PSYCHOLOGICZNA OPIEKA POSZPITALNA
DLA DZIECI URODZONYCH BARDZO
I SKRAJNIE PRZEDWCZEŚNIE
Grażyna Kmita¹,², Agnieszka Maryniak¹, Mariola Bidzan³, Maria Kaźmierczak³, Magdalena Chrzan-Dętkoś³, Paulina Pawlicka³, Eliza Kiepura²1 Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski 2 Instytut Matki i Dziecka w Warszawie 3 Instytut Psychologii, Uniwersytet Gdański
Konsultacja: dr hab. Marta Białecka-Pikul, Instytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Uzasadnienie
Pomimo znacznego postępu, jaki dokonał się w neonatologii w obszarze ratowania ży-cia i leczenia noworodków urodzonych przed 32. tygodniem wieku ciążowego, zabu-rzenia rozwoju obserwowane w tej grupie dzieci nadal stanowią poważne wyzwanie. W szczególności zwraca uwagę względnie duży odsetek wcześniaków z zaburzenia-mi neurorozwojowyzaburzenia-mi oraz z problemazaburzenia-mi w funkcjonowaniu poznawczym, zwłasz-cza w obszarze regulacji uwagi, funkcji wykonawczych i przetwarzania fonologicz-nego. Ponadto w grupie tej częściej niż u dzieci urodzonych o czasie występują trud-ności emocjonalne i behawioralne, a w wieku szkolnym rozpoznawane są zaburzenia internalizacyjne, głównie lękowe. Wielu autorów wskazuje również na istotnie częst-sze niż w populacji ogólnej występowanie u dzieci urodzonych jako skrajne wcześniaki objawów przypominających ADHD i zaburzenia ze spektrum autyzmu.
Ryzyko ADHD (zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem
uwagi) jest 2-3-krotnie wyższe u dzieci urodzonych przed 32. tygodniem
cią-ży i 4-krotnie wyższe u skrajnych wcześniaków niż u ich rówieśników urodzo-nych o czasie.
Czynnikami ryzyka są skrajne wcześniactwo oraz:
• uszkodzenia i inne nieprawidłowości w obrębie móżdżku; • uszkodzenia/nieprawidłowości istoty białej;
• czynniki zapalne.
Należy podkreślić, że proces patologizacji rozwoju w przypadku dzieci urodzonych przedwcześnie ma charakter niezwykle złożony. Obejmuje on zmieniające się w cza-sie zależności/interakcje pomiędzy czynnikami natury genetycznej i biologicznej, śro-dowiskowej, w tym społecznej, oraz psychologicznej. W związku z tym niezwykle trudno jest przewidywać indywidualne ścieżki rozwoju konkretnych dzieci – nie tyl-ko na podstawie wczesnych powikłań zdrowotnych, lecz także przebiegu rozwoju psy-choruchowego we wczesnym dzieciństwie. Wielu autorów zwraca uwagę na znaczną liczbę wyników zarówno fałszywie pozytywnych, jak i fałszywie negatywnych w tra-dycyjnych rozwojowych testach przesiewowych. Z tego względu w niektórych krajach przeprowadzanie przesiewowych badań rozwojowych, szczególnie w takich specyficz-nych grupach ryzyka, jaką stanowią dzieci urodzone przedwcześnie, nie jest rekomen-dowane, podczas gdy w innych krajach jest zalecane. Ponadto warto zwrócić uwagę na stosunkowo niską, a co najwyżej średnią wartość prognostyczną skal rozwoju psy-choruchowego. Korelacja pomiędzy wynikami dzieci w skalach rozwoju psychorucho-wego w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym a wynikami skali inteligencji w póź-niejszym rozwoju jest co najwyżej średniej wielkości w przypadku dzieci bez czynni-ków ryzyka, a w grupach narażonych na zaburzenia rozwoju jeszcze spada.
