Zbigniew Jarosiński
Studia doktoranckie w IBL PAN
Biuletyn Polonistyczny 23/4 (78), 120-126
4 . Zespół 15 f o t o g r a f i i G a b r i e l a K orbuta i jeg o r o d z i n y - w ła sn o ść c ó r k i uczonego.
5 . 5 f o t o g r a f i i Ignacego Dąbrowskiego - w ła sn o ść p . A n i e l i S k ó r s k i e j , s i o s t r z e n i c y p i s a r z a .
6 . Zespół 41 f o t o g r a f i i J ó z e f a W eyssenhoffa, je g o ro d z in y i l i t e r a t ó w z nim zw iązanych ( 1 5 z d ję ć otrzym aliśm y w d a rz e od c ó r k i p i s a r z a , Róży Weyssenhoffówny, s i o s t r y S a l e z j i z L asek, a 26 p r z e f o t o g r a f o w a l i ś m y z j e j z b io ró w ).
Wobec f a k t u b l a k n i ę c i a i z a n ik a n ia s t a r y c h f o t o g r a f i i Bi b l i o t e k a o b j ę ł a przeg ląd em c a ł y Zbiór Własny. W szystkie f o t o g r a f i e , k t ó r e z a c z y n a ją zm ien iać j a k o ś ć , z o s t a ł y s p i s a n e , a du ża i c h c z ę ś ć - p r z e f o t o g r a f o w a n a . P rz e z p rz e fo to g ra fo w y w a n ie - k t ó r e wymaga k o r z y s t a n i a z u s łu g w y b itn y c h fachowców - p r z e d ł u ża s i ę żywot z d ję ć - p r z y obecnym s t a n i e t e c h n i k i k o n s e rw a c ji f o t o g r a f i i ta metoda wydaje s i ę być je d y n ą .
Mgr Z o f ia D ernałow icz i
S T U D IA D O K T O R A N C K IE W IB L P A N
Po w i e l o l e t n i e j p r z e rw ie s t a c j o n a r n e s t u d i a d o k to r a n c k i e w I n s t y t u c i e Badań L i t e r a c k i c h wznowione z o s t a ł y w 1973 r · P o n ie waż r e k r u t a c j a odbywa s i ę zwykle co t r z y l a t a , w c h w i l i obecnej mamy w I n s t y t u c i e d o k to ra n tó w , k t ó r z y n a l e ż ą do t r z e c i e j z ko l e i , a d r u g i e j w m i j a j ą c e j p i ę c i o l a t c e , grupy te g o c y k lu s t u diów .
Program Studium D oktoranckiego mówi o g ó ln ie , i ż " k s z t a łc i ono s p e c ja lis t ó w w z a k r e s ie h i s t o r i i l i t e r a t u r y p o l s k i e j , t e o r i i l i t e r a t u r y i m e to d o lo g ii badań lite r a c k ic h " - a w ięc w prawie
-j e s t na Studium re p re z e n to w a n a d o k u m e n ta lis ty k a l i t e r a c k a , a l e t e ż po p i e r w s z e , wśród kandydatów p r z y j ę t y c h na s t u d i a n i e by ł o t a k i c h z a in te r e s o w a ń , a po d r u g i e , doku m en talistó w s z k o l ą we własnym z a k r e s i e i d l a w łasn y ch - b a rd z o zróżnicow anych - po t r z e b I n s t y t u t o w e p racow nie d o k u m e n ta c ji. Nie j e s t t e ż r e p r e zentowane e d y to rs tw o naukowe; temu b rak o w i, z n a c z n ie d o t k l i w i e j odczuwanemu, z a r a d z i ć ma i s t n i e j ą c e od niedawna Studium E d y to r s k i e prowadzone p r z e z U n iw e r s y te t Warszawski i IBL. P rzy e g z a - minaoh na Studium , a potem p r z y u s t a l e n i u tematów p r a c d o k t o r s k i c h , b i e r z e s i ę w sposób m ożliwie n a j ś c i ś l e j s z y pod uwagę a k t u a l n e z a p o trz e b o w a n ia badań nad l i t e r a t u r ą , a p r z e d e w s z y s t kim p o t r z e b y naukowe I n s t y t u t u . Ze Studium powinna w y jść przede w szystkim - i w ychodzi - młoda k a d ra IBL. W s z c z e g ó l n o ś c i ocze k u je s i ę , że Studium um ożliw i w p r z y s z ł o ś c i odbudowę Pracowni H i s t o r i i L i t e r a t u r y Pozytywizmu, k t ó r a od w i e l u l a t w I n s t y t u c i e n i e i s t n i e j e . Ponadto wśród u czestn ik ó w Studium z n a j d u j ą s i ę oddelegow ani t u m łodzi pracow nicy p o zaw srszaw sk ich u c z e l n i , zw ła sz c z a wyższyoh s z k ó ł p e d a g o g ic z n y c h , k t ó r e n i e mają możnoś c i planowego k s z t a ł c e n i a swej k a d r y . Otrzymują oni od m acierzy s t y c h ośrodków u r lo p i stypendium d o k t o r a n c k i e , w c z a s i e s t u diów p o d l e g a j ą w szystkim rygorom obowiązującym d o k to ra n tó w IBL ( r ó w n i e ż egzaminowi w stępnem u), a po i c h zak o ń czen iu p o w ra c a ją do swych ośrodków. Tematy i c h p rao u s t a l a n e s ą t a k , aby pozo s t a w a ł y w zg o d z ie z plan am i naukowymi u c z e l n i m a c ie r z y s ty c h .
