Zastosowanie metod in vitro do oceny skuteczności preparatów zapobiegających powstawaniu zrostów pooperacyjnych, z użyciem hodowli fibroblastów otrzewnowych

(1)

Wstêp

Jednym z najczêstszych proble- mów ginekologii operacyjnej jest tworzenie siê zrostów wewn¹trzo- trzewnowych jako nastêpstw wykony- wanych wczeœniej operacji w obrêbie jamy brzusznej, a szczególnie miednicy mniejszej. Operacje z powodu zro- stów u pacjentek bez przesz³oœci za- biegowej dotycz¹ g³ównie kobiet po przebytych stanach zapalnych narz¹- dów miednicy mniejszej i ze stwier- dzon¹ endometrioz¹.

Zrosty wewn¹trzotrzewnowe s¹ odpowiedzialne za przewlek³e i nawracaj¹ce bóle, bêd¹c najczêœciej spotykan¹ patologi¹ u pacjentek z przewlek³ym bólem miednicy [1].

Implikacje fertilologiczne wskazuj¹,

¿e nawet 20 proc. przypadków nie- p³odnoœci kobiet spowodowane jest zrostami [1–3]. Paradoksem jest fakt, ¿e operacje z powodu niep³od- noœci mog¹ powodowaæ utrwalenie istniej¹cych oraz inicjowaæ powstanie nowych zrostów.

Mimo intensywnych dzia³añ œródo- peracyjnych, zwi¹zanych ze zmniej- szeniem krwawienia i urazów otrzewnej po operacjach z powodu niep³od- noœci, zrosty stwierdza siê u 71–96 proc. pacjentek [4].

Jednak¿e najpowa¿niejszym powi- k³aniem, bêd¹cym czêsto zagro¿e- niem ¿ycia pacjentek i wymagaj¹cym natychmiastowej interwencji chirur- gicznej, jest niedro¿noœæ jelita cien- kiego [3], a ciê¿kie zrosty mog¹ po- wodowaæ niedro¿noœæ moczowodów i trudnoœci w oddawaniu moczu. Do powstania zrostów pooperacyjnych dochodzi u 93 proc. pacjentów podda- nych laparotomii [5].

Zrosty powstaj¹ jako wynik reakcji zapalnej na uraz jamy otrzewnej. Za- inicjowany proces adhezjogenezy kontrolowany jest przez wiele substancji i zale¿ny zarówno od stanu ogólnego pacjentki, rodzaju zabiegu, jak i statusu immunologicznego i ko- agulologicznego pacjentek. W ci¹gu kilkunastu godzin od rozerwania wy-

Zastosowanie metod in vitro do oceny skuteczności

preparatów zapobiegających powstawaniu zrostów

pooperacyjnych,

z użyciem hodowli ludzkich fibroblastów otrzewnowych

The comparative in vitro – effectiveness of postoperative adhesions (PAs) preventing agents in human peritoneal fibroblast culture

Marek Szymañski¹, Wojciech Rzeski², Maciej W. Socha¹

1Katedra i Klinika Po³o¿nictwa, Chorób Kobiecych i Ginekologii Onkologicznej AM im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, kierownik Katedry prof. dr hab. n. med. Wies³aw Szymañski

2Zak³ad Wirusologii i Immunologii, Instytut Mikrobiologii i Biotechnologii Uniwersytetu M. Curie-Sk³odowskiej w Lublinie, kierownik Zak³adu prof. dr hab. Martyna Kandefer-Szerszeñ

Jednym z najczêstszych proble- mów ginekologii operacyjnej jest tworzenie siê zrostów wewn¹trzo- trzewnowych jako nastêpstw wy- konywanych wczeœniej operacji w obrêbie jamy brzusznej, miednicy mniejszej oraz stanów zapalnych narz¹dów miednicy mniejszej i endometriozy. Zrosty wewn¹trzbrzuszne s¹ odpowiedzialne za przewlek³e i nawracaj¹ce bóle, mog¹ prowadziæ do niedro¿- noœci jelit oraz niep³odnoœci.