Biorąc pod uwagę kluczowe znaczenie relacji z opiekunami dla psychicznego roz-woju dziecka, warto również uwzględnić długofalowe skutki doświadczeń związa-nych z wcześniactwem dla funkcjonowania rodziców. Matki i ojcowie dzieci urodzo-nych przedwcześnie są grupą szczególnie narażoną na rozwinięcie się depresji, zabu-rzeń po stresie traumatycznym, jak również zabuzabu-rzeń lękowych. Trudności te mogą utrzymywać się przez wiele tygodni i miesięcy po wypisie dziecka ze szpitala, stano-wiąc czynnik ryzyka dla dalszego rozwoju dziecka oraz funkcjonowania rodziny. Poziom nasilenia oraz wielość mechanizmów ryzyka wystąpienia zaburzeń i trudno-ści w rozwoju stanowią o silnej potrzebie poszerzenia opieki poszpitalnej nad dziećmi urodzonymi bardzo i skrajnie przedwcześnie o psychologiczną ocenę rozwoju oraz od-powiednie formy pomocy psychologicznej dla dziecka i jego rodziny.
W pierwszych latach życia diagnoza i pomoc psychologiczna dotyczą zawsze dziecka w systemie rodzinnym, wymagają uwzględnienia relacyjnego kon-tekstu procesów rozwojowych.
Psychologiczna opieka poszpitalna dla dzieci urodzonych bardzo i skrajnie przedwcześnie
Cel
Celem psychologicznej opieki poszpitalnej jest podejmowanie działań ukierunkowa-nych na:
•
zmniejszanie negatywnych skutków wcześniactwa (i jego powikłań) dla poznaw-czego, emocjonalnego i społecznego funkcjonowania dziecka, procesów uczenia się i podejmowania zadań rozwojowych adekwatnie do wieku;•
zmniejszenie negatywnych skutków wcześniactwa dla rodziny;•
zapobieganie procesom patologizacji i wtórnej patologizacji rozwoju;•
wspieranie rozwoju psychicznego dzieci urodzonych przedwcześnie. Działania te powinny obejmować:•
psychologiczną ocenę i długofalowe monitorowanie rozwoju dziecka;•
wsparcie psychologiczne dla rodziców zgodnie z ich potrzebami;•
zapewnienie dziecku optymalnych warunków do rozwoju, m.in. poprzez dostrojone interakcje społeczne;•
różne formy wczesnej interwencji psychologicznej dopasowane do potrzeb dziecka i rodziny.Psychologiczna opieka poszpitalna – stan obecny
Obecnie w Polsce opieka psychologiczna nad dziećmi urodzonymi przedwcześnie jest dalece niewystarczająca. Wynika to z kilku przyczyn.
1. W poradniach neonatologicznych, działających najczęściej przy ośrodkach trzecie-go stopnia referencyjności i obejmujących opieką dzieci w wieku do 2-3 lat, zatrud-nianie psychologa należy do rzadkości.
2. Obecnie pomocą psychologiczną zajmują się poradnie zdrowia psychiczne-go dla dzieci i młodzieży, poradnie psychologiczno-pedapsychiczne-gogiczne, ośrodki wczesnej interwencji oraz poradnie i dzienne oddziały rehabilitacyjne. Często nie ma w nich specjalistów doświadczonych w pracy z dziećmi urodzonymi przedwcześnie.
3. Rodzice, szukając pomocy, zgłaszają się do różnych ośrodków działających w ra-mach systemu edukacji oraz ochrony zdrowia. Ośrodki te nie koordynują swoich działań w wystarczającym zakresie (a często też nie uwzględniają wyników badań wykonanych poza danym systemem).
4. Brak opieki psychologicznej dla rodziców, ukierunkowanej na potrzeby rodzin z dziećmi z zaburzeniami lub ryzykiem zaburzeń rozwoju.
Rekomendowane rozwiązania
1. Zatrudnianie psychologów w poradniach neonatologicznych.
jak i edukacji.
Psychologiczna opieka poszpitalna – kierunki rozwoju
Psychologiczna pomoc poszpitalna powinna być skierowana zarówno do dziecka, jak i do rodziców oraz innych członków rodziny, np. rodzeństwa. Powinna obejmować:
•
psychologiczną, prospektywną ocenę rozwoju dziecka;•
oddziaływania terapeutyczne ukierunkowane na wspieranie deficytowych sfer jego rozwoju oraz•
różne formy wspierania zasobów dziecka i rodziny.Na wstępie warto odpowiedzieć na pytanie: Jakie grupy dzieci urodzonych przed-wcześnie, jak często i do jakiego wieku powinny być objęte psychologiczną oceną rozwoju?
