Gdańsk, 14. 06. 2015 Dr hab. Julita Wasilczuk, prof. nadzw. PG
Wydział Zarządzania i Ekonomii Politechnika Gdańska
Recenzja rozprawy doktorskiej Mgr Anny Dębickiej pt.:
„Zarządzanie sytuacją kryzysową w małych i średnich przedsiębiorstwach”
Podstawą formalną do sporządzenia recenzji pracy doktorskiej mgr Anny Dębiskiej pt.:
„Zarządzanie sytuacją kryzysową w małych i średnich przedsiębiorstwach”, stanowi pismo Dziekana Wydziału Inżynierii Zarządzania Politechniki Poznańskiej, dr hab. inż. prof. PP Magdaleny Wyrwickiej.
Ogólna ocena rozprawy
Recenzowana rozprawa doktorska mgr A. Dębickiej dokumentuje zmagania Autorki z tematem na pozór łatwym, w rzeczywistości jednak bardzo skomplikowanych. Komplikacje w badaniach pojawiają się bowiem zawsze wtedy, gdy obiektem badań są małe i średnie przedsiębiorstwa, a przedmiot badań jest niejednoznacznie definiowany w literaturze. Z tych zmagań Autorka wyszła obronną ręką, przedstawiając do recenzji pracę dobrze napisaną, opartą na międzynarodowej, aktualnej literaturze i własnych badaniach zaprojektowanych i przeanalizowanych. Efektem przedstawionych do recenzji rozważań, popartych badaniami jest zaproponowana procedura zarządzania sytuacją kryzysową w MSP. Ten element podsumowujący całość rozważań, należy także, obok solidnie przeprowadzonych badań literaturowych i terenowych, do atutów recenzowanej pracy.
Ocena tematu rozprawy
Mniejsze podmioty gospodarcze są w większym stopniu narażone na działanie otoczenia zewnętrznego niż duże przedsiębiorstwa. Fakt, że są zarządzane przez właścicieli nie posiadających przygotowania menedżerskiego, powoduje większą ich podatność na niepowodzenia. Nie jest więc zaskoczeniem, że stopa przeżycia nowo założonych firm wynosi około 70%. Wiele z firm, które wycofują się z rynku, z powodu różnego rodzaju
niepowodzeń, mogłoby dalej funkcjonować, gdyby ich właściciele w porę uświadomili sobie pojawiające się zagrożenia. Dla większych podmiotów, nie jest to problemem, bowiem ich funkcjonowanie podlega profesjonalnemu zarządowi, natomiast w przypadku podmiotów mniejszych, brak profesjonalnego zarządzania jest często zgubny. Stąd też, wskazywanie małych podmiotom prostych rozwiązań, mogących ustrzec je przed niepotrzebnymi problemami jest bardzo pożądane. Tym bardziej, że funkcjonujące w teorii oraz praktyce rozwiązania związane z wykrywaniem i reagowaniem na sytuacje kryzysowe w przedsiębiorstwach, nie przystają do specyfiki małych podmiotów, gdzie z jednej strony zakres informacji może być mniejszy, z drugiej jednak jest ona bardziej rozproszona i często nie dokumentowana. Recenzowana praca, zarówno w warstwie teoretycznej jak i praktycznej, wypełnia lukę w postaci brakujących rozwiązań, przystających do specyfiki MSP. Dodawszy do powyższych rozważań fakt, powracających spowolnień gospodarki światowej, wybrany przez Doktorantkę temat uważam za bardzo aktualny i potrzebny.
Ocena celu pracy, pytań i hipotez badawczych
Autorka na wstępie pracy określiła jej cel, któremu podporządkowała pięć celów cząstkowych. Cele cząstkowe, pozwalają w pełni odpowiedzieć na postawione pytania badawcze. Odpowiedzi na te pytania, zostały udzielone poprzez zweryfikowanie sześciu hipotez badawczych. Cel pracy został sformułowany poprawnie i odpowiada tytułowi pracy, a konsekwentne dążenie do udzielenia odpowiedzi na pytania badawcze, poprzez weryfikację hipotez, pozwoliły na jego osiągnięcie.
