3
śr
śr
PolishJournalofAgronomy 2017,31,3–10
ZmianyczęstościanomaliitermicznychwPolscewlatach1951–2015
RobertTwardosz
UniwersytetJagielloński
ZakładKlimatologiiInstytutuGeografiiiGospodarkiPrzestrzennejul.G ronostajowa7,31-387Kraków,Polska
Abstrakt.W p r a c y u k a z a n o z m i a nyc z ę s t o ś c i a n o m a l n i e z i m-
nychianomalnieciepłychmiesięcywPolsceijejbezpośrednimsąsi edztwieo d 1 9 5 1 d o 2 0 1 5 r o k u . P o d s t a w ę b a d a ń s t a n o w i ą
Zdotychcz asowychbadańwynika,żeanomalniec ie-
płeizimnemiesiące,anawetcałeporyroku,chociaż są naturalnącechąklimatu,zwłaszczawśrodkowejEuropie, średniemiesięcznewartościtemperaturypowietrza(t )z19sta- tojednakrzadkopojawiająsięnadużymobszarze(Ko cjimeteorologicznych.Jakokryteriumwyłonieniaanomaliite s-
r- sowska-Cezak,Twardosz,2017a).Bardzodużyzasięg
micznychprzyjętowielkośćodchyleniastandardowego(
t śr.±2σ). przestrzennym i a ł y d w i e w y j ą t k o w o m r o ź n e z i m y,k tó r e Wykazano,żewPolsce,podobniejakwcałejEuropie,ocieplenie
klimatudokonujesięwwiększymstopniuprzezwzrostczęstościanom alnieciepłychmiesięcyniżspadekczęstościmiesięcyano- malniezimnychorazżeocieplenietowyrażasiętakżepowięk -
szeniemzasięguwystępowaniaanomalnieciepłychmiesięc ynapoczątkuXXIwieku.
słowakl uc z owe :mi e si ąc a nom a l niez i m n y,m i e si ą c a no m a l ni e ciepły,zmianyklimatu,Polska
WSTĘP
Występowanieniekorzystnychzjawiskpogodowych,do którychnależydługotrwałeutrzymywaniesięskrajni eniskiejlubskrajniewysokiejtemperaturypowietrza,budzidu żezainteresowanie,ponieważstanowiąonezagrożenie dlaż y c i a i d z i a ł a l n o ś c i c z ł o w i eka.D o n i e s i e n i a o t a k i c h wyjątkowychzj awiskachioichgroźnychsk ut kachbyły zapisywanew k r o n i k a c h h i s t o r y c z n y c h . C e n n e j w i e d z y dotyczącejtegozagadnienia odXdoXVIwieku,zwłasz-
czanaziemiachpolskich,dostarczaunikatoweopracowa- nieR . G i rgusiai W.S t r u p c z e w s k i e g o (Wyjątki...,1 9 6 5 ) . Znajdująsięwnimwzmiankiowyjątkowomroźnych zi-
machinadzwyczajnychupałach,czylizjawiskachwyst ę-
pującychwskrajnychpodwzględemtermicznympor achroku(Kossowska-Cezak,Twardosz,2016).
objęłyś r o d k o w ą E u r o p ę , w t y m P o l s k ę –
z i m a 1 8 2 9 / 3 0 (Boryczkaiin.,2003)i1928/29(Gumińs ki,1931).Wlu-
tym1 9 2 9 r o k u w w i e l u o b s z a r a c h P o l s k i a n o m a l i a t e m-peraturypowietrzaprzekroczyła-
12oC.NapoczątkuXXIwiekuwEuropiezdarzyłysięteżni ezwyklegorącelata–
2003i2010,któreobjęłybardzodużepołaciekontynentu.Pier wszeznichobjęłoswoimzasięgiemzachodnią,adru-
giewschodniąEuropę,wtymczęśćobszaruPolski(Kos- sowska-Cezak,Twardosz,2017a).
Celema r t y k u ł u j e s t p r z e d s t a w i e n i e z m i a n c z ę s t o-
ścianomalniezimnychianomalnieciepłychmiesięcywP olsceijejbezpośrednimsąsiedztwiewokresie65-le- cia1 9 5 1 –
2 0 1 5 . O p r a c o w a n i e t o j e s t u s z c z e g ó ł o w i e n i e m ws k a l i r e g i o n a l n e j w y n i k ó w w c z e ś n i e j s z y c h b a d a ń d o -
tyczącycha n o m a l i i t e r m i c z n y c h w E u r o p i e , o p a r t y c h n a rzadszejsiecistacjimeteorologicznejiniecokrótszy mokresieb a d a ń 1 9 5 1 – 2 0 1 0 ( K o s s o w s k a -
C e z a k , Twardosz,2017a).Wt ej p r a c y u w z g l ę d n ionot a k ż e o s t a t n i e u p a l n e lato2015roku,któreobjęłozn acznyobszarPolski(Hoy iin.,2016;Krzyżewskaiin.