Opieką psychologiczną powinny być objęte dzieci:
•
ze skrajnym wcześniactwem;•
ze skrajnie małą urodzeniową masą ciała;•
urodzone w późniejszych tygodniach ciąży z powikłaniami zdrowotnymi (np. krwa-wieniami dokomorowymi IV i III stopnia, martwiczym zapaleniem jelit, sepsą itp.);•
których rozwój budzi niepokój opiekunów lub lekarza pediatry;•
których rodzice wykazują symptomy mogące utrudniać nawiązanie więzi z dziec-kiem lub otoczenie go właściwą opieką (np. depresja poporodowa, objawy stresu potraumatycznego).Wszystkie wymienione powyżej grupy dzieci powinny przechodzić kontrolne ba-dania psychologiczne:
•
w 1. roku życia: optymalnie co 3 miesiące, a jako minimum – dwukrotnie;•
w 2. i 3. roku życia: optymalnie co 6 miesięcy, a jako minimum − co najmniej raz w roku;•
w 6. roku życia (przed rozpoczęciem edukacji szkolnej);•
w 10.-11. roku życia;•
w wieku ok. 15-16 lat.Ocena psychologiczna w pierwszych latach życia
Psychologiczna ocena rozwoju jest procesem ukierunkowanym na poznanie zarówno trudności, jak i mocnych stron funkcjonowania dziecka oraz charakterystyki środowi-ska opiekuńczego jako podstawowego kontekstu rozwoju. Niezwykle ważne jest opisa-nie dynamiki zmian rozwojowych w czasie, w związku z czym proces oceny rozwoju obejmuje zwykle kilka spotkań z dzieckiem i jego rodzicami.
Psychologiczna opieka poszpitalna dla dzieci urodzonych bardzo i skrajnie przedwcześnie
Zgodnie z zaleceniami zawartymi w najnowszej klasyfikacji DC:0-5 (ZERO TO THREE, 2016), cykl diagnostyczny powinien obejmować co najmniej 3-5 spotkań z dzieckiem i rodzicami. Podstawą oceny psychologicznej jest za-wsze dokładny wywiad rozwojowy oraz obserwacja funkcjonowania dziec-ka w różnych sytuacjach, w toku aktywności swobodnej, częściowo ustruktu-ryzowanej oraz kierowanej/zadaniowej. W zależności od wieku dziecka oraz stwierdzonych zaburzeń lub nieprawidłowości zmysłowych i ruchowych psy-cholog dokonuje doboru odpowiednich metod i technik diagnostycznych.
Poza wywiadem i obserwacją psycholog może również wykorzystać standaryzowane narzędzia diagnostyczne.
W zależności od potrzeb mogą to być:
•
skale rozwoju psychoruchowego dla dzieci w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym;•
skale inteligencji, począwszy od wieku 2-3 lat;•
inne techniki do oceny poszczególnych funkcji poznawczych, rozwoju społecznego oraz emocjonalnego.Psycholog może również zrezygnować z oceny za pomocą technik standaryzowanych, a zastosować funkcjonalną ocenę rozwoju. W każdym przypadku podstawą postę-powania diagnostycznego jest wnikliwie przeprowadzony wywiad oraz różne formy obserwacji dziecka w interakcjach z diagnostą i opiekunami. Podejmując decyzję o zastosowaniu skal rozwojowych, psycholog bierze pod uwagę zasadność ich użycia w zindywidualizowanej ocenie rozwoju dziecka oraz ich własności psychometrycz-ne. Każda skala opracowana w innym kraju niż Polska wymaga adaptacji kulturowej, sprawdzenia trafności i rzetelności oraz opracowania polskich norm. Jest to szczególnie ważne w przypadku planów wykorzystania danego narzędzia w diagnozie klinicznej.
