Lubomira. Powieść nadodrzańska z I-go wieku chrześcijaństwa

Śląsku Biblioteka Publięzna

LUBOMIRA.

Powieść nadodrzańska z 1-go "wieku chrześcijaństwa.

— _

N A P I S A Ł

X. WIKTOR LOSS

PROBOSZCZ P AWŁOWSKI.

„Braciom dobrej woli!"

DRUKIEM I NAKŁADEM

D r u k a r n i św. J a c k e w K r ó l e w s k i e j H u c i e .

i m

LUBOMIRA.

Powieść nadodrzańska z I-go w ieku chrześcijaństwa,

---

. x '

N A P I S A Ł

, / >

X. WIKTOR ROSS

PROBOSZCZ PAWŁOWSKI.

„Braciom dobrej w o l i ! “

%— ■ I — ł — * * 4 —

D RUKIE M I NAK ŁA DEM

D r u k a r n i św. J a c k a w K r ó l e w s k i e j H u e i e .

-3? 5?

T

I'*! v f ' ^ n ' u .

Gf?) IC

y~s&8g

3S5S

• « • # « * • • • • « « « « • «

R z y m ia n ie .

W iosenne słońce wznosi się wspaniale od gór nazwanych »Beskidem,« podnosi się po nad bory i »Łęgi« nadodrzańskie i rozlewa światło swoje na szeroko rozlane wody Odry, na wybrzeża malownicze, otoczone ciemnym la­

sem. z prawej strony rzeki i pięknemi łanami z lewej. — W wiosennem świetle ukazują się Slawików, Witosławice, Cerkiew, oraz cała ta śliczna górzysta ziemia nadodrzańska, i sławna droga, która tędy od gór morawskich »Jesie- nek,< z krajów za D unajem hen daleko* a i do morza bałtyckiego prowadzi. — O d brze­

gów morza adryackiego, z krajów włoskich i Słowian południowych przechodzi nią kupiec rzymski i wracając przynosi z ponad B ałtyku drogie skarby bursztynu, z którego w domu sztukm istrze rzymscy i greccy najcelniejsze wy­

rabiają klejnoty.

i*

Skoro ptaki wiosenne napowrót puszczają się ku północy, wybiera się też za niemi i Bzym ianin, nie sam, lecz w m ałych gromadach pomocników, niewolników i z garstką ludzi zbrojnych, by strzedz swych skarbów i życia.

I dzisiaj, widać, wędrowcy południowi wy­

brali się w świat; pod gajem bowiem, nad wy­

sokim brzegiem, po nad górą Sławikowską, rozlegają się ich nam ioty; cisza głęboka panuje jeszcze w małym obozie, a przed nim stoi na straży dwoje łudzi zbrojnych, w ubiorach rzym ­ skich żołnierzy. Miecz krótki wisi im u boku, lewicę uzbraja metalowa tarcz, w prawicy zaś trzymają, opierając się na niej, pochodnię. — T ak oglądając się raz za obozem, raz znowu zwracając się ku rzece, sami wydawają obraz pełen siły i wspaniałości, szczególnie kiedy promienie wschodzącego słońca odbijają się w świecących ich tarczach, na przyłbicach i spoczywają na końcach pochodni. — D otąd stali, jak wryci. Lecz nagle wskazuje jeden z nich na rzekę, Z tamtej strony bowiem, odsuwa się od brzegu, nad którym niska chata napół wygląda z lasu, łódka. K ieruje nią silny etarzec o długich włosach i brodzie. W łódce zaś widać troje dziewcząt w białych swojskich odzieniach, z wiankami na głowie, które chy­

ląc się z łódki ku wodzie i m yjąc sobie twarze

śpiewają jakąś pieśń o S wanto wicie, powtarza­

jąc chórem :

Przez wiosenne rzeki wody, Swantowicie daj urody, Czystą duszę, lato błogie Pełne miru lata mnogie I wiek zdrowy, młody,

Zatem łódka szybkim pędem prowadzona przez starca dotyka się kraju i wszyscy razem wyszedłszy na ziemię kierują kroki swe ku wysokim brzegom, poza którem i na pagórku stoją Rzymianie. W idząc więc bliżej przy­

chodzących odzywa się starszy żołnierz do młodszego:

»Linus, otóż twoi krewniacy, tylko, źe jakoś nędzni! Idźże ich pow itać!<

»Praw da Lucyuszu, to moi krewniacy, bo i zadunajaki Panończyk, choć i w rzymskiej broni, to jedna bratnia krew. U bodzy są w majątek, za to w wolność bogaci; lepsza tych biednych wolność nad rzym ską słotą niewolę.

Ale, co starszy mądrzejszy, powitaj ich T y sam.«

Lecz w tern już i Lucyusz porwawszy za pochodnię zastawia im drogę, odzywając się do nich:

»State! (stójcie!)«

Atoli, ani starca ani dziewcząt, nie wy­

straszają te słowa, lecz starzec odpowiada spokojnie:

»To ziemia nasza chłopczyno i po niej stary R atbór i stoi i chodzi, jako i gdzie chce, a nawet już dalej poszedł, aniżeli R zy­

mianom było miło.«

W tem zręcznie pochwyciwszy za pochodnię, i uchyliwszy jej przeszedł a dziewczęta z nim, podczas gdy Linus przyglądając się temu zajściu, sam odzywa się do starca:

»Słusznie bronisz twej wolności i nie boisz się broni, bo stoisz we swojem a boju niema dziś pomiędzy nam i; lecz jako ziomek twój, chociaż daleki, pytać się mogę, dokąd cię wiedzie droga, jaki szczep twój i twoje imię, i tych nadobnych twoich towarzyszek, bo cho­

ciaż Linus się zowię i broń rzym ską noszę, zachowuję, jak słyszysz, pradziadów ję­

zyk i serce, a tak jestem twój.«

»Jam stary R atbór, młodzieńcze, źupan tej ziemi, onego Ł ęgu nad rzeką i owych ciem­

nych borów naokoło i oto córki moje: L ubo­

mira, W iła i Libisza. Nie mam ci za złe, źe u tych Rzym ian uczysz się rzemiosła, jako się uczyliśmy u nich i my, gdym był taki młody, jak ty, — i w Rzym ie nauczył się nasz Marowłód zwalczać i zwyciężać Rzymianów.«

»Tak, tak, słyszałem o tem od ojca mo­

jego, ale i to, źe na dni stare zamieszkał u wroga, zapomniawszy towarzyszy i ludów swoich, a poszczególnie swoich Morawianów.< »Widzisz, Linusie, nie dziwić się temu! P opatrz na to słońce, i ono zachodzi, popatrz na światło, przyjdą znów ciemności, odmienni są ludzie, i wszystko się zmienia, a może i bogowie!« Co mówisz, starcze, bogowie się mienią?

Tak, czasem się mienią! Dawniej był Swantowit, był Perun, była Marzanna, był Tur, L ei i Polel, był Jasse i była Nia, byli rozli­

czni Diasi, a teraz przynosicie nam Jowisza, Plutona, M erkurs, D yanę, Junonę i innych, któżby ich pamiętał, czyż więc bogowie się nie mienią?

Nie, R atbór, oni się nie mienią.

Jak to się nie mienią?

Bo nico się nie zmieni.

Nico, co za nico?

Bogowie — to nico.

A więc bogów nie ma? Niema, bo jest tylko Bóg! D alszą mowę przerwał im głośny śmiech Lucyusza; ten bowiem nie rozumiejąc rozmowy szyderczo i pogardliwie patrzał to raz na starca, to na dziewczęta, urągał się widocznie z ich prostoty i naostatku głośno wy­

śmiewał się z nich. Co słysząc towarzysz

jego i widząc ich zawstydzenie, z oburzeniem odezwał się do niego po swojemu. »O statnia sztuka żołnierza wojować gębą z bezbronnemi a naj ostatniej sza ze skromnemi niewiastami,« i powtórzywszy słowa te po łacinie, zganił to­

warzysza, tak, że tenże milcząc odszedł ze wstydem, udając jakoby chciał dojrzeć obozu.

Linus zaś przeprosiwszy starca i jego córki za niego, zapytał się ich dalej: i dokądże was droga prowadzi? My, odpowiada Rafcbór, d ą­

żymy na gody wiosenne, ku owej górze tam na północ, Chełmem u nas zwanej.«

»To i szczęście dla mnie, bo i m y m u­

simy tam przechodzić, a jeźli zasługuję na łaskę, proszę was po swojemu, pójdźcie razem z nami.«

W tem zawoławszy na towarzysza, dał znak do drogi, i siadłszy na koń, ruszył z nimi naprzód.

W idać było natychm iast, jak mile stało im się, ledwo co się poznali, wspólne towa­

rzystwo, jako z radością spoglądał stary R at- bór na młodego ziomka i jako córki jego, szczególnie najstarsza, ze czcią patrzały na swego dzielnego towarzysza, który je codopiero od wstrętnego R zym ianina uwolnił i obronił. — To tylko niepokoiło je, że nie wierzy w bogi.