,2016).Punktemwyjściadobadańjestprzyjęciezałoże nia,żeocieplenieklimatu,ob-
serwowanetakżewPolsce,zachodziprzezwzrostczęsto- ścidodatnichanomaliitemperaturypowietrza.
MATERIAŁIMETODA
Materiałemwyjściowymdobadańsąśredniemiesięcz- newartościtemperaturypowietrza(t )z11stacjimeteoro-
Autordokontaktu:
RobertTwardosz
e-mail:r . t w a r do s z@uj.edu.pl tel.+48126645328
logicznychzPolskii8st acjizjejbezpośrednieg osąsiedz-
twa;łącznieuwzględni ono19stacji(rys.1).Ob szarbadańsięgazatem doArkonyiKowna–
napółnocyidoPragi ,KoszyciLwowa–
napołudniu.
4 PolishJournalofAgronomy,No.31,2017
Rys.1.LokalizacjastacjimeteorologicznychwykorzystanychwopracowaniuFig.
1.Mapofweatherstationsincludedinthestudy.
Podstawowymź r ó d ł e m d a n y c h m e t e o r o l o g i c z n y c h , zktóregokorzystano,byłainternetowabazaEuropea nClimateAssessment&Dataset(ECA&D,http://eca.knmi .nl/).D a n e z t e j b a z y s t a n o w i ł y r ó w n i e ż p o d s t a w ę w c z e-
śniejszychbadańautorów(np.Twardosz,Kossowska- Ce-zak,2016;Kossowska-
Cezak,Twardosz,2017a).Ponadtokorzystanozbazyamer ykańskiejNationalClimaticDataCenter(N C DC , ft p:/
/ ft p.ncd c.noaa.gov/pub/data/gsod/)orazbazyhiszpańskiej Ogimet(www.ogimet.com).Jakośćdanychz o s t a ł a s z c z e g ó ł o w o o m ó w i o n a i z w e r y f i k o w a n a podk ą t e m j e d n o r o d n o ś c i ( K o s s o w s k a -
C e z a k , Twardosz,2017a).
Jakokryteriumwyłonieniaanomalnychpodwzględemter micznymm i e s i ę c y p r z y j ę t o w i e l k o ś ć o d c h y l e n i a s t a n-
dardowego( σ ) . N a t e j p o d s t a w i e w y r ó ż n i o n o m i e s i ą c e
możliwośćokreślenianietylkowielkościanomalii,ale,conaj ważniejsze,częstościichwystępowania.
Wanaliziepominiętoteanomalnemiesiące,którewy- stąpiływył ączni epo zaP ol skąl ubpoj awi ł ysi ęwP ol sce tylkonajednejstacjialbodwóchstacjachoddalony chodsiebie.Z m i a n y c z ę s t o ś c i a n o m a l i i t e r m i c z n y c h z b a d a n o wkolejnych5-leciach65-lecia1951–
2015.Ponadtorozpa-
trzonozmianyzasięguprzestrzennegoanomalnychmiesię- cy,którywyrażonoliczbąstacji,naktórychjednocześ niewystąpiłtakimiesiąc.
Wartośćtrenduzm ianśredniejt em peraturypowi et rza w65-
leciuorazjegoistotnośćstatystycznązbadanoprzy wykorzystaniuprogramuStatistica(STATISTICA,2017).
WYNIKIBADAŃ anomalniezimne(t≤t. - 2 σ ) ianomalnieciepłe(t≥t +2σ).
śr śr.