Proponowany schemat opieki psychologicznej w pierwszych
3 latach życia
Linki do pobrania KIRMiK:
http://produkty.ibe.edu.pl/docs/inne/260054_KIRM-A_kwestionariusz_v5.pdf http://produkty.ibe.edu.pl/docs/inne/260054_KIRM-B_kwestionariusz_v5.pdf http://produkty.ibe.edu.pl/docs/inne/KIRMIK-info-MS-GK.pdf
Tab ela 1. P rop ono w an y schema t opiek i psy cholo gicznej w pier w sz ych 3 la tach ż ycia W iek kor ygo w an y w miesiąc ach O bszar y o cen y i pr ac y psy cholo gicznej O bser w acja w badaniu p edia tr yczn ym 0-6 1. W ywiad r oz w ojo w y 2. Obser w acja k liniczna 3. F unkcjonalna oc ena r oz w oju 4. O cena kon taktu i komunik acji dzieck a z inn ymi 5. O
cena stanu emocjonalnego r
odzic ów 6. W spier anie r elacji r odzic − dziecko 7. Omó
wienie zasad dalsz
ej w spółpr ac y 1) Kon takt z dzieck iem: a. spon taniczne i w yw ołane sk upianie wzr ok u na t w ar zy innej osob y, zaciek tw ar zą b. uśmiech na dź więk mo w y/widok t w ar zy c. ucz estnicz enie w pr ot odialogu 2) Kon tr
ola stanu psy
chicznego r odzic ów : a. p ytania kon tr olne dot ycząc e depr esji Cz y w ciągu 2 osta tnich t ygo dni doświadcz ył(a) P an(i) obniż onego nastr się P an(i) pr zy gnębion y/a, b ez nadziei na pr zy szłość? Cz y w ciągu 2 osta tnich t ygo dni czuł(a) P
an(i) małe zain
ter
eso
w
anie lub małą pr
jemność z w yk on yw ania r óżn ych r zecz y? • pr zy 2 odpo wiedziach t wier dząc ych – badanie E dynbursk ą Sk alą D epr esji P (EPDS) • sk ier ow anie do psy chia tr y/psy chologa/na psy chot er apię pr zy w ynik ach EPDS > 12 pkt b. p ytanie kon tr olne dot ycząc e lęk u Cz y w ciągu osta tniego miesiąc a o dczuw ał(a) P an(i) z dener w ow anie , niep miał(a) p oczucie , ż e jest u k resu w ytr zymałości? P rosz ę w ybr ać o dp w cale pr zez k ilk a dni pr zez więc ej niż poło w ę czasu pr awie k dnia Cz y w ciągu osta tniego miesiąc a nie b ył(a) P an(i) w stanie p ow str
zymać lub opano
w ać mar twienia się? P rosz ę w ybr ać o dp owiedź: w cale pr zez k ilk a dni pr zez więc ej niż poło w ę czasu pr awie k dnia • podw yższ on y lęk pr zy 2 odpo wiedziach „pr awie k aż dego dnia ”; w sk azanie sk do psy chologa
Psychologiczna opieka poszpitalna dla dzieci urodzonych bardzo i skrajnie przedwcześnie ela 1. P rop ono w an y schema t opiek i psy cholo gicznej w pier w sz ych 3 la tach ż ycia 7-12 1-3 jw . 4. Obser w acja f or m zaba w y (pr zedkonstrukc yjna, konstrukc yjna, funkcjonalna) 5. O cena r oz w oju mo w y (ga w or zenie od 6. miesiąca ż ycia, sło w a od 12. m.ż.) 6. O cena kon taktu i komunik acji dzieck a z inn ymi: a. kon takt wzr oko w y, zaciek
awienie osobą (znaną i obcą), uśmiech
społeczn y b. napr zemienność in ter akc yjna c. skoor dyno w ane podzielanie uw ag i międz y osobę a pr zedmiot (9.-12. m.ż.) d. naślado w anie i uż yw anie gest ów komunik ac yjn ych (w sk az yw anie , gest y kon w encjonalne) e. k ier ow anie do drug iej osob y w ok alizacji/słó w 7. W ykor zy stanie nar zędzi standar yz ow an ych w oc enie r oz w oju w zależ -ności od dec yzji psy chologa Do wieku k or ygo w anego 2 la t pr zy obliczaniu w ynik ów badania sk alą r oz w oju psy chor ucho w ego st
osuje się wiek k
or ygo w an y, a nie wiek ż ycia dzieck a M iędz y 9. a 12. m.ż.: 1. oc
