zaprzeczyć jego poglądom, w przeciwnym wypadku, niezależnie od własnych poglądów, powinien raczej od

powiedzieć „Ja też nie cierpię polityki".

Ograniczenia

W omawianym badaniu nie kontrolowano tematyki notki, którą komentowano.

Komentarze były zamieszczane jedynie według klucza zgodności lub niezgodno

ści z tonem emocjonalnym notki, wykorzystując tem aty norm atywne dla narzeka

nia (polityka) i afirmacji (wakacje). Przyszłe badania m uszą uwzględniać również tematykę komentowanych notek, co pozwoli na oddzielenie wpływu zgodności vs niezgodności tem atu i tonu notki i komentarza. W przyszłych badaniach należy wykorzystać tem aty wyrównane na skali normatywności afirmacji i narzekania oraz prowokujące do jednakowo długich wypowiedzi. W obecnym badaniu nie można wykluczyć alternatywnego wyjaśnienia, iż to sam tem at wypływał na czę

stotliwość komentarzy i kolejnych notek blogerów.

(15)

Bibliografia

A m abile T.M. (1983). Brilliant b u t cruel: Perceptions o f n eg ativ e ev alu ato rs. Journal o f E x p erim en ta l Social Psychology, 19, 1 4 6 -1 5 6 .

B arger J. (1999). O rien tatio n FAQ for th e Robot W isdom Weblog. Źródło: http ://w w w .ro b o tw isd o m .c o m / w e b lo g s/o rien ta tio n .h tm l. Pobrano 20 m arca 2001 r.

B aryła W., Wojciszke B, (2000). S tru k tu ra i korelaty poczucia krzyw dy Polaków w roku 1994 i 1998. Cza

so p ism o P sychologiczne, 6, 2 6 7 -2 7 6 .

B erne E. (1971). W h a t do you sa y a fter you sa y hello? New York: Grove Press.

Brown M. (2002), Weblogs Are a Growing Phenom ena. The Salt Lake Tribune. Źródło: http ://w w w sltrib.com / 2 0 0 2 /o c t/1 0 1 4 2 0 0 2 /m o n d a y /m o n d a y .h tm . Pobrano 11 k w ietnia 2003 r.

Cybulska A. (2004). S a m o p o czu cie P olaków w latach 1 9 8 9 -2 0 0 4 . W arszaw a: CBOS.

Czapiński J. (1993). Polski G eneralny S o n d a ż D obrostanu Psychicznego. W arszaw a-O lsztyn: Pracow nia W ydaw nicza PTP.

Doliński D. (1996). T he m y ste ry o f Polish soul. B. W. Jo h n so n 's effect a R ebours. E uropean Journal o f Social Psychology, 26, 1 0 0 1 -1 0 0 6 .

Doliński D. (2005). O tym co pozytyw nego m oże w yniknąć z narzekania, [w]: M, D rogosz (red.). J a k Po

lacy przegryw ają? Ja k Polacy w ygryw ają? (s, 5 3 -6 9 ), Sopot: G dańskie W ydaw nictw o Psychologiczne.

Fiedler K„ Schm id J. (2001). H o w language co n trib u tes to p ersiste n ce o f ste re o ty p e s as well as other, m o re general in terg ro u p issues, [w:] R. Brown, S. G aertn er (red.). Blackwell H andbook of Social Psy

chology In terg ro u p Process. Oxford: Blackwell, 2 6 3 -2 8 0 .

H en n e K. (2004). I n te rn e t - n o w a tech n ik a b ad ań w psychologii. N o w in y Psychologiczne, 2, 5 -3 1 . Jo h n so n W.B. (1937). Euphoric and d e p re sse d m ood in norm al subjects. C haracter and Personality, 6,

7 9 -9 8 .

K aw aura Y., K aw akam i Y., Y am ashita K. (1998). K eeping a diary in cyberspace. Ja p a n ese Psychological R esearch, 40, 4, 2 3 4 -2 4 6 .

Kowalski R.M. (1996). C om plaints a n d com plaining: Functions, a n te c e d e n ts, and c o n seq u en ces. P sy

chological B ulletin, 119, 1 7 9 -1 9 6 .