Dziwna rzecz. Podsunęły więc ojcu, by go się zapytał, jakie ma w tern zdanie.

Droga prowadziła ich po wyżynach nad lewym brzegiem O dry, zkąd daleko widać było bujne kwieciste łą k i i gaje, wśród których przechodziły srebrzyste wody O dry. T u i tam pojawiały się także osady, z których ludzie, a mianowicie młodzi, wybierali się w podróż, wszyscy zwracając kroki swe tak samo ku Chełmu. — P o prawej stronie widać było po nad O drą gęsty i szeroki las olszy, za nim i po drugiej stronie rzeki rozległe jeziora i stawy, wśród których, o tysiąc lat później, król Bolesław Chrobry wybudował swoją twier­

dzę Koźle. W tym czasie zaś zamieszkiwały te miejsca: dziki, tury, łosie, jelenie, bobry i najrozmaitsze ptactwo; w jeziorach zaś żywi się nieprzeliczone mnóstwo ryb, szczególnie sumów, olbrzymich szczub, miętusów i węgorzy, a czasem, gdy jaki ważny osadnik zabiera się do karczowania lasu i zakładania łąk, kopiąc głębokie przykopy, znajduje tu kości olbrzy­

miego słonia, który przed potopem zamie­

szkiwał te strony. — N ie dziw więc, źe gro­

m adka naszych podróżnych, zapatrzywszy się w ten widok piękny i powabny, zaprzestała czy zapomniała rozmowy, a szczególnie wtedy, kiedy po nad temi cudami n atury zajaśniała

upragniona góra, góra chełmska, u stóp której corocznie po kilka razy gromadzą się szczepy Lugiów i Burów, »mieszkańcy łęgów i borów <

i inni na swoje »gody« i ofiary. — W szyscy zaś z lewej strony rzeki razem zatrzym ują się nad O drą, aby tu spocząć a nazajutrz zacząć swoje gody wiosenne. J a k ci wszyscy inni, tak i podróżni nasi i Rzym ianie za nimi, zwracają się ku miejscu wspólnego zebrania i otóż w chwili, kiedy zachodzące słońce za­

czyna swym ogniem zalewać wody, pojawiają się nad rzeką. — K ażdy szuka miejsca, gdzieby odpocząć i przepędzić jako tako zbliżającą się noc. W net tu i tam zapalają ognie, przy których gotują sobie wieczorne posiłek, kaszę, ryby lub dziczyznę; do napoju służy woda a zamożniejszym stary miód. Również i nasi podróżni zapalili swój ogień, zasiadłszy na miejscu ubocznem pod gajem i podczas gdy L ubom ira z W ilą i Libiszą gotują wieczerzę, R atbór z Linusem zabrali się do gawędy.

Poczem posiliwszy się, zaczęli znowu rozmowę o uroczystościach, które jutro zaczynać się miały obchodem M arzanny czyli wypędzeniem zimy i śmierci, a powitaniem wiosny i nowego życia. Lecz tu znowu Linus uśmiechając się na to, dał znać, źe jakoś nie wierzy ani w te gody, ani w to mniemane bóstwo M arzanny,

tak że i K atbór i córki zatrwożeni popadli w milczenie; i po chwili dopiero odezwał się R atbór: »zapomniałem, Linusie, że ty w bogów nie wierzysz, szkoda to, wielka szkoda, boć to bogowie naszych ojców i pradziadów i nas wszystkich Słowian od morza północy aż nie­

daleko pod Rzym . — Powiedzże nam tedy, jakie masz do tego przyczyny?«

»Ja mój zacny Ratborze, odpowiada L i­

nus, jak już mówiłem, w tych bogów nie wierzę, bo takich niema, albowiem najwyższy i najpotężniejszy, najpierwszy jeden tylko być może, a nim jest Bóg, jeden Bóg wszechmo­

gący, Ojciec nas wszystkich, od którego jest wszystko.«

»I cóż tedy są nasi bogowie, bogowie ojców naszych?«

»To są oni sami albo ich wymysły, jak Boga opuścili i porzucili.«

W tern odezwała się najstarsza z córek, L ubom ira: »Trudno to wierzyć, żeby ojcowie nasi ta k nierozumnymi byli, któż nam to do­

wiedzie, że to uczynili, lub kiedy to, jak mó­

wisz, Boga najwyższego, Ojca nas wszystkich, opuścili i porzucili?«

»Jabym wam to powiedział, Lubim iro, gdybym znalazł wiarę.«

»Mnie,« odrzekł R atbór, trudno w to

— 12 —

uwierzyć; byłem daleko w ś wiecie; byłem u Ranów w A rkonie nad morzem, do którego to nasze wody idą, gdzie wielbią Swantowita, byłem w Retrze, w kraju Obotrytów, w Kie- wie u P eruna i nad brzegami A dryatyku, po za którym siedzą pyszni Rzymianie, słyszałem dzieje stare i podania, jako od wschodu da­

leko, A zyą nazwanego, przybyli ojcowie nasi nad Dniepr, W isłę, O drę i Łabę, słyszałem prastare wiekowe pieśni, lecz n ik t mi nie mó­

wił, nigdzie nie słyszałem, źe ojcowie nasi opuścili Boga, porzucili wiarę.« —

Ojcu zaś wtórowały córki W iła i Libisza, z przestrachem dodawając: »Nie mówmy tak dalej, by się bogowie nie zemścili, albo by ciemni biesi jako nam nie szkodzili.« Jedna tylko Lubomiro, widząc spokój i szczerość w twarzy towarzysza, nie odezwała się za niemi, lecz porwawszy się z zadum ania swego, rzekła:

»Jeźli ty wiesz prawdę, przysięgnij nam na Boga twojego, źe tak jest, jak mówisz.«

I natychm iast L inus powstawszy z m iej­

sca i podniósłszy ku niebu prawicę wyrzekł z urokiem cudownym w oku:

»Przez Boga jedynego żywego przysię­

gam!«

A potem usiadłszy znowu opowiadał dalej:

»Jako mnie dzisiaj tu widzicie w rzym ­ skim ubiorze i pod rzym ską bronią, tak i oj­

ciec mój przed laty służył za złoto i za chleb w dziewiątym legionie pod orłam i Rzymu. Za Tyberyusza cesarza wysłali ich za morze do kraju na wschodzie, do narodu Żydów, nad którym i oprócz kilku małych książąt starosta Poncyusz P iła t sprawiał rządy cesarskie. Nie­

łatwo było mu utrzym ać ten naród w pokoju, ponieważ chcieli byó wolni i oczekiwali jakie­

goś króla, potomka starodawnych ich książąt, aby ich wyswobodził od rzymskiej niewoli, i z takiej więc przyczyny wysłał cesarz ów le­

gion Poncyuszowi na pomoc. Ów naród zaś chociaż był małym, tysiące lat liczył, miał prawdy Boże i prawo Boże napisane i święcie przez wszystkie wieki zachowane i na całym wschodzie znany był od wieków z tego, źe ma tylko jednego Boga, niewidzialnego, jedną pra­

wdę i jedne prawo cd niego odebrane, jedną tylko świątynię i jedno miejsce ofiarne. L ud ten miał świętych wielkich wieszczów i prze­

wodników i dzieje jego były pełne cudów, a przyjście owego ich króla nowego i zbawiciela na cztery tysiące lat przedtem u nich już wia- domem było. — A gdy mój ojciec przybył do ich kraju, ów król i zbawiciel już żył po­

między nim i; mój ojciec widział go, słyszał

14: —"

jego słowa, i co tam wid siał i słyszał, mnie opowiadał, c

> A

czyż ów król nowy<, odezwał się E atbór, >nie zwalczył potem Rzym ian, nie oswobodził tego swojego lu ju ? «

»Tak, tego właśnie spodziewali się od niego Żydzi, lecz Rzym ian nie zawojował, nie zwalczał; bo był królem nadziemskim, królem wieków i królem pokoju.«

»Lecz czemuż pozostawił ten lud swój w niewoli ? <

»W niewoli go nie pozostawił, lecz tak ludowi swojemu, jak całej ludzkości zdobył najwyższą swobodę. — Albowiem nie ta jest najgłębsza niewola, która przygnębia do słu­

żby me ciało, lecz owa co człowieka ua ciele i na duszy gniecie, — co rozum mój za­

ciemnia i wolę moją słabi, co ludzkość nawet poniża i gnębi pod zwyczaje zwierza, a jaki lud na ś wiecie, takie jego bogi. Jednych wy­

chwalacie, przed drugimi drżycie, a przecież Bóg jest dobro najwyższe, nic złego nie czyni, z miłości wszystko stw orzył, z miłości nas żywi.«