Abyn a w i ą z a ć d o w y n i k ó w w c z e ś n i e j s z y c h b a d a ń ( K o s-
sowska-
Cezak,Twardosz,2 0 1 7 a ) , j a k o o k r e s r e f e r e n c y j- ny,wodniesieniudoktóregoobliczonowielkośćanomaliiiw i e l k o ś ć o d c h y l e n i a s t a n d a r d o w e g o , p r z y j ę t o 6 0 - l e c i e 1951–
2010.Takieostrekryteriumstatystycznewyłanianiaanomalii t e r m i c z n y c h s t o s o w a n o w i e l o k r o t n i e w e w c z e -
śniejszychopracowaniachtakautorów(np. Twardosz, Kossowska,2 0 1 6 ; K o s s o w s k a -
C e z a k , Twardosz,2 0 1 7 a ) , jakiinnychbadaczy(np.Filipi uk,Kaszewski,2000;Han-
senii n.,2012; Kamaei in.,2014). Wykorzystanameto -
dawyróżnianiamiesięcyanom alnychpodwzględem ter-
micznymnawiązujedoprzyjętegowklimatologiipojęcia anomaliitermicznej(Niedźwiedź,2003),alerównieżdaje
R.Twardosz–ZmianyczęstościanomaliitermicznychwPolscewlatach1951–2015 5 Wciągu65lat(1951–2015)stwierdzono143miesiące
(spośród780),wktórychtemperaturaróżniłasięododpo- wiedniejśredniej60-letniej(1951–
2010)przynajmniejo2odchyleniastandardoweianomaliataka wystąpiłanaprzy-
najmniejjednejstacjinaobszarzebadań.W76miesiącachjedn akanomaliatakawystąpiławyłączniepozaPolskąlubpojawiła sięwPolscetylkonajednejstacjialbonadwóchstacjachodd alonychodsiebie.Miesiącetezostałypomi - niętewdalszejanal izie.Łączn iezatemwzi ęt opodu wa-
gę67miesięcy,zczego35miesięcyanomalniezimn ych(MAZ)i32anomalnieciepłe(MAC)
( t a b . 1).NaobszarzePolskiiwjejbezpośrednimsąsiedzt wieliczbaMAZbyłanieznaczniewiększa(o3miesi ące) niżMAC.Anomalny
5-lecia MAZ;ACM MAC;AWM
zima wiosna lato jesień zima wiosna lato jesień
Tabela1.Liczbaanomalniezimnychmiesięcy(MAZ)ianomalnieciepłychmiesięcy(MAC)wPolsce(1951–
2015)Table2.Numberofanomalouslycoldmonths(ACM)andanomalouslywarmmonths(AWM)inPoland(1951–2015).
Miesiąc Month
XII DEC
IJ AN
IIF EB
III MAR
IV APR
V MAY
VIJ UN
VII JUL
VIII AU G
IX SEP
XN OV
XI DEC
∑
MAZ;ACM 3 2 5 4 5 3 1 1 1 2 4 4 35
MAC;AWM 2 - 1 1 3 2 5 4 5 5 4 - 32
podwzględemtermicznymmiesiącwystępowałśredniona8stacja ch(MAZ–8,2,MAC–7,9stacji).
Chociażcał kowi t al i czbam i esi ęcy AZi ACby ł a p o-dobnaw65-leciu,tojednak–jakwynikaztabeli1–
różnijewyraźnieodmiennyprzebiegroczny.Miesięcyano mal-niezimnychnajwięcejjestwiosną–
12(34%),niecomniejzimąijesienią–
po10(po29%),anajmniejwlecie–
tylko3(9%).Mi esię cyanomalnieci epłychzdecydow anienaj -więcejjestwlecie–14(44%),anajmniejwzimie–
tylko3(9%).Należytupodkreślić,żeMAZwiosenneobej mu-jąz n a c z y o b s z a r ś r o d k o w e j c z ęściE u r o p y – w p a s i e o d Niemiecp o B i a ł o r u ś i ś r o d k o w ą U k r a i n ę , a n a p o ł u d n i u doAdriatyku(Kossowska-
Cezak,Twardosz,2017a).Przy-
czynątakiegorocznegozróżnicowaniaanomaliijest–
jakpowszechniewiadomo–
silniezmiennacyrkulacjaatmos- ferycznawtejczęściEuropy.
Charakterystycznyj e s t – z g o d n i e z o c z e k i w a n i e m –
rozkładczęstości anomalnychmiesięcyw czasie os tat-niego6 5 -
l e c i a . C e c h u j e s i ę o n s p a d k i e m c z ę s t o ś c i M A Z iwz rostemczęstościMAC(tab.2).Jesttooczywistąkon-
sekwencjąwzrostutemperaturypowietrza.NaprzykładzieWa rszawywidać,żewzrosttenwystępujewewszystkichpo rachr o k u i j e s t o n i s t o t n y s t a t y s t y c z n i e n a p o z i o m i e
α=0,05(rys.2).Najsilniejszytrendutrzymujesięwio sną(0,40oC/10lat),tylkoniecosłabszyjestwzimie,naj słab-szyjestzaśjesienią(0,14oC/10lat).