Jednym ze sposobów prewencji zrostów jest oko³ooperacyjne sto- sowanie œrodków farmakologicznych, takich jak steroidy oraz do- otrzewnowe podawanie roztwo- rów mechanicznie zapobiegaj¹- cych tworzeniu siê zrostów. Takim œrodkiem jest m. in. Dekstran 70 000. Niestety, szybki czas jego wch³aniania oraz niepotwierdzo- na skutecznoœæ ograniczaj¹ jego przydatnoœæ, podobnie jak i innych œrodków stosowanych do- otrzewnowo. Wyniki niektórych badañ wykazuj¹ skutecznoœæ dekstranu jako œrodka hamuj¹cego powstawanie zrostów pooperacyjnych. Jednak sam wp³yw preparatu na fibroblasty i ich migracje pozostaje nadal nieznany.

Celem niniejszej pracy by³a próba zastosowania metod in vitro do oceny wp³ywu dekstranu (jako p³ynu referencyjnego) i porówna- nie jego dzia³ania na migracjê ko- mórek w hodowli ludzkich fibro- blastów. Do badania u¿yto preparatu Adept, bêd¹cego 4-proc. roztworem ikodekstryny, stosowanym do prewencji otrzewnowych zrostów pooperacyjnych. Komórki do za³o¿enia hodowli uzyskano z fragmentów tkankowych pobra- nych podczas laparoskopii od pacjentek z masywnymi zrostami.

W przeprowadzonych badaniach roztwór ikodekstryny w teœcie wound assay wykazuje wiêksz¹ ak- tywnoœæ hamuj¹c¹ migracjê ko- mórek HPF w porównaniu z roztworem dekstranu, zaœ zahamowanie migracji fibroblastów otrzewnowych jest zale¿ne od dawki ikodekstryny, a niezale¿ne od dawki dekstranu.

Zastosowanie metod in vitro do oceny preparatów zapobiegaj¹-

(2)

cych adhezjogenezie stanowi wygodny model badawczy, a wyniki otrzymane w teœcie pokrywaj¹ siê z danymi z piœmiennictwa, co dowodzi skutecznoœci klinicznej badanych preparatów.

S³owa kluczowe: zrosty poopera- cyjne, badania in vitro, niep³od- noœæ, niedro¿noœæ jelit, ból miednicy, postêpowanie przeciwzro- stowe, zapobieganie zrostom, ludzkie fibroblasty otrzewnowe.

œció³ki mezotelialnej na uszkodzo- nych powierzchniach dochodzi do odk³adania fibryny. Metaplazja z po- dotrzewnowych komórek tkanki ³¹cz- nej oko³onaczyniowej powoduje, ¿e rozrastaj¹ca siê masa w³óknika za- czyna przylegaæ do otaczaj¹cych powierzchni, tworz¹c mostek fibrynowy. Miêdzy 2. a 3. dniem po urazie, dziêki migracji fibroblastów i innych komórek przez mostek fibrynowy, za- czyna siê rozwijaæ nowe mesothe- lium, tworz¹c strukturê tkanki ³¹cz- nej. Jej waskularyzacja zaœ powoduje powstanie grubych zrostów. Reepite- lializacja jest zwykle ukoñczona w ci¹gu 5–9 dni [6, 7].

Inicjacja procesu tworzenia zro- stów zwi¹zana jest z powstawaniem wysokobia³kowego wysiêku surowi- czo-w³óknikowego, co jest wynikiem zmiany przepuszczalnoœci naczyñ po- dotrzewnowych, spowodowanej me- diatorami uwolnionymi z pobudzo- nych komórek tucznych. Z kolei ak- tywnoœæ mediatorów zapalnych i cy- tokin jest pocz¹tkiem szlaku prowa- dz¹cego do powstania trombiny umo¿liwiaj¹cej przejœcie fibrynogenu w aktywn¹ formê – fibrynê. Ostatnia z dróg mo¿e byæ hamowana przez he- paryny drobnocz¹steczkowe (LMWH – low molecular weight heparin) sto- sowane w ramach profilaktyki prze- ciwzakrzepowej. Wp³yw LMWH na aktywnoœæ plazminy, pe³ni¹cej wa¿n¹ kluczow¹ rolê w adhezjolizie, pozostaje jeszcze niezbadany. Konwersja plazminogenu do plazminy warunko- wana jest aktywnoœci¹ t-PA (tkanko- wy aktywator plazminogenu) oraz PAI-1 i -2 (inhibitor aktywatora plazminogenu typu 1 i 2).