»Tak, ciemni są ci bogowie, i do roz­

paczy straszliwi«, rzakła Lubom ira. — »L udz­

kie są ich obrazy, ludzkie ich życie i zwyczaje, jak to o nich uczą podania; — ciemne i

— 15 —

tajne są ich obrzędy, a co najgorsza, splamione niecnotą i hańbą i nawet krwią ludzką. — Dzikość i ciemnota uczyniła bogi.«

»Dzikość i ciem nota?« odrzekł na to Ratbór, »kto ci to powiada?«

»To mówi mi głos duszy, odkąd myśleć umiem, on to mi rzecze zawdy, co dobre i co złe; ten głos jeden tylko jest, i nieodmienny, on mnie pociesza, kiedy dobrze czynię, karze, gdy go nie słucham; gdyby więcej było bo­

gów, i głosów ich byłoby więcej. Niedowie­

rzam tym bogom. Ale posłucha j my ź dalej.«

»Owego nowonarodzonego króla zwali Pomazańcem, czyli po grecku Chrystusem . Narodził się cudownie, bo s panny rodu k ró ­ lewskiego; jego narodzenie zwiastowała gwia­

zda, i królowie wschodni przybyli za nią, aby mu hołdować, do miasteczka Batleem. — Całe życie przeżył w zaciszu i w ubóstwie aż do trzydziestego roku, w którym zaczął nauczać i gotować lud swój dla królestwa niebios, dla życia pośmiertnego. — Tedy to mój ojciec ' słyszał jego nauki w K afarnaum , gdzie syna hetm ana rzymskiego cudownie słowem uzdro­

wił, chociaż go wcale nie widział. Nauczał, - że trzeba miłować Boga i bliźniego, przyjaciela i nieprzyjaciela, wolnego czy niewolnika, ziomka i obcego. — Sprzyjał nędznym, chorym i u bo-

gim, nawet grzeszników pocieszał, byle się upo­

korzyli i chcieli się poprawić. Czyny jego były cudowne, tak uzdrawiał chorych, prze­

mienił wodę w wino, ukazał się w niebieskiej światłości uczniom swoim, a nawet swoim roz­

kazem powołał um arłych do życia. W idać było, źe od Boga pochodzi. — Lecz pychy nie cierpiał i karcił ją wszędzie, i dla tego przedniejsi narodu prześladowali go i naostatku wymusili na Piłacie dla niego wyrok śmierci, i przybili go na krzyż.«

»Ale, czemuż się nie sprzeciwił«, przerwał mu R atbór, »czemuż mając moc boską w so­

bie, nie pogromił ogniem niebieskim przeci­

wników swoich?«

»Czemu? Ponieważ umrzeć chciał, po­

nieważ na to przyszedł na ten świat, aby umrzeć za nas, aby śmiercią swoją sprawić nam życie wieczne i szczęśliwe! Bo cóż to życie nasze? Czyż nie pełne niedoli i po­

wolna śmierć? i kto temu winien, otóż czło­

wiek sam!« ■—

»Ależ, jakżesz człowiek może być win­

nym śmierci?«

»Tak, z winy człowieka, przyszła śmierć.

Albowiem Bóg stworzył naszych pierwszych rodziców nieśmiertelnymi; dał im ogród piękny cudowny na pomieszkanie, obdarzył ich darami

piękności, sprawiedliwości i nadzwyczajnej wie­

dzy; ale nadał im także porządek żywota, prawo, przykazanie, według którego, chociaż ze wszystkich drzew ogrodn jeść mogli, wstrzy­

mywać mieli się owocu drzewa znajomości do­

brego i złego. Lecz zamiast Boga, usłuchali jego wroga, t. j. ducha złego, którego Bóg z innymi potępił był za bunt wzniesiony prze­

ciwko niemu, za to, źe chciał być jako Bóg.

I do tego uwiódł on także naszych pierwszych rodziców. Odpadłszy od Boga, źródła żywota, popadli w śmierć, ta k sami jak i całe ludzkie plemię. — Lecz Bóg ulitował się nad nimi, obiecał im na Zbawiciela Syna swego, który to przyszedł na ten świat, i sta wszy się czło­

wiekiem, aby zadośćuczynić za obrazę w yrzą­

dzoną Bogu przez człowieka, podjął się owej śmierci na krzyżu, a śmiercią tą zdobył nam na nowo żywot wieczny. U m arł więc prawdzi­

wie, ale um arł dobrowolnie, z nieprzebranej, nieograniczonej miłości ku tym, których stał się bratem, bratem aż do śmierci.«

— To mówiąc, gdy sam wzruszony L inus zatrzymał się na chwilę, odezwała się znowuż Lubom ira: »Powiedźcie, gdzież kiedykolwiek słyszało się o takiej nauce i cnocie? Czyż nasi rzekomi bogowie przybyli kiedykolwiek do ludzi, aby ich pocieszyć, pouczyć, uszlachet­

2

nić? K to słyszał o ich litości i miłości ? I jakaż ich sprawiedliwość, kiedy po nędzy i niedoli nie dają nam niczego, tylko jakieś niebo ziemskie Inb w grobie jakiś mir. Ja k o u nas człowiek nie miłuje tylko swojego, a nienawidzi obcego, tak i ci bogowie nie m iłują tylko siebie, a nie ludzi i człek nie zna do nich miłości, przed nimi się lęka i trwoży.

W tym Synie Bożym zaś widzę Boską mi­

łość i siłę; siłę, bo ożywia, i nadaje życie, miłość Boską, bo miłuje nadewszyetko wszyst­

kich, wszystkich aż do śmierci!*

»G dyby r,ia ta śmierć, odrzekł znowu R atbór, to i jabym wierzył, ale śmierć to ludzkie.*

»Ta śmierć, odrzekł tedy Linus, była jego tryumfem, ofiarą i dla nas żywotem. Bo gdy przybity na krzyżu wisiał, gdy panieńska jego M atka z uczniem, którego najwięcej kochał, stali pod krzyżem, i gdy konając oddał ducha swego, zaćmiło się słońce, ziemia tej góry w Jerozolimie, na której go ukrzyżowali, rozdarła się, um arli powstawali z grobów, a hetm an naszych ludzi, których P iła t wysłał, sam to widząc wołał: »Prawdziwie ten był 8ynem Bożym.« A w tejże chwili zasłona w świą­

tyni Jerozolimskiej rozerwała się na dwie czę­

ści. — Przed grobem jego czuwali nasi ioł-

— 19 —

nierze, aby go nik t nie ukradł, ale na trzeci dzień odwalił się kam ień z grobu i Sam z wła­

snej mocy, przed ich oczyma, otoczony świa­

tłem niebieakiem powstał zmartwyeh. U k a­

zywał się swoim przez czterdzieści dni, a n a ­ reszcie z innej góry, Oliwnej, za Jerozolimą, przed uczniami swymi podniósł się i powrócił do nieba. Lecz nauka i zgromadzenie jego wiernych nie wyginęły na ziemi, ale szerzą się po całym świecie rzym skim przez uczniów jego, którym dał ten ro zkaz: »Idąc nauczaj­

cie wszystkie narody i chrzcijcie je w Im ię Ojca, Syna i D ucha sw.« Albowiem Bóg jest jeden we trzech Osobach, a te trzy osoby są jednym Bogiem. — To jest com sam słyszał w świecie, a szczególnie w Rzymie, gdzie nik­

czemny N eron palił chrześcijan, t. j. naśladow­

ców Chrystusa, rozlewał jako dziki zwierz ich krew niewinną; tu najprzedniejszy uczeń C h ry ­ stusa, P iotr, i pomocnik jego Paw eł zaświad­

czyli śmiercią swoją, źe co wam mówię, jest boską prawdą i wiarą.*

Cicho stało się w małej gromadzie, i nikt nie wiedział co na to odpowiedzieć; wzruszenie i podziwianie ogarnęło serca i usta; co widząc, dodał L inus: »kto wierzy i przyjm uje chrzest Chrystusów, szczęśliwy jest, a kto nie wierzy, potępion jest.«

2*

Odrzekł tedy R atbór: »K tóżby wierzyć nie miał tak silnym świadectwom, ale we wszystkiem po wszystkie lata moje radziłem się sam siebie i postępowałem z rozwagą, po­

zwolisz źe tak uczynię i dzisiaj.«

»My także poradzimy się z ojcem«, po­

wtórzyła W iła z Libiszą.