ena jakości kon
taktu z inn ymi (kon takt wzr oko w y, zaciek
awienie ludźmi, dzielenie
uśmiechu) 2. udział w napr
zemienn ych zaba w ach (np . w „a k uk u”) 3. uż yw anie pr ost ych gest ów (np . „pa, pa ”) 4. ga w or zenie w 6. m.ż., pier w sz e sło w a w 12. m.ż. 5. badanie pr zedmiot ów , zain ter eso w anie sz cz egółami 6. ch w yt pęset ow y 13-24 1-3 jw . 4. O cena zaba w y (konstrukc
yjna, funkcjonalna, symboliczna)
5. O cena r oz w oju mo w y W wieku 24 miesięc y w sk azana w ystandar yz ow ana o cena r oz w oju psy chor ucho w ego 6. O cena kon taktu , komunik acji i spec yfik i akt ywności sw obodnej pod ką tem zabur zeń z e spektrum aut
yzmu -> konsultacja psy
chia tr yczna Sz cz ególna ostr ożność w diagno zie r óżnic ow ej w gr upie dzieci ze sk rajn ym w cz eśniac tw em, w sp ółw yst ępując ymi zabur zeniami rucho w ymi, wzr ok ow ymi i słucho w ymi 1. Kon takt i komuniko w
anie się z inn
ymi 2. Naślado w anie cz ynności i dź więkó w inn ych osób 3. W ykon yw anie pr ost ych polec eń 4. P rost e zaba w y „na nib y” (np . k ar mienie misia) 5. P rost e zaba w y konstrukc yjne ( jak np . piętr zenie k lockó w) 6. Z dolność do utr zymania uw ag i na k rótk iej opo wieści/zadaniu 7. W mo wie: sło w a – 13 miesięc y; w ypo wiedzi dwuw yr az ow e – 24 miesiąc e UW A GA! - Nor ma ty wn y lęk pr zed obc ymi - Nor ma ty wne dąż enie do aut onomii - Nor ma ty wnie nasilona r eakcja na frustr ację 25-36 1-6 jw . 7. O cena r oz w oju r egulacji uw ag i i emocji W 3.-4. r oku ż ycia mo żliw ość zast oso w ania sk ali in teligencji -> iden tyfik ow anie i objęcie p omo cą dzieci z gr up y r yz yk a tr udności w ucz eniu się 1-6 jw . 7. Iden tyfik acja dzieci z g rup y r yz yk a opó źnionego r oz w oju mo w y – Kr ótk i In w entar z Ro z-w oju Mo w y i K om unik acji (KIRM iK ) W ynik i w sk azując e na r yz yko opó źnionego r oz w oju mo w y → sk ier ow anie do logopedy i do psy chologa cd .
nia takiego podejścia można znaleźć w „Medycynie Praktycznej – Pediatria” (1/2014). Pediatra może również wykorzystać w tym celu Krótką Skalę Rozwoju Dziecka (KSRD). Więcej informacji na jej temat można znaleźć pod adresem:
www.pracowniatestow.pl/pl/p/Krotka-Skala-Rozwoju-Dziecka-KSRD/148
Podsumowanie
Każda wizyta u psychologa powinna służyć wspieraniu zasobów dziecka przedwcze-śnie urodzonego i jego rodziny poprzez różne formy poradnictwa i terapii, w tym rów-nież działania ukierunkowane na wspieranie interakcji rodzice − dziecko.
Poszpitalna opieka psychologiczna powinna:
•
mieć charakter długofalowy, prospektywny, wykraczający poza pierwsze lata życia;•
być zindywidualizowana, zorientowana na rodzinę i ukierunkowana na wspiera-nie rozwoju dziecka oraz wspierawspiera-nie rodziny w procesie radzenia sobie ze skutkami wcześniactwa;•
być częścią działań interdyscyplinarnego zespołu specjalistów we współpracy z rodzicami.PIŚMIENNICTWO
1 Aarnoudse-Moens CSH, Weisglas-Kuperus N, van Goudoever JB i wsp. Meta-analysis of neurobehavioral
outco-mes in very preterm and/or very low birth weight children. Pediatrics 2009;124:717-728.
2 Białecka-Pikul M. Psychopatologia rozwojowa jako dziedzina badań nad rozwojem atypowym. Psychologia
Roz-wojowa 2011;16:15-25.