R e k r u t a c j a na Studium ma z a s i ę g o g ó l n o p o l s k i . L icz b a kan dydatów zawsze t r z y - c z t e r o k r o t n i e przew yższa l i m i t m i e j s c . Po
ziom z d a ją c y c h j e s t o c z y w iśc ie b ard zo n ieró w n y , je d n a k ż e z n a c z na i c h c z ę ś ć ma dyplomy z w yró żn ien iem . N ierzadko w o p i n i a c h , j a k i e kandydatom w y s ta w ia ją k ie r o w n ic y p r a c m a g i s t e r s k i o h , czy tam y, że t y l k o b ra k wolnyoh e ta tó w u n ie m o ż liw ił z a trz y m a n ie i c h
na u c z e l n i . W r e z u l t a c i e kandydatów, k t ó r y c h k o m isja egzam ina c y jn a u z n a ła za n a l e ż y c i e przygotow anych do p o d j ę o i a s tu d ió w , j e s t s t a l e w ię c e j n i ż m ie jsc - p rz y jm u je s i ę w ięc t y l k o n a j l e p s z y c h . Studium D o k to ra n c k ie IBL w s t o p n i u led w ie częściowym po l e p s z y ć może s y t u a c j ę na rynku z a t r u d n i e n i a p o l o n i s t ó w . Chce je d n a k , aby c i a b s o lw e n c i f i l o l o g i i , k t ó r z y mają r z e c z y w i s t e u z d o l n i e n i a naukowe i k t ó r z y z p r a c ą naukową w ią ż ą życiowe na d z i e j e , o t r z y m a l i j a k ą ś s z a n s ę r e a l i z a c j i swego p o w o ła n ia .
Do stu d ió w d o k t o r a n c k i c h p r z y s t ą p i ć mogą a b s o lw e n c i s t u diów wyższych o p r o f i l u humanistycznym. W p r a k t y c e w śród d o k to ran tó w s ą obok p o lo n is tó w p r z e d s t a w i c i e l e f i l o l o f i i obcych* s t u d i a , mające c h a r a k t e r p o l o n i s t y c z n y , zm uszają i c h do pewnej zmiany s p e c j a l i z a c j i zawodowej - w każdym r a z i e je d n a k z a k r e s i c h z a in te r e s o w a ń naukowych i p r a c d o k t o r s k i c h wyznaczany j e s t t a k , aby j a k n a j p e ł n i e j mogli spożytkow ać sw oją s p e c j a l i z a c j ę p i e r w o t n ą .