»Rozważcie to dobrze, odrzekł znowu Linus, lecz nie dowierzajcie sobie, albowiem kto łaską wiary w Boga jedynego pogardza, bywa stracony na wieki.«

»A ty, Lubom iro, co myślisz o Bogu?«

» Ja wierzę w Boga jedynego, i w S yna jego, który to cudownie urodził się z panny, któ­

rego ludzie umęczyli, który za nas umarł, chwalebnie wstał zmartwych, i znowu wstąpił do nieba, i w D ucha św., jako i wszystko, co Sam i przez uczniów swoich, przez to święte zgromadzenie swoje nas naucza. — O pu­

szczam ciemności i pragnę światłości.«

Szczęśliwą jesteś, żeś usłuchała głosu Ojca Niebieskiego, zachowaj tedy wierność Chrystusowi, a on będzie radością twoją tu na ziemi we wszelakich gorzkościach, a po śmierci tam w niebie w przybytkach swoich, w światłości i wiecznej szczęśliwości.«

Zam ilkli znowu wszyscy, cisza i spokój nadziemski zapanowały między nimi, a jakoby

niebo samo chciało się odezwać i przyznać do słów świętej wiecznej i jasnej boskiej prawdy, zaświeciło słońce zachodzące ostatnim blaskiem nad nimi i znikło za górami. — Rzymianie w bliskości zaczęli stawiać swe namioty, a L inus pożegnawszy się z przyjaciółmi odszedł do obozu swoich współpod różnych. — N ie długo potrwało, a morze złocistych gwiazd ukazało się na niebie, ustała zewsząd wrzawa zgroma­

dzonego ludu, i noc błękitna okryła wnet wszystkich śpiących, wiernych i niewiernych,

G ody w io se n n e .

Przyszedłszy do obozu stanął L inus przed namiotem swoim, a podniósłszy oczy ku niebu, i przeżegnawszy się, pomodlił się krótko, lecz gorąco, i zmówiwszy pacierz, wstąpił do na­

miotu, w którym towarzysz jego Lucyusz od chwili już się był snu oddał.

Przebudziwszy się jednak rzekł do L in u sa :

»Jakoś długo bawisz się z tym i twoimi nowymi przyjaciółmi, uważaj, bracie, żeby ci nie wyszło na szkodę.«

»N a szkodę? Toć R atbór i córki jego dla mnie pełne tylko przyjaźni.«

»Być może, ale o nich też nie mówię.«

> 0 kimże więc mówisz?«

» Ja mówię o tych kilku czarnych b ar­

barzyńcach, którzy w gaju za wami siedząc zakryci, was podsłuchiwali, a przedewszystkiem, gdyś im wykładał tw oją naukę chrześcijańską;

ten naród dziki trzym a się swoich bogów, a kto nimi gardzi, tego m a za wroga. — Ze m ną tam inaczej, bo ja, choó w te nowe nauki nie wierzę, każdemu życzę, żeby według swoich myśli był szczęśliwy; toć w bogów też nie wierzę, nareszcie cóż tam jest prawdą, — no ty już tam znasz moje zdanie. Chciałem ci tylko pokazać, że i ze mnie nie taki nie­

dźwiedź, chociaż tych twoich przyjaciół coś tam podrażniłem.«

»No, mniejsza o to, towarzyszu, ale co do mojego chrześcijaństwa i co do tych kilku czarnych tchórzów, to nie miej obawy. — Wiesz, że należę do tych, co do krwi i mę­

czarni przywykli, a prócz Boga nie boję się nikogo na całym świecie. — W każdym razie dobrą rzeczą wiedzieć, gdzie wróg skryty siedzi. — D ziękuję ci za przestrogę, a między nami niech znów będzie zgoda. — D obra noc, towarzyszu. — »D obra noc.« — P o chwili zasnęli. —

Tymczasem R atbór i córki jego rozpa­

liwszy znowu ogień, przepędzili noc naokoło

niego, tak że zawsze ktoś z nich czuwał i utrzym ywał ognisko, podczas gdy drudzy spali.

Najwięcej zaś czuwała Lubom ira, a szczegól­

nie gdy pierwsze promienie słońca zajaśniały na niebie, kazała swoim się przespać, czuwa­

jąc odtąd aż do rana.

Było jej lepiej tak, gdyż trudno było spać z duszą napełnioną radością, jakiej nigdy za życia nie odczuwała. Słowa prawdy chrze­

ścijańskiej jako niebieskie pieśni brzmiały jej w duszy i oświecały ją błogiem światłem jako te złociste gwiazdy nad nią całe naokoło nieba.

W zruszona i zachwycona łaską, uklękła na miejscu i odezwała się po raz pierwszy do Boga żywego, jedynego. Oczy jej napełniały się łzami radości i szczęścia, i gdy powstawszy wyciągła w uniesieniu serca ręce ku niebu, zajaśniała cała w świetle wschodzącego słońca jako postać anielska z świata niebieskiego.

P o chwili przebudzili się także jej ojciec i siostry, a powoli za nimi cały obóz ludzi naokoło. P o krótkim posiłku porannym zbie­

rali się znajomi, gotując się do wydalenia śmierci, czyli do pochodu z M arzanną. T ak i do wędrowców naszych przyłączyli się szcze­

gólnie dwaj młodzieńcy, sąsiadzi ze stron ro­

dzinnych, Dzierzysław i W itosław, ubiegający się pierwszy o rękę Libiszy, drugi zaś o W ilę.

Obaj zaczęli gorąco prosić R atbora: »Nic dajcież nam dalej czekać, bądźcie nam ojcem i panem, a my synami waszymi, przyjmijcie nas do rodu, a my was czcić chcemy i słu ­ żyć wam długie błogie lata, i całe życie nasze.

Niechże te gody wiosenne będą nam też i go­

dami małżeństwa.* — R atbór zaś, obejrzaw­

szy się na córki, i widząc ich radość i szczę­

ście, odrzekł im : »Znam was jako dzielnych i dobrych, niechaj będzie, dzisiaj, gdy wymie­

simy śmierć i zatopimy ją w wodzie, zatopim y też smutek nasz i długą za m atkę żałobę. — Niech weźmie Dzierzysław swoją Libiszę, a W itosław swoją W ilę — bądźcie i pozostań­

cie szczęśliwi.«

W tem zdała w gaju słychać już było śpiew M arzanny: »Już niesim śmierć ze wsi«, i brzmiała coraz bliżej, aż tu lud rzeszami już się zbliżał w długim uporządkowanym po­

chodzie. — N aprzód szły dziewczęta, niosąc figurę M arzanny, uczynioną ze słomy i przy­

odzianą w długą szatę białą. Głowę i twarz okrywała zasłona także biała, trzym ana na gło­

wie wiankiem jodłowym. Za nimi szły dzieci z drzewkami, jodłami lub świerkami, przyozdo- bionemi wstążkami, perłami, złotem i kwieciem, za dziećmi zaś postępowali młodzieńcy i sta ­ rzy, wszyscy razem wtórując pieśń M arzanny:

Już niesim śmierć ze wsi, Nowe lato do wsi,

W ynoaim śmierć z gaju, I z całego kraju;

W itam y cię, lato, mile, I was, błogie wiosny chwile.

Potem znowu odezwały się dzieci z drzew­

kami, śpiewając:

N asz gajik zielony P ięknie przystrojony, Rzućcie śmierć do wody, Bo są wiosny gody.

T ak postępując ku Odrze i stanąwszy nad brzegiem dziewczęta niosące M arzannę, rzuciły ją do wody a lud śpiewał i rado­

wał się, że znowu pozbył się śmierci czyli zimy i doczekał się lata.

N a płytach zaś, przygotowanych na miej­

scu, przebierali się ludzie gromadkami powoli na prawy brzeg Odry.

R at bór z L ubom irą pozostali na samym końcu za ludem , podczas kiedy córki z n a ­ rzeczonymi młodzieńcami pospieszyły naprzód w pochodzie. Sam R atbór bowiem niedowie­

rzał już swoim bogom, a L ubom ira poznaw­

szy prawdę, z żalem ty lk o patrzała na ten lud, który zam iast Stwórcy, czcił stworzenie jego — a nawet czasy: zimę i lato.

W idząc ją tak zadum aną i sm utną,frzekł do niej R atbór:

„Czegóż się smucisz dziecię, czy cię nie b«wi ni światło ni lato? W szyscy się cieszą i śpiewają, a ty jedna dum asz żałośnie! Cóż tobie moje serce, lube moje dziecię?“

„Żal mi serce kraje, gdy widzę, jako dzieci te, ten lud, nie znają i nie chcą znać Ojca swego najmiłościwszego; jak go porzucili i opuścili.“

„Rozumiem cię, moje dziecię, i od wczoraj czuję, że te nasze bogi za nadto po ludzku wyglądają, po ludzku się sprawują i żyją, pod­

czas gdy Boga n ik t nie pojmie, nie obejmie, nie wyrazi. — Ale co będzie z ciebie, kiedy ty męża nie weźmiesz? co się stanie z owieczką pomiędzy wilkami, gdy mnie starca ogarnie wieczna noc i zima? — W tem zadrzał mu głos i zalał się łzami, — tak że wzruszona do głębi duszy L ubom ira objąwszy ojca za szyję i całując go tkliwie, odrzekła pocieszając go: „Nie przyjdzie na was, ojcze, ani noc ani zima, — bo i wam zaświeci światłość wie­

czna niebieska, Ojciec nas wszystkich; ten tedy będzie Ojcem sierocie, aż się znowu zej­

dziemy nad słońcem i nad gwiazdami u Niego.“

„Co daj, wieczny Boże“, odezwał się ktoś obok nieb, a był nim L inas, chrześcijanin, ich

towarzysz od w czoraj: »Widzę, że ziarno Boże padło na dobrą rolę.«

»Ufamy, źe tak jest, lub czy nam jeszcze czego potrzeba, aby żyć z Chrystusem i być szczęśliwymi na w iek i?« rzekła Lubom ira.