3 Briggs-Gowan MJ, Godoy L, Heberle A i wsp. Assessment of psychopathology in young children. W: Cicchetti D
(red.). Developmental psychopathology. Theory and method (wyd. 3). Hoboken NJ: Wiley 2016;1:1-45.
4 Charman T, Hood J, Howlin P. Psychological assessment in the clinical context. W: Thapar A, Pine DS, Scott S i wsp.
(red.). Rutter’s Child and Adolescent Psychiatry (wyd. 6). John Wiley & sons Ltd. 2015;436-448.
5 Chrzan-Dętkoś M. Wcześniaki. Rozwój psychoruchowy w pierwszych latach życia. Harmonia Universalis 2012.
6 Dosman CF, Andrews D, Goulden KJ. Wiek występowania kamieni milowych we wczesnej ocenie rozwoju
dziec-ka. Medycyna Praktyczna Pediatria 2014;1.
7 Doyle LW, Anderson PJ, Battin M i wsp. Long term follow up of high risk children: who, why and how? BMC
Pediatrics 2014;14:279; doi:10.1186/1471-2431-14-279; uzyskano z:
http://www.biomedcentral.com/1471-2431/14/279.
8 Goutaudier N, Lopez A, Séjourné N i wsp. Premature birth: subjective and psychological experiences in the first
weeks following childbirth, a mixed-methods study. Journal of Reproductive and Infant Psychology 2011;29:364-373.
9 Feeley N, Zelkowitz P, Cormier C i wsp. Posttraumatic stress among mothers of very low birthweight infants at 6
months after discharge from the neonatal intensive care unit. Applied Nursing Research 2011;24:114-117.
10 Johnson S, Marlow N. Preterm birth and childhood psychiatric disorders. Pediatric Research 2011;69:11R-18R.
Tab ela 1. P rop ono w an y schema t opiek i psy cholo gicznej w pier w sz ych 3 la tach ż ycia 7-12 1-3 jw . 4. Obser w acja f or m zaba w y (pr zedkonstrukc yjna, konstrukc yjna, funkcjonalna) 5. O cena r oz w oju mo w y (ga w or zenie od 6. miesiąca ż ycia, sło w a od 12. m.ż.) 6. O cena kon taktu i komunik acji dzieck a z inn ymi: a. kon takt wzr oko w y, zaciek
awienie osobą (znaną i obcą), uśmiech
społeczn y b. napr zemienność in ter akc yjna c. skoor dyno w ane podzielanie uw ag i międz y osobę a pr zedmiot (9.-12. m.ż.) d. naślado w anie i uż yw anie gest ów komunik ac yjn ych (w sk az yw anie , gest y kon w encjonalne) e. k ier ow anie do drug iej osob y w ok alizacji/słó w 7. W ykor zy stanie nar zędzi standar yz ow an ych w oc enie r oz w oju w zależ -ności od dec yzji psy chologa Do wieku k or ygo w anego 2 la t pr zy obliczaniu w ynik ów badania sk alą r oz w oju psy chor ucho w ego st
osuje się wiek k
or ygo w an y, a nie wiek ż ycia dzieck a M iędz y 9. a 12. m.ż.: 1. oc
ena jakości kon
taktu z inn ymi (kon takt wzr oko w y, zaciek
awienie ludźmi, dzielenie
uśmiechu) 2. udział w napr
zemienn ych zaba w ach (np . w „a k uk u”) 3. uż yw anie pr ost ych gest ów (np . „pa, pa ”) 4. ga w or zenie w 6. m.ż., pier w sz e sło w a w 12. m.ż. 5. badanie pr zedmiot ów , zain ter eso w anie sz cz egółami 6. ch w yt pęset ow y 13-24 1-3 jw . 4. O cena zaba w y (konstrukc
yjna, funkcjonalna, symboliczna)
5. O cena r oz w oju mo w y W wieku 24 miesięc y w sk azana w ystandar yz ow ana o cena r oz w oju psy chor ucho w ego 6. O cena kon taktu , komunik acji i spec yfik i akt ywności sw obodnej pod ką tem zabur zeń z e spektrum aut
yzmu -> konsultacja psy
chia tr yczna Sz cz ególna ostr ożność w diagno zie r óżnic ow ej w gr upie dzieci ze sk rajn ym w cz eśniac tw em, w sp ółw yst ępując ymi zabur zeniami rucho w ymi, wzr ok ow ymi i słucho w ymi 1. Kon takt i komuniko w