Ocena układu pracy
Na 184 strony pracy, składają się cztery rozdziały, poprzedzone wstępem oraz zakończenie, bibliografia, spisy (rysunków, tabel, wykresów) i załączniki. Rozkład treści w poszczególnych rozdziałach został poprawnie skomponowany, praca rozpoczyna się od przedstawienia istoty omawianego tematu – sytuacji kryzysowej, by poprzez analizę specyfiki zarządzania nią w małych przedsiębiorstwach, dojść do opisu modeli występujących w literaturze. Ostatnim, czwartym rozdziałem jest przedstawienie badań własnych, zakończonych opracowaniem procedury zarządzania sytuacją kryzysową w MSP. Warto podkreślić, obszerny wstęp oraz zakończenie pracy. Oba te elementy zostały bardzo dobrze wkomponowane w całość rozprawy, stanowiąc rzeczywiste wprowadzenie do tematu (wstęp) oraz zakończenie, które stanowi rzetelne podsumowanie i przedstawienie wniosków.
Ocena wykorzystanej literatury
Wykorzystana w pracy literatura obejmuje zarówno pozycje polskojęzyczne jak i anglojęzyczne, łącznie ponad 140 prac, niemal równo w połowie z każdego z języków. Na podkreślenie zasługuje fakt dostrzeżenia wkładu polskich badaczy w omawiane zagadnienia i znalezienie równowagi pomiędzy tymi dwoma grupami prac.
Ocena merytoryczna pracy
W przypadku prac doktoranckich nieczęsto zdarza się sytuacja, w której umiejętności syntetyzacji wiedzy doktoranta jest tak wysoka. Pierwsze trzy rozdziały pracy czyta się z dużym zaciekawieniem, nie jest to tylko zebranie i przedstawienie suchych informacji wyczytanych przez Autorkę, ale także ich przetworzenie, krytyczna analiza oraz wnioski z niej płynące. A wszystko to dodatkowo zilustrowane rysunkami, które w doskonały sposób dopełniają tekst pisany. Forma ilustracji jest dopasowana do tekstu, czasem stanowi zwykły schemat, czasem jest metaforycznym przedstawieniem zjawiska. Na podkreślenie zasługuje także umiejętność selekcji informacji, Autorka nie dała się zepchnąć w wątki poboczne, niej istotne dla całego wywodu, bardziej dociekliwego czytelnika odsyłając czytelnika do stosownych pozycji uzupełniających. O wysokich umiejętnościach syntetycznych świadczą także zestawienia tabelaryczne (np. 1.1; 1.2 i inne) lub rysunkowe (np. 1.1; 1.2; 1.6; 3.6 i wiele innych), podsumowujące fragmenty przedstawianego materiału.
Obiektem badań Autorki są małe i średnie przedsiębiorstwa, które ze swej natury charakteryzują się między innymi tym, że są zarządzane przez właścicieli. Wpływa to na ich odrębność i specyfikę, która musi zostać uchwycona w przypadku badań takich, jak opisane.
Rozdział drugi i trzeci tej odrębności został poświęcony. Z zadowoleniem znalazłam w dysertacji liczne odwołania do tej specyfiki, jak np. subiektywizm właścicieli (str. 19), niski poziom świadomości właścicieli (str. 45), czynniki wpływające na funkcjonowanie małej firmy (rys. 3.10; str. 81).