»Niczego, prócz jednego, a tern jest chrzest.

»To udziel nam tego chrztu, i będziemy szczęśliwi.«

»Nie do mnie, lecz do Apostołów swych, do ich następców biskupów, powiedział mistrz

| Boski: »Idąc nauczajcie wszystkie narody i chrzcijcie je.« — O d nich mają władzę tę k a ­ płani — ich pomocnicy, a my wierni całego zgromadzenia św. tedy ją tylko mamy, gdy jest niebezpieczeństwo. Poczekajcie natenczas i gotujcie serca wasze, gdy przyjdzie chwila, uczynię czego żądacie.«

T ak postępując zwolna za ludem przybyli nad rzekę i przejechali na tam tą stronę wody.

Z tąd cały pochód skierował się nieco ku za­

chodowi i stanął po dwóch godzinach na miej­

scu „Świętokrzem“ zwanem, gdzie osadnicy nadodrzańscy tej okolicy grzebali swoich zm ar­

łych i ofiarowali bożkom swoim „objaty“, wino, miód, ciasta i zboże. — Miejsce to oto­

czone gajami i łąkam i z jednej i odnogą rzeki z drugiej strony, mieściło w sobie ołtarz i małe cmentarzysko, na którem sąsiedni mie-

szbańcy palili nieboszczyków swoich i chowali potem szczątki ich w naczyniach glinianych, nakrywając je kamieniami i piaskiem, tak że w ten sposób powstawał coraz większy ko­

piec, — Przybyw szy więc do „Świętokrza“

zaśpiewał lud powtórnie pieśń o gaja, na cześć Żywej, której przypisywali nowe życie i pano­

wanie w naturze po zimie, czyli po śmierci M arzanny. — G dy zaś wszyscy stanęli na cm entarzysku naokoło ołtarza, złożonego z gru­

bych polnych kamieni, powitał lud kapłan bożka, w szacie białej, z głową uwieńczoną kwieciem wiosennem. Potem zaczął odbierać dary, które ludzie na ofiarę i dla niego przy­

nosili i składał je na ołtarzu. B ył to naj­

przód wielki „kołacz“ od niewiast przyniesiony, tak wielki, że cały ołtarz bałwana okrywał.

N a nim poskładał mniejsze ciasta, jaja malo­

wane lub rysowane, czyli „kraszonki“, przytem rozmaite przygotowane potrawy, wędzoną swi- ninę, dziczyznę i ryby. Nareszcie wziąwszy w jedną rękę naczynie z palącem się ogniem, w drugą naczynie z wodą, wylał wodę na lud niby na oczyszczenie i przygotowanie do „ob- jaty“, a ogniem potem zapalił ofiary złożone na ołtarzu, — i gdy płomienie zewsząd po- wybnebały na ołtarzu, wziął róg turzy, napeł­

niony miodem i podniósłszy go niby na ofiarę

ku niebu, wylał wszystko do ognia. — L ud zaś ze wszech stron wychwalał w pieśniach nowe lato i Żywą, prosząc ją, aby za podane ofiary przysporzyła zboża, dobytku, micdu i wszelkiego urodzaju. — Skoro zaś ogień ofiarny na ołtarzu zgorzał, odezwał się kapłan ponownie do ludzi, pochwaliwszy ich ofiarność, szczodrość i przywiązanie do bogów, napom niał wszystkich, by w tym czasie ofiar i gód wio­

sennych, zachowywali „Mir“ czyli pokój naj­

większy i zgodę braterską pomiędzy sobą, i szczególnie strzegli się, żeby jako pomiędzy bracią nie przyszło do boju i wylania krwi; — ażeby ten „święty M ir“ szczególnie zachowy­

wali przy obradach na wiecu, które po połu­

dniu na pobliskiem wiecowieku odbywać się miały.

N a tern skończyły się cbrzędy ,,objaty“

i lud opuszczając cmentarzysko, szukał sobie miejsca dla wypoczynku i uczty. P o drodze jednak na wzór kapłana mężczyźni oblewali wodą niewiasty i odbierali od nich w nagrodę rodzaj ofiar: „kraszonki.“ Całe zachowanie zaś ludzi nie dawało znać żadnej wewnętrznej naboźności, przeciwnie widać było, jako lud te obrzędy uważał za czas zabawy, wesołości i nawet rozpusty. T u i tam pojawiał się ktoś z lutnią, z gęślą, albo z dudami, i grał, a

młodzież naokoło zabrała się do tańców. — S tarsi zaś zasiedli na ziemi do uczty, dzieląc się pokarmem z sąsiadami i znajomymi, inni znowu przechodzili się po lesie i po obozie kupców rzymskich, zakupując od nich wyło­

żone sztuczne sp rzęty : noże, miecze, m atcrye jedwabne, ozdoby srebrne, złote, perły lub drogocenne kamienie, a ponieważ moneta jesz­

cze była rzadką, płacili kawałkam i bursztynu, niektórzy nawet skóram i bobrów, wiewiórek, kun, lisów i t. p. Z innym i przybyli tu i Dzierżysław z Witosławem, ażeby na dzisiejsze gody małżeńskie dla swoich młodych panien i siostry ich według zwyczaju zakupić jakie podarunki, szczególnie zaś dary dla ojca, któ­

remu każdy za żonę winien był złożyć daninę.

Z licznych i cudnych kosztowności wybrali dla W ili i Li bieży każdy wianek złoto-srebrny i m aterye jedwabne, dla Lubom ir! śliczne wstęgi z m ateryi złotej, a dla ojca R atb ora kilka la­

seczek złota, miecz i pas; — tak zaopatrzeni po­

sagiem, wracali potem do narzeczonych, które, zaczekawszy pod gajem na ojca i siostrę, w cleniu dęba starego radośnie ich oczekiwały. — Z nimi oraz przybyło na miejsce kilku przyjaciół, po­

między nimi Dzierza, ojciec Dzierzysława i W itosz, ojciec W itosław a; z R atborem i L u ­ bom irą zaś przyszedł tak ie i Linus, Rzym ianin.

Stanąwszy tedy pod dębem przed R stbo- rem, młodzieńcy poprosili ponownie ojca o zezwolenie na ich małżeństwa z córkam i: W ilą i Libiszą, i by raczył zamianować starostów wesela. W edług zwyczaju zamianował więc R atbór na starostów W itoeza i Dzierzę. P o ­ tem odezwawszy się do W itosław a zapytał go się uroczyście:

„Witosławie, synu W itosza, czy bierzesz tę córkę moją W ilę prawnie i szczerze za żonę tw oją?“

Odpowiedział tedy W itosław : T ak biorę ją za żonę swoją.“

„I ty Wiło, dziecię moje, bierzesz sobie tego W itosław a szczerze za męża swego? — I W iła odrzekła znowu:

„Tak, biorę go za męża swego.“

Poczem W itosław położywszy W ili wia­

nek na głowę, oddał staroście daninę złota i srebra, całując R atbo ra w usta i w ręce. — D zierza zaś zabrawszy W ilę za rękę i o b ­ szedłszy z nią koło, na znak wyswobodzenia z władzy ojcowskiej i wyprowadzenia z rodu oddał daninę Ratborowi, a W ilę Witosławowi, W itosław zaś wziąwszy ją za rękę i podawszy jej przygotowane jedwabne materye, sznur pe­

reł zawiesił jej na szyi.

W taki sam sposób odbyło się i mal-

ieństwo Libiszy, której jako starosta posłużył stary Witoaz. — P o tern wszystkiem za­

brawszy na nowo głos R atbór, pobłogosławił młodym małżonkom, życząc im opieki niebie­

skiej na wieki i błogich lat wesołych na ziemi. — I zwróciwszy się znowu do przyjaciół, zaprosił ich na gotową już ucztę, do której natych­

miast usiedli, jedni i drudzy pełni wesołości i bratniej miłości. — P rzy uczcie też oddali młodzi mężowie Lubomirze, każdy z osobna, prosząc ją o miłość braterską i pokrewną, za­

kupione wstęgi złote, niby to za siostrę.