MiesiąceAZnajwiększącz ęstośćosiągnęł ywpi er w-szym15-leciu–
byłoich16spośród35.WtymokresieażpołowaMAZ(8)wystą piławiosną.Wkolejnych5-
leciachcechowałysięjużmniejszączęstością:odcałkowitego ichbrakuw d w ó c h 5 - l e c i a c h – 1 9 7 1 – 1 9 7 5 i 2 0 11–
2015d o 4w1986–
1990.MAZletniewyst ępował ywył ącznie wpierws zejpołowierozpatrywanegookresu,czylido1985roku.O dpoczątkuXXIwiekuniestwierdzonoMAZwiosną,aod2006r okutakżejesienią.OstatnimMAZbyłgrudzień2010(tab.3).
Żadnegom i esiącaACn i e s t w i e r d z o n o w p i e r w s z y m 10-leciu1951–1960.Wlatach1961–
1990występowałnaogółjedenMACw5-leciu:jesienią–
4,latem–2,zimą–
1,awiosnąniebyłoanijednegoMAC. Wyraźnazmiana częstościMACnastąpiłapo1991roku,kiedynastąpiłjej skokowywzrost–do4w5-leciu,zrekordowąichliczbą9w5- leciu2006–
2010.Zpunktuwidzeniastatystycznegotarekordowaliczba9(SD równe3)MACwostatnim5-
leciuXXIwiekuistotniesięróżniodliczbyMACwpoprzedza- jącychokresach5-letnich,oconajmniejjednoodchylenie.
Tabela2.Liczbamiesięcyanomalniezimnych(MAZ)ianomalnieciepłych(MAC)wkolejnych5-leciach(1951–2015)
Table2.Numberofanomalouslycoldmonths(ACM)andanomalouslywarmmonths(AWM)insuccessive5-yearperiods(1951–2015).
5-years
Rok Yea r
Miesiąc
Month N Rok
Yea r
Miesiąc
Month N
1964 czerwiec;JUN 8
2002 maj;MAY sierpień;AUG
11 1967 wrzesień;SEPpaź 12
dziernik;OCT 4
3 2003 czerwiec;JUN 6
1975 wrzesień;SEP 7 2006
lipiec;JULwrzesi eń;SEP październ ik;OCTgrudzień;
DEC
16 11 6 7 1979 czerwiec;JUN 4
1982 wrzesień;SEP 4
1990 luty;FEB 6
1992 czerwiec;JUN sierpień;AUG
4
10 2007 marzec;MARc zerwiec;JUN
6 4
1993 maj;MAY 6 2009 kwiecień;APR 11
1994 lipiec;JUL 8
2010 lipiec;JULsier pień;AUG
10 1997 sierpień;AUG 6 4
1999 wrzesień;SEP 10 2011 kwiecień;APR 7
2000 kwiecień; APR paź dziernik; O CT
13 8
2014 lipiec;JUL 5
2015 sierpień;AUG 16 2001 październik;OCT 8 2015 grudzień;DEC 12
luty;FEB 12
1986 wrzesień;SEP 4 styczeń;JAN 19 1987 marzec; M AR 6
1991m a j ; MAY 8
1992p a ź d z i e r n i k ; OCT 8 1993l i s t o p a d ; N OV 17 1996w r z e s i e ń ; SEP 9 1997k w i e c i e ń ; APR 3 1998l i s t o p a d ; N OV 10 2002g r u d z i e ń ; DEC 4 luty;FEB 11luty;FEB1954
kwiecień;APR 19855 czerwiec;JUN 1955k w i e c i e ń ; APR 7
luty;FEB 18
kwiecień;APR 5
1956 sierpień;AUG 6 listopad; N OV 5
marzec;MAR 4
1958 kwiecień;APR 7
styczeń;JAN 17
1963 luty;FEB 4
1964m a r z e c ; MAR 2
1965m a j ; MAY 4
8 4
1965 listopad;OCT 13 2003 październik;OCT 5
1969 grudzień; D EC 18 2010 grudzień;DEC 12 N–liczbastacji;numberofstations
1976 październik;OCT 4 Podkreślonan a z w a m ie sią c a o z n a c z a a n o ma ln ie c ie p łą c a łą p o r ę r o k u ;
Rysunek2.PrzebiegśredniejtemperaturypowietrzawporachrokuwWarszawie(1951–
2015)Figure2.AverageseasonalairtemperatureinWarsaw(1951–2015).