anie się z inn
ymi 2. Naślado w anie cz ynności i dź więkó w inn ych osób 3. W ykon yw anie pr ost ych polec eń 4. P rost e zaba w y „na nib y” (np . k ar mienie misia) 5. P rost e zaba w y konstrukc yjne ( jak np . piętr zenie k lockó w) 6. Z dolność do utr zymania uw ag i na k rótk iej opo wieści/zadaniu 7. W mo wie: sło w a – 13 miesięc y; w ypo wiedzi dwuw yr az ow e – 24 miesiąc e UW A GA! - Nor ma ty wn y lęk pr zed obc ymi - Nor ma ty wne dąż enie do aut onomii - Nor ma ty wnie nasilona r eakcja na frustr ację 25-36 1-6 jw . 7. O cena r oz w oju r egulacji uw ag i i emocji W 3.-4. r oku ż ycia mo żliw ość zast oso w ania sk ali in teligencji -> iden tyfik ow anie i objęcie p omo cą dzieci z gr up y r yz yk a tr udności w ucz eniu się 1-6 jw . 7. Iden tyfik acja dzieci z g rup y r yz yk a opó źnionego r oz w oju mo w y – Kr ótk i In w oju Mo w y i K om unik acji (KIRM iK ) W ynik i w sk azując e na r yz yko opó źnionego r oz w oju mo w y → sk ier ow anie do logopedy i do psy chologa
Psychologiczna opieka poszpitalna dla dzieci urodzonych bardzo i skrajnie przedwcześnie
11 Joseph RM, O’Shea TM, Allred EN i wsp., Elgan Study Investigators. Neurocognitive and Academic Outcomes at
Age 10 Years of Extremely Preterm Newborns. Pediatrics 2016;137.
12 Kmita G. Od zaciekawienia do zaangażowania. O rozwoju samoregulacji w interakcjach z rodzicami niemowląt
uro-dzonych skrajnie wcześnie, przedwcześnie i o czasie. Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2013.
13 Kmita G, Cieślak-Osik B, Kiepura E. Opieka psychologiczna dla rodzin z dziećmi urodzonymi przedwcześnie. W:
Bor-szewska-Kornacka MK (red.). Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce. Zalecenia Polskiego
Towa-rzystwa Neonatologicznego [wydanie II (2017) zaktualizowane i uzupełnione]. Warszawa, Media-Press
2017;294-301.
14 Maryniak A. Pediatryczny medyczny stres traumatyczny u rodziców dzieci hospitalizowanych. W: Święcicka M,
Ma-ryniak A (red.). Trudności rodzicielstwa. Warszawa,.Wydawnictwo Paradygmat 2015;61-72.
15 NICE. Developmental Follow-up of Children and Young People Born Preterm. NICE guideline. National Institute for
Health and Care Excellence 2017.; opublikowano: 9.08.2017; uzyskano z: nice.org.uk/guidance/ng72.
16 Pierrat V, Marchand-Martin L, Arnaud C i wsp. Neurodevelopmental Outcome at 2 Years for Preterm Children
Born at 22 to 34 Weeks’ Gestation in France in 2011. Epipage – 2 Cohort Study. BMJ 2017;358(j3448).
17 Pierrehumbert B, Nicole A, Muller-Nix C i wsp. Parental post-traumatic reactions after premature birth:
implica-tions for sleeping and eating problems in the infant. Archives of Disease in Childhood. Fetal and Neonatal Edition 2002;88:400F-404.
18 Shaw RJ, Bernard RS, Storfer-Isser A i wsp. Parental coping in the neonatal intensive care unit. Journal of Clinical
Psychology in Medical Settings 2013;20:135-142.
19 Smoczyńska M, Krajewski G, Łuniewska M i wsp. Inwentarze Rozwoju Mowy i Komunikacji (IRMIK). Słowa i gesty.
Słowa i zdania. Podręcznik. Warszawa, Instytut Badań Edukacyjnych 2015.
20 ZERO TO THREE. DC:0-5™: Diagnostic Classification of Mental Health and Developmental Disorders of Infancy and