Niespecyficzn¹, ale bardzo z³o¿on¹ odpowiedzi¹ organizmu na uraz tkan- kowy jest reakcja ostrej fazy. Jak wskazuj¹ badania, próba modyfikacji przebiegu któregokolwiek z jej 6 eta- pów powoduje zmniejszenie powstawania zrostów [8]. Popularne w klini- ce po³¹czenie deksametazonu, prome- tazyny i dekstranu 70 wydaje siê byæ uzasadnione przez wp³yw tych œrod- ków na reakcjê ostrej fazy.

Oprócz farmakologicznych sposo- bów kontroli adhezjogenezy oraz modyfikacji technik operacyjnych, stosuje siê miejscowo substancje mechanicznie, oddzielaj¹ce powierzchnie ranne otrzewnej i uniemo¿liwiaj¹ce powstawanie zrostów. Doskonal¹ substancj¹ zapobiegaj¹c¹ powstawaniu zrostów by³aby bariera adhezyjna, niepowodu- j¹ca reakcji miejscowej, a jednoczeœnie

ulegaj¹ca ca³kowitemu wch³oniêciu bez nastêpstw poresorpcyjnych. Winna ona byæ ³atwa do aplikacji i przylegaæ tylko do tkanki docelowej. Jednak¿e skutecznoœæ i rodzaj substancji poda- wanych do jamy otrzewnej, by zapo- biec powstawaniu zrostów, pozostaje ci¹gle niejednoznaczna.

Cel pracy

W pracy podjêto próbê zastosowania metod in vitro do oceny prepara- tów stosowanych wewn¹trzotrzewnowo w zapobieganiu powstawania zro- stów pooperacyjnych. W tym celu po- s³u¿ono siê metod¹ hodowli ludzkich fibroblastów otrzewnowych (HPF) oraz badaniem stopnia migracji komó- rek metod¹ wound assay.

Materia³ i metody Badane preparaty

Badaniem objêto preparat Adept, produkowany przez firmê Shire Phar- maceuticals Ltd z Wielkiej Brytanii, stosowany wewn¹trzotrzewnowo w profilaktyce zrostów pooperacyjnych. Jest on 4-proc. roztworem ikodekstryny, utrzymuj¹cym siê w jamie otrzewnej przez 4 dni po zabiegu ope- racyjnym [9]. W tym czasie przep³yw p³ynu w jamie otrzewnej tworzy me- chaniczn¹ barierê miêdzy trzewiami i podtrzymuje miejscowe rozdzielenie powierzchni otrzewnej.

Utrzymywanie siê preparatu Adept w jamie otrzewnej wynika z niewiel- kiej szybkoœci wch³aniania ikodekstryny oraz braku jej metabolizmu w jamie otrzewnej [9]. Udowodniono we wczeœniejszych badaniach sku- tecznoœæ 4-proc. roztworu ikodekstryny w porównaniu z mleczanem Ringe- ra i sol¹ fizjologiczn¹ w obni¿aniu czêstoœci, rozleg³oœci i ciê¿koœci tworz¹cych siê zrostów [10, 11]. W pro- wadzonych badaniach nie zaobserwowano ¿adnych powik³añ zwi¹zanych ze stosowaniem 4-proc. roztworu ikodekstryny.

Jako preparat referencyjny zastosowano dekstran, bêd¹cy rozpusz- czalnym w wodzie polimerem glukozy. W profilaktyce miejscowej zro- stów u¿ywa siê 32-proc. roztworu o ciê¿arze cz¹steczkowym 70 000, pozostawianego œródoperacyjnie w jamie otrzewnej. W badaniu Ro- senberga [7] oraz innym prospektyw- nym badaniu wykazano skutecznoœæ dekstranu w zapobieganiu zrostom u kobiet operowanych z powodu nie- p³odnoœci. Jednak¿e zmniejszenie ad-

(3)

Intra-abdominal adhesion formation is a major complication of serosal repair following surgery (postoperative adhesions- PAs), ischaemia or infection, le- ading to conditions such as intestinal obstruction and infertility.