Ogólniemożnapowiedzieć,żełącznaliczbaMACwl a-tach1991–
2015wyniosła25,azlatpoprzednichjedynie7MAC,cowskazuje naistotnystatystycznieponad3-
krotnywzrostc z ę s t o ś c i ( w s p ó ł c z y n n i k u f n o ś c i 0 , 9 5 ) . OstatnimMACbyłgrudzień2015roku.Widaćzatem,żet endencja
doociepleniasięklimatuutrzymujesięnadal.Jesttocechawspółc zesnegok l i m a t u , n i e t y l k o ś r o d k o w e j E u r o p y,a l e c ałegokontynentu(Kossowska-Cezak,Twardosz2017a).
Większośća n o m a l n y c h m i e s i ę c y,z w ł a s z c z a AC, w y -stąpiłanaczęściobszaruPolski(tab.3i4),tylko7anomal-
Tabela3.Miesiąceanomalniezimne(MAZ)wPolsceijejbezpo- średnimsąsiedztwie(1951–2015)
Table3.Anomalouslycoldmonths(ACM)inPolandanditsim- mediatelyadjoiningareas(1951–2015).
Tabela4.Miesiąceanomalnieciepłe(MAC)wPolsceijejbezpo- średnimsąsiedztwie(1951–2015)
Table4. Anomalouslyw a r m m o n t h s ( AWM)i n P o l a n d a n d i t s immediatelyadjoiningareas(1951–2015).
Rok Yea r
Miesiąc
Month N Rok
Yea r
Miesiąc
Month N
1951p a ź d z i e r n i k ; OCT 3 1979l i p i e c ; JUL 6 1952m a r z e c ; MAR 8 1980m a j ; M AY 11
N–liczbastacji;numberofstations
Podkreślonan a z w a m ie sią c a o z n a c z a a n o ma ln ie c ie p łą c a łą p o r ę r o k u ; underlinedmonthsdenoteentireanomalouslywarmseasons
underlinedmonthsdenoteentireanomalouslywarmseasons
Rysunek3.Zasięganomalniezimnychmiesięcy(MAZ)wEuropie(zasięgiwyznaczononapodstawiepublikacjiKossowska- Cezak,Twardosz2017a)
Figure3.ExtentofACMsinEurope(extentidentifiedbasedonKossowska-Cezak,Twardosz2017a).
nychmi esięcywyst ąpił onacałymobszarze. Wśród
ni ch było5MAZ–luty1956,styczeń1963,grudzień1969(tab. w6 0 - l e c i u ( K o s s o w s k a -
C e z a k i i n . , 2 0 1 6 ) . N a j w i ę k s z a bezwzględnaan omaliatemperaturybyławWarszawie
2,rys.3),styczeń1987ilistopad1993(tab.2,rys.4)oraz -9,8°C(t =-12,4°C),anomaliawzględnazaśwczęściza- 2MAC–lipiec2006isierpień2015(tab.3,rys.5).Wy-
nikatozprawidłowości,żeMAZobejmujązwyklerozle- głączęśćśrodkowejEuropy,aMACalbozachodnią,albows chodniąEuropę(Kossowska-
Cezak,Twardosz2017a).Znamiennyjestzatemichrozkład wczasie.RozległeMAZzimowewystąpiłydopołowyrozp atrywanego okresu,aletnienapoczątkuXXIwieku.
AZluty1956wyróżniłsięnajwiększymzasięgiemprzes trzennymspośródwszystkichanomalnychmiesięcy;obj ąłponadpołowęobszaruEuropy–
odWyspBrytyjskichdoUralu(rys.3).WPolscewielkośćano maliitemperatu-ryzmieniałasięod-6,0–-
7,0oCnawybrzeżuBałtykudo -
11,0oCw ś r o d k o w e j i p o ł u d n i o w e j P o l s c e ( K o s s o w s k a -
-
Cezak,Twardosz2 0 1 7 a ) . B y ł a t o b a r d z o d u ż a u j e m n a anomaliat e r m i c z n a . N a w i ę k s z o ś c i s t a c j i o b j ę t y c h a n o-
maliąbyłtonajmroźniejszymiesiącod1951roku(K os-sowska-
Cezakiin.,2016).Temperaturaśredniawyniosławtedyo d-6,0oCnaHeludo-13,2oCwLublinie.