Król G„ Król D„ Wieczorkowska G. (2002), Rola interakcji w wyjaśnianiu percepcji gru p społecznych, [w:]

M. Lewicka, J. Grzelak, (red.). Jednostka i społeczeństwo. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

McKenna K.Y.A., B argh J.A . (2000). Plan 9 From Cyberspace: T he Im plications of th e In te rn e t for Per

sonality and Social Psychology. P ersonality & Social Psychology R eview , 4, 5 7 -7 5 .

Nitle (2004). Blog C ensus: L anguages, N ational In stitu te for Technology an d Liberal E ducation. Źródło:

h ttp ://w w w .b lo g c e n su s.n e t/? p a g e = la n g . Pobrano 12 czerw ca 20 0 4 r.

Parzuchow ski M. (2003). K law iatura i nastrój: fu n kcje ujaw niania inform acji p ry w a tn y c h w Internecie.

N iepublikow ana p ra c a m ag istersk a. In sty tu t Psychologii UG. G dańsk.

P en n eb ak er J.W. (2001). O tw ó rz się, uzdrawiająca siła w yrażania em ocji. Poznań: M edia Rodzina.

Pyszczynski T. (1982). Cognitive stra te g ie s for coping w ith u n c e rta in outcom es. Journal o f R esearch in Personality, 16, 2 1 6 -2 3 0 .

Schw arz N. (1994). J u d g m e n t in social context: biases, sh ortcom ings and th e logic o f con v ersatio n . A d v a n c e s in E x p e rim e n ta l Social Psychology, 26, 1 2 3 -1 6 2 .

Skelton J.A ., P e n n e b a k e r J. W. (1982). T he p sy ch o lo g y o f physical s y m p to m p s and sen sa tio n s, [w:]

G. S. S an d ers, J. Suls (red.). Social psychology of h ealth and illness. H illsdale i L aw rence E lbaum A ssociates, 9 9 -1 2 9 .

Stiles W .B. (1987). "I h av e to talk to som ebody". A fever m odel of disclosure, [w:] V.J. D erlega, J.H . Berg (red.). Self-disciosure. Theory, research, and th era p y (s. 2 7 5 -2 8 2 ). New York: Plenum Press.

Szm ajke A. (1996). S a m o u tru d n ia n ie ja k o sposób autoprezentacji: c zy rzucanie k łó d p o d w ła sn e nogi j e s t sk u te c zn ą m e to d ą w yw ierania k o rzy stn e g o wrażenia na in n ych ? W arszawa: W ydaw nictw o In  s ty tu tu Psychologii.

(16)

Szymków A„ Wojciszke B„ B aryła W. (2003). Psychologiczne funkcje n arzekania, C zasopism o Psycho

logiczne, 9, 4 7 -6 4 .

Wojciszke B , B aryła W. (2002). Ja k odstrzelić sobie stopę: funkcje i konsekw encje n arzek an ia. Kolokw ia Psychologiczne, 10, 2 1 3 -2 3 5 .

W ojciszke B., B a ry ła W. (2005). K ultura n a rz e k a n ia , czyli o psychicznych p u ła p k a c h e k sp re sji n ie z a d ow olenia, [w:] M. D rogosz (red.). J a k P olacy p rzeg ryw a ją ? Ja k P olacy w y g ryw a ją ? (s. 3 5 -5 3 ), Sopot: G dańskie W ydaw nictw o Psychologiczne.

W ojciszke B., Pieńkow ski R., Krzykowski G. (1995). Polska n o rm a n e g a ty w n e g o m y śle n ia o św iecie społecznym : n ie z a d o w o le n ie z życia, k raju i p re z y d e n ta . K olokw ia P sychologiczne, 4, 2 3 -4 1 .

M ich a ł P a rzu c h o w s k i

Warsaw School of Social Psychology Sopot Faculty

"I Also Hate Politics":

Relational Function Of Complaining

Poles eagerly and frequently complain. Among many functions th a t complaining may serve, present article emphasises th e relationship betw een com plaining speakers. Two compatible or incompatible com m ents w ere added to each weblog entry (N = 130) and blogers' activity was m easured for eight days after and prior to th e m anipula

tion. The study revealed th a t bloggers w ere more active if com m en

ted w ith a com patible note, especially compatible complaining. Re

sults suggest th a t complaining increases and affirming decreases bloggers' activity.

Keywords: complaining, compatibility, weblogs.