Wydawnictwo C.H.Beck
MONOGRAFIE PRAWNICZE
WykonyWanie praWa Własności nieruchomości
przez małżonkóW
pozostających W ustaWoWym ustroju małżeńskim
a ochrona rodziny
AnnA UrBAńskA-ŁUkAszeWiCz
MONOGRAFIE PRAWNICZE
ANNA URBAŃSKA-ŁUKASZEWICZ • WYKONYWANIE PRAWA WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI PRZEZ MAŁŻONKÓW POZOSTAJĄCYCH
W USTAWOWYM USTROJU MAŁŻEŃSKIM A OCHRONA RODZINY
Polecamy nasze najnowsze publikacje z tej serii:
Maria Królikowska-Olczak, Beata Pachuca-Smulska (red.) OCHRONA PRAWNA KONSUMENTA NA RYNKU MEDIÓW ELEKTRONICZNYCH
Kinga Flaga-Gieruszyńska, Jacek Gołaczyński, Dariusz Szostek INFORMATYZACJA POSTĘPOWANIA CYWILNEGO.
TEORIA I PRAKTYKA
Beata Stępień-Załucka
SPRAWOWANIE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI PRZEZ SĄD NAJWYŻSZY W POLSCE
Sabina Kubsik
PRZEDKONTRAKTOWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ODSZKODOWAWCZA Z TYTUŁU NIEUCZCIWYCH NEGOCJACJI
Marcin Zięba
PODMIOTOWOŚĆ PRAWNA WSPÓLNOT MIESZKANIOWYCH
Aneta Giedrewicz-Niewińska
UCZESTNICTWO PRACOWNIKÓW W SPÓŁCE EUROPEJSKIEJ
Marcin Marszałek
SWOBODA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ WYTWÓRCY – SPRZEDAWCY ENERGII ELEKTRYCZNEJ
www.ksiegarnia.beck.pl
WYKONYWANIE PRAWA WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI
PRZEZ MAŁŻONKÓW
POZOSTAJĄCYCH W USTAWOWYM USTROJU MAŁŻEŃSKIM
A OCHRONA RODZINY
WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2016
ANNA URBAŃSKA-ŁUKASZEWICZ
Wydawca: Natalia Adamczyk
Recenzja naukowa: Prof. UAM dr hab. Joanna Haberko
Projekt został sfinalizowany ze środków
Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego – Dotacja Celowa dla Młodych Naukowców autorstwa Anny Urbańskiej-Łukaszewicz pt. „Instrumenty służące ochronie prawa własności i ochronie rodziny
przy wykonywaniu prawa własności nieruchomości”.
© Wydawnictwo C.H.Beck 2016
Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-255-8451-1
ISBN e-book 978-83-255-8452-8
Mojej Rodzinie
VII
Spis treści
Wprowadzenie ... XIII Wykaz skrótów ... XIX Bibliografia ... XXIII
Rozdział I. Zagadnienia wprowadzające ... 1
§ 1. Rodzina jako wartość konstytucyjna ... 1
I. Konstytucyjna ochrona rodziny ... 1
II. Standardy międzynarodowej ochrony rodziny ... 6
III. Pojęcie rodziny w prawie rodzinnym ... 9
§ 2. Własność jako wartość konstytucyjna ... 11
I. Konstytucyjna ochrona własności i jej ograniczenia ... 11
II. Standardy międzynarodowej ochrony prawa własności ... 13
III. Ograniczenia własności przewidziane w art. 140 KC ... 15
IV. Współwłasność i jej rodzaje ... 16
V. Wspólność ustawowa majątku małżonków ... 18
VI. Szczególny status nieruchomości ... 20
A. Rodzaje nieruchomości ... 20
a. Uwagi wstępne ... 20
b. Nieruchomości gruntowe ... 21
c. Nieruchomości lokalowe i budynkowe ... 21
B. Szczególne znaczenie nieruchomości ... 22
§ 3. Problem kolizji wartości konstytucyjnych ... 25
Rozdział II. Nieruchomości wchodzące w skład majątków małżonków ... 27
§ 1. Ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej ... 27
I. Uwagi wstępne ... 27
II. Składniki majątku wspólnego ... 28
III. Składniki majątku osobistego ... 31
IV. Domniemanie wejścia nieruchomości do majątku wspólnego . 32 § 2. Sposoby uzyskania prawa własności nieruchomości w trakcie trwania małżeństwa ... 36
I. Nabywanie nieruchomości do określonych majątków małżonków ... 36