Rozdział czwarty stanowi opis badań przeprowadzonych przez Autorkę oraz prezentację procedury zarządzania sytuacją kryzysową w MSP. Badania te, były oparte na przeprowadzonych w trzech pierwszych rozdziałach badaniach literaturowych, a ich trzon stanowiło badanie główne (nazwa Autorki) przeprowadzone na 180 przedsiębiorcach, metodą CATI. Przedstawiony na rysunku 4.1 proces badawczy nie budzi większych zastrzeżeń, został on dobrze zaprojektowany. Nie bardzo jednak wiadomo, dlaczego Autorka nie przybliżyła wyników przeprowadzonego studium przypadku, skoro „przyczyniło się ono do poprawy efektywności badania głównego”. Opisując próbę badawcza, Autorka niefortunnie
przedstawiła liczbę przebadanych firm, wprowadzając zapis: przeprowadzono 2623 wywiadów (…), z czego 180 firm zgodziło się na przeprowadzenie badania (…), takie sformułowanie może wprowadzić czytelnika w błąd (tym bardziej, że na kolejnych stronach w tabeli 4.2 i 4.3 podano liczbę 179). Ponadto, należy również podkreślić, że najważniejsza część badania (analiza podatności na sytuacje kryzysowe, prawdopodobieństwo ich wystąpienia, wpływ wybranych cech na podatność itp.) została przeprowadzona na tych przedsiębiorstwach, w których sytuacja kryzysowa wystąpiła, czyli 52% przebadanej próby.
Jak łatwo policzyć, oznacza to 92 firmy, z czego 11 z nich to podmioty mikro, 32 małe i 10 duże. Pojawia się więc pytanie o zasadność przeprowadzana analiz statystycznych dla tak małych liczności, tym bardziej, że Autorka na ich podstawie wyciąga wnioski dotyczące postawionych hipotez badawczych.
Nie widzę także uzasadnienia dla weryfikowania drugiej hipotezy badawczej (H2:
Parametry demograficzne przedsiębiorców wpływają na podatność na sytuacje kryzysowe w MSP), która nie została zresztą potwierdzona, czemu nie należy się dziwić. Wynika to prawdopodobnie z błędnego zaprojektowania kwestionariusza (szerzej badań), Autorka bowiem pyta respondenta o jego płeć, wykształcenie, wiek, świadomość postaw, podczas gdy jedynie 32% (ok. 57) badanych firm prowadzonych jest w formie działalności indywidualnej, co oznacza, że osoba przedsiębiorcy tam nie występuje, lub jest on zbiorowy. Nie bardzo wiadomo więc, „czyją” płeć, wykształcenie itd., badała Autorka w przedsiębiorstwach będących spółkami?
Kolejnym zastrzeżeniem jest analizowanie podatności na kryzys ze względu na wiek przedsiębiorstwa, jeżeli tę podatność bada się w oparciu o to, czy firma w przeszłości kryzysu doświadczyła. Jeżeli 10% to firmy funkcjonujące do 4 lat (czyli np. rok-dwa) mogły one jeszcze takiej sytuacji nie doświadczyć, w przeciwieństwie do firm, które funkcjonowały ponad 20 lat (45%). Stąd też sumaryczne wyniki mogą dawać zafałszowany obraz sytuacji, co prawda rys. 4.11 wskazuje, że to młode firmy w większym stopniu niż najstarsze były podatne na sytuacje kryzysowe, ale można to sobie wytłumaczyć brakiem pamięci firm/przedsiębiorców najstarszych, które w swojej młodości także mogły przechodzić sytuacje kryzysowe. Generalnie, tego typu badania powinny być prowadzone na jednorodnej, zarówno pod względem wieku jak i wielkości, grupie przedsiębiorstw, co jest od dłuższego czasu sugerowane w literaturze, między innymi przez P. Davidssona, zajmującego się przedsiębiorczością w skali mikro. Kolejnym przykładem na zasadność badań prowadzonych w oparciu o jednorodną próbę jest analiza zbiorczych odpowiedzi między innymi na pytania:
o obrane strategie, przygotowane procedury antykryzysowe, itp. Zaproponowana kafeteria
obejmuje między innymi takie działania jak utworzenie zespołu odpowiedzialnego za te działania, co w mikroprzedsiębiorstwie, zatrudniającym dziewięć osób, może być po prostu niewykonalne.
Przytoczone powyżej uwagi krytyczne, nie odnoszą się do wszystkich wyników badań opisanych w rozdziale. Dużą wartość poznawczą upatrywać należy w rozpoznaniu stosowanych metod i procedur wykorzystywanych w sytuacji kryzysowej, narzędzi ostrzegawczych, czy też identyfikacji przyczyn powstawania kryzysu. Pozwoliły one na stworzenie procedury zarządzania sytuacją kryzysową w MSP, do której punktem wyjścia był zaadoptowany przez Autorkę model Gonzalez-Herrera i Pratta zarządzania sytuacją kryzysową w MSP. Podkreślić należy, że omawianiu wyników badań, towarzyszyły także przykłady porównawcze lub ilustracyjne z badań prowadzonych przez innych badaczy.
Świadczy to ponownie o dużym oczytaniu i głębokiej wiedzy Doktorantki, dotyczącej analizowanego zjawiska.
Analizując zebrane odpowiedzi na pytania, Autorka wykazała się dużymi umiejętności wykorzystywania narzędzi statystycznych, czego przejawem jest między innymi zastosowanie regresji logistycznej do określenia prawdopodobieństwa wystąpienia danego zdarzenia.
Uwagi do rozdziału:
Na str. 104 znalazł się chyba zbyt drobiazgowy opis dotyczący weryfikacji statystycznej wyników badań.
Zbyt daleko idące wnioski na str. 129: w podpisie pod rysunkiem znalazł się zapis: analiza skuteczności podjętych działań naprawczych – w rzeczywistości Autorka przeanalizowała subiektywną ocenę respondentów dotycząca podjętych działań naprawczych.
Ocena strony formalnej pracy
Czytając pracę, odnosi się wrażenie, że Autorka w natłoku własnych myśli i wiedzy, nie przywiązuje wagi do edytorskiej strony pracy. Te drobne uchybienia dotyczą zarówno błędnych podpisów pod rysunkami (np. rys. 4.2), braków dat w przywołaniach (np. str. 55), ale także błędów cięższego kalibru. Na przykład mylnego zapisu: % zamiast punkty procentowe (str. 5), czy też braku wyjaśnienia zróżnicowanej wielkości kół na rys. 3.14.
W przedstawionym na str. 85 rysunku (w podpisie powinno być chyba tabela), nie odwrócono skali w przypadku pytania o stopień przygotowania przedsiębiorstwa, co spowodowało błędne wyliczenia w ostatniej kolumnie, dotyczącej wpływu sytuacji kryzysowej na przedsiębiorstwo.
Wniosek końcowy
Ocenę pracy należy odnieść do trzech jej elementów: przeglądu literatury, projektu badań, analizy wyników badań. Przegląd literatury jest najmocniejszą stroną tej pracy, świadczy o dużych umiejętnościach syntezy Autorki. Projekt badań budzi pewne wątpliwości opisane powyżej, wynikające przede wszystkim z niejednorodności badanej próby, co podważa zasadność niektórych pytań zawartych w kwestionariuszu oraz liczebności próby badawczej, jednak nie dyskredytując samych badań. Z kolei analiza wyników przy wykorzystaniu regresji logistycznej oraz opatrzenie ich komentarzem i przywołaniami wyników prowadzonych przez innych badawczy, jest dowodem na dojrzałość Doktorantki jako badaczki. Reasumując, praca jest bardzo dobra, a po uwzględnieniu uwag krytycznych, powinna zostać opublikowana.
Niniejszym stwierdzam więc, że praca doktorska mgr Anny Dębickiej spełnia wymagania Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki i wnioskuję do Rady Wydziału Inżynierii Zarządzania, Politechniki Poznańskiej o dopuszczenie jej do publicznej obrony.