Adhesion formation in the peritoneal cavity is the most common cause of intestinal obstruction as well as secondary female infertility and adhesion-related readmissions are frequent sequelae to gynaecological surgery.

A great effort has been dedicated to reduce adhesion formation be- cause of the associated infertility, morbidity and its complica- tions.

PAs are usually clinically asymp- tomatic but in some cases pre- sentig with chronic abdominal and pelvic pain, infertility, and intestinal obstruction may requ- ire intensive, costly therapeutic modalities.

The element of more complex activities against adhesion cre- ation is to limit an inflamatory reaction in the area of operation by intraperitoneal and systemic pharmacotherapy. It includes in the field of pharmacological pro- phylaxis a systemic use of phar- maceutics such as steroids and intraperitoneal dosing of dextran 70 000, just before closing the peritoneal cavity. Verification of the results of these activities during laparoscopy or laparoto- my shows in some papers its high effectiveness. Using dextran as one of the agents points its role in adhesions prevention by separating healing peritoneal surfaces. But its effectiveness seems to limits the rapid absorption of the solutions as well as Ringer’s lac- tated saline (RLS). The influen- ce of the dextran on mesothelial fibroblasts and its migration in healing of peritoneum is still unknown.

Attempts to prevent adhesions by separating healing peritoneal surfaces include site-specific barriers and hydroflotation by instilled solutions.

The aim of the presented study was to compare the effectiveness

hezjogenezy zaobserwowano jedynie na obszarze ograniczonym – do zato- ki Douglasa. Powik³aniem zastosowania dekstranu mo¿e byæ DIC, wstrz¹s anafilaktyczny lub objawy uczulenia [12]. Obecnie dekstran jest powszechnie stosowanym i zaleca- nym œrodkiem jako jeden z elemen- tów oko³ooperacyjnej profilaktyki przeciwzrostowej, redukuj¹cym tworzenie siê zrostów pooperacyjnych oraz przyleganie powierzchni otrzewnowych jelit [13]. Wg badañ Dekstran 70 000 oddzia³uje tak¿e na 2 pierwsze etapy reakcji ostrej fazy, g³ównie przez hamowanie uwalnia- nia mediatorów, stabilizacjê b³on ko- mórkowych i dzia³anie antyagrega- cyjne [8].

Hodowla fibroblastów otrzewnowych (HPF) Hodowle fibroblastów zak³adano z fragmentów tkanki pobranej w trak- cie laparoskopii z powodu niep³odno- œci u pacjentek, leczonych wczeœniej na drodze laparoskopii. Wykluczono na podstawie badania podmiotowego przebyte stany zapalne w obrêbie miednicy mniejszej oraz wystêpowa- nie endometriozy. Fragment tkanko- wy pobierano kleszczykami biopsyj- nymi z pasma zrostu otrzewnowo- -przydatkowego.

Tkankê ciêto na drobne fragmenty o wielkoœci ok. 1 mm³, które po 2-krotnym przep³ukaniu w PBS za- wieszano w pod³o¿u hodowlanym i przenoszono do plastikowych bute- lek hodowlanych o powierzchni 25 cm²(Nunc, Roskilde, Denmark). Ho- dowle prowadzono w temp. 37^oC, w inkubatorze z przep³ywem 5 proc.

CO2, a¿ do momentu uzyskania jednolitej warstwy komórek. Do hodowli komórek u¿yto pod³o¿a MEM (Sig- ma, St. Louis, USA) z dodatkiem 10- proc. p³odowej surowicy bydlêcej (FBS) (Life Technologies, Karlsruhe, Germany) oraz 1-proc. roztworu (an- tibiotic/antimycotic solution) (Life Technologies).

Po namno¿eniu komórek zlewano pod³o¿e hodowlane. Komórki prze- p³ukiwano roztworem PBS (bez jo- nów wapnia i magnezu) oraz podda- wano dzia³aniu 0,25-proc. roztworu trypsyny i EDTA (Sigma, St. Louis, USA), w celu otrzymania zawiesiny komórek potrzebnej do przeprowa- dzenia doœwiadczenia. Do ekspery- mentów u¿yto hodowli na poziomie od 1 do 4 pasa¿y. ¯ywotnoœæ komórek okreœlano metod¹ barwienia 0,4-proc.

roztworem Trypan Blue.

Badanie stopnia migracji komórek metod¹ wound assay

Komórki (w iloœci 5x10⁵) zawie- szone w pod³o¿u hodowlanym z dodatkiem 10 proc. surowicy (FBS) wylewano na p³ytki hodowlane (NUNC, Roskilde, Denmark) o œred- nicy 4 cm.

Nastêpnego dnia koñcówk¹ pipety automatycznej w jednolitej warstwie komórek wykonano rysê, a odklejo- ne komórki usuwano przez 2-krotne p³ukanie p³ytek roztworem PBS. Do tak przygotowanych hodowli doda- wano preparat Adept lub Dekstran 70 000 w stê¿eniu 20 i 50 proc., za- wieszony w roztworze HBSS (Hank’s balanced salt solution) (Sig- ma) z dodatkiem 10-proc. FBS. Jako kontrolê zastosowano roztwór HBSS z dodatkiem 10-proc. FBS. P³ytki in- kubowano w temp. 37^oC, w wilgot- nej atmosferze 95 proc. powietrza i 5 proc. CO2przez 18 godz. Po tym czasie hodowlê zabarwiono metod¹ May-Grünwalda-Giemzy.

Tak przygotowane preparaty pod- dano analizie mikroskopowej w mi- kroskopie œwietlnym Olympus BX51 (Olympus Optical CO, LTD, Tokyo, Japan) z zastosowaniem oprogramo- wania analySIS^®(Soft Imaging Sys- tem GmbH, Münster, Germany).

Stopieñ migracji komórek okreœlano poprzez liczenie komórek, które za- siedli³y rysê wykonan¹ w warstwie komórek.

Wyniki

Badanie stopnia migracji fibrobla- stów otrzewnowych przeprowadzono w teœcie wound assay. Metoda ta s³u¿y do oceny aktywnoœci substancji wp³y- waj¹cych na ruchliwoœæ komórek in vitro. Znalaz³a ona zastosowanie w badaniach nad gojeniem siê ran, angioge- nez¹ oraz przerzutowaniem nowotwo- rów. Zahamowanie migracji komórek HPF pod wp³ywem badanych prepara- tów przedstawiono na wykresie 1.

Preparat Adept silnie hamowa³ mi- gracjê fibroblastów otrzewnowych.

W tym przypadku zahamowanie migracji komórek by³o zale¿ne od dawki i wynosi³o odpowiednio 39,6 proc. dla roztworu 20-proc. oraz 58,8 proc. dla roztworu 50-proc.

Preparat dekstranu charakteryzo- wa³ siê s³absz¹ aktywnoœci¹. Zahamo- wanie migracji nie by³o zale¿ne od za- stosowanej dawki preparatu i wynosi-

³o odpowiednio 25,1 proc. dla roztworu 20-proc. i 27,9 proc. dla roztworu 50-proc.

(4)

of 4% solution of icodextrin and dextran 70 000 in in vitro culture of Human Peritoneal Fibro- blasts, evaluating migration of the cells. We used, in HPF culture, tissue from patient with intraperitoneal adhesions, collected during laparoscopy.

These studies suggest that icodextrin solution reduce in wound assay test migration of fibroblasts more effectively than dextran.

The reduction of fibroblasts migration depends on concentra- tion of icodextrin and no asso- ciation with dextran concentra- tion was observed.

The studies with in vitro model of fibroblasts migration can be useful to evaluate effectivenes of intraperitoneal agents preventing adhesions.

Key words: postoperative adhesions, in vitro study, infertility, intestinal obstruction, pelvic pain, antiadhesions treatment, prevention of adhesions, human peritoneal fibroblasts.

Nale¿y podkreœliæ, ¿e zastosowane stê¿enia preparatów nie wp³ywa³y na

¿ywotnoœæ komórek. W teœcie barwienia Trypanem Blue ¿ywotnoœæ komó- rek wynosi³a powy¿ej 90 proc.

Zahamowanie migracji fibrobla- stów otrzewnowych pod wp³ywem preparatu Adept przedstawiono rów- nie¿ w sposób jakoœciowy. Na fot. 1.

przedstawiono rysê w warstwie komó- rek HPF (A), zasiedlenie rysy przez komórki po 18 godz. inkubacji (B) oraz wyraŸne zahamowanie migracji komórek pod wp³ywem preparatu Adept, dodanego do hodowli w stê¿e- niu 20-proc. (C) i 50-proc. (D).

Wnioski

1. Roztwór ikodekstryny w teœcie wound assay wykazuje wiêksz¹ aktywnoœæ hamuj¹c¹ migracjê ko- mórek HPF w porównaniu z roztworem dekstranu.

2. Zahamowanie migracji fibrobla- stów otrzewnowych jest zale¿ne od dawki ikodekstryny, a niezale¿ne od dawki dekstranu.

3. Zastosowanie metod in vitro do oceny preparatów zapobiegaj¹cych adhezjogenezie stanowi wygodny model badawczy, a wyniki otrzymane w teœcie pokrywaj¹ siê z danymi z piœmiennictwa, co dowodzi skutecznoœci klinicznej badanych preparatów.

Dyskusja

Znalezienie idealnego œrodka, ze- stawu substancji pozwalaj¹cych ha- mowaæ adhezjogenezê lub inicjowaæ farmakologiczn¹ adhezjolizê, wydaje siê byæ bardzo trudne. Ze wzglêdu na trudn¹ randomizacjê badanych grup i kontrolê czynników wp³ywaj¹cych na skomplikowany proces tworzenia

siê zrostów, badania kliniczne nastrê- czaj¹ wielu k³opotów.

Zastosowanie technik in vitro oceny zahamowania migracji fibroblastów w hodowli ludzkich komórek otrzewnej mo¿e stanowiæ dobry model wstêp- nej oceny skutecznoœci œrodków zapobiegaj¹cych tworzeniu siê zrostów.

W badaniach in vitro stwierdzona wy¿sza skutecznoœæ hamowania migracji fibroblastów przez roztwór ikodekstryny, w porównaniu z dekstra- nem, stanowi wa¿n¹ informacjê co do klinicznych implikacji wyboru tych substancji w profilaktyce zrostów pooperacyjnych.

Przeprowadzone w Skandynawii badania kliniczne nie wykaza³y sku- tecznoœci dekstranu jako œrodka zapobiegaj¹cego powstawaniu zrostów.

Potwierdzano to w laparoskopii kontrolnej w 12 dni po zabiegu z powodu niep³odnoœci [14]. Dodatkowo zauwa-

¿ono, ¿e mimo stwierdzonego w nie- których pracach dzia³ania przeciwzro- stowego, dekstran wywo³ywa³ zapale- nie otrzewnej i nieszczelnoœæ zespole- nia jelitowego oraz gorsze gojenie ra- ny i ograniczenie procesów napraw- czych [15, 16].

Ikodekstryna jest substancj¹ rozk³a- dan¹ przez obecn¹ w kr¹¿eniu alfa- -amylazê do glukozy, zaœ w przeprowadzonych badaniach nie zaobserwowano powik³añ zagra¿aj¹cych ¿yciu pacjentek po jej zastosowaniu, profil bezpieczeñstwa uznano jako dobry [10]. Skutecznoœæ kliniczna ikodekstryny nie jest jednoznaczna. W badaniach przedklinicznych wykazano sku- tecznoœæ Adeptu jako prewencji zro- stów pooperacyjnych [11]. W pracy di Zerega, w badaniach klinicznych nie stwierdzono istotnej statystycznie ró¿- nicy w zakresie zapobiegania zrostom w jamie otrzewnej w porównaniu Ryc. 1. Zahamowanie migracji komórek HPF pod wp³ywem preparatu Adept oraz dekstranu.

Analizê statystyczn¹ przeprowadzono testem t-studenta, *-p<0,05, ***-p<0,001

liczba migruj¹cych komórek (proc. kontroli)

100

75

50

25

0

Adept Dextran 60.4

41.2

74.9 72.1 20 proc.

50 proc.

(5)

z grup¹ kontroln¹ [10]. Dalsze badania kliniczne z u¿yciem ikodekstryny s¹ w toku, a ich wyniki wraz z wybiórcz¹ ocen¹ skutecznoœci preparatu in vitro pozwol¹ na podjêcie ostatecznej decy- zji co do wyboru miejscowego elemen- tu profilaktyki przeciwzrostowej u pacjentek pooperacyjnych. 3

Piœmiennictwo

1. Lower AM, Hawthorn RJ, Ellis H, et al.

The impact of adhesions on hospital readmissions over ten years after 8849 open gynaecological operations:

an assessment from the Surgical and Clinical Adhesions Research Study.

BJOG 2000; 107: 855-62.

2. di Zerega GS, Campeau JD. Use of in- tillates to prevent intraperitoneal adhesions: cr ystalloids and dextran. Infer til Reprod Med Clin Nor th Am 1995: 5:

463-78.

3. di Zerega GS. Contemporar y adhesion prevention. Fer til Steril 1994: 61:

219-35.

4. di Zerega GS, Rodgers KE. The Perito- neum. Springer-Verlag, New York 1992: 9-10.

5. Menzies D, Ellis H. Intestinal obstruction from adhesions-how big is the problem?

Ann R Coll Surg Engl 1990; 72: 60-3.

6. Holmdhal L. Making and covering of surgical footprints. Lancet 1999; 353:

1456-7.

7. Rosenberg SM, Board JA. High-molecular weight dextran in human infer tility surger y. Am J Obstet Gynecol 1984;

148: 380-5.

8. Puchalski A. Wp³yw zapobiegaj¹cego zrostom œródotrzewnowym ³¹cznego podawania deksametazonu, prometa- zyny i dekstranu 70 na wybrane para- metr y odpornoœci humoralnej u kobiet operowanych z powodu niep³od- noœci mechanicznej. Ann Acad Med Stetin 1998; 44: 115-36.

9. Hosie K, Gilber t Ja, Kerr D, et al.

Fluid dynamics in man of an intraperitoneal drug deliver y solution: 4%

icodextrin. Drug Deliv 2001; 8: 9-12.

10. di Zerega GS, Verco SJ, Young P, et al. A randomized, controlled pilot study of the safety and ef ficacy of 4% icodextrin solution in the reduction of adhesions following laparo- scopic gynaecological surger y. Hum Reprod 2002; 17: 1013-38.

11. Verco SJ, Peers EM, Brown CB, et al.

Development of a novel glucose poly- mer solution (icodextrin) for adhesion prevention: pre-clinical studies. Hum Reprod 2000; 15: 1764-72.

12. Jakimiuk A. Profilaktyka przeciwzrostowa.

W: (Red.) Jakowicki JA. Reoperacje w ginekologii. Wyd. BiFolium 2004: 71-5.

13. Fabri PJ, Ellison EC, Anderson ED, et al. High molecular weight dextran – ef- fect on adhesion formation and perito- nitis in rats. Surger y 1983, 94: 336- 41.

14. Jansen RP. Failure of intraperitoneal adjuncts to improve the outcome of pelvic operations in young women. Am J Obstet Gynecol 1985; 153: 363-71.

15. Kasznia-Brown J, Chilarski A. Profilak- tyka zrostów pooperacyjnych. Nowa Pe- diatria (20): 14-7.

16. Richards WO, Williams LF. Obstruction of the large and small intestine. Surg Clin Nor th Am 1988, 68: 355-76.

Adres do korespondencji dr n. med. Marek Szymañski Katedra i Klinika Po³o¿nictwa,

Chorób Kobiecych i Ginekologii Onkologicznej Akademii Medycznej im. L. Rydygiera SPZOZ Szpital Wojewódzki

im. dr. Jana Biziela ul. Ujejskiego 75 85-168 Bydgoszcz tel. +48 52 371 26 36

Fot. 1. Zahamowanie migracji komórek HPF pod wp³ywem preparatu Adept. A) rysa w jednolitej warstwie komórek, B) migracja komórek w próbie kontrolnej po 18 godz., C i D migracja komórek inkubowanych z 20-proc. i 50-proc. dodatkiem preparatu Adept. Komórki barwio- no metod¹ May-Grünwalda-Giemsy, powiêkszenie 40 razy

A B

C D