II. Umowa sprzedaży i zamiany ... 37
III. Dziedziczenie ... 38
Spis treści
VIII
IV. Umowa darowizny ... 39
V. Umowa dożywocia ... 43
VII. Zasiedzenie ... 45
VIII. Budowa domu na cudzym gruncie ... 46
A. Budowa domu na gruncie osoby trzeciej ... 46
B. Budowa domu na gruncie należącym do majątku osobistego małżonka ... 47
IX. Nabycie gospodarstwa rolnego ... 51
X. Przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności . 54 XI. Inne sposoby nabycia nieruchomości ... 55
§ 3. Nabywanie prawa własności w zamian za przedmioty pochodzące z różnych majątków małżeńskich ... 55
§ 4. Wpływ woli małżonków na nabycie nieruchomości do konkretnego majątku ... 62
Rozdział III. Instrumenty służące ochronie prawa własności i ochronie rodziny przy wykonywaniu prawa własności nieruchomości ... 67
§ 1. Uwagi wstępne – treść, zakres i wykonywanie prawa własności ... 67
§ 2. Cel nowelizacji przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 2004 r. dotyczących zarządu majątkiem wspólnym ... 68
§ 3. Uprawnienie do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich ... 70
§ 4. Zarząd majątkiem wspólnym ... 71
I. Pojęcie zarządu majątkiem wspólnym ... 71
II. Współdziałanie w wykonywaniu zarządu ... 75
III. Nabycie nowego składnika jako czynność zarządu majątkiem wspólnym ... 76
§ 5. Instytucja sprzeciwu ... 77
§ 6. Czynności wymagające zgody małżonka ... 84
I. Uwagi wstępne ... 84
II. Sytuacja przed nowelizacją art. 37 KRO ... 86
III. Spory interpretacyjne dotyczące art. 37 § 1 KRO ... 89
IV. Czynności związane z nieruchomościami, do dokonania których konieczne jest uzyskanie zgody małżonka ... 96
V. Szczególne przypadki zarządu związane z nieruchomościami . 102 A. Nabycie nieruchomości podczas licytacji komorniczej ... 102
B. Złożenie oferty nabycia nieruchomości ... 103
C. Rozporządzenie opróżnionym miejscem hipotecznym ... 104
VI. Zarząd gospodarstwem rolnym ... 104
VII. Zarząd przedsiębiorstwem, w skład którego wchodzi
nieruchomość ... 106
Spis treści
IX VIII. Ocena nowelizacji Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
z 2004 r. w zakresie zarządu majątkiem wspólnym ... 107
§ 7. Wykonywanie zarządu nieruchomością wspólną w przypadku wspólnoty mieszkaniowej ... 109
§ 8. Zgoda małżonka i skutki dokonania czynności bez zgody ... 112
§ 9. Zarząd przedmiotami zgodnie z art. 36 § 3 KRO ... 117
I. Zarząd przedmiotami służącymi do prowadzenia działalności zarobkowej i wykonywania zawodu ... 117
II. Relacja pomiędzy art. 36 § 3 a art. 37 KRO ... 121
§ 10. Zarząd nieruchomością w postępowaniu egzekucyjnym ... 126
§ 11. Zarząd nieruchomością w postępowaniu upadłościowym ... 130
§ 12. Ochrona osób trzecich ... 131
§ 13. Zastępcze zezwolenie sądu na dokonanie czynności ... 134
§ 14. Pozbawienie małżonka zarządu i prawa do wyrażania zgody ... 137
§ 15. Podsumowanie ... 140
Rozdział IV. Ograniczenia prawa własności nieruchomości w kontekście ochrony rodziny ... 143
§ 1. Uwagi wstępne ... 143
§ 2. Ochrona mieszkania rodzinnego ... 143
I. Mieszkanie rodzinne ... 143
II. Ograniczenia w rozporządzaniu mieszkaniem współmałżonka ... 147
A. Ograniczenie prawa własności na podstawie art. 140 KC .. 147
B. Ograniczenie prawa własności na podstawie ustawy ... 148
C. Ograniczenie prawa własności na podstawie zasad współżycia społecznego ... 150
III. Przesłanki do skorzystania z uprawnienia wynikającego z art. 28