AZstyczeń1963objął,podobniejakluty1956,równo- leżnikowyśrodkowypasEuropy,tj.odzachodniegokrań- cakontynentudozachodniejRosjiEuropejskiejiUkrainy(r ys.3).Nawiększościstacjibyłtonajzimniejszystyczeń
chodniejzasięgutegoanomaln egomiesiącaprzekroczyśr.
ła
4odchyleniastandardowe.WpołudniowejPolsceujemnaa nomaliatemperaturyutrzymywałasiętakżewlutym.
AZgrudzi eń1969obj ął obszarodśrodko wej F ra ncj i doŁotwyizachodniejUkrainy(rys.3).WPolscewielkośćano maliibezwzględnejniebyłatakdużajakwlutym1956(do- 8,0oC),jednaknaniektórychstacjachwPolsceano- maliaw z g l ę d n a p r z e k r o c z y ł a 3 o d c h y l e n i a s t a n d a r d o w e (Kossowska-Cezak,Twardosz2017a).
KolejnyAZmiesiąc,któryobjąłzasięgiemcałąPolskę,tostycz eń1987.Byłjednymznajbardziejrozległychano-
malniez i m n y c h m i e s i ę c y z i m o w y c h w E u r o p i e ( r y s . 4 ) . WystąpiłonwśrodkowymobszarzeEuropy,odFrancjid ośrodkowejc z ę ś ciR o s j i E u r o p e jskiej.WP olsce w i e l k o ś ć anomaliitemperaturydochodziłado-8,0oC.
Wd r u g i e j p o ł o w i e r o z p a t r y w a n e g o 6 5 - l e c i a p o j a w i ł sięjedenanomalniezimnymiesiącwca łejPolsce.Byłtolistopad1993.Anomaliatermicznaobjęł aw t e d y środko-
wyp a s E u r o p y o d Atlantykud o U r a l u o r a z w s c h o d n i c h wybrzeżyM o r z a C z a r n e g o i k r a j ó w k a u k a s k i c h ( r y s . 4 ) . WPolscemiesiąctennależałdomroźnych, zwyjątkiem stacjinadm orski ch.Naj ni ższ aśredni a mi esi ęczn at em p e-
Rysunek4.Zasięganomalniezimnychmiesięcy(MAZ)wEuropie(zasięgiwyznaczononapodstawiepublikacjiKossowska- Cezak,Twardosz2017a)
Figure4.ExtentofACMsinEurope(extentidentifiedbasedonKossowska-Cezak,Twardosz2017a).
Rysunek5.Zasięganomalnieciepłychmiesięcy(MAC)wEuropie(zasięgiwyznaczononapodstawiepublikacjiKossowska- Cezak,Twardosz2017a)
Figure5.ExtentofAWMsinEurope(extentidentifiedbasedonKossowska-Cezak,Twardosz2017a).
raturabyławLublinie(-
3,3oC).PodczastegoAZmiesiącawM a c h a c z k a l e w y s t ą p i ł a n a j w i ę k s z a w z g l ę d n a u j e m n a anomali atemperaturypowietrzawEuropiew60-leciu1951–
2010(4,7odchyleniastandardowego)(Kossowsk a- -Cezak,Twardosz2017a).
Wtymmiejscuwartowspomniećoostatnimanomalniezim nymmiesiącu,którywystąpiłwokresienasilającegosięocieple nia,amianowicieogrudniu2010roku.Taujemnaanomaliapoj awiłasięnaznacznymobszarzepółnocno-za-
chodniejEuropy,wtymnaczęściobszaruPolski(rys.4).Nawię kszościobszarubyłtonajzimniejszygrudzieńw60-le- ciu1951–2010(Kossowska-
Cezakiin.,2016;Cattiauxiin.,2011).Widaćzatem,żewokresie silnegoociepleniaklimatumożliwesągłębokieanomalieujem ne,coświadczyowzro-
ściezakresuwahańtemperaturypowietrza.
MiesiąceACw d r u g i e j p o ł o w i e X X w i e k u n i e o b e j -
mowałyc a ł o ś c i o b s z a r u P o l s k i , j a k m i e s i ą c e a n o m a l n i e zimne.R o z l e g ł e a n o m a l i e z d a r z a ł y s i ę s p o r a d y c z n i e n a różnycho b s z a r a c h E u r o p y .N a j b a r d z i e j r o z l e g ł y b y ł AC sierpień1972weuropej skiejczęściRosji(Kossowska-Ce-
zak,Twardosz,2 0 1 7 a ) . D o d a t n i e a n o m a l i e t e r m i c z n e n a dużychobszara chzaczęły siępojawiaćnapoc zątkuXXI wieku.Ten a j w i ę k s z e i o n a j w i ę k s z y m n a s i l e n i u , z w a n e katastrofalnymizlata2003i2010rok u,wystąpiłyodpo-
wiedniowzachodniejiwschodniejczęścikontynentu.