P o kilkugodzinnym odpoczynku w gaju mężowie zaczęli się zbierać na wiec, który według starodawnego zwyczaju w czasie gód wiosennych odbywał się w tym celo, aby tu radzić o wzajemnych prawach narodu, o wspól­

nych sprawach, potrzebach, szczególnie zaś o obronie wojennej przeciw wrogim ludom sąsie­

dnim. — W staw szy więc od uczty Ratbór, zięciowie jego, Dzierza i W itosz udali się także na bliskie wiecowieko, podczas gdy Linus, jako nie tutejszy, pozostał z Lubom irą i z jej siostrami na miejscu. — Młode gospodynie, według zwyczaju swojego rodu, z wielką czcią i starannością otaczały swojego gościa, niby jako posłańca z nieba samego, a ten znowu odwdzięczał się przez to, źe opowiadał im o

licznych rodach i ludach słowiańskich, o B a ­ nach nad morzem północnem, ich okrętach i pięknych miastach, o wielkim narodzie >Swe-

w6w<

czyli »Swoich«, który to za Jarowicza króla zawojował wszystkie kraje aż za Renem, i znown o królu Marcwłodzie, który potem, zabrawszy te wszystkie szczepy, zapanował cci O dry aź daleko za D u n aj, i stał się straszli­

wym samym Rzymianom. — P otem opowiadał o Rzym ie i o W łochach, jako tam zawsze jest wiosna i lato, niebo jasne i gwiazdy i słońce i księżyc po dwakroć ta k piękne i jasne jak tu. — Jak ie tam cudne domy i pałace, pełne słota i klejnotów; nareszcie wspo­

mniał o R zym ianach i cesarzach, jako mimo swojej mądrości i okazałości są narodem cie­

mnym i dzikim, gdyż dręczą i podbijają słab­

szych bez litości, nie znają ni czci ni wiary, a niewinnych Chrześcijan prześladują, palą i męczą aż do krw i, jako P io tra św., Apostoła Chrystusowego, ojca i głowę wszystkich Chrze­

ścijan, ukrzyżowali i Paw ła Iw. Apostoła ścięli mieczem. Słowa te, poważne i nigdy jeszcze nie słyszane, czyniły głębokie wrażenie na serca szlachetnych córek B a t bora.

N a wiec zebrało się mnóstwo ludzi ze wszystkich okolic nadodrzańskkh i z kraju Opolanów czyli z Opola, która to nazwa nie

3

oznaczała aamą najprzedniejszą osadę, ale całą okolicę pod tern samem prawem zostającą.

Przybyli nawet i sąsiedzi ze szczepu O jó w z nad źródeł Osobogi i wysłańcy Morawianów, którzy poza Oaami aż do D unaju siedzieli. — Wiecowników przywitał Żyrosław czyli Żyro, źupan Opolanów, obrany przez współtowarzyszy w urzędzie starostą i przewodnikiem obradów, kończąc przywitanie swe temi słowami: »Co­

kolwiek radzimy i uradzimy, niechaj nam i naszym będzie pożytecznym i błogiem. P am ię­

tajcie krwi bratniej, zachowujcie spokój i zgodę, bez której nie ostoją się ni prawda ni prawa.

A przeto, ziomkowie bracia, zaczynając ten wlec, ogłaszam dla wszystkich wespół od tejże chwili: święty M ir.« — N a pierwszem zaś miejscu odbywały się sądy nad sporami ziom­

ków między sobą, potem na nowo ogłoszono starodawne prawa ś zwyczaje, według których pojedyńcze osady rządzić i stóaowaó się miały:

na ostatku obradowano nad obroną i zabez­

pieczeniem granie i wspólnej ojczyzny. — T u niejakiś Lutosz za szczepu Osów, człowiek o ciemnej twarzy, o długiej brodzie czarnej i o dzikich oczach, tak się odezwał do zgroma­

dzonych :

»Dziwi mię, ziomkowie bracia, źe o tern co wam prsedewszystkiem ma być na pamięci,

dopiero teraz na ostatku radzić zaczynacie. — ale taki to u nas zwyczaj, spokój i znowu spokój i znowu wieczny spokój, podczas kiedy od wszystkich stron sąsiedzi dzwonią nam bronią. Za pługiem i za bydłem idąc i żyjąc jakoby we śnie, nie uważamy, źe jako głupia ptaszyna w sieci, tak my od morza do m orsa naród najliczniejszy, padam y obcym w dra­

pieżne pazury. Jasn e i P eru n i piekielna N ia niech porwią ten spokój cały, a wy patrzcie, żeby nie było za późno. G ranic -swoich bro­

nić chcecie, a oto wrogi wasze włóczą się po waszej ziemi od końca do końca!« »W rogi?

Co to za wrogi?« przerwał m u ktoś. „Tych wrogów nie znacie? Z kim walczył nasz wielki Marowłćd, z kim walczą co chwilę bracia nad Dunajem? Z Rzymem. A otóż bez ustanku przechodzą po waszym kraju, niby to ci kupcy, wynosząc wasze skarby, kam ień droższy od złota, a przynosząc wam nowe bogi, nową wiarę i nową niewiarę. Ci grzeczni kupcy są chytre śpiegi Rzym u, a najehytrzejszy z nich, który to koło R atbora żupana i koło córki jego się krząta, z bogów naszych się n a­

śmiewa, a za to w jakiegoś jednego Boga wierzy, niewidzialnego, a tego wszystkim głosi.“

H a te słowa podniósł się stary R atbór i zawołał: „Milcz nikczem nika i nie oc&er-

3*

niaj niewinnych. T a natychmiast stawaj mi w oczy, aż ci wypalnę prawdę w bezwstydną twarz twoję. W y zaś, ziomkowie bracia, po­

machajcie mię na chwilę, abym wam wypo­

wiedział całą duszę moją, całą świętą prawdę i nic, tylko prawdę.“

Wtem dały się słyszeć zewsząd wrzask i złorzeczenia na dzikiego Lutosza, i byłoby przyszło do boju, gdyby Żyro, starosta, po­

wstawszy z miejsca, spokojną odwagą i wszędzie rozlegającym się głosem nie był zapanował nad wrzawą. — Lutosz zaś zawstydzony po­

gardą ludu, a jednak wściekający się z gniewu i złości, poprzestał mówić, kończąc słowami:

„Nie wierzycie mnie, uwierzcie posłańcom Mo­

rawian, tu stoją, to świadkowie moi.“

Słysząc o Morawianach i spodziewając się od nich ważnych wieści, zawołał starosta, aby przystąpili bliżej i powiedzieli, jakie mają posłanictwo.

W ystąpiło tedy pięciu mężów Morawian z rozmaitych okolic, z poza gór Jesionek aż pod Dunaj, na czele których Dalimir z W y­

szogrodu poprosił starostę o głos, i tak potem odezwał sie do zgromadzenia: „Wiadomo wam, ziomkowie bracia, jako już przed pół wieku, za króla naszego Marowłóda, musieliśmy wal­

czyć z Rzymianami; przodkowie wasi i wszy-

atkie sąsiednie szczepy bratnie połączyły się z nami, i tak zwyciężyliśmy najprzód i mieli­

śmy spokój od drapieżnych orłów rzymskich.

Lecz to jest nieszczęściem naszem, źe po woj­

nie i po zwycięstwie zawcześnie zapomnieliśmy boju, zawcześnie złożyli broń, rozeszli się do swoich i chwycili się pługa. A ponieważ tak na pół opuściliśmy naszego wodza i króla, tak i nas opuściło szczęście; król zwycięzca został przez Rzym zwyciężony i na hańbę nas wszyst­

kich poddawszy się Rzymowi, żyjąc o chlebie rzymskim, umarł w swej hańbie w dalekiej Rawennie. Zdawało by się, że uległością jego i nas wszystkich zasłużyliśmy przynajmniej na to, ażebyśmy spokojnie żyć mogli w chatach swoich i spokojnie obrabiać naszą rolę. Atoli drapieżne ptaszę, które Rzym ma za godło swoje, nienasycone naszą wolnością, pragnie czegoś więcej; Rzymianie, sąsiedzi nasi, chcą nam wydrzeć i to, co jeszcze mamy, to jest ziemię naszą; i jako braci za Dunajem odda- wna już podbiwszy, mają za niewolników, tak chcieliby zapanować i nad nami, i nad wami, od Dunaju aż do Odry. Braci naszych nad Dunajem już teraz ciemiężą i niepokoją, a za­

brawszy ich ziemię, wyrzuciwszy ich z chat swoich, albo sprzedawszy ich w niewolę, rzucą się na nas i na was. Jeżeli tedy nie chcecie

być z nami, gotujcie się, aby nosić ich jarzmo.