S t u d i a t r w a j ą t r z y l a t a . Doktorantom , k t ó r z y n i e z ł o ż y l i w tym t e r m i n i e rozpraw y d o k t o r s k i e j , a l e r o k u j ą n a d z i e j ę j e j n i e d ł u g i e g o u k o ń c z e n ia , a p r z y tym n i e p o d j ę l i i n n e j p r a c y z a ro b kow ej, p r z e d ł u ż a s i ę stypendium o p ó ł r o k u . 30 g r u d n ia 1976 r« w e s z ły w ż y c ie nowe p r z e p i s y o k r e ś l a j ą c e z a sa d y odbywania studiów d o k t o r a n c k i c h . W niosły one p a r ę i s t o t n y c h zmian do ré g u la m in u d o ty ch czaso w eg o . Po p i e r w s z e , wymagane j e s t , aby k a n d y d a c i na s t u d i a m i e l i za so b ą p r z y n a jm n ie j d w u l e t n i s t a z p r a c y zawodowej z w ią z a n e j z k ie ru n k ie m s tu d ió w lub t e ż dyplom m a g i s t e r s k i z wy n ik ie m b a rd z o dobrym. Po d r u g i e , maksymalna wysokość stypendium p o d n ie s io n a z o s t a ł a z 2 , 5 t y s . zł do 3 t y s . zł - n i e j e s t t o pod wyżka w i e l k a , j e ś l i zważyć, że p o p rz e d n ia wysokość stypendium u s t a l o n a z o s t a ł a w 1968 ro k u . Po t r z e c i e , d o k t o r a n o i , k t ó r z y wy d a l e n i z o s t a l i ze studiów z powodu niewywiązywania s i ę ze swoich
obowiązków b ą d ź t e ż z w ł e s n e j winy n i e z ł o ż ą rozpraw y d o k t o r -- 122
-s k l e j w t e r m i n i e p i ę o i u l a t od d a t y r o z p o c z ę c ia -s tu d ió w , zobo w i ą z a n i s ą do zw rotu połowy pobranego sty p en d iu m . I n s t y t u t n i e
zapewnia p r a c y absolwentom swojego Studium D o k to ra n c k ie g o ; co praw da, do c h w i l i o b e c n e j d z i ę k i s ta r a n io m d y r e k c j i w szyscy u c z e s t n i c y Studium , k t ó r z y z d o b y li d o k t o r a t , o t r z y m a li e t a t y w I n s t y t u c i e ( lub p o w r ó c i l i na swe m ie jso e p r a c y na u c z e l n i a c h , k t ó r e i c h na s t u d i a s k i e r o w a ł y ) . Każdy je d n a k , k t o na s t u d i a w s tę p u je , musi s i ę l i c z y ć z tym, że po t r z e c h l a t a c h ponownie poszukiw ać b ę d z ie p r a c y · S t u d i a d o k t o r a n c k i e s ta n o w ią - d a l e j - w myśl obow iązującyoh p rz e p isó w p rz e rw ę w c i ą g ł o ś c i p r a c y ( co
m .i n . opóźni w p r z y s z ł o ś c i i c h u czestn ik o m u z y sk a n ie prawa do tzw . w y s łu g i l a t ) ; od dawna t o c z ą s i ę s t a r a n i a o u c h y le n ie t e j z a s a d y , d o tą d n i e o d n i o s ł y one je d n a k s k u tk u · Na c z a s studiów d o k t o r a n c k i c h u le g a t e ż z a w ie s z e n iu p r z y s ł u g u j ą c e stu d e n to m , k t ó r z y mają dyplom z w yróżnieniem , prawo do o trz y m a n ia m ieszka n i a s p ó ł d z i e l c z e g o poza k o l e j n o ś c i ą · D o k to r a n c i IBL, k t ó r z y po chodzą spoza Warszawy, b o r y k a j ą s i ę z j e s z c z e jednym dotkliwym k ło p o te m : s t u d i a wymagają s t a ł e g o p o b y tu w W arszawie, PAN n i e j e s t w s t a n i e zapewnić im k w a te ry (n a m ie js c e w h o t e l u a s y s t e n ckim czeka 3 i ę około p ó ł t o r a r o k u ) , muszą więo sami wynajmować p o k ó j - w t a k i e j s y t u a c j i stypendium n i e pokrywa naw et minimal nych kosztów u trz y m a n ia .