CałyobszarPolskibyłobjętyanomaliądodatniąwlip- cu2006i sierpniu2015.Pierwszaz tychanomaliiobjęłazachod niąi środkowąEuropę(rys.5).NawielustacjachwPolscelipiec 2006byłnajgorętszyw60-leciu;wWarsza-
wieanomaliaosiągnęła4,5oC.Wsierpniu2015środkowaEuro pabyłaobjętasilnymiupałami.Centrumgorącawystą- piłonaŚląsku.Największaanomaliatemperaturywystąpiławe Wrocławiu(5,9oC,4,4odchyleniastandardowego).
WNIOSKI
1. Jednymzprzej awówwspół c zesn egooci epl e ni aklimatus ą d u ż e z m i a n y c z ę s t o ś c i a n o m a l i i t e r m i c z n y c h . WP ol sce, p o d o b n i e j a k w c a ł ejE u r o p i e , m a m y d o c z y-
nieniaz o c i e p l eniema s y m e t r y cznym.D o k o n u j e s i ę o n o wwiększymstopniuprzezwzrostczęstościanomalniecie- płychmiesięcyniżspadekanomalniezimnych.Ociepleniewyra żas i ę t a k ż e p o w i ę k s z e n i e m z a s i ę g u a n o m a l n i e c i e -płychmiesięcynapoczątkuXXIwieku.
2. Dużazmiennośćtemperaturypowietrzajestzjawi -skiemtypowymwprzejściowymklimaciePolski.Anoma- liet e rm i c zn eo be j m uj ą ce c a ł y ob sz a r P o l s ki zd ar z ał ys i ę wprzybliżeniurazna10lat,ichrozkładwczasiebyłj ed-nakbardzonierównomierny.Szczególniewyróżniłosię5- lecie2006–2010znajwiększąliczbąMAC(9)w65-leciu.
LITERATURA
BoryczkaJ.,Stopa-BoryczkaM.,BaranowskiD.,Kirchenste- inM.,BłażekE.,SkrzypczukJ.,2003.Mroźnezimyiupal- nelatawPolsce.Atlaswspółzależnościparametrówmeteoro-
logicznychi g e o g r a f i c z n y c h w P o l s c e . M . S t o p a - B o r y c z k a iJ.Boryczka(red.),WydawnictwoUW,t.17,15-25.
CattiauxJ . , VautardR . , C a s s o u C . , YiouP.,M a s s o n - D e l-
motteV.,CodronF.,2011.Winter2010inEurope:Acoldex tremeinawarmingclimate.GeophysicalResearchLetters,37:L2070 4,doi:10.1029/2010GL044613.
FilipiukE.,KaszewskiB.M.,2000.HotandcoldsummerinCen- tralEurope(1871-1990).PraceGeograficzne,108:149-154.
GumińskiR.,1931.Zima1928/29wPolsce.PrzeglądGeogra -ficzny,11:119-127.
HansenJ . , S a t o M . , R u e d y R . , 2 0 1 2 . P e r c e p t i o n o f c l i m a t e change.P r o c e e d i ngso f t h e N a t i o n a l Acad emyo f S c i e n c e sU.S.A.,109,E2415-
E2423,doi:10.1073/pnas.1205276109.
HoyA.,HänselS.,SkalakP.,UstrnulZ.,BochníčekO.,2016.
TheextremeEuropeansummerof2015inalong- termper-
spective.InternationalJournalofClimatology,doi:10.1002/j oc.4751.
KamaeY.,ShiogamaH.,WatanabeM.,KimotoM.,2014.At- tributingtheincreaseinNorthernHemispherehotsumme rssincet h e l a t e 2 0 t h c e n t u r y.G e o p h y s i c a l R e s e a r c h L e t t e r s , 41:5192-5199.
Kossowska-
Cezak,U . , TwardoszR . , 2 0 1 6 . Z a l e ż n o ś ć l i c z b y ni ezwyklezimnychiniezwykleciepłychmiesięcywEuropie(1951- 2010)odliczbyuwzględnionychstacjimeteorologicz-
nych.PrzeglądGeofizyczny,3-4:225-237.
Kossowska-Cezak,U.,PełechS.,TwardoszR.,2016.Niezwy- klezimnemiesiącezimowewEuropie(1951-
2010),PrzeglądGeofizyczny,1-2:45-72.