M y jednak nie poddam y się nigdy. Jeszcze broń nasza nie spleśniała, jeszcze ją barwi krew nikczemnych wrogów, a od gór naszych, i od granic waszych aż nad D unaj, po wsiach i po wioskach naszych, stoi 75 000 ludu zbroj­

nego. — Widzicie więc, bracia, ie idzie o wol­

ność, o waszą i naszą, przyjmijcie więc od nas radę, a z radą oraz przymierze.«

Słowa D alim ira poruszyły całe zgroma­

dzenie, gdyż o nowych napadach R zym ian na Słowian naddunajskich n ik t jeszcze na wiecu nie wiedział. O brona kraju i narodu zajęła wszystkie serca i um ysły i zaczęły się natych­

miast żywe o niej obrady. M ało było głosów przeciwnych, takich, którzy ze względu na da­

lekie odległości, nie przypuszczali, żeby R zy ­ mianie aż do krajów nadodrzańsfeich postąpili, wszyscy inni byli za tern, aby zaradzić za­

wczasu nieszczęściu, nie zwalać obrony na sa ­ mych sąsiadów, lecz wspólnie wziąć się do boju. O brady wreszcie zakończył Żyrosław starosta, przekonawszy się o zdaniu zgroma­

dzenia i przednich narodów czyli źupanów, ognistemi słowy, którem i pochwalił zgromadzo­

nych, że uchwalili wspólną bratnią obronę i przymierze i ogłosił, źe w czasie gód letnich, gdy dzień najdłuższy a najkrótsza noc, L y-

— 3 9 —

giowie i Burzy stawią się na pomoc M ora­

wianom. — Reszta ludu z niecierpliwością już oczekiwała końca wiecu, gdyż słońce miało się ku zachodowi a niewiasty i dzieci zbierały się już około wiecowiska; młodzież zaś, idąc na­

przód, na pobliskich pagórkach, które od strony O dry ciągną się ku górze chełmskiej, poza­

palały ognie wiosenne, skacząc i tańcząc na­

około nich. In n i znowu składali sobie pocho­

dnie, biorąc do tego szczyp i gałęzi brzozo- wych, tak że powstawał rodzaj mioteł; takowe miotły napełniali sm ołą i żywicą, a zapaliwszy je w ogniu, razem z innym i tańczyli z po­

chodniami koło ognia, i skoro lud wyruszać się zaczął w dalszą podróż, polatywałi naprzód od pagórka do pagórka, zapalając ognie i ta ń ­ cząc koło nich. — K ażdy z nich pragnął być pierwszym na miejscu ofiarnym, by pierwszy zapalić przygotowaną na ołtarzu ofiarę czyli »źór<

— i obrządek takowy zachowuje się do dzisiaj w okolicach pod G órą C hełm ską; mło­

dzież paląc »źórc po tych sam ych pagórkach, zapomniawszy już oddawna pierwotnego zna­

czenia pogańskiego, zna tylko znaczenie jego chrześcijańskie. O brządek pierwotnie pogań­

ski stał się bowiem później wyobrażeniem roty żydowskiej, która Zbawiciela, niosąc po­

chodnie, poimała w Ogrojcu.

Z pagórków, zaleśnionych drzewem ao- snowem, większem i mniej szem, postępował potem pochód przez Jesionę czyli las jesienny, pod Olszową do Żyro winy, siedziby Żyrosława starosty i ztąd ku m iejsca, dzisiaj nazwanem Lsźnieą. W pochodzie śpiewał lud na cześć Swantowita mniej więcej tak:

Świeć nam, świeć o Swantowicie, by ta ziemia cała Rosła w kwiecie, owoc, zboże i chleba nam

dala, Ogrzewaj nas światłem twoim i daj nam po-

gody, Byśm y wszyscy zdrowi byli, my i nasze trzody.

Przeszedłszy ta k piękną Bukowiną aź do Ltźuicy, zwrócił się Ind zaraz w północ, na lewo ku Chełmskiej G órze, u stóp której od wieków sąsiednie szczepy chowały swoich zmarłych,

T a bowiem wznosiło się wzgórze, po któ- rem od dola do góry ciągnęły się w prostych rzędach ze wszech stron grobowce przodków, tj. rodzaj kopców, mieszczących w sobie w naczyniach glinianych spalone szczątki i po­

pioły nieboszczyków. — Dotychczas grobowce tę sięgały już do połowy pagórka, a po nad niemi stał posąg kamienne bożka 8 wanto wita

0 trzech głowach i twarzach, a więc naokoło, czyli niby wszędzie patrzących, — Przed po­

sągiem zaś wznosił się ołtarz z polnych ka­

mieni, na którym leżał już zabity olbrzymi dzik, a obok niego stało naczynie z jego krwią. — Przed ołtarzem zaś oczekiwał lad kapłan, w ubiorze białym i z zasłoną białą na głowie. W łaśnie też już słońce zachodziło, kiedy pochód stanął na miejscu, a księżyó pierwszy wiosenny wschodził nad lasem, gdy młodzież z pochodniami otoczyła ołtarz b a ł­

wana, a kapłan podniósł ręce do modlitwy błagalnej o urodzaj w domu i na polu, chwa­

ląc i wielbiąc mniemaną moc, m ądrość i do­

broć swojego bożka. — Potem uchwyciwszy pochodnię, zapalił nią zwierzę ofiarne czyli

„żór<!, a młodzież naokoło pomagała mu w tern pochodniami swemi ze wszech stron, tak źe płom ień wielki i wysoki wypłonął nad o łta­

rzem, poczem wziąwszy naczynie z krwią, wylał ją także do ognia. — L u d zaśpiewał znowu na cześć Swantowita, a młodzież zaczęła po wtóre z pochodniami w ręku dziki i szalony taniec naokoło ołtarza, dopóki tylko wystarczyło sił 1 dopóki pochodnie same do ostatniej nie wy­

gasły. — N a tern skończyła się pierwsza tego rodzaju ofiara, które przez całą noc dalej po­

trwać miały aż do wschodu słońca. — Teraz

jednak każdy szukał odpoczynku po długiej i dalekiej drodze, i pokrzepiał się jak mógł efalebem i mięsiwem, dopijając do tego przy­

niesionego starego miodu. — P o tern zaczęły się ofiary powtórnie, i to najprzód na czećć T ura, którego lud po za Chełmem w ciemnych borach Jem ielnicy czcił. W tym celu przy­

nieśli jego wielbiciele świeżo zabitego niedź­

wiedzia, inni znowu przywiedli bydło i odda­

wali ofiary swoje kapłanowi. P o każdej zaś takiej ofierze powtarzały się te same dzikie tańce i uczty; rozpusty, obżarstwo i pijaństwo oznaczały całe to nabożeństwo bałwochwalcze.

Rozum ie się tedy, źe ani R atbór ani rodzina jego, ani L inus nie znajdowali upo­

dobania w niem. N atom iast pozostawszy poza ludem poszli aż na sam wierzchołek pagórka i usiadłszy tu w lesie, zdaleka tylko i z żalem w sercu, patrzeli na obrzędy, które dotąd sami czynili i święcie zachowywali. — W idząc zaś tę zbawienną zmianę, potwierdzał ich Linus gorliwemi słowy w poznanej prawdzie chrze­

ścijańskiej, a wskazując na objawy i owoce tego rzekomego nabożeństwa, przekonał teraz także W ilę, Libiszę, a naw et ich mężów i teściów, źe te dzikie cfiary i tańce i krzyki rozpustne, nie są nabożeństwem lecz bezbożno­

ścią. Oraz wyłożył im znowu krótko lecz

dobitnie całą zbawienną naukę chrześcijańską.

Ale i djabcł nie spał w tej chwili, lecz szczuł zwolenników swoich, Lutosza i Czertwina, by się zemścili swej hańby na Ratborze, jego rodzinie i na tym znienawidzonym Rzymianinie.

Z takiemi to zamiarami krążyli obaj jak wilki koło trzody już w czasie pochodu i teraz na nowo. W gęstwinie ukryci słuchali każdego ich słowa i śledzili wszystko, co czynią. T ak Lutosz usłyszał dosyć, a zostawiwszy na miej­

scu Czertwina, aby przedewszystkiem strzegł Rzym ianina i drogi do obozu rzymskiego, które na północ po drugiej stronie pagórka leżały; a skoro L inus by odszedł, miał natychm iast skrycie przybyć do niego na miejsce ofiarne;

sam zaś zręcznie i po cichu wyszedłszy z gę­

stwiny, jak żmija ciągi się po ziemi, gdzie lud na nowo palił bożkom ofiary. P o ofie­

rze, gdy ludzie znowu przyprowadzali zwierzęta ofiarne, po wszystkich i on przystąpił do k a ­ płana — lecz nagle, czując niecność swoich zamiarów, oniemiał. — Zdziwiony pyta go się tedy kapłan:

„Kto jesteś i czego chcesz?“

„Jestem Lutosz z rodu Osów i chciał­

bym,“ — lecz tu się znowu zajęknął i mil­

czał — po chwili dopiero dodał: „Chciałbym też ofiarować!“

4 4 —

„To przynieś tu twoję ofiarę!“

„Niemam jej tu jeszcze.“

„I cóż chciałbyś ofiarować?“

„Juźcić co dla Boga najlepsze i najszla­

chetniejsze.“

„To może jakiego łosia albo jelenia?“

„Nie, coś w ięcej; najszlachetniejsze co nam bogowie dali, to nie łoś ani jeleń.“

„To mów, co chcesz ofiarować?“

„Krew i życie ludzkie, nad to już nic niema, to chcę ofiarować.“

„To może jakiego niewolnika, ale i to nie wolno, bo jest mir, święty mir, nie godzi się krwi przelewać.“

„Nie, jam człek ubogi, raba niemam, nie­

mam żadnego niewolnika.“

„To mówże, co chcesz ofiarować, czło­

wieka się nie godzi.“

„W róg ludu mojego i wróg bogów moich, szpieg rzymski, to moja ofiara. N iem am go jeszcze, ale mieć go będę, i krw ią jego, to przysięgam, pocieszę bogów moich, przysięgam i ślubuję go Swantowitowi i gdy słońce zej­

dzie, wypełnię mój ślub.“

„Jeżeli tak, jeżeli to wróg bogów i ludu naszego, toć on sam m ir kazi, niech go N ia zakuje w piekle swem w kajdany, niech umrze.“

T o mówiąc kapłan zadrzał cały, i szatańska

nienawiść zajaśniała mu w oczach i na twarzy.