U c z e s t n i c y Studium D o k to ran ck ieg o oprócz p r a c y nad w ła s nymi rozprawami d o k t o r s k i m i obow iązani s ą do u d z i a ł u w z a j ę c i a c h zorganizow anych. Z a j ę c i e te mają c h a r a k t e r w y łą c z n ie s e m in a ry jn y ; d o ś w ia d c z e n ia l a t p o p r z e d n ic h w ykazały, że forma wy kładowa j e s t na tym poziom ie n a u c z a n ia n i e a t r a k c y j n a i n i e e f e k tyw na. P rzy o r g a n i z a c j i z a j ę ć s t o s u j e s i ę z a s a d ę , aby i l o ś ć icb b y ł a r a c z e j n i e w i e l k a (re g u la m in o k r e ś l a j ą na 280 g o d z in w
c ią g u c a ły c h s t u d i ó w ) , l e c z aby każde wymagało od słucbacsgr r z e t e l n e g o p r z y g o to w a n ia . D okcoranci po wstępnym u s t a l e n i u za
kresów ic h prac w y b iera ją seminarium kierunkowe: t e o r e t y o z n o li- t e r a c k ie , h i s t o r i i l i t e r a t u r y s t a r o p o ls k ie j , l i t e r a t u r y XIX wieku lub l i t e r a t u r y XX w ieku. Mogą brać u d z ia ł w z a ję c ia c h dwu
sem inariów , jedno tra k tu ją c jako .m a c ie r z y ste . Od połowy I roku p r z e d sta w ia ją tu kon sp ek ty, a potem fragm enty w łasnych rozpraw. Każde seminarium j e s t o tw arte: mogą u c z e s tn ic z y ć w n ic h - za zgodą prowadzącego - również m łodsi pracownicy I n s ty tu tu i oso by odbywające tu s t a ż naukowy, a tak że osoby spoza IBL z a in t e resowane tematyką danego seminarium. Ponadto d la w sz y stk ic h doktorantów prowadzone j e s t konwersatorium d o ty czą ce o g ó ln ie j s z e j problem atyki h u m an istyczn ej. Na Studium poprzednim tematem jeg o b y ła " L itera tu ra w kręgu znaków kulturow ych", na Studium ob ecnie czynnym - problematyka "W spółczesnego humanisty wobec a n t r o p o lo g ii hum an istycznej" . Na konwersatorium tym w ystęp u ją r ó ż n i, zm ien iający s i ę wykładowcy, również spoza IBL. Kierowni ctwo Studium s ta r a s i ę , aby d o k to ra n ci m ie li możność spotk an ia s i ę t u t a j z badaczami o wybitnym dorobku i in d y w id u a ln o śc i.
Obok tych cyklów sem inaryjnych doktorantów obow iązują za j ę c i a organizowane c e n t r a ln ie d la w sz y stk ic h uczestników stu diów d ok toranckich PAN. Są t o przede w szystkim z a j ę c ia z f i l o z o f i i m a r k sisto w sk ie j, przypadające na I rok stu d ió w , wykłady Studium Naukoznawstwa i M eto d o lo g ii Badań Naukowych oraz wykła dy Studium Wiedzy S p o łeczn ej - oba cy k le prowadzone p rzez W szechnicę PAN, w k tórych d ok to ra n ci b io r ą u d z ia ł - w z a sa d z ie
o ch o tn icz o - w cią g u I i I I roku, w r e sz c ie le k to r a t p rzyn aj mniej jednego języka obcego na Studium Języków Obcych PAN,
trw ająoy przez c a ły okres stu d ió w . W r e z u lt a c ie w ięc o b cią żen ia
doktorantów są poważne i choć przypadają głów nie na początkowy okres stu d iów , zmuszają ic h do znecznej m o b iliz a c j i.
Ponadto u c z e s tn ic y Studium b io r ą u d z ia ł w zeb ran iach nau kowych odpowiednich pracowni I n s t y tu t u .
W m ija ją c e j p i ę c i o l a t o e niezm ienny b y ł skład Kierownictwa Studium: p r o f, dr A lina Witkowska - kierow nik Studium, d o c . dr bab. Kazim ierz B a r to sz y ń sk i, d o c. dr hab. Terese K o stk iew io zo - wa, dr Zbigniew J a r o s iń s k i. Sem inaria p r o w a d z ili: te o r e ty c z n o - l i t e r a c k i e - d o c . K. B a r to sz y ń sk i, l i t e r a t u r y s t a r o p o ls k ie j - p r o f , dr Janusz P e lc , l i t e r a t u r y XIX wieku - p r o f, dr Maria J a -
n ion i p r o f , dr A. Witkowska, l i t e r a t u r y XX wieku - p r o f , dr
Michał G łow iń sk i.
Na Studium, k tó re ro z p o c z ę ło z a j ę c ia 1 p a źd ziern ik a 1976 r . , p r z y ję to 24 osoby, w tym jedną skierow aną przez w yższą s z k o łę p ed agogiczn ą. Z l i s t y doktorantów sk r eślo n o potem c z te r y osoby, k tó re zrezygnow ały ze studiów z powodów rodzinnych łub zdrowotnych. Spośród p o z o s ta ły c h w g ra n ica ch 5 » 5 -lb tn ie g o okre su z ło ż y ły , a n a stę p n ie o b r o n iły p racę d ok torsk ą tr z y osoby. N ie j e s t to dużo, a le oczekujemy, że w n a jb liż s z y c h m iesiącach
odbędzie s i ę j e s z c z e parę obron.
Na Studium otw arte 1 p a źd ziern ik a 1979 r . p r z y ję to 25 osób, w tym c z te r e c h doktorantów skierow anych p rzez inne o śro d k i l i
tera tu ro zn a w cze. Tym razem do egzaminu w stępnego p r z y s tą p iło wy jątkowo w ie lu kandydatów z bardzo dobrym przygotowaniem. Zwraca t e ż uwagę, że spośród p r z y ję ty c h na s tu d ia prawie połowa to ab so lw en ci pozawarszawskich u c z e ln i w yższych - św iadczy to także o n ied o b rej s y t u a c j i w z a k r e s ie m ożliw ośoi k s z ta łc e n ia p o lo n istć w . Efektywność studiów d oktoranckich j e s t przedmiotem s ta ły c h niepokojów i d y s k u s ji. I s t o t n i e , dośw iadczenia studiów prowa dzonych dotąd w I n s t y tu c ie w skazują, że n ie sposób spodziew ać s i ę , aby w szy scy , k tó rzy do n ich p r z y stę p u ją , b y l i w s t a n ie na
p is a ć w term in ie rozprawę d o k to rsk ą . Wobec w ie lk ie j lic z b y
chętnych przyjmowano na s tu d ia sta cjo n a rn e ty lk o kandydatów n ie w ą tp liw ie uzdolnionych i dobrze w ykształoonych - p racę d ok tor ską z d o ła ło obronić dotąd n ie w ię c e j n iż jedna czw arta, a raz
ty lk o zd e r z y ło s i ę , aby term in t r z y l e t n i b y ł dotrzymany» Przy czyny te g o stan u r z e c z y trudno w sposób p r o sty u s t a l i ć . N ierzad ko okazuje s i ę w tr a k c ie stu d iów , że przygotow anie rozprawy dok t o r s k i e j , od k tó r e j wymaga s i ę , aby b y ła sam odzielną p racą nau kową, p r z e r a sta m ożliw ości dok toranta n a w e t ,j e ś l i s tu d ia ukoń c z y ł z w yróżnieniem . Ponadto c z ę ś ć doktorantów w ła śn ie podczas studiów zakłada ro d z in ę : zrozum iałe j e s t , że gdy mają ju ż dom, d z ie c k o - szu k a ją p racy l e p i e j p ł a t n e j , s t a ł e j , zw iązanej z
mniejszym nap ięciem ; warunki, ja k ie tw orzą im s tu d ia doktoran c k ie , n ie s ą w y s ta r c z a ją c e . W reszcie można s ą d z ić , że t r z y la t a to o k res w o g ó ln o śc i zbyt k r ó tk i na przygotow anie r z e t e ln e j fcoz- prawy d o k to r sk ie j z zakresu lite r a tu r o z n a w stw a , wymaga ona bo wiem znacznej e r u d y c j i, d o j r z a ło ś c i in t e l e k t u a l n e j , poważnego w y siłk u p is a r s k ie g o zw iązanego z samym j e j rozmiarem. Kategory
czne żądanie ś c i s ł e g o dotrzymania term inu doprow adziłoby zapewne ty lk o do ob n iżen ia poziomu p ra c.
Nie wydaje s i ę jednak, aby r e z u lt a t y studiów dok toranckich - i s t o t n i e niew spółm ierne i wobec oczekiw ań, ja k ie s i ę z nim i w ią ż e , i wobec p ra cy , jaką wkłada w n ie kadra naukowa - świad
c z y ły o ic h n ie c e lo w o ś c i. Doktorat uzyskuje - s t a t y s t y c z n ie b io rąc - m n iejszy prooen t u czestników studiów d ok toran ck ich n iż a systen tów zatrudnionych etatow o w p o lo n isty c z n y c h in s t y t u t a c h . Ale z d r u g ie j s tr o n y , d o k to r a n c i, k tó r z y go zdobywają, r o b ią to - s t a t y s t y c z n ie - s z y b c ie j .