Kossowska-CezakU.,TwardoszR.,2017a.Anomalietermicz- newEuropie(1951-2010).IGiGPUJ,Kraków.
Kossowska-CezakU.,TwardoszR.,2017b.Współczesneano- maliet e r m i c z n e n a h i s t o r y c z n y c h z i e m i a c h p o l s k i c h . P r z e-glądGeofizyczny,1-2:29-43.
KrzyżewskaA . , BartoszekK.,WereskiS.,2016.Warunkimete orologicznew L u b l i n i e po dc z a s w y j ą t k o w o u c i ą ż l i w e j faliu p a ł ó w z s i e r p n i a 2 0 1 5 r.P r z e g l ą d G e o f i z y c z n y,3 - 4 : 239-249.
NiedźwiedźT.
(red.),2003.Słownikmeteorologiczny.PTGeof./IMGW,Wa rszawa.
STATISTICA( d a t a a n a l y s i s s o f t w a res y s t e m ) ,2 0 1 7 , v e r s i o n
13.1.StatSoft,Inc.www.statsoft.com TwardoszR.,K ossowska-
Cez akU.,2016.E xc epti onal ly cold andmildwintersinE urope(1951-2010).TheoreticalandAp-
pliedClimatology,125:399-411.
Wyjątkiz e ź r óde ł h i s t o ry c z ny c h on a d z w yc z a j ny c h z j a w i sk a c h hydrologiczno-
meteorologicznychn a z i e m i a c h p o l s k i c h wwiekachodX doXVI,1965.GirguśR.,StrupczewskiW.,PIHM,WKiŁ,Wars zawa.
R.Twardosz
CHANGEINTHEFREQUENCYOFTEMPERATUREA NOMALIESINPOLAND,1951–2015
Summary
Thepaperdiscusseschangesinthefrequencyofanomalouslycold(A CM)anda noma lously warm(AWM)m onthsinPolandandi tsimmediatelyadjoiningareasoverthe65-yearperiodspan-ning1951–
2015.Theauthorbasedhisresearchonmonthlyav-
eragea i r t e m p e r aturesf r o m 1 9 w e a t h e r s t a t i o n s a n d e m p l o y e d
av
thec r i t e r i o n o f t w o s t a n d a r d d e v i a t i o n s (
2 σ ±tanomaly. )
t o i d e n t i f y a n
ACMswererecordedbythemiddleoftheperiodwhileallsuchmo nthsinsummeroccurredintheearly21thc e n t u r
y.
ACMsweremostfrequentinthefirst15yearsoftheperiod,whic haccountedfor16outofthetotalof35 ACMs.Insubse- quentfive-
yearperiods,thefrequencywasmuchlowerandvariedfromnoughtin1970–
1975and2011–2015tofourin1986–
1990.December2010wasthelastrecorded ACmonthofthep eriod.Conversely,noAWMswereidentifiedduringthefirst1 0yearsoftheperiod,afterwhichAWMsoccurredatasteadyrateofon eine a c h f i v e -
y e a r p e r i o d , u n t i l 1 9 9 0 . T h e s u b s e q u e n t f i v e - y e a r periodmarkedaleapintheirfrequencytofou r,whilear ecordnumberofnineoccurredin2006–
2010.December2015wasthelastrecordedAWM.Anomalousmonth s,especiallyAC,typicallycovereda r e a s s m a l l e r t h a n t h e w h o l e t e r r i t o r y o f P o l a n d , a n d onlysevencoveredallthecountry.
Allthenationwidewintertime
ResearchshowsthatbothinPolandandelsewhereinEurope theclimatehasbeenwarmingmorethroughanincreaseinthefre- quencyofanomalouslywarmmonthsthanbyadeclineinanoma- louslycoldmonthsandthatthewarmingwasalsomanifestedbyane x p a n s i o n i n t h e g e o g r a p h i c a l e x t e n t o f a n o m a l o u s l y w a r m monthsintheearly21stc e nt ur
y.
ThetransientclimateofPolandistypifiedbyhightempera- turevariability.Duringthestudyperiod,temperatureanoma liescoveringthewholeterritoryofthecountryoccurredonave rageonceeverytenyears,butweredistributedveryunequallyintime.
keywords:monthanomalycold,monthanomalywarm,climat echange,Poland
datazarejestrowaniapracywredakcjiPolishJournalofAgronomy:5października2017r.
datauzyskaniarecenzji:23listopada2017r.