Skinąwszy głową, odprawił Lutosza. — Ten zaś wyprosiwszy sobie od ludzi powrozów, umknął znowu z miejsca i za kilka chwil sta­

nął z niemi w gęstwinie obok towarzysza swego Czertwina, a schyliwszy się ku niemu, zapy­

tał go się z cicha:

„Czy już poszedł?“

„Nie, jeszcze tu jest, ale już mówił, źe by mu trzeba zawczasu odpocząć, gdyż jutro z rana wczas wybierają się w drogę.“

„Jeżeli tak, to czas abyśmy ztąd się co­

fnęli i ukryli się dalej, gdzie Rzymianie leżą, aby zwierzyna nie wyszła nam z sideł.“

„Ależ, po co dajemy sobie z nim tyle pracy ?“

„Bo go obiecałem bogom na ofiarę, na żór S wantowitowi; zaprawdę takiego źoru da­

wno już nie było.“

„To iście myśl wielka, a dla tego szpiega kara sprawiedliwa; kto bogami gs-dsi w życiu, ten ich niech chwali śmiercią.“

„Chodźmy więc, już czas“, rzekł Lutosz i obaj udali się na północną stronę pagórka, gdzie ukrywszy się znowu w krzewin ponad obozem rzymskim, czekali swojej ofiary.

N ie za długo też Linus wybrał się do swojego obozu, już słychać było jego kroki,

gdy w oka mgnieniu obaj wyskoczywszy i za­

rzuciwszy mu za szyję powróz i również pod nogi, w tejże chwili powalili go o ziemię. — Puczem związawszy mu ręce w ty ł a zało­

żywszy mu powróz pod ramiona, dali m u w usta klin, aby nie mógł wołać o pomoc, a zdjąwszy mu powróz z szyi i założywszy o ramiona, wywlókli go czemprędzej w las a ztąd ku cmentarzysku. T u znalazłszy stajnię, przygotowaną dla zwierząt ofiarnych, wrzucili go w nią, i zawarłszy zewnątrz, udali się na miejsce ofiarne, aby zawiadomić kapłana. — Potrw ało jednak dość długo, nim to uczynić mogli, gdyż ciągle przychodzili jeszcze ludzie z ofiarami.

Zatem w obozie rzymskim L u cju sz, to ­ warzysz L lausa, już od trzech godzin nada­

remno i z niepokojem oczekiwał swojego przy­

jaciela, i gdy całą godzinę po północy jeszcze go nie było, wstał z odpoczynku i uzbroiw­

szy się poszedł go szukać u R atb ora i jego pokrewnych. N iedługo był też pomiędzy nimi, w czasie, w którym R ath ó r z L ubom irą czuwając, strzegli swoich. — Zatrwożeni pa­

trzeli oboje na Rzym ianina, i chociaż nie rozu­

mieli co mówił, jedno słowo „Linus“ dało im znać, czego pragnie i co się stać mogło. N a ­ tychm iast też stanęła Ratborowi przed duszą

dzika postać Lutosza i w uszach odbijały mu się na nowo jego groźby i złorzeczenia. N ik t tylko on, mógł po drodze napaść Linuaa. — W skazując w stronę obozu dał znać, L u c ju ­ szowi, źe Linus poszedł tędy, ale obecnie nie wie, gdzie być może; może napadnięty i po­

raniony, albo zabity w lesie. — Obudziwszy zaś drugich i wypowiedziawszy im, co się stało, rozesłał ich naokoło, aby go szukać i o ile można, przybyć m u na pomoc. P o go­

dzinie znowu mieli się wszyscy zejść na tera samem miejscu. Rozeszli się natychmiast.

R atbór zaś z Lubom irą szukali go po stronie obozu w lesie, i nie widząc skutku wyszli na pole, aż tu spostrzegli ślady stóp męzMch, wskazujące nadół ku cm entarzysku, i po aa niemi dwie linie, ślady nóg Linuse, powstałe, gdy Lutosz z Czert winem wlekli go za sobą nadół. T ak idąc za śladam i mieli niezadługo przed sobą- stajnię, k tó rą obszedłszy, usłyszała Lubom ira w niej jęk słaby i niewyraźny i za­

woławszy na ojca i otworzywszy drzwi, s ta ­ nęła w stajni. Przerażona zobaczyła tu na ziemi leżącą skrępow aną postać żołnierza, a promień księżyca, który chwilę zajaśniał na jego twarzy d a ł poznać, że to Linus, chrze­

ścijanin; dobywszy więc jego miecza przecięła powróz, którym związane miał ręce, wyjęła mu

3 ust gruby kłiu, a ojciec rozwiązał mu nogi.

Tak zrzuciwszy z niego pęta i chwyciwszy za ramienia postawili na nogi i czera prędzej wy­

prowadzili w pola i w las. Tu, widząc go już z daleka, powitali go przyjaciele, jeden po drugim ściskając mu ręce, ciesząc się źe jako zmartwychwstały znów stanął pomiędzy nimi.

On zaś, dziękując im za tyle przyjaźni i mi­

łości, wskazał na Lubomirę i jej ojca mówiąc:

„Tym oto najprzód po Bogu pomóżcie mi dziękować, bo gdyby nie męztwo i cd waga tej panny i jej ojca, leżałbym teraz związany już może w ogniu na ołtarzu bałwany." — A zbliżywszy się Lucyusz dodał po łacinie:

„Widzisz, towarzyszu, jak oczy moje odda- wna już spostrcgały węża, który to ciągle koło stóp ci się snuje. Będzie czas, żebyśmy wy­

ruszali w świat, nie dziwali się dalej tamtym dymom i płomieniom, lecz znowu wolnem od- detchlt powietrzem." A pomówiwszy na chwilę z Linusem, powrócił naprzód do obozu, aby wszystko przygotować do odjazdu.

Linus zaś pozostawszy jeszcze, zwrócił się do Ratbora i uchwyciwszy go za rękę, powiedział z powagą i wzruszeniem:

„Nadeszła chwila ważna, ważniejsza nad życie i nad śmierć. Widzę, źe wróg piekielny, wróg Boga i ludzi, którego nikt nie widzi,

krąży kolo was, jak wilk koło trzody. — Je­

żeli więc Chrystusowi pozostać chcecie wierni, udzielę wam teraz jego chrztu świętego.«

»Przejrzeliśmy raz na zawsze, przejrzeli­

śmy wszyscy, odrzekł Ratbór, i dotrzymamy mu wiary, po za grób na wieki.«

»Odej Iźmy tedy ztąd, tam bliżej ku niebu, aż na szczyt tej górki i wodę, którą tu macie zabierze;e ze sobą.«

Tak idąc zwolna w górę stali niedługo na samym wierzchu pagórka. — N a wscho­

dzie zwiastowała zorza początek dnia a u dołu na cmentarzysku ustawała wrzawa zmęczonego już ludu. Nawet i płomienia niebyło widać na ołtarzu, znak, źe niebyło już wiele co palić.

B ył to czas, kiedy Lutosz z Cztrtwinem go­

towali się na to, by o wschodzie słońca, swoję przyobiecaną ofiarować ofiarę, Linuse. W tym celu poszli ku stajni, by go ztąd wywlec na śmierć i złożyć na oltirzu bałwana.

W stąpiwszy jednak, z przestrachem spo­

strzegli, źe go już n'ebyło, nie znalazłszy nic tylko kilka porzniętych powrozów. Zawstydzeni wyszli i oglądali się naokoło, czy się nie ukrył gdzie w bliskości. W szystko daremne.

Tylko stóp kilka, większych i mniejszych wska­

zało im, k t) mu dopomógł i dokąd się ocalił.

Wściekła zemsta i wstyd głęboki ogarnęła

4