1KRO, zakres i czas jego trwania ... 151
A. Zakres i przesłanki ... 151
B. Artykuł 28
1KRO a konstytucyjna ochrona własności ... 157
C. Postulaty przedstawicieli doktryny odnośnie do ochrony mieszkania rodzinnego ... 157
D. Rozszerzenie ochrony wynikającej z art. 28
1KRO ... 160
IV. Modele ochrony mieszkania rodzinnego przyjęte w innych krajach Europy ... 163
V. Możliwości podważenia rozporządzenia mieszkaniem rodzinnym dokonanego przez właściciela ... 169
A. Uwagi wstępne ... 169
B. Instytucje Kodeksu cywilnego a prawo rodzinne ... 169
C. Bezskuteczność względna umowy ... 172
D. Nieważność czynności prawnej ... 175
Spis treści
X
E. Skarga pauliańska ... 176
F. Ochrona wynikająca z art. 27 i 28 § 1 KRO ... 179
VI. Możliwości ochrony współmałżonka ... 180
A. Ochrona posesoryjna ... 180
B. Współmałżonek jako lokator ... 181
C. Odszkodowanie za rozporządzenie mieszkaniem rodzinnym ... 182
VII. Podsumowanie ... 183
§ 3. Przenoszenie nieruchomości między majątkami małżonków ... 184
I. Uwagi wstępne ... 184
II. Przesunięcia nieruchomości między majątkami małżonków ... 185
III. Umowa majątkowa małżeńska ... 189
IV. Skutek zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej ... 193
V. Ograniczenia w przenoszeniu nieruchomości pomiędzy majątkami małżonków ... 194
VI. Dokonywanie nakładów i wydatków pomiędzy majątkami małżonków ... 198
VII. Ochrona wierzycieli małżonka dłużnika ... 199
VIII. Podsumowanie ... 204
§ 4. Nabywanie nieruchomości w Polsce przez cudzoziemców pozostających w związku małżeńskim ... 205
I. Uwagi wstępne ... 205
II. Ograniczenia w nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców ... 206
III. Nabywanie nieruchomości w drodze dziedziczenia ... 208
IV. Sprawozdanie Ministra Spraw Wewnętrznych z realizacji ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców ... 209
V. Problemy prawne związane z nabywaniem nieruchomości przez cudzoziemców ... 212
VI. Podsumowanie ... 220
Rozdział V. Wpływ rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych na sytuację małżonków i ochronę prawa własności ... 221
§ 1. Uwagi wstępne ... 221
§ 2. Księgi wieczyste ... 222
§ 3. Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych a sytuacja prawna małżonków ... 223
§ 4. Wpis do księgi wieczystej ... 228
§ 5. Sytuacja prawna małżonka w razie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ... 229
I. Uwaga wstępna ... 229
II. Sytuacje niesporne pomiędzy małżonkami ... 229
Spis treści
XI
III. Sytuacje sporne pomiędzy małżonkami ... 233
§ 6. Podsumowanie ... 241
Wnioski ... 243
Indeks rzeczowy ... 251
XIII
Wprowadzenie
1. Celem niniejszej pracy jest kompleksowe przedstawienie problematyki konsty- tucyjnej ochrony prawa własności nieruchomości w kontekście konstytucyjnej zasady ochrony rodziny. Jej treść odnosi się tylko do małżonków pozostających w ustroju wspólności ustawowej. Jest to bowiem ustrój, który generuje wskazane w pracy pro- blemy. Małżonków pozostających w rozdzielności majątkowej wyłączono z rozważań, gdyż każdy z nich samodzielnie zarządza swoim majątkiem, nie mają oni majątku wspólnego i przez to, jak wynika z literatury i orzecznictwa, większość zaprezentowa- nych zagadnień nie znajdzie do nich zastosowania. Z punktu widzenia tematu pracy zbędne jest także szczegółowe omówienie każdego ustroju majątkowego.
2. Książka nie dotyczy kwestii własności wszelkich praw należących do małżonków.
Została zawężona do prawa własności nieruchomości. Ustawodawca uznał je za wyjąt- kowo cenne dla rodziny, nadał im szczególny status ekonomiczny oraz zagwarantował ochronę. Utrzymanie nieruchomości wymaga z reguły większych nakładów finanso- wych i osobistych starań niż utrzymanie ruchomości o podobnej wartości
1. Nierucho- mości odgrywają szczególną rolę w gospodarce
2. Należy potraktować je jako istotny przedmiot, także ze względu na ich charakter fizyczny i trwałość
3. Ponadto stanowią bardzo często ważny składnik majątku wspólnego małżonków.
Kolejną szczególną cechą nieruchomości wskazującą na ich rangę jest sposób wy- konywania zarządu nimi. Konieczny jest wymóg uzyskania zgody współmałżonka do nabycia, rozporządzenia czy obciążenia nieruchomości (art. 37 § 1 KRO). Ponadto wy- maga się, aby obrót nimi odbywał się w formie aktu notarialnego (art. 158 KC). Nie- kiedy też podlega on szczególnej ochronie, np. ze względu na ograniczenia nabywania nieruchomości przez cudzoziemców.
Istotną rolę w podkreśleniu specyfiki nieruchomości odgrywają księgi wieczyste.
Własność nieruchomości chroni także rękojmia publicznej wiary publicznej ksiąg wie- czystych oraz domniemania prawne. W nieruchomościach budynkowych, lokalowych czy wybudowanych na nieruchomości domach małżonkowie mogą zamieszkiwać. Za-
1
M. Nazar, Ustawowy ustrój majątkowy – wspólność ustawowa, w: T. Smyczyński (red.), Sys- tem Prawa Prywatnego, t. 11, Prawo rodzinne i opiekuńcze, Warszawa 2014, s. 356.
2
J. Sysiak, Nieruchomości – zagadnienia wybrane, Rej. 1996, Nr 9, s. 85.
3
H. Kisilowska, Wstęp, w: H. Kisilowska (red.), Nieruchomości. Zagadnienia prawne, War-
szawa 2007, s. 15.
Wprowadzenie
XIV
spokojenie potrzeb mieszkaniowych jest jedną z podstaw prawidłowo funkcjonującej rodziny
4. Szczególną funkcję pełni dom rodzinny.
W literaturze można znaleźć wiele publikacji na temat zarządu całym majątkiem małżonków
5. Zasadne są próby refleksji zawężonej do nieruchomości, by w sposób po- głębiony opisać wszystkie zagadnienia prawne, które wiążą się bezpośrednio z nimi, jako szczególnie istotnymi składnikami majątku wspólnego małżonków.
3. Obszar poruszanych zagadnień występuje na pograniczu prawa rodzinnego z prawem rzeczowym, a także z prawem konstytucyjnym. Mimo że regulacja ochrony własności, jak i ochrony interesów rodziny dostarcza wielowątkowego materiału ba- dawczego, tematyka poruszana w pracy nie była dotychczas przedmiotem odrębnego opracowania monograficznego
6. Przedstawione problemy stanowią istotny element dyskusji prawnej toczonej w Polsce od wielu lat. Praca ma na celu zbadanie wzajemnych relacji między wymienionymi wyżej działami i gałęziami prawa. Prawo rodzinne natu- ralnie kojarzy się z częścią ogólną prawa cywilnego czy prawem spadkowym. Jednakże prawo rzeczowe ma silny kontekst rodzinny, który nie jest w literaturze eksponowany.
Dlatego warto spojrzeć na prawo rodzinne w aspekcie prawa rzeczowego.
4. Ochrona własności, jak i ochrona rodziny są wartościami konstytucyjnymi.
Prawo własności nie jest prawem absolutnym
7i może być ograniczone, jednak tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie zostanie naruszona istota tego prawa (art. 31 ust. 3 i art. 64 ust. 3 Konstytucji RP). W pracy ustalano, w jaki sposób chroniona jest rodzina w kontekście prawa własności nieruchomości, czyli innymi słowy, czy usta- wodawca przyznał większą ochronę rodzinie, czy też prawu własności, czy może wy- ważył obie te wartości. Rozważenia wymagała także konstytucyjność wprowadzonych przepisami KRO ograniczeń prawa własności ze względu na ochronę interesu rodziny.
4
M. Śladowski, Prawo do lokalu mieszkalnego jako przedmiot stosunków majątkowych po- między małżonkami, Warszawa 2008, s. 233.
5
Przykładowo: G. Jędrejek, Zarząd majątkiem wspólnym małżonków, Warszawa 2012; K. Go- łębiowski, Zarząd majątkiem wspólnym małżonków, Warszawa 2012; J. Łukasiewicz, Małżeńska współzależność majątkowa w polskim prawie cywilnym, Warszawa 2013; T. Mróz, Zgoda mał- żonka na dokonanie czynności prawnej w ustroju majątkowej wspólności ustawowej, Warszawa 2011.
6
Jako przykład cząstkowych opracowań nawiązujących do tematyki rozprawy można wska- zać: A. Bereza, Nabycie nieruchomości do majątku objętego małżeńską wspólnością ustawową, jeżeli jeden z małżonków ma status cudzoziemca, Rej. 2004, Nr 3–4; A. Bieranowski, Kon- cepcja mieszkania rodzinnego jako przedmiotu szczególnej i kompleksowej ochrony prawnej, w: E. Drozd, A. Oleszko, M. Pazdan (red.), Rozprawy z prawa prywatnego, prawa o notariacie i prawa europejskiego, Kluczbork 2007; K. Gołębiowski, Pozbawienie małżonka samodzielnego za- rządu majątkiem wspólnym na podstawie art. 40 KRO, Acta Universitatis Wratislaviensis No 2897, Prawo CCC, Wrocław 2006; A. Szpunar, Nabycie własności nieruchomości na rzecz majątku wspólnego przez jednego z małżonków, Rej. 1996, Nr 3.
7
Z. Radwański, Czy klauzula generalna społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa po-
winna określać treść prawa własności, w: Ars et Usus. Księga pamiątkowa ku czci sędziego Stani-
sława Rudnickiego, Warszawa 2005, s. 228.
Wprowadzenie
XV 5. Ochrona wskazanych wartości bardzo często kolidować będzie także z trzecim elementem, tj. z szybkością i pewnością obrotu gospodarczego i ochroną kontrahen- tów, którzy wstępują w transakcje z małżonkami. Omówienie tego zagadnienia ogra- niczono do problematyki powiązanej z tematem pracy. Szczegółowe badanie ochrony osób trzecich, rodziny kontrahentów i możliwości zaspokojenia ich roszczeń z majątku małżonków, tj. odpowiedzialność małżonków za długi, wymaga osobnych analiz i wy- kracza poza ramy zakreślonego tematu pracy.
6. Rozpatrując główny problem badawczy, trzeba mieć na uwadze też założenie no- welizacji KRO z 2004 r., zgodnie z którym wspólność majątkowa małżeńska nie po- winna powodować nadmiernego ograniczenia swobody osobistej i majątkowej mał- żonków ani spowalniać szybkości obrotu, a także nie powinna osłabiać jego pewności
8. Należało rozważyć problem zgodności tej koncepcji z konstytucyjną ochroną rodziny.
7. Problematyka pracy dotyczy zarówno tych małżeństw, w których zarząd nie- ruchomościami nie jest przez nich zgodnie wykonywany, jak i tych, które współdzia- łają ze sobą. Pierwsza sytuacja związana jest z możliwością kontrolowania wykonywa- nia zarządu i dokonywania działań, które zabezpieczą majątek wspólny przed czyn- nościami niepopieranymi przez współmałżonka, np. sprzeciw, pozbawienie małżonka prawa do wykonywania zarządu. Druga natomiast – dotyczy nabywania nieruchomości ze środków pochodzących z różnych majątków, przenoszenia nieruchomości pomiędzy poszczególnymi majątkami, prawidłowego wykonywania zarządu czy ustalenia treści księgi wieczystej nieruchomości z rzeczywistym stanem prawnym.
8. Przechodząc do poszczególnych problemów badawczych omówionych w pracy, należy zacząć od stwierdzenia, że jeżeli małżonkowie żyją w ustroju wspólności ma- jątkowej, to większość przedmiotów nabywanych w trakcie małżeństwa przynależy do majątku wspólnego.
Małżonkowie nabywają nieruchomości na podstawie różnych zdarzeń prawnych.
W pracy badałam, czy o wejściu przedmiotów do majątku wspólnego lub majątku oso- bistego każdego z nich decydują przepisy KRO oraz w jaki sposób traktowana jest w tym aspekcie wola małżonków. Na uwagę zasługuje problem uregulowania w obo- wiązujących przepisach domniemania wejścia nieruchomości w skład majątku wspól- nego i możliwość obalenia tego domniemania. Aby określić, jak wygląda wykonywanie prawa własności nieruchomości małżonków, należy najpierw ustalić, w jakich przypad- kach stanowią one składnik majątku wspólnego.
Wykonywanie prawa własności jest atrybutem właściciela, ale może być ono ograniczone przez przepisy służące ochronie rodziny. Przepisy dotyczące wykonywa- nia zarządu majątkiem wspólnym zostały znowelizowane w 2004 r. Zmiany objęły także nieruchomości małżonków. Zastąpiono konieczność uzyskiwania zgody mał- żonka na dokonywanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, enume- ratywnym katalogiem czynności, których małżonek nie może samodzielnie wykonać
8
Rządowy projekt ustawy o zmianie kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, KPP 2003, z. 3,
s. 697.
Wprowadzenie
XVI
(art. 37 KRO). Celem pracy jest ustalenie, w jaki sposób obecnie obowiązujące prze- pisy chronią prawo własności nieruchomości i interes rodziny oraz czy ochrona ta jest dostateczna. W kontekście zarządu majątkiem wspólnym omówiłam katalog czynno- ści, do dokonania których konieczna jest zgoda małżonka. W pracy badałam też ade- kwatność obowiązującej w tym zakresie regulacji do ochrony rodziny oraz ewentualne jej rozszerzenie. Poddałam analizie także zarząd nieruchomością służącą małżonkowi do prowadzenia działalności gospodarczej w celu ustalenia samodzielności małżonka w zarządzie tym składnikiem majątku wspólnego (art. 36 § 3 KRO). Na uwagę zasłu- giwał także problem instytucji, które ingerują w prawo własności, tj. uzyskanie zastęp- czego zezwolenia sądu na dokonanie czynności (art. 39 KRO) oraz pozbawienie mał- żonka prawa zarządu majątkiem (art. 40 KRO). Konieczne okazało się też ustalenie proporcjonalności wprowadzonych ograniczeń prawa własności do celu, który te regu- lacje mają osiągnąć.
Istotne z punktu widzenia ochrony małżonków i prawa własności jest także zagad- nienie przenoszenia nieruchomości pomiędzy ich majątkami. W doktrynie nie ma jed- nolitego stanowiska odnośnie do możliwości i sposobu przenoszenia nieruchomości między małżonkami. Na uwagę zasługuje zatem problem ewentualnego ograniczenia prawa własności w swobodnym rozporządzania nieruchomościami w stosunkach mię- dzy nimi.
Omówiłam także problematykę nabywania nieruchomości przez cudzoziemców.
Udzieliłam odpowiedzi na pytanie, czy zawarcie związku małżeńskiego z obywatelem polskim poprawia sytuację cudzoziemca w kontekście nabycia nieruchomości i w jaki sposób ewentualne ograniczenia w nabywaniu nieruchomości wpływają na silniejszą ochronę rodziny. Ustalenia wymaga kwestia ważności umowy nabycia nieruchomości wspólnie przez małżonka, który ma obywatelstwo polskie i cudzoziemca nieposiadają- cego ważnego zezwolenia na nabycie nieruchomości.
Ochrona rodziny polega też na ingerencji w prawo własności nieruchomości przy- sługującej wyłącznie jednemu małżonkowi, szczególnie w sytuacji, gdy mowa jest o mieszkaniu rodzinnym. Zauważyć przy tym należy, że mieszkanie traktowane jako
„rodzinne”, ma specjalny status w wielu państwach europejskich. W sytuacji gdy wła- sność nieruchomości przynależy do majątku osobistego jednego z małżonków, dru- giemu przysługuje uprawnienie do korzystania z tego mieszkania w celu zaspokojenia potrzeb rodziny (art. 28
1KRO). W pracy omówiłam zakres uprawnienia małżonka do mieszkania współmałżonka, jak i ochrony mieszkania rodzinnego. Na uwagę zasługi- wała kwestia dostatecznej ochrony rodziny przez obowiązującą regulację oraz ewen- tualne jej rozszerzenie, a także ustalenie zgodności zmiany przepisów z konstytucyjną zasadą ochrony prawa własności.
Ochrona prawa własności występuje także w sytuacji, gdy treść wpisu do księgi
wieczystej jest niezgodna ze stanem rzeczywistym. Uprawnienia zarówno jednego, jak
i drugiego małżonka do obrony swoich twierdzeń wymagały rozważenia w kontekście
dokumentów, które mogą stanowić podstawę wpisu do ksiąg wieczystych, a także in-
stytucji prawnych, gwarantujących ochronę prawa własności obojga małżonków. Pro-
Wprowadzenie
XVII blematyczne okazało się zagadnienie ustalenia niezgodności wpisu w księdze wieczy- stej z rzeczywistym stanem prawnym, w sytuacji gdy małżonkowie są zgodni co do tej niezgodności, jak i wówczas gdy pozostają w sporze.
Podsumowując, trzeba stwierdzić, że w kontekście głównego problemu badawczego zawartego w tytule pracy, który sprowadza się do ochrony rodziny i ochrony prawa własności nieruchomości, należy podjąć wiele szczegółowych problemów, które po- zwolą na stwierdzenie, czy ustawodawca prawidłowo wyważył obie wartości. Wskazać można niektóre z nich: ochronę prawa własności i ochronę rodziny w kontekście wy- konywania zarządu nieruchomościami; instrumenty prawne służące zarówno ochronie rodziny, jak i ochronie prawa własności (m.in. sprzeciw, zgoda małżonka); ogranicze- nia wykonywania prawa własności przy rozporządzaniu majątkiem wspólnym małżon- ków; ograniczenia prawa własności w kontekście ochrony mieszkania rodzinnego; rela- cję: ochrona prawa własności nieruchomości w kontekście ksiąg wieczystych a ochrona rodziny.
9. Temat pracy przesądził o tym, że posłużyłam się w niej przede wszystkim me- todą prawnodogmatyczną, polegającą na analizie przepisów z zakresu prawa material- nego oraz formalnego, dotyczącą prawa rodzinnego, rzeczowego i konstytucyjnego
9. Ze względu na usytuowanie poruszanych zagadnień na pograniczu wyżej wymienio- nych gałęzi i działów prawa, podstawę normatywną pracy stanowi wiele aktów pra- wych, m.in.: Konstytucja RP, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks cywilny, ustawa o własności lokali, ustawa o księgach wieczystych i hipotece oraz ustawa o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców.
Istotnym elementem badania przeprowadzonego w rozprawie była też analiza orzecznictwa Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego, odnoszącego się do za- prezentowanych zagadnień, np. ochrony rodziny, dopuszczalność ingerencji w prawo własności, przynależności przedmiotów do majątku wspólnego. Analizie poddałam także orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, jednakże w materii związanej bezpośrednio z tematem pracy nie znaleziono żadnych orzeczeń.
Wszystkie powyższe analizy dokonałam z odwołaniem się do poglądów przedsta- wicieli doktryny dotyczących poszczególnych aspektów badanego zagadnienia, wyra- żonych w komentarzach, monografiach, artykułach i glosach.
W pracy zastosowałam metodę prawnoporównawczą. Uwagi poczynione poniżej odnoszą się do krajów europejskich z ograniczeniem do krajów Europy kontynentalnej.
Kraje, w których wykształcił się common law, nie mają ustrojów majątkowych w rozu- mieniu systemów kontynentalnych, dlatego też nie mają ustroju ustawowego
10. Przed- stawienie występujących w tych krajach rozwiązań nie byłoby celowe, gdyż zaprezento- wane w pracy problemy badawcze tam nie występują. Także porównywanie rozwiązań prawnych przyjętych w Stanach Zjednoczonych Ameryki nie jest przydatne, ze względu
9
S. Wronkowska, Z. Ziembiński, Zarys teorii prawa, Poznań 2001, s. 14–16.
10
P. de Cruz, Family Law, Sex and Society. A comparative Study of Family Law, Oxon 2010,
s. 69.
Wprowadzenie
XVIII
na to, że kraj ten nie ma jednolitego ustawodawstwa dotyczącego ustrojów majątko- wych małżeńskich
11. W każdym stanie występują odmienne regulacje
12.
Niecelowe byłoby też porównanie do prawa krajów azjatyckich, arabskich i afry- kańskich, gdyż funkcjonują w nich inne zasady, tradycje i kultura.
Komparacja odnosić się będzie do ustrojów majątkowych, które w danych krajach zostały uznane za ustawowe. Różnić się będą one od polskiej wspólności majątkowej.
Celem jest jednak określenie, jak ustawodawcy innych państw, przewidzieli ochronę nieruchomości i rodziny w tym kontekście w ustroju ustawowym. Wątki porównaw- cze zostały przedstawione w treści poszczególnych rozdziałów. W jednym miejscu, ze względu na rozbudowaną problematykę, ich omówienie wymagało odrębnego punktu (§ 2 pkt IV rozdziału czwartego).
W pracy zastosowałam też metodę prawnohistoryczną. Umożliwia ona ukaza- nie ewolucji regulacji dotyczących wykonywania zarządu nieruchomością małżonków.
Szczególny nacisk położono na porównanie obecnie obowiązujących przepisów do tych sprzed nowelizacji KRO z 2004 r.
Analizy tekstów prawnych dokonywałam w językach oryginalnych bądź angielskim czy niemieckim, ze względu na brak oficjalnych tłumaczeń na język polski. Z tego po- wodu mogą wystąpić rozbieżności terminologiczne w tłumaczeniach u innych autorów komentujących te same przepisy.
Poznań, kwiecień 2016 r.
Anna Urbańska-Łukaszewicz
11
Z tym zastrzeżeniem, że w jednym miejscu poczyniono odesłanie do ustawodawstwa Sta- nów Zjednoczonych Ameryki przy omawianiu postulatu doktryny, aby przyjęte w tym kraju roz- wiązania przenieść na grunt polskiego prawa.
12
![ZNACZENIE REZULTATÓW BEZPOŚREDNIEGO PROCESU PRODUKCJI DLA WSPÓŁCZESNEJ LEKTURY MARKSA [174-195]]()