Dąbrowa Górnicza, 15 luty 2019 r.
dr hab. inż. Katarzyna Chruzik prof. AWSB
Akademia WSB, Wydział Nauk Stosowanych Katedra Transportu i Informatyki
ul. Cieplaka 1C, 41-300 Dąbrowa Górnicza
Recenzja Rozprawy Doktorskiej mgr inż. Sławomira Szramy
Zarządzanie ryzykiem zagrożeń w systemie utrzymania samolotów wielozadaniowych F-16
Promotor: dr hab. inż. Adam Kadziński
Promotor Pomocniczy: Anna Kobaszyńska-Twardowska
I. Informacje ogólne
Recenzja opracowana została na zlecenie Rady Wydziału Inżynierii Transportu Politechniki Poznańskiej (pismo nr DR-63/563/02/2019 z dnia 05 luty 2019 r.) na podstawie dostarczonej rozprawy doktorskiej pod wyżej wymienionym tytułem.
Recenzowana praca jest wartościową, wdrożeniową pozycją z dziedziny zarządzania bezpieczeństwem w transporcie lotniczym adresowaną nie tylko do pracowników naukowych, ale do szerokiego grona specjalistów zajmujących się bezpieczeństwem transportu, szczególnie zaś pro aktywnym podejściem do zarządzania bezpieczeństwem.
Celem rozprawy jest opracowanie i wykazanie przydatności metody pozwalającej na efektywne zarządzanie bezpieczeństwem w systemie utrzymania samolotów wielozadaniowych F-16. Opracowany w ramach badań naukowych model zarządzania ryzykiem w obszarze system utrzymania samolotów F-16 uwzględnia problematykę udziału czynnika ludzkiego oraz jego wpływu na poziom bezpieczeństwa realizowanych zadań lotniczych.
Przedstawiona do recenzji praca obejmuje:
− 171 stron,
− 55 rysunków, w tekście zasadniczym, ponumerowanych oraz podpisanych,
− 36 tabel w tekście zasadniczym, które są ponumerowane i opisane,
− bibliografię liczącą 217 pozycji krajowych i zagranicznych w tym: 3 współautorskie pozycje Autora rozprawy.
II. Kryteria oceny rozprawy
Mając na uwadze wymagania Ustawy z dnia 14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym (z późniejszymi zmianami), przy ocenie rozprawy doktorskiej mgra inż.
Sławomira Szramy przyjęto następujące kryteria: znaczenie tematyki dla otoczenia gospodarczego, oryginalność podjętej tematyki, stopień rozeznania Doktoranta w badanej tematyce, poprawność sformułowania celu i hipotezy badawczej, zasadność zastosowanej metodyki badań oraz spójność struktury rozprawy i jej stronę warsztatową.
III. Ocena doboru tematu rozprawy
Tematyka rozprawy doktorskiej mgra inż. Sławomira Szramy koncentruje się na analizie zarządzania ryzykiem w transporcie lotniczym, a w szczególności wpływie procesów realizowanych w ramach systemu utrzymania na zdarzenia z udziałem samolotów F-16.
Według Autora identyfikacja i monitoring źródeł zagrożeń związanych z użytkowaniem samolotów wielozadaniowych F-16 w procesach zachodzących w systemie ich utrzymania pozwoli w sposób aktywny zwiększyć poziom bezpieczeństwa wykonywanych działań.
Zarządzanie bezpieczeństwem stało się obecnie jednym z podstawowych narzędzi wykorzystywanych przez operatorów transportowych do utrzymywania i zwiększania poziomu bezpieczeństwa świadczonych usług. Proces ten wykorzystywany jest przez wszystkich przedstawicieli branży transportowej i wynika z wdrożenia wymagań prawnych i zaleceń mających na celu poprawę bezpieczeństwa transportu. Obowiązek zarządzania ryzykiem obejmuje również podmioty zaangażowane w transport i zadania wojskowe. Celem zarządzania jest poprawa sprawności, skuteczności i efektywności funkcjonowania, a w przypadku zarządzania ryzykiem wynikającym z procesów transportowych poprawa bezpieczeństwa przewozów/lotów.
W rozprawie przedstawiona została charakterystyka lotnictwa taktycznego oraz charakterystyka wypadkowości samolotów wielozadaniowych F-16. Zaprezentowano podstawowe zagadnienia związane z utrzymaniem samolotów F-16, przeanalizowano oraz porównano systemy utrzymania funkcjonujące w lotnictwie taktycznym Polskich Sił Powietrznych. Przeprowadzono również analizę oraz porównanie metod zarządzania
ryzykiem, oceny zagrożeń oraz reagowania na nie, stosowanych w lotnictwie zarówno wojskowym jak i cywilnym. Zaproponowana przez Autora metoda zarządzania ryzykiem zagrożeń w obszarze system utrzymania samolotów wielofunkcyjnych F-16 wsparta skutecznym aparatem matematycznym pozwala na ilościowe monitorowanie procesu utrzymania tych środków technicznych.
IV. Analiza zakresu, celu i treści rozprawy
Analiza rozprawy doktorskiej mgra inż. Sławomira Szramy pozwala na stwierdzenie, że jej Autor podjął się opracowania i i wykazania przydatności metody pozwalającej na efektywne zarządzanie bezpieczeństwem w systemie utrzymania samolotów wielozadaniowych F-16. Opracowany w ramach badań naukowych model zarządzania ryzykiem w obszarze system utrzymania samolotów F-16 uwzględnia problematykę udziału czynnika ludzkiego oraz jego wpływu na poziom bezpieczeństwa realizowanych zadań lotniczych..
Zasadnicza treść rozprawy doktorskiej zawarta jest w rozdziałach 1-7. Treść kolejnych rozdziałów powiązana jest z tytułem rozprawy oraz odpowiada przedstawionemu celowi rozprawy, który Autor zapisał jako „Opracowanie metody zarządzania ryzykiem zagrożeń dedykowanej domenie analiz będącej systemem utrzymania samolotów wielozadaniowych F-16 oraz wykazanie przydatności opracowanej metody dla procesów realizowanych w tej domenie analiz”. Autor rozprawy zdefiniował również cele cząstkowe.
Wykaz ważniejszych skrótów i oznaczeń (2 str.).
Rozdział 1. Wstęp do problematyki rozprawy (14 str.) w tym krótką analizę stanu w opisywanym zakresie. Rozdział ten stanowi wprowadzenie do problemu badawczego rozprawy.
Rozdział 2 (19 str.), zawiera analizę oraz porównanie systemów utrzymania funkcjonujących w lotnictwie taktycznym Polskich Sił Powietrznych. Przedstawiono w nim strukturę oraz zadania Grupy Obsługi Technicznej funkcjonującej w 31 Bazie Lotnictwa.
Omówiono rodzaje procesów obsługowych wykonywanych na samolotach wielozadaniowych F-16 oraz ich komponentach. W oparciu o schemat wyjaśniono cykl procesu przygotowywania samolotów F-16 do lotów. Zestawiono również przykładowe czynności realizowane na poszczególnych poziomach systemu utrzymania, które posłużyły w dalszych rozdziałach do analizy i wyceny ryzyka, oraz propozycji działań korygujących i zapobiegawczych.
W Rozdziale 3 (13 str.) zaprezentowano wyniki analiz zdarzeń lotniczych z udziałem samolotów wielozadaniowych F-16 zaistniałych w trakcie dotychczasowej ich eksploatacji w Polsce. Na podstawie zaprezentowanych w tym i wcześniejszych rozdziałach informacji w jasny i prawidłowo sposób sformułowano cel, zakres oraz tezę pracy.
Rozdział 4 (21 str.) obejmuje charakterystykę metod zarządzania ryzykiem stosowanych w lotnictwie zarówno wojskowym jak i cywilnym, a także w innej działalności lotniczej. W dysertacji przeprowadzono analizę zaproponowanych przez władze lotnictwa cywilnego lub organizacji odpowiedzialnych za normowanie eksploatacji wojskowych statków po- wietrznych metod zarządzania ryzykiem zagrożeń w lotnictwie w tym oceny ryzyka.
Zidentyfikowano obszar wspólnych wymagań jakim jest zapewnienie wymaganego poziomu bezpieczeństwa lotów.
Rozdział 5 (13 str.) zawiera opracowanie i zaprezentowanie metody zarządzania ryzykiem dedykowanej systemowi utrzymania samolotów wielozadaniowych F-16 wraz z dostosowaniem właściwych wag, wartości i poziomów składowych ryzyka oraz kategorii ryzyka dostosowanych do środowiska analiz.
Efektem przeprowadzonych w Rozdziale 6 (52 str.) badań są propozycje systemowych działań mających na celu ograniczanie ryzyka zagrożeń w systemie utrzymania samolotów wielozadaniowych F-16, a w szczególności w procesach usuwania niezdatności samolotów i jego komponentów. Zaprezentowano rozwiązania w poszczególnych obszarach związanych z działalnością personelu technicznego mające wpływ na system zarządzania bezpieczeństwem lotów.
W Zakończeniu (Rozdział 7, 5 str.) Doktorant przedstawił odpowiedzi na szczegółowe problemy badawcze sformułowane w dysertacji, uzasadnienie udowodnienia hipotezy badawczej oraz wnioski wynikające z pracy oraz zarysowanie kierunków dalszych badań.
Dalsze elementy Rozprawy to Literatura (str. 10), Baza Pojęć Rozprawy (str. 11) oraz trzy Załączniki będące uzupełnieniem dysertacji.
V. Ocena rozprawy
Na podstawie przeprowadzonej analizy rozprawy uważam, iż mgr inż. Sławomir Szrama porusza się swobodnie w badanej tematyce, wykazuje umiejętność samodzielnego zdefiniowania problemu naukowego i prowadzenia badań, interpretacji i uzasadnienia
wyników oraz weryfikowania hipotez na podstawie przyjętych założeń. Zaprezentowane w części empirycznej rozprawy rozważania potwierdziły dojrzałość naukową Doktoranta.
Jako główny problem naukowy przyjęto opracowanie i wdrożenie metody zarządzania ryzykiem zagrożeń dedykowanej domenie analiz będącej systemem utrzymania samolotów wielozadaniowych F-16 oraz wykazanie przydatności opracowanej metody. Uważam, że problem ten Autor zdefiniował prawidłowo oraz w sposób logiczny i przejrzysty przedstawił jego rozwiązanie.
Za najważniejsze osiągnięcia Autora rozprawy uważam:
1. Analizę metod zarządzania ryzykiem zagrożeń w procesie eksploatacji samolotów cywilnych i lotnictwa wojskowego
2. Wybór metody zarządzania ryzykiem dedykowanej systemom utrzymania samolotów wielozadaniowych F-16
3. Opracowanie dedykowanego modelu oceny ryzyka
4. Wskazanie istniejących i potencjalnych źródeł zagrożeń występujących w systemie utrzymania samolotów wielozadaniowych oraz jego komponentów.
5. Wykazanie przydatności opracowanej metody dedykowanej systemom utrzymania samolotów wielozadaniowych na podstawie przykładowego procesu
6. Identyfikacje grup zadań krytycznych, dla których możliwe jest zastosowanie działań pozwalających na ograniczenie ryzyka zagrożeń.
7. Zaproponowanie rozwiązań systemowych mających na celu ograniczanie zagrożeń.
Wszystkie wymienione elementy rozprawy stanowią o dużej jej wartości merytorycznej.
Pod względem edytorskim:
− kolejność rozdziałów i podrozdziałów tworzy logiczny układ,
− styl jest poprawny, stosowana terminologia nie budzi poważnych zastrzeżeń (uwagi przedstawione poniżej),
− praca napisana jest na starannym poziomie edytorskim,
− praca nawiązuje do aktualnych pozycji literatury krajowej i międzynarodowej .
Problemy, do których prosiłabym o ustosunkowanie się Pana mgra inż. Sławomira Szramy podczas publicznej obrony, są następujące:
1. Czy zidentyfikowane w rozdziale 1 źródła zagrożeń determinujących zdarzenia lotnicze mogą odnosić się do wszystkich wojskowych jednosilnikowych samolotów wielozadaniowych, czy tylko F-16?
2. Podejście procesowe do zarządzanie bezpieczeństwem w lotnictwie wojskowym stosowane jest od dekad. Stawia to w zapytaniu 1 i 4 tezę pracy
3. Doktorat posługuje się terminologią „model ryzyka”. Proszę o wyjaśnienie genezy i definicji
4. Czy zgodnie z zapisem w pierwszym akapicie na str. 89 wartości możliwości aktywizacji zagrożenia P zostały zaproponowane na bazie incydentów czy wszystkich zdarzeń lotniczych?
III. Spostrzeżenia
Pomimo wszystkich zalet i dobrej oceny rozprawy pod względem zawartości merytorycznej, dysertacja ma pewne niedostatki. Nie umniejszają one jednak wartości merytorycznej pracy, a utrudniają jedynie zrozumienie jej fragmentów.
Niektóre z nich przytaczam poniżej:
− dysertacja zawiera nieliczne błędy stylistyczne i edycyjne (np. str. 5, 13, 28, 46, 55, 80 czy 93)
− w dysertacji pojawiają się wykresy nie zawierające opisu osi, tłumaczeń czy wręcz legendy
− autor w różnych formach prezentacji stosuje różne nazewnictwo (rys. 2.12 - tab. 2.2)
− rys. 2.9 identyfikuje 3 poziomy systemu obsługi, a nie dwa (str. 36), różnica ta jest wyjaśniona w tekście pracy ale nie zmienia to błędu prezentacji
− autor trzykrotnie cytuje różne definicje zdarzeń lotniczych nie odnosząc się do ich relacji (np. rys. 3.1 - tab. 1.4)
− Podręcznik Zarządzania Bezpieczeństwem ICAO zwiera wytyczne, a nie szczegółowe wytyczne
− pierwszy i czwarty akapit ze str. 80 sugeruję analizę zdarzeń lotniczych z udziałem personelu a nie jak było to chyba intencją Autora źródeł zagrożeń identyfikowanych w tym obszarze
− pkt 7 uwag i wniosków sugeruje że obecnie wykorzystywane w lotnictwie metody zarządzania ryzykiem zagrożeń nie uwzględniają czynnika ludzkiego związanego z pracą personelu technicznego nie jest zgodny z prawdą
IV. Wniosek końcowy oceny rozprawy
Uważam, że przedstawiona do recenzji rozprawa, mimo przedstawionych uwag, które nie podważają zasadniczego dorobku Doktoranta, została wykonana na dobrym poziomie merytorycznym. Wyznaczony przez mgra inż. Sławomira Szramy cel rozprawy został osiągnięty, a teza udowodniona. Dokonując oceny całości rozprawy, wyrażam opinię, iż stanowi ona oryginalne rozwiązanie problemu naukowego, zdolność do analitycznego spojrzenia na rozpatrywany problem, umiejętność samodzielnego prowadzenia badań naukowych oraz wskazując na odpowiedni poziom wiedzy teoretycznej jej Autora i umiejętności praktyczne w dyscyplinie naukowej „Budowa i eksploatacja maszyn”, w której mieszczą się zagadnienia objęte rozprawą. Na wyróżnienie zasługuje bardzo duży potencjał wdrożeniowy wyników opiniowanej rozprawy doktorskiej, które będą mogły być wdrożone do zastosowań praktycznych. Należy stwierdzić, że:
− formalny układ pracy jest prawidłowy,
− dysertacja dobrze nawiązuje do aktualnej wiedzy i praktyki, a w niektórych elementach wnosi do nich nowe treści,
− Doktorant dokonał trafnego wyboru tematyki swojej pracy, a jej zakres spełnia stawiane wymagania,
− zasadnicze cele pracy zostały w pełni osiągnięte w zakresie przyjętym przez Doktoranta, bowiem uzasadnione zostały twierdzenia Autora ujęte w tezie pracy, a prezentowane wyniki są uzyskane w poprawnie przeprowadzonych studiach i eksperymentach własnych i mogą służyć do dalszych prac,
− praca ma bardzo duży potencjał aplikacyjny.
Reasumując, stwierdzam, że rozprawa mgra inż. Sławomira Szramy pt. „Zarządzanie ryzykiem zagrożeń w systemie utrzymania samolotów wielozadaniowych F-16”, spełnia warunki przewidziane w Ustawie z dnia 14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki, Dz. U. Nr 65, poz. 595 (z późniejszymi zmianami). Stawiam więc wniosek o przyjęcie opracowania przedstawionego do recenzji – jako rozprawy doktorskiej mgra inż. Sławomira Szramy na stopień doktora nauk technicznych w dyscyplinie Budowa i eksploatacja maszyn i dopuszczenie jej do publicznej obrony